Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XXIII.
La oración
y les funciones
oracionales
350
sinón d'atributu del suxetu; poro, son compatibles con un suxetu léxicu:
nós, ente tu y yo, puxamos con más fuerza; ellos ganen, ente los dos, un
bon sueldu.
El suxetu léxicu concuerda col nucleu verbal en númberu (él aballa / ellos
aballen) y persona (él aballa / tu aballes). La concordancia de númberu
namái pue rompese en dellos casos cuando'l suxetu léxicu tien conteníu
coleutivu, dando llugar a concordancies "ad sensum" o de sentíu: la xente
quieren aconceyase; los emplegaos escueyen a un delegáu, pero'l restu
nun faen votación; una riestra d'homes veníen del castañéu. Sicasí, han
considerase más correutes les concordancies en singular: la xente quier
aconceyase; pero'l restu nun fai votación; una riestra d'homes venía del
castañéu.
Cuando un suxetu léxicu se desanicia al ser consabíu nun contestu determináu,
nun dexa nengún niciu nin referente. Exemplu: el picador baxó al
tayu colos compañeros ’ baxó al tayu colos compañeros.
Magar que normalmente'l suxetu léxicu allúgase en posición preverbal (el
picador baxó al tayu colos compañeros), en munchos casos pue camudar
llibremente'l llugar dientro la oración: baxó'l picador al tayu colos compañeros
- baxó al tayu'l picador colos compañeros - baxó al tayu colos
compañeros el picador. Namái llixeros matices de mena enfática estremen
les oraciones anteriores, ensin afeutar un res la so estructura, que se caltién
la mesma en tolos casos.
3.1.3 VALOR SEMÁNTICU DEL SUXETU
El suxetu nunes ocasiones refierse al actor o axente de l'actividá verbal,
como en el ferreru cute'l metal, nosotros llevantamos esi peñón, tu mecisti
lleche con zucre, onde los suxetos el ferreru, nosotros y tu son daveres
los axentes de les aiciones "cutir", "llevantar" y "mecer". Sin embargu,
n'otres ocasiones el suxetu espresa más bien el paciente o receutor de l'actividá
verbal, como en aquel llibru foi escritu con munchu procuru, Xuan
recibe una carta o María púnxose encesa cuando-y dixeron la noticia.
Poro, pue concluise que'l valor semánticu del suxetu ye'l de poner en rellación
un lexema verbal colos factores qu'intervienen nel actu comunicativu:
falante, oyente y otra persona.
En dellos usos coloquiales, un pronome personal ello pue apaecer funcionalmente
como un suxetu léxicu, anque dafechamente vacu de conteníu y
a mou de refuerzu espresivu: ello ye que nun-y ficieron casu, ello yera una
vez un rei... L'aspeutu puramente espresivu pue llevar a que'l pronome