Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

2
La oración
2.1 Carauterístiques funcionales
Como se dixo, ye oración l'enunciáu que tien como nucleu un verbu. Pero
amás, la oración tien otra carauterística primordial, que consiste en que
nesi nucleu verbal produzse una rellación de solidaridá ente'l lexema y el
morfema de persona.
Per otru llau, el nucleu verbal pue recibir sintagmes o grupos sintagmáticos
nominales que funcionen como términos subordinaos de so, insertaos
autónomamente na oración; trátase del suxetu léxicu, el complementu
direutu, el complementu indireutu, el suplementu, el complementu circunstancial
y l'atributu. Estos términos subordinaos vienen esixíos poles
necesidaes comunicatives del falante en rellación direuta colo que ta consabío
col oyente. N'asturianu, l'orde oracional normal ye'l que sigue la
secuencia suxetu + verbu + otres funciones; sicasí, esti orde nun ye ríxidu,
y de fechu camúdase davezu por razones de mena espresiva.
Sintácticamente, les formes verbales llamaes infinitivu, xerundiu y participiu
amuesen, a esti respeutu, carauterístiques especiales.
El lexema del infinitivu caltién el so caráuter verbal, tando capacitáu pa
dir acompañáu de términos subordinaos verbales, como complementu
direutu (pañar castañes presta muncho), complementu indireutu (regalar
llambiotaes a los neños ye lo único que fai), suplementu (falar de
política encisma a la xente), complementu circunstancial (fumar peles
mañanes ye malo) o atributu (ser neciu da-y munchos problemes). De
manera asemeyada, el lexema verbal del xerundiu ta capacitáu pa dir
acompañáu de los mesmos términos subordinaos (lleendo revistes pasaba
la tarde, diciéndo-y al direutor eses coses nun ganes nada, pasa la
vida naguando por too, sentándose asina guíase meyor, toles llaceries
vienen siendo probe). El lexema del participiu, sicasí, namái almite complementu
indireutu (un llibru regaláu al fíu) y complementu circunstancial
(xente venío dende lloñe, el coche ye guiáu pol xofer, un home siempre
agradecíu).
De toes maneres, nengún de los tres ta dotáu de morfemes verbales, lo que
quier dicir que, al tar ausente'l de persona, nin l'infinitivu, nin el xerundiu
nin el participiu nun son a constituyir oración.
XXIII.
La oración
y les funciones
oracionales
347