Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XXII.
El grupu
nominal
338
camúdense en sustantivos y, polo tanto, en núcleos de grupu sintagmáticu.
Esta sustantivación realízase per aciu del artículu. Exemplos: el primer llibru
yera guapu ’ el primeru yera guapu; conocímonos na cuarta xunta
’ conocímonos na cuarta; d'esos equipos, el quintu ye asturianu; d'esa
sidra que bebiemos, lo segundo prestóme pola vida; al primeru que llegue
dan-y un premiu.
2.9.3 NUMBERALES MULTIPLICATIVOS
Puen usase con artículu y con términos subordinaos, qu'espresen sobre qué
realidá se fai la multiplicación: María echó'l doble (de) perrexil, vieno'l
triple (de) xente. El términu de referencia pue facese esplícitu: María
echó'l doble de perrexil que Lluis / María echó'l doble de perrexil que d'oriéganu
/ María echó'l doble de perrexil que na cena anterior; vieno'l triple
de xente que l'añu pasáu.
Si nun s'esplicita otro, nes oraciones anteriores entiéndese que la multiplicación
ye positiva (María echó'l doble de perrexil significa qu'echó más
perrexil), fechu que se pue destacar col alverbiu más: María echó'l doble
más de perrexil, vieno'l triple más de xente.
Pelo contrario, si la multiplicación ye negativa apaez obligadamente l'alverbiu
menos: María echó'l doble menos de perrexil, vieno'l triple menos
de xente. L'usu de los multiplicativos en sen negativu equival dafechu al
de numberales fraccionarios. Asina, les anteriores oraciones puen espresase
tamién como María echó la metá de perrexil, vieno un terciu de xente
o vieno la tercera parte de xente.
2.9.4 NUMBERALES FRACCIONARIOS
Cuando metá o metada s'acompaña d'un sustantivu subordináu que se
refier a aquello que se divide en dos partes, un eventual axetivu pue nun
concordar con metá o metada, sinón col sustantivu: la metá de los escolinos
son güérfanos y tamién la metá de los escolinos ye güérfana; la metá
de les cases son blanques y tamién la metá de les cases ye blanca.
2.10 Los interrogativos nel grupu nominal
Dientro'l grupu nominal, los interrogativos faen función de subordináu
nominal: ¿qué tiempu fai?, ¿cuála moza te lo dixo?, ¿cuántes vegaes fuisti
a Uviéu?, nun me faló de qué tiempu fizo, niégase a cuntanos cuála
moza-y lo dixo, dinos cuántes vegaes fuisti a Uviéu.
Pero, amás d'esto, si s'atopen dientro d'una oración interrogativa indireuta,
los interrogativos, al empar, tresponen la oración a la categoría de sus-