Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XXII.
El grupu
nominal
328
ciclista, dellos van dir a la manifestación ante'l parllamentu, dixo pallabres
con xeitu, promulgaron lleis contra la inxusticia, nun veo la casa del
vecín, la vida nes ciudaes ye dura, les rellaciones ente hermanos son
bones, el camín pal puertu ye pindiu.
La mesma tresposición atópase con pronomes tónicos: el fíu d'elli, el sobrín
d'ella, un sacu d'ello, la esmolición d'ellos, l'allegría d'elles, la inorancia
de nós, los llibros de vosotres, la paciencia d'usté, el trabayu d'ustedes.
Ha tenese en cuenta que nestes construcciones la preposición de pue desaniciase
si-y precede nucleu acabáu en vocal, convirtiéndose nun trespositor
latente (ver XXII.2.5): un sacu de pataques o un sacu pataques, un
vasu de vinu o un vasu vinu, la casa del vecín o la casa'l vecín. Fuera de
contestu, enunciaos como el tíu Xuan puen interpretase como aposición
("el tíu que se llama Xuan") o como tresposición a axetivu con trespositor
latente ("el tíu de Xuan"). Nesti sen, aconséyase l'usu de la preposición si'l
contestu nun desanicia l'ambigüedá.
Dellos sustantivos llogren axetivase non per tresposición categorial, sinón
per adautación morfolóxica, recibiendo les terminaciones de masculín,
femenín y neutru propies de los axetivos: hermanu -a (llamóte'l to hermanu
pequeñu) ’ hermanu -a -o (esi zapatu ye hermanu d'aquel, esta tela ye
hermano d'eso otro), gochu -a (tien pites y gochos) ’ gochu -a -o (ye un
comportamientu mui gochu).
B) TRESPOSICIÓN SUSTANTIVU ’ ALVERBIU
Gracies a preposiciones diverses, un sustantivu pue funcionar como subordináu
d'un axetivu, lo que supón una tresposición a alverbiu. Exemplos:
llimpiu de povisa, rabiáu polos pasteles, bonu nel preciu, ansiosu d'aventures,
muertu de mieu, llocu pol cine, blancu con pintes.
Ha tenese en cuenta que'l sustantivu o elementu sustantiváu trespuestu pue
ser cualquier elementu nominal: ansiosu de que viniere, llocu por dir al
cine. Amás, si'l trespositor ye de, podrá suprimise cuando encabeza un
subordináu nominal: ansiosu aventures, ansiosu que viniere, muertu mieu.
Lo mesmo asocede cuando un sintagma sustantivu ye a funcionar como
subordináu d'un alverbiu: enriba (de) la mesa, lloñe (de) la mar, acá (de)l
pueblu, enantes (de) la cena, depués del trabayu, dientro (de)l chigre que
tien Milio, enriba (de)l teyáu, delantre (de) les cases, depués de la xinta,
detrás d'Olaya, fuera (de) Sotrondio, delantre (de) ti, enriba (de) min,
alredor de nós, enantes (de) que cenaren, dientro (d')aquello que paecía
un chigre, depués de xintar.