Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

cer, podre ’ apodrecer, ricu ’ arriquecer, tochu ’ atochecer, tontu ’
atontecer, vieyu ’ avieyecer. En delles ocasiones esta parasíntesis faise
dende otru verbu, al que-y amiesta daqué sentíu causativu o incoativu:
dormir ’ adormecer.
PREFIXU A-, SUFIXU -IZAR
Exemplos: tierra ’ aterrizar, tornu ’ atornizar.
PREFIXU EN-, EM- O N-, SUFIXU -AR ~-IAR
Ye otru procedimientu corriente pa formar verbos dende sustantivos y axetivos,
col significáu de "camudase en daqué, garrar les carauterístiques de
daqué, cubrir, enllenar con daqué, meter en daqué, facer daqué". Exemplos:
agua ’ naguar, amor ’ namorar, arcu ’ narquiar, ayenu ’ nayenar, bálagu
’ embalagar, boca ’ embocar, cuca ’ encucar, curiosu ’ encuriosar,
curtiu ’ encurtiar, delgáu ’ endelgazar, facina ’ enfacinar, fariña ’ enfariñar,
fornu ’ enfornar, gochu ’ engochar, gordu ’ engordar, guapu ’
enguapar ~ enguapiar, guedeya ’ enguedeyar, llamuerga ’ enllamorgar,
piedra ’ empedrar ~ empedriar, riestra ’ enrestrar, sordu ’ ensordar, tierra
’ enterrar, viciu ’ enviciar, xabón ’ enxabonar, xuiciu ’ enxuiciar.
PREFIXU EN- ~EM-, SUFIXU -ECER
Procedimientu pa formar verbos: duru ’ endurecer, guapu ’ enguapecer,
llentu ’ enllentecer, llocu ’ enlloquecer, negru ’ ennegrecer, noble ’
ennoblecer, ralu ’ enralecer, roncu ’ enronquecer, ruin ’ enruinecer.
PREFIXU EN- ~EM-, SUFIXU -IZAR ~ -ICIAR
Exemplos: barru ’ embarrizar, campu ’ encampizar, gochu ’ engochizar
~ engochiciar.
PREFIXU ES-, SUFIXU -AR
Esta parasíntesis fórmase sobre sustantivos, y ufre dellos significaos:
- "Disgregación en partes, rompimientu, xebradura, desiguadura, arramadura".
Exemplos: babaya ’ esbabayar, calcañu ’ escalcañar, caleya ’
escaleyar, carne ’ escarnar, caxina ’ escaxinar, corteya ’ escorteyar,
cuernu ’ escornar, fame ’ esfamiar, faraguya ’ esfaraguyar, farrapu ’
esfarrapar, fueya ’ esfoyar, garitu ’ esgaritar, gayu ’ esgayar, guedeya
’ esguedeyar, llombu ’ esllombar, llume ’ esllumar, marallu ’
esmarallar, migaya ’ esmigayar, nieve ’ esneviar, pala ’ espalar,
panoya ’ espanoyar, paya ’ espayar, pedazu ’ espedazar, pelleyu ’
espelleyar, pioyu ’ espioyar, pulga ’ espulgar, reñón ’ esreñonar, tisoria
’ estisoriar, trozu ’ estrozar.
XXI.
Derivación
y composición
313