21.04.2013 Views

Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

- automóvil > auto-: pista ’ autopista, escue<strong>la</strong> ’ autoescue<strong>la</strong>.<br />

- européu > euro-: dó<strong>la</strong>r ’ eurodó<strong>la</strong>r, partíu ’ europartíu.<br />

- fotografía > foto-: montaxe ’ fotomontaxe, grabáu ’ fotograbáu.<br />

- radiotelefonía > radio-: aficionáu ’ radioaficionáu, oyente ’ radioyente.<br />

- televisión > tele-: famosu ’ telefamosu, adictu ’ teleadictu.<br />

Delles veces una raíz prefixa asina formada pue coyer <strong>la</strong> mesma forma<br />

qu'una pal<strong>la</strong>bra entera. Asina, astur- en asturfa<strong>la</strong>nte ye apócope <strong>de</strong> asturianu<br />

(por eso, tamién asturianofa<strong>la</strong>nte), pero ye unidá completa en astur<br />

o ástur "pob<strong>la</strong>dor prerromanu".<br />

Otres raíces afixes tienen orixe en pal<strong>la</strong>bres griegues o l<strong>la</strong>tines clásiques,<br />

que, allugaes como primeru o segundu elementu, formen lexemes complexos.<br />

Dalgunes son: -arquía "po<strong>de</strong>r, gobiernu", braqui- "curtiu", -cracia<br />

"po<strong>de</strong>r, gobiernu", crio- "fríu", crono- o -cronía "tiempu", <strong>de</strong>mo- o -<br />

<strong>de</strong>mia "pueblu", <strong>de</strong>rmo- ~ <strong>de</strong>rmato- o -<strong>de</strong>rmia "pelleyu, piel", gloto- ~<br />

gloso- o -glosia "llingua", gamo- o -gamia "matrimoniu, xuntanza sexual",<br />

grafo- o -grafía "escritura", fono- o -fonía "voz, soníu", helio- "sol", leuco-<br />

~ lleuco- "b<strong>la</strong>ncu", lito- ~ llito- "piedra, peña", logo- ~ llogo- o -loxía<br />

"pal<strong>la</strong>bra, tratáu", metro- o -metru "midida", morfo- o -morfu "forma",<br />

-nomía "llei, regu<strong>la</strong>ción", onomato- u -ónimu "nome", oro- "monte", piro-<br />

"fueu, fiebre", podo- o -podu "pie", -sauriu "l<strong>la</strong>rgatu", ta<strong>la</strong>so- "mar", -teca<br />

"armariu, almacén", teo- "dios", -terapia "guarimientu", termo- o -termia<br />

"calor", xeno- "estranxeru", xilo- "ma<strong>de</strong>ra", etc.<br />

Exemplos: monarquía, braquicéfalu, <strong>de</strong>mocracia, crióxenu, cronómetru,<br />

sincronía, epi<strong>de</strong>mia, <strong>de</strong>rmoproteición, <strong>de</strong>rmatólogu, glotoloxía, glosopeda,<br />

diglosia, gamopétalu, poligamia, grafoloxía, caligrafía, fonoloxía,<br />

polifonía, heliofísica, leucocitu ~ lleucocitu, litografía ~ llitografía, logopedia<br />

~ llogopedia, metrónomu, centímetru, morfoloxía, antropomorfu,<br />

economía, onomatopeya, topónimu, oroxénesis, piromancia, podoloxía,<br />

gasterópodu, dinosauriu, ta<strong>la</strong>soterapia, biblioteca, teocracia, termodinámica,<br />

hipotermia, xenofobia, xilófonu, etc.<br />

XXI.<br />

Derivación<br />

y composición<br />

311

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!