Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XXI.
Derivación
y composición
308
4
Composición de pallabres
Pel procedimientu de la composición, fórmense pallabres nueves dotaes
d'un nucleu léxicu complexu, esto ye, de l'amestadura de dos o más raíces
léxiques que n’otros contestos son autónomes, tando aende la principal
diferencia cola derivación.
4.1 Amestadura de dos unidaes componentes
Nes pallabres compuestes, el significáu resultante ye l'amestanza de los
significaos de los lexemes componentes. Morfolóxicamente, sin embargu,
les pallabres compuestes amuesen estremaos comportamientos, según el
mayor o menor afitamientu como un tou unitariu. Asina, el sustantivu o
axetivu compuestu pue ser invariable en xéneru: un culomoyáu / una culomoyáu,
un cuatro güeyos / una cuatro güeyos. Pero hailos con variación
nel primer elementu: un pintularrama / una pintalarrama (por más qu'esiste
tamién un pintalarrama / una pintalarrama).
Hai tamién compuestos invariables en númberu: un fueunculu / unos
fueunculu, un afuega'l pitu / unos afuega'l pitu. Otros, pel so llau, presenten
variación nel primer elementu: un día de gües / dos díes de gües, una
vara (de) yerba / dos vares de yerba. Otros, pa cabu, presenten variación
nel segundu elementu: un perrucuspín / dos perrucuspinos, una telaraña
/ unes telarañes, cabudañu / cabudaños (pero tamién cabu d'añu / cabos
d'añu).
Nos compuestos formaos pola amestadura d'un axetivu a otru axetivu, el
qu'exerce como primer elementu inmovilízase morfolóxicamente cola terminación
neutra: político-relixosu / político-relixosa, llatino-americanu /
llatino-americanos.
Acentualmente, les pallabres compuestes amuesen della variabilidá na
fala. N'efeutu, un mesmu compuestu pue caltener los dos acentos orixinarios
(vara yerba) o bien reducilos a ún (cuatro güeyos), anque nun falten
los casos duldosos (mal de güeyu, mal de güeyu o malgüeyu).
Los estremaos graos d'afitamientu del compuestu refléxense nes distintes
grafíes que, en dellos casos, una mesma pallabra almite: un llinguallarga
~ un llingua llarga, cabudañu ~ cabu d'añu, coche cama ~ cochecama ~
coche-cama, asturiano-lleonés ~ asturianolleonés, mal de güeyu ~ malgüeyu.