Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

More documents

Recommendations

Info

XXI. Derivación y composición 298 ENTE- ~ ENTRE- Prefixu semiproductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu o verbu. Significaos: - "Ente, uno con otro, a la metá": lluna ’ entrellunu ~ entellunu, peñera ’ entepeñera ~ entrepeñera, tiempu ’ entetiempu, xunta ’ entrexunta; abrir ’ enteabrir ~ entreabrir, cruciar ’ entecruciar, llazar ’ entrellazar, mecer ’ entemecer ~ entremecer, mediar ’ entemediar ~ entremediar, texer ’ entetexer ~ entretexer. - "D’ente un conxuntu": coyer ’ entecoyer ~ entrecoyer, sacar ’ entesacar ~ entresacar. EQUI- Prefixu improductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu, axetivu o verbu. Significáu: "igual". Exemplos: distancia ’ equidistancia; distante ’ equidistante; valir ’ equivalir. ES- Prefixu productivu, non categorizador y asociáu a verbu. Xeneralmente nun amuesa nengún significáu específicu: calecer ’ escalecer, caleyar ’ escaleyar, forgar ’ esforgar, fozar ’ esfozar, martiellar ’ esmartellar, pernexar ’ espernexar, vaciar ’ esvaciar. Apaez es- como iniciu d'abondos verbos, anque nel actual estáu de llingua nun se reconoz como prefixu: esbariar, escariar, escalabrar, esguarriar, esllizar, esmolecer, españar, espurrir, esquerar, esquitar, estrapallar, estremar, estropiar, etc. Podrá atopase más información sobre esti prefixu nel apartáu XXI.5, referíu a la parasíntesis. Convién nun confundir el prefixu es- con des-, del que se fala más arriba. ES- ~ E- Prefixu productivu, non categorizador y asociáu a sustantivu, axetivu y verbu. Significáu: "afuera, privación, a la vista". Exemplos: posición ’ esposición; céntricu ’ escéntricu; comulgar ’ escomulgar, migrar ’ emigrar, poner ’ esponer. ESTRA- Prefixu semiproductivu, non categorizador y asociáu a axetivu. Significáu: "fuera de". Exemplos: corporal ’ estracorporal, oficial ’ estraoficial, ordinariu ’ estraordinariu, terrestre ’ estraterrestre.
EU- Prefixu improductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu o axetivu. Significáu: "bien". Exemplos: fonía ’ eufonía, fónicu ’ eufónicu. EX- Prefixu productivu, non categorizador y asociáu a sustantivu. Significáu: "que foi". Exemplos: conseyeru ’ ex-conseyeru, ministru ’ ex-ministru, presidente ’ ex-presidente. FILO- Prefixu semiproductivu, non categorizador y asociáu a axetivu. Significáu: "amigu, partidariu". Exemplos: americanu ’ filoamericanu, soviéticu ’ filosoviéticu. HECTO- Prefixu improductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu. Significáu: "cien". Exemplos: gramu ’ hectógramu, llitru ’ hectóllitru, metru ’ hectómetru. HEMI- Prefixu improductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu. Significáu: "mediu, a la metá". Exemplos: ciclu ’ hemiciclu, esfera ’ hemisferiu. HEMO- Prefixu semiproductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu. Significáu: "sangre". Exemplos: diálisis ’ hemodiálisis, globina ’ hemoglobina. HIDRO- Prefixu semiproductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu o axetivu. Significáu: "agua". Exemplos: avión ’ hidroavión, dinámica ’ hidrodinámica, estáticu ’ hidroestáticu, terapia ’ hidroterapia. HIPER- Prefixu semiproductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu o axetivu. Significáu: "penriba de, grande, gran intensidá". Exemplos: mercáu ’ hipermercáu, tensión ’ hipertensión; tensu ’ hipertensu; tónicu ’ hipertónicu. HIPO- Prefixu semiproductivu, non categorizador y asociáu a sustantivu o axeti- XXI. Derivación y composición 299
Page 1 and 2:
Tercera edición Uviéu, 2001 Acade
Page 3 and 4:
Uviéu, 2001 Academia de la Llingua
Page 5 and 6:
Índiz xeneral Entamu 9 FONOLOXÍA
Page 7 and 8:
4. Menes d’interxeiciones 165 5.
Page 9 and 10:
Entamu De magar la so creación pol
Page 11 and 12:
afayadizu y universal, inxertando t
Page 13 and 14:
Morfoloxía 13
Page 15 and 16:
1 L'alfabetu L'alfabetu asturianu E
Page 17 and 18:
Exemplos: llingua, parllar, mariell
Page 19 and 20:
f) Pa indicar qu'una pallabra sigue
Page 21 and 22:
c) La omisión de daqué que nun se
Page 23 and 24:
1 Les vocales Sistema vocálicu El
Page 25 and 26:
En munches ocasiones podrá duldase
Page 27 and 28:
) N'otres munches ocasiones, la «i
Page 29 and 30:
a) Escribiráse «u» cuando una pa
Page 31 and 32:
gua escrita nos plurales de diversu
Page 33 and 34:
k) Na 1ª persona del singular del
Page 35 and 36:
vocal final de pallabra con otra in
Page 37 and 38:
1.3 Fonema /ĉ/ El fonema /ĉ/, rea
Page 39 and 40:
- Cuando s'asitia al comienzu de pa
Page 41 and 42:
1.15 Fonema /n/ El fonema /n/, real
Page 43 and 44:
Los fonemes /r/ y /r- / nun s'opone
Page 45 and 46:
) Na terminación -eda. Exemplos: c
Page 47 and 48:
que representen, respeutivamente /
Page 49 and 50:
2.11 Lletres «r» y «rr» Na escr
Page 51 and 52:
1 La sílaba Carauterístiques xene
Page 53 and 54:
Exemplos: traéi, Faéu, creáis, e
Page 55 and 56:
Ye d'observar que les lleis combina
Page 57 and 58:
D'esta miente, escribiránse con «
Page 59 and 60:
4.5 Adautación de p final de síla
Page 61 and 62:
d) La «-b» final de pallabra calt
Page 63 and 64:
-bsc- > -sc-: escuru, ascisa -bst-
Page 65 and 66:
1 L'acentu Carauterístiques del ac
Page 67 and 68:
a) Toles pallabres agudes acabaes e
Page 69 and 70:
Nos compuestos xebraos por guión c
Page 71 and 72:
exemplu, nun enunciáu como con est
Page 73 and 74:
Morfoloxía 73
Page 75 and 76:
midíes y percibíes polos sentíos
Page 77 and 78:
1.2.4 NOMES COMUNES Y NOMES PROPIOS
Page 79 and 80:
1.3 Axetivación del sustantivu Los
Page 81 and 82:
interrogativos (¿qué camín?, ¿c
Page 83 and 84:
2.4 Sustantivación del axetivu Un
Page 85 and 86:
1 El xéneru y el númberu El xéne
Page 87 and 88:
panaderu, la panadera; facederu, fa
Page 89 and 90:
pertenecen a los que presenten vari
Page 91 and 92:
3 El númberu. Singular y plural El
Page 93 and 94:
-DERU / -DEROS: l'atechaderu, los a
Page 95 and 96:
pá bonal, pas bonales; él ye mang
Page 97 and 98:
1 L'artículu tien estes formes: L'
Page 99 and 100:
otres, son dambos. Por exemplu, pel
Page 101 and 102:
L'artículu apaez siempre asociáu
Page 103 and 104:
1 Los demostrativos Formes de los d
Page 105 and 106:
pospuestos (l'home esti, la muyer e
Page 107 and 108:
1 Los posesivos Formes de los poses
Page 109 and 110:
Exemplos: - El neñu mio, el neñu
Page 111 and 112:
ances a "les esperances d'ellos o d
Page 113 and 114:
4 Ye la casa d'él o d'elli Ye la c
Page 115 and 116:
1 Los indefiníos Carauterístiques
Page 117 and 118:
ellos dixeron lo que-yos paeció; l
Page 119 and 120:
finíos establecen una comparanza,
Page 121 and 122:
Como axetivos antepuestos, los masc
Page 123 and 124:
Davezu, l'indefiníu un una uno pon
Page 125 and 126:
Les formes del masculín singular t
Page 127 and 128:
1 Los numberales Carauterístiques
Page 129 and 130:
"non cuatro", andaben tres llobos y
Page 131 and 132:
100 centésimu -a -o, centenu -a -o
Page 133 and 134:
tidá de referencia pue ser un núm
Page 135 and 136:
Sicasí, el fraccionariu pue entend
Page 137 and 138:
nes del castañéu. En dellos usos,
Page 139 and 140:
"gran cantidá de daqué", ensin m
Page 141 and 142:
1.2 Pronomes personales tónicos y
Page 143 and 144:
MASCULÍN FEMENÍN NEUTRU SINGULAR
Page 145 and 146:
les llárimes, pero tengo que m'ens
Page 147 and 148:
apaez. Asina, por exemplu: el neñu
Page 149 and 150:
1 L'alverbiu Carauterístiques func
Page 151 and 152:
otru elementu de la oración o del
Page 153 and 154:
Dalgunos alverbios organícense al
Page 155 and 156:
noticies d'amunchayá. Cuantagüéi
Page 157 and 158:
Nun hai que-y lo dicir, non; hai qu
Page 159 and 160:
ches, al escuchu, al pezopé "a la
Page 161 and 162:
1 Les interxeiciones Carauterístiq
Page 163 and 164:
etc. Nesti sen, na mayoría de los
Page 165 and 166:
4 Menes d'interxeiciones 4.1 Según
Page 167 and 168:
cras o catacrás (un golpe, trastaz
Page 169 and 170:
arre (p'afalar les caballeríes) bi
Page 171 and 172:
ixuxú (allegría o desafíu) madi
Page 173 and 174:
(comen mazanes), complementu indire
Page 175 and 176:
individuos (el neñu espatuxa / los
Page 177 and 178:
do vien?, ¿quién ye?). Pelo contr
Page 179 and 180:
encies cronolóxiques presentes o p
Page 181 and 182:
El calter imperfeutivu o de non per
Page 183 and 184:
- Posibilidá contemplada dende'l p
Page 185 and 186:
como tou sustantivu, l'infinitivu p
Page 187 and 188:
10.4.1 DELLOS USOS DEL XERUNDIU La
Page 189 and 190:
11 Esquema de les variaciones morfo
Page 191 and 192:
12.1 Verbu regular de la 1ª conxug
Page 193 and 194:
12.3 Verbu regular de la 3ª conxug
Page 195 and 196:
CER fai conozo, conoces, conoz, con
Page 197 and 198:
Pero l'imperativu singular de los v
Page 199 and 200:
dolgáis (o doláis); VALIR: vales,
Page 201 and 202:
CONSTRUIR: constrúis, constrúi, c
Page 203 and 204:
sía fora ~ fore sías foras ~ fore
Page 205 and 206:
13.3.3 VERBU HABER Presenta les ra
Page 207 and 208:
13.3.5 VERBU DAR Presenta les raíc
Page 209 and 210:
13.3.7 VERBU DIR Presenta les raíc
Page 211 and 212:
13.3.9 VERBU PODER Presenta les ra
Page 213 and 214:
13.3.11 VERBU QUERER Presenta les r
Page 215 and 216:
13.3.13 VERBU SABER Presenta les ra
Page 217 and 218:
13.3.15 VERBU TRAER O TRAYER Presen
Page 219 and 220:
13.3.17 VERBU VER Presenta les raí
Page 221 and 222:
ensin indicar el fin. Exemplos: eso
Page 223 and 224:
TAR POR + INFINITIVU Espresa qu'una
Page 225 and 226:
TENER + PARTICIPIU Perífrasis perf
Page 227 and 228:
tremenda. Nel casu de quien y cuant
Page 229 and 230:
1 Interrogativos y esclamativos Los
Page 231 and 232:
1.4 Función y emplegu Los interrog
Page 233 and 234:
MENES D’ENTRUGA CON Ú Ónde y ú
Page 235 and 236:
1 Les preposiciones Formes Les prep
Page 237 and 238:
el chaplón clavélu con un martiel
Page 239 and 240:
que, tu nun yes quien a comelo, tu
Page 241 and 242:
Exemplos: faló col fíu de Miguel,
Page 243 and 244:
) Desaveramientu, dixebra, separtam
Page 245 and 246:
) Direición, con referencia espaci
Page 247 and 248: a) La preposición haza ~ hacia ind
Page 249 and 250: per + allá ’ pellá (tamién: pe
Page 251 and 252: 4.15.3 OTROS EMPLEGOS La preposici
Page 253 and 254: La preposición tres pue usase sola
Page 255 and 256: Y, pa cabu, otres tán formaes a ba
Page 257 and 258: 1 Les conxunciones Carauterístique
Page 259 and 260: PERO, MAS Pero indica que se contra
Page 261 and 262: QUE (QU') Exemplos: que nun ye asin
Page 263 and 264: CONDICIONALES SI CONDICIONAL Exempl
Page 265 and 266: con otros elementos del sintagma o
Page 267 and 268: a un referente suxetivu (onde yá n
Page 269 and 270: - Dende un verbu: alloriar ’ allo
Page 271 and 272: cada, lluna ’ llunada, neñu ’
Page 273 and 274: - "Xentiliciu": Asturies ’ asturi
Page 275 and 276: - "Aición y efeutu de poca intensi
Page 277 and 278: homazu, mozu ’ mozazu, muyer ’
Page 279 and 280: moyar ’ moyadura, quemar ’ quem
Page 281 and 282: u, goxa ’ goxeru, lleche ’ llec
Page 283 and 284: -EXAR Sufixu semiproductivu, non ca
Page 285 and 286: -IEGU, -IEGA, -IEGO o -EGU, -EGA, -
Page 287 and 288: - "Aición y efeutu curtiu y poco i
Page 289 and 290: daqué". Exemplos: asturianu ’ as
Page 291 and 292: tantivu o axetivu. Significáu: "pr
Page 293 and 294: -UEPU, -UEPA Sufixu improductivu, n
Page 295 and 296: A- ~ AN- (ante vocal) Prefixu semip
Page 297: DE- Prefixu improductivu, non categ
Page 301 and 302: MONO- Prefixu productivu, categoriz
Page 303 and 304: QUILO- ~ KILO- Prefixu improductivu
Page 305 and 306: TETRA- Prefixu improductivu, non ca
Page 307 and 308: -ED- -ed- + -iciu: llamber ’ llam
Page 309 and 310: 4.1.1 CLASIFICACIÓN DE LES PALLABR
Page 311 and 312: - automóvil > auto-: pista ’ aut
Page 313 and 314: cer, podre ’ apodrecer, ricu ’
Page 315 and 316: 6 Encurtiamientu y allargamientu de
Page 317 and 318: Morfoloxía 317
Page 319 and 320: sele, la espresión que falen sele
Page 321 and 322: llibru escritu, un bon direutor alm
Page 323 and 324: cuntable. Asina entós, l'axetivu e
Page 325 and 326: Les siguientes menes d'axetivos pue
Page 327 and 328: • Sustantivos de conteníu neutru
Page 329 and 330: C) TRESPOSICIÓN ALVERBIU ’ AXETI
Page 331 and 332: La preposición de enxamás desapae
Page 333 and 334: pospuestu mio, to y so tienen termi
Page 335 and 336: grupu sintagmáticu: más pan, meno
Page 337 and 338: tamién en secuencies de conteníu
Page 339 and 340: tantivu, siendo capaz entós d'exer
Page 341 and 342: sacos, delles veces éntra-y el sue
Page 343 and 344: - Si los sustantivos son de xéneru
Page 345 and 346: 1 La oración y les funciones oraci
Page 347 and 348: 2 La oración 2.1 Carauterístiques
Page 349 and 350:
De toes maneres, el suxetu gramatic
Page 351 and 352:
desanicie toa necesidá de concorda
Page 353 and 354:
tescu cercanu: llamaron a pá, ¿nu
Page 355 and 356:
) Verbos transitivos qu'espresen la
Page 357 and 358:
3.3.3 DATIVU D’INTERÉS Los verbo
Page 359 and 360:
esperar (por), quexar / quexase (de
Page 361 and 362:
A diferencia del restu de les funci
Page 363 and 364:
función de complementu circunstanc
Page 365 and 366:
es, nun sabes pa ú te lleven, quie
Page 367 and 368:
Sicasí, nel siguiente exemplu la p
Page 369 and 370:
4.5 Allugamientu con complexos verb
Page 371 and 372:
daquién, el to llapiceru paez esi
Page 373 and 374:
calidá d'axetivos, talos sintagmes
Page 375 and 376:
Cuando esti atributu ye axetivu, co
Page 377 and 378:
ta metío na corte, bien caro ta'l
Page 379 and 380:
I) SECUENCIES LO DE QUE + ORACIÓN
Page 381 and 382:
1 Oración compuesta y oración com
Page 383 and 384:
2.1 Oraciones trespuestes sustantiv
Page 385 and 386:
contestu. Exemplos: el rei que meyo
Page 387 and 388:
per onde ~ per u trabaya'l pá, Mó
Page 389 and 390:
Queden convertíes n'alverbios en f
Page 391 and 392:
Magar que nun respuenden a les cara
Page 393 and 394:
Índiz alfabéticu de materies A, c
Page 395 and 396:
Adautación d’hiatos nos cultismo
Page 397 and 398:
Alverbialización de sustantivos XI
Page 399 and 400:
Apostrofación p’ XIX.4.13.1 Apó
Page 401 and 402:
-Az, sufixu XXI.3.2.2 -Az, terminac
Page 403 and 404:
XXII.2.3.2 a) / 2.3.2 b) Concordanc
Page 405 and 406:
Conxunciones de llugar XX.3.2.2, XX
Page 407 and 408:
De nenguna de les maneres, locució
Page 409 and 410:
Dosmilésimu -a -o, numberal ordina
Page 411 and 412:
Enunciáu: carauterístiques funcio
Page 413 and 414:
axetivu + de VI.2.3.2 Grupos conson
Page 415 and 416:
Indefiníos neutros XI.2.1.2 / 2.2.
Page 417 and 418:
Iterativos o frecuentativos, verbos
Page 419 and 420:
Millónésimu, numberal fraccionari
Page 421 and 422:
-Nomía, raíz afixa XXI.4.2 Nomina
Page 423 and 424:
V.3.6.1b, XI.3.1 Nun biribí, locuc
Page 425 and 426:
Penta-, prefixu XXI.3.3 Pente, cont
Page 427 and 428:
3.1 d) / 3.3 / 5.1 Prefixu estra- I
Page 429 and 430:
Pronome se impersonalizador XXIII.3
Page 431 and 432:
Se complementu direutu reflexivu XX
Page 433 and 434:
Sufixu -itu -ita -ito XXI.3.2.2 / 3
Page 435 and 436:
Terminación de femenín -éu / -ed
Page 437 and 438:
XX.3.2.2, XXV.2.2.6 U, vocal átona
Page 439 and 440:
Verbu albortar II.3.1.3 b), XVI.13.
Page 441 and 442:
Verbu pescar II.3.1.1 a), XVI.13.1.
Page 443 and 444:
443
show all

Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?