Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

a un referente suxetivu (onde yá nun importa'l tamañu real, que pue ser
grande o pequeñu), puen valir pa valoraciones contraries acordies col contestu;
asina, llibrín ye o bien "llibru apreciáu y queríu" o bien "llibru despreciable
o de poca importancia", azulín ye "prestosamente azul" o "ridículamente
azul", homucu ye "home apreciáu y queríu" o bien "home despreciable
y ridículu", gatón ye "gatu que s'empondera pola importancia de
les sos virtúes" o "gatu tarrecible", murnión ye "murniu de mala manera".
b) Según el so valor funcional, los afixos puen ser categorizadores y non
categorizadores.
Afixos categorizadores son los que camuden la categoría del signu al que
s'axunten, lo que nun faen los afixos non categorizadores. Munchos afixos
categorizadores asóciense a una categoría. Asina, por exemplu, el prefixu
es- ye verbal (garitu ’ esgaritar), el sufixu -anza ~ -ancia ye sustantivador
(asemeyar ’ asemeyanza), el sufixu -anu ye axetivador (rocea ’
roceanu), el sufixu -mente ye alverbializador (prestosu ’ prestosamente),
los sufixos -ar ~ -er ~ -ir son verbales (baille ’ baillar).
Pela so parte, munchos afixos non categorizadores asóciense a varies categoríes.
Asina, por exemplu, tres- (calar ’ trescalar, pasu ’ trespasu,
antieri ’ tresantieri), per- (facer ’ perfacer, blancu ’ perblancu, lloñe ’
perlloñe), -ín (llibru ’ llibrín, azul ’ azulín, cerca ’ cerquina), -ón (gatu
’ gatón, murniu ’ murnión, abaxo ’ abaxón).
c) Según el so rendimientu na formación de pallabres na llingua, los afixos
puen ser productivos o improductivos. Un afixu ye productivu
cuando ta a disposición del falante, nun s'asociando a nengún lexema
determináu y llistu pa formar a voluntá nueves pallabres. Por exemplu,
el prefixu superlativu per- ’ perblancu, perbonu, permalu, perllocu,
perllimpiu, perfácil...; el prefixu formador de verbos a- ’ acuriosar,
aguapiar, amalar, alloquecer, acastellanar...; el sufixu diminutivu -ín ’
blanquín, grandín, homín, xatín, muyerina, castañalina, casina...; el
sufixu -dura "aición y efeutu" ’ moyadura, chiscadura, estrapalladura,
cosedura, llambedura, mancadura...; el sufixu -eru "enclín o gustu
por" ’ folixeru, paneru, tabaqueru, futboleru, sidreru...; etc.
Pelo contrario, un afixu improductivu ye aquelli que (productivu de xuru
n'otres dómines) apaez güei de manera fixa asociáu a determinaos lexemes,
ensin que'l falante (que, sin embargu, pue pescanciar el so significáu)
pueda valise d'él pa formar nueves pallabres. Por exemplu, el sufixu diminutivu
-iellu ’ carriellu, portiella, tortiella; el sufixu de cualidá -iondu ’
fediondu, gationda; etc.
XXI.
Derivación
y composición
267