Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

per + allá ’ pellá (tamién: per allá)
per + enriba ’ penriba, perriba (tamién: per enriba)
per + embaxo ’ pembaxo, perbaxo (tamién: per embaxo)
4.14.2 CONTENÍOS Y EMPLEGOS
La preposición per amuesa los siguientes conteníos y emplegos:
a) Pasu al traviés d'un sitiu, llugar per onde se va, per onde se pasa. Equival,
nesti significáu, a la locución al traviés de: anduvieron pel monte venti
díes, agora vais pasar per Amieva, ellos atayaron per otru llau. D'esti
significáu espacial remanez un emplegu en sentíu figuráu: yo nun paso
per dexa-y facer lo que quiera; los músicos anden yá pela última pieza;
per un llau, saben asturianu y, per otru llau, nun saben escribilu.
Lóxicamente, ye per la preposición que s'emplega precediendo a alverbios
de llugar, faciendo de complementu léxicu d'ellos: per equí (o pequí), per
ehí (o perhí, pehí), per ende (o pende), per ellí (o pellí), per enriba (o penriba,
perriba), per embaxo (o pembaxo, perbaxo), per delantre, per detrás,
per ondequiera, per uquiera, per fuera, per dientro, etc.
b) Allugamientu nel espaciu (la xente ta peles cases, de xemes en cuando
véolu per Uviéu) o nel tiempu (vémonos pela mañana, pela nueche y
pela tarde; per aquelles dómines la xente sufría abondo; pel iviernu,
pela primavera y pela seronda).
Ha atalantase que'l periodu temporal consideráu pue espresase tamién gracies
a los llabores, colleches o fechos d'esi tiempu, o colos nomes de les
fiestes que se celebren nesi tiempu: pela pación trabayé cuanto pudi, peles
ablanes voi facevos una visitina, llamónos peles eleiciones xenerales,
igual nun voi poder vevos per Santolaya, per San Xuan son los díes más
llargos del añu, pel Antroxu entá fai fríu.
c) Instrumentu o mediu: unvióme una carta per corréu certificáu, televisión
per cable, llamélos per teléfonu.
4.14.3 OTROS EMPLEGOS
La preposición per ta presente en dellos xiros idiomáticos, propios de la
fala coloquial, onde s'espresa intensidá o la insistencia con que se fai una
aición sobre un oxetu: tuvo machacando per él tola tarde, Xuan reñó pel
neñu hasta fartucase, echó per ella cuanto quixo, nun facíen más que prindar
peles vaques, quieren puyar pela xata.
La preposición per emplégase en locuciones prepositives como per ente
medies de, per mediu de y per aciu de, qu'espresen instrumentu o mediu.
XIX.
Les
preposiciones
249