Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XIX.
Les
preposiciones
240
4.3 Baxo
La preposición baxo significa allugamientu na parte inferior o baxera de
daqué. Equival a les espresiones alverbiales debaxo de, embaxo de, que
son de más usu: les madreñes tán baxo l'escañu, apaeció'l dineru baxo
una llábana. D'equí remanecen otros significaos en sentíu figuráu: nun
aguanto les temperatures baxo cero. Y asina, espresa tamién un conxuntu
de circunstancies que condicionen daqué: esa promesa fízola baxo xuramentu,
esi asuntu ta baxo investigación del xuez. Con significáu asemeyáu,
emplégase tamién pa indicar la dómina d'un reináu, d'un mandáu:
baxo la monarquía asturiana nació la ciudá d'Uviéu, la civilización azteca
morrió baxo los españoles.
4.4 Cabo o co
4.4.1 FORMA
Dambes espresiones, cabo y co, son equivalentes: cabo casa Lluis o co
casa Lluis. A efeutos d'ortografía, convién nun confundir les xuntures de
co y artículu coles de con y artículu. N'efeutu, nel primer casu la preposición
nun pierde nengún soníu de so, polo que s'escribe siempre entera y
xebrada del artículu: co'l (co l'), co la (co l'), co lo, co los, co les; pa l'apostrofación
del artículu, ver VIII.1. Nel segundu resulten les contraiciones
col, cola, colo, colos, coles. Y asina, estremaráse la vaca ta co'l xatu
"al llau del xatu" y la vaca ta col xatu "en compaña del xatu".
4.4.2 CONTENÍOS Y EMPLEGOS
La preposición cabo ~ co tien conteníu de llugar. El so significáu ye'l d'averamientu
o cercanía a daqué o daquién. Equival, poro, a espresiones
alverbiales como xunto a, al llau de, a la vera de, al par de. Exemplos: la
carretera pasa cabo casa Lluis, descansaron cabo la fonte.
4.5 Con
4.5.1 FORMA
La preposición con forma contraición cuando-y sigue un artículu:
con + el ’ col
con + la ’ cola
con + lo ’ colo
con + los ’ colos
con + les ’ coles