Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

II.
Les vocales
24
A mou d'exemplu, amuésense les principales realizaciones fonétiques de
les vocales en sílaba tónica:
- La vocal /a/ realízase [a] palatal en hachu, baxa, algaire; [a.] velar en
prau, xeláu; [a] media en falar, casa; [ã] nasal en mano, mancar.
- La vocal /e/ realízase [e.] zarrada en conceyu, xente; [e] abierta en repla,
pex; [ö] llabial en fueu, nocéu; [˜e] nasal en mena, neña.
- La vocal /i/, pel so llau, presenta pronunciaciones como [i.] zarrada en
diximos, filu; [i] abierta en esguil, risa; [ĩ] nasal en mina, inda; [j] semiconsonante
en pioyu, mieu; [i] semivocal en coméi, algaire.
- La vocal /o/ pronúnciase [o.] zarrada en llocu, xostra; [o ] abierta en
xorra, voi; [õ] nasal en monxa, ónde.
- La vocal /u/ realízase [u.] zarrada en camuda, lluria; [u ] abierta en murnia,
turria; [ũ] nasal en munchos, punxo; [w] semiconsonante en fueya,
güei; [u] semivocal en pautu, aniciáu.
Les vocales non sólo presenten realizaciones diverses en sílaba tónica,
sinón tamién en sílaba átona. N'asturianu les vocales átones amuesen della
inestabilidá na so realización fonética. Esto provoca que munches vegaes
una mesma vocal átona almita más d'una pronunciación posible, por más
que la so forma escrita seya siempre una sola. Por exemplu, la o átona
qu'apaez na pallabra probín ye pronunciada unes vegaes como "probín" y
otres como "prubín", pero en tou casu ha escribise una «o»; lo mesmo-y
pasa a les e átones de pequeñín, que fonéticamente puen ser "pequeñín" o
"piquiñín".
3
Normes d'escritura de les vocales átones
3.1 Vocales átones non finales
3.1.1 VOCAL ÁTONA E
El fonema /e/ en sílaba átona presenta, bien de veces, realizaciones
fonétiques que van dende la [i. ] más zarrada a la [e] más abierta. En
tolos casos ha escribise «e». Exemplos: pequeñín, non *piquiñín;
neñín, non *niñín; xelar, non *xilar; sentir, non *sintir; alvertir, non
*alvirtir; pesllar, non *pisllar; venir, non *vinir; peñera, non *piñera;
ceniza, non *ciniza; señor, non *siñor; vecín, non *vicín; vexiga, non
*vixiga; etc.