Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

el chaplón clavélu con un martiellu; estampanólu contra la muria; venía
muncha xente de la romería; dende Avilés salieron pa Madrid; Xuan vive
en Cuideiru; ente'l mio conceyu y el to hai un cordal; nun llegaron hasta'l
cumal; baxaben a carrenderes haza'l valle; traxeron dalguna cosa pa
daquién; vamos atayar per esi camín; esto facémoslo polos fíos; van facelo
según los tos conseyos; vieno ensin Xuan; los preseos tán sol horru; les
nubes tán sobre Asturies; la piedra cayó tres la muria.
Sicasí, la presposición que precede a un alverbiu (como en vien d'ellí, ta
p'acá, pasó per delantre, echóse haza atrás, llegasti hasta abaxo, etc.) nun
fai nenguna función trespositora, sinón que matiza o complementa léxicamente'l
significáu ufríu pol alverbiu; ver XIX.7.
Per otru llau, como trespositores na oración, les preposiciones tán capacitaes
pa convertir un sustantivu na categoría axetiva, permitiéndo-y funcionar
como atributu: el mio café pidílu con lleche; esa casa ye del vecín;
esi regalu paez pal güelu d'él; la so llamada foi per teléfonu; les cases tán
sin teyáu. Ver tamién XXIV.2.2.
3.1.2 TRESPOSITORES EN GRUPU SINTAGMÁTICU
Dientro'l grupu sintagmáticu nominal, les preposiciones tán capacitaes, en
primer llugar, pa tresponer un sustantivu a la categoría d'axetivu, dexándo-y
la posibilidá de funcionar como subordináu sustantivu: el tren a
Llanes nun sal hasta pela tarde; ye una operación baxo control médicu;
el café con lleche gústa-y con zucre; la casa del vecín ye bien calentina;
la vida nes ciudaes paezme dura; el camín pal puertu ta mui pindiu;
l'Evanxeliu según San Lluques; un home sin xacíu.
En segundu llugar, les preposiciones tamién puen tresponer un sustantivu
a la categoría d'alverbiu, lo que-y permite funcionar como términu subordináu
d'un axetivu: toos somos iguales ante la llei, esos páxaros son llargos
de picu, el plan ye perfeutu nes posibilidaes qu'ofrez, tomó una melecina
bona pal fégadu, un armariu fechu pol carpinteru, ye un trapu blancu
ensin pintes. O d'otru alverbiu: dempués de la cena, enriba del tayuelu,
detrás de la muria, faló asina sin seguranza.
Sobre les mentaes tresposiciones puen atopase más detalles en XXII.2.4.2.
3.2 Índices funcionales
Les preposiciones puen ser índices de les funciones de complementu direutu,
complementu indireutu y suplementu. Nes dos primeres ye a l'índiz
funcional, pero, acordies col réxime preposicional de cada verbu, son
XIX.
Les
preposiciones
237