Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XVI.
El verbu
184
10.2 Estructura interna y conteníu
Infinitivu, xerundiu y participiu amuesen en comuña delles carauterístiques
internes. En primer llugar, tienen un lexema común a les demás formes
del verbu, calteniendo la capacidá pa enanchase per aciu d'un términu
subordináu verbal, como un complementu direutu, un complementu
indireutu, un complementu circunstancial, un suplementu o un atributu.
En segundu llugar, presenten sufixu derivativu propiu, que ye una desinencia
especial desprovista de morfemes verbales y que-y permite al sintagma
verbal funcionar dientro la oración exerciendo funciones propies
d'otres categoríes non verbales. D'esta miente, infinitivu, xerundiu y participiu
funcionen na oración como verbos, pero son sustantivos, alverbios
y axetivos dende'l puntu de vista morfolóxicu.
Dao que'l mentáu sufixu derivativu nun amuesa'l morfema de persona,
l'infinitivu, el xerundiu y el participiu nun tienen suxetu gramatical (ver
XXIII.3.1). D'esta miente, un elementu que pueda apaecer xunto al infinitivu,
al xerundiu o al participiu a mou de suxetu léxicu, nun ye talu: enantes
del sol ponese, al yo dir, el día de la neña matriculase, falar yo y rinchar
un carru ye too uno, emburriando nosotros el coche sal del folleru,
siendo ellos asina, atapecida la tarde marcharon pa casa.
No que se refier al conteníu, infinitivu, xerundiu y participiu presenten a
comuña un mesmu valor: faen referencia —caún nun grau distintu— al
tiempu internu del procesu espresáu pol lexema, en dos parámetros: tensión
y distensión d'esi procesu.
10.3 Infinitivu
L'infinitivu fórmase col derivativu -ar (1ª conxugación), -er (2ª conxugación)
o -ir (3ª conxugación). Ha tenese en cuenta qu'al amestar a estes terminaciones
un pronome enclíticu, piérdese sistemáticamente la /-r/: quier
mercar un llibru ’ quier mercalu, va poner l'abrigu al neñu ’ va pone-y
l'abrigu, tarrez apurrir les monedes ’ tarrez apurriles.
Pero, al mesmu tiempu, el derivativu permíte-y al infinitivu exercer dientro
la oración funciones propies del sustantivu; ver XXIII.3. Asina, por
exemplu, suxetu léxicu (pesllar con llave ponlu nerviosu), complementu
direutu (quier saludavos), complementu indireutu (da-y munchu valor a
falar con educación), complementu circunstancial (nun ta contentu con
folgar, sin trabayar nun ganes nada), suplementu (nagua por unvia-y una
carta) y atributu (llibertá ye facer lo qu'ún quiera). Al mesmu tiempu,