Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XVI.
El verbu
180
s'ocupa del estudiu del asturianu, el llunes pasáu preséntome na oficina
y dícenme que tán toles vacantes ocupaes.
- Futuru cronolóxicu (presente prospeutivu): vémonos mañana, el mes que
vien andamos a la herba.
- Fechos pasaos, presentes y futuros (presente habitual): los llunes trabayamos
menos hores.
- Indistinción o indefinición cronolóxica (presente intemporal o permanente):
n'iviernu tapez antes, la ballena ye un mamíferu, la hestoria ye
lo que menos me presta.
El presente d'indicativu úsase dacuando en cuentes del imperativu: faes el
favor de nun me molestar (por fai'l favor de nun me molestar), garráis les
maletes y coláis d'equí darréu (por garrái les maletes y colái d'equí
darréu).
9.2 Pretéritu indefiníu
El pretéritu indefiníu (o seya, el tiempu pasáu perfeutu del mou indicativu)
emplégase con estes referencies:
- Fechos pasaos: ayeri Xuan vendió les xates.
- Fechos del futuru que se xulguen como improbables: con esti tiempu,
mañana yá ficisti la escursión.
Convién tener en cuenta que l'aspeutu terminativu d'esti tiempu ye independiente
de que l'aición s'afaye dientro o fuera d'un cotu temporal establecíu:
el conseyeru faló güei pero'l ministru faló ayeri. Tamién ye independiente
de que l'aición tenga llugar fai munchu o pocu tiempu: los
romanos llevantaron esi acueductu, enantes vite cansáu, cayóte'l pañuelu,
picaron a la puerta.
Dacuando, el pretéritu indefiníu llega a utilizase en cuentes del pluscuamperfeutu:
cuando llegué, él yá entamó (o entamara) a falar; él fízolo (o
ficiéralo) enantes que tu.
9.3 Pretéritu imperfeutu d'indicativu
El pretéritu imperfeutu d'indicativu tien les siguientes referencies:
- Fechos pasaos: ayeri andabes percansáu.
- Presente cronolóxicu: quería un café, por favor (cortesía).
- Futuru cronolóxicu: casábense'l mes que vien.