Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XVI.
El verbu
174
intransitivos (viven bien, anduvisti pel mercáu, lloraron) puen desendolcar
un complementu direutu (viven la vida, anduvisti tolos montes del conceyu,
lloraron llárimes de murnia). Más detalles sobre la transitividá puen
atopase en XXIII.3.2.3.
2.2 La desinencia
Na desinencia verbal atópase toa una riestra de signos morfolóxicos qu'aporten
información de mena gramatical. Estos signos morfolóxicos o morfemes
son: el númberu, la persona, el mou, el tiempu, l'aspeutu y l'anterioridá.
Na mayoría de les vegaes, resulta difícil estremar dientro la desinencia la
espresión que-y correspuende a caún d'estos morfemes. Sicasí, la so presencia
déxase notar al facer les correspondientes variaciones: falo / falamos
(númberu), falo / fales / fala (persona), falo / fale (mou), falo / falé
(tiempu), falé / falaba (aspeutu), falé / falara (anterioridá).
La información mínima qu'ofrez el suxetu gramatical pue enanchase per
aciu del llamáu suxetu léxicu. Ye lo qu'opón la oración mercamos a nosotros
mercamos, o comen mazanes a los rapacinos del vecín comen mazanes.
Arriendes de los morfemes obligatorios, yá mentaos, esisten tamién morfemes
verbales oxetivos, que son los pronomes personales átonos de complementu
direutu y de complementu indireutu (ver XIII.3.1.1); asina, por
exemplu, el xuguete merquélu o merqué-y un xuguete al neñu.
3
El númberu
El morfema de númberu verbal —que siempre s'asocia al de persona—
estrema dos términos, singular y plural. La variación singular / plural ye
la que provoca dientro'l sistema verbal les siguientes oposiciones: falo /
falamos, fales / faláis, fala / falen, falabes / falabeis, falará / falarán, fale
/ falen, falara / faláramos, fala / falái, etc.
El númberu esiste tamién como morfema nominal nos sustantivos (neñu /
neños), nos axetivos (famientu / famientos) y nos pronomes de 3ª persona
(lu / los, -y / -yos), pero nun coinciden esautamente nes sos referencies na
realidá. Asina, nun sustantivu cuntable'l singular pue referise a la unidá, al
individuu, mentanto'l plural se refier a una amestanza d'eses unidaes o