XIV. L’alverbiu 158 DE LLUGAR: a <strong>de</strong>samano ~ a <strong>de</strong>smano, a <strong>la</strong> escontra, a <strong>la</strong> metá, a <strong>la</strong> vera, al aveséu "nel l<strong>la</strong>u que ta a <strong>la</strong> sombra", a lo baxero, a lo cabero ~ no cabero "na parte más alloñada, nel cabu", a lo cimero ~ no cimero "na parte más alta", a lo fon<strong>de</strong>ro ~ no fon<strong>de</strong>ro "na parte más fonda", a lo l<strong>la</strong>rgo, a mano, a manzorga "a mano izquierda", a traviés ~ al traviés, a tresmano, al algame, al cabu, al l<strong>la</strong>u, al par, al pie, al rodiu, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano arriba, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano baxo, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano dientro, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano fuera, <strong>de</strong> reslláu, en mediu, ente medies, nel cabu, nel fondu, nel interior, pel mediu, etc. DE TIEMPU: a tercia nueche "tresantanueche", a <strong>la</strong> metá, a lo postrero, a lo primero, a veces, a vegaes, agora poco "fai un momentu", al empar, al mesmu tiempu, al otru día, al riscar "al salir el sol", allá una vezona "fai munchu tiempu", <strong>de</strong> bien en tiempu, <strong>de</strong> contino, <strong>de</strong> güei n'ocho díes, <strong>de</strong> mano "antes <strong>de</strong> too", <strong>de</strong> momentu, <strong>de</strong> ralo en ralo "poques vegaes", <strong>de</strong> recién, <strong>de</strong> secute "siguidamente", <strong>de</strong> siguío, <strong>de</strong> xeme(s) en cuando, <strong>de</strong>n<strong>de</strong> peronia "fai munchu tiempu", ente medies, entrín y non "mentanto", esti día "un día <strong>de</strong> los pasaos", l'otru día, nel aire "inmediatamente", nel intre "inmediatamente", nel mediu tiempu, nun biribí, nun tris, pasao mañana, pel mediu, pel momentu, etc. DE MOU: a berríes, a carranquina ~ a <strong>la</strong> carranquina "nos costazos", a carrapochu ~ al carrapochu "nos costazos", a carren<strong>de</strong>res ~ a corren<strong>de</strong>res, a cencielles "ún solu, ensin ayuda", a comuña ~ en comuña, a costa fecha "con intención", a encomalu "nun prestando", a escondidielles, a escondíes, a espetaperru, a estaya "a preciu por trabayu fechu", a forca<strong>de</strong>res ~ a forcadielles "coles piernes arreb<strong>la</strong>gaes", a gá<strong>la</strong>mos ~ a bá<strong>la</strong>mos, a galguiaes, a galmiaes, a golfaraes, a güevu, a gustu, a <strong>la</strong> bonaz, a <strong>la</strong> chisba, a <strong>la</strong> escontra, a <strong>la</strong> lluz, a <strong>la</strong> oreya, a <strong>la</strong> pata coxa, a <strong>la</strong> perllonga "echáu a lo l<strong>la</strong>rgo", a <strong>la</strong> que salta, a <strong>la</strong> rebalgueta ~ a <strong>la</strong> rebalguina "coles piernes arreb<strong>la</strong>gaes", a <strong>la</strong> rebatina, a <strong>la</strong> tema "rivalizando", a les carreres, a les c<strong>la</strong>res, a les dreches, a lo fato, a lo lloco, a lo xabaz, a los mios (tos, sos) <strong>de</strong>leres "al mio (to, so) gustu", a medies, a palpu ~ al palpu, a posta, a querer, a querien<strong>de</strong>s, a rabiar, a rastres ~ a rastru, a rau restalláu "ensin fuelgu, ensin <strong>de</strong>scansu", a rayente "al nivel", a reb<strong>la</strong>gos, a recaldu, a recostín ~ a recostines, a remolera "remolcando", a rodapiellu "en sen contrariu al natural", a rollones "rodando", a taramiellos, a tarandines "llevantando n'alto", a tatás "con pasinos curtios", a teyavana, a toa mecha, a tou correr, a tou meter, a uves, a voces, al altu <strong>la</strong> lleva, al aviesu "<strong>de</strong> manera inversa", al baudite "ensin rumbu <strong>de</strong>termináu", al bellume "co<strong>la</strong> lluz enfrente", al <strong>de</strong>balu "ensin rumbu <strong>de</strong>termináu", al dre-
ches, al escuchu, al pezopé "a <strong>la</strong> pata coxa", al pie <strong>de</strong> <strong>la</strong> lletra, al rabu ~ al rau, al revés, al siesgu "atravesadamente", al treslluz, con cuenta "con intención", con traza "correutamente", con xeitu "correutamente", d'esmenu, d'esta miente, d'otra miente, <strong>de</strong> baldre, <strong>de</strong> baramenta ~ <strong>de</strong> baramentu, <strong>de</strong> baramonte, <strong>de</strong> barandón, <strong>de</strong> cabeza, <strong>de</strong> calón, <strong>de</strong> cantu, <strong>de</strong> capitón "<strong>de</strong> cabeza", <strong>de</strong> contino, <strong>de</strong> focicu ~ <strong>de</strong> focicos, <strong>de</strong> folgueta, <strong>de</strong> güevu, <strong>de</strong> l<strong>la</strong>u, <strong>de</strong> maguyu "con trampes", <strong>de</strong> mancomún, <strong>de</strong> papu "ensin pagar", <strong>de</strong> papu sanu "con sinceridá", <strong>de</strong> pie, <strong>de</strong> pingu "divirtiéndose", <strong>de</strong> raspión, <strong>de</strong> refundiu ~ <strong>de</strong> reflundiu, <strong>de</strong> regüeyu, <strong>de</strong> secultres, <strong>de</strong> sópitu, <strong>de</strong> sutaque, <strong>de</strong> sutrucu, <strong>de</strong> toes toes, <strong>de</strong> toles maneres, <strong>de</strong> verdá, <strong>de</strong> viciu, en basna "ensin parar", en broma, en caldia "a muncha temperatura", en cayón, en cuellu, en chancia, en fierros "con impaciencia", en fi<strong>la</strong> ~ en filera, en lluello "atontadamente", en pendolín ~ en pendolina ~ a <strong>la</strong> pendolina "llevantando n'alto", en pimpierna "coles piernes <strong>de</strong>scubiertes", en porreta, en pulguina, en pures, en rexa "mui ver<strong>de</strong> (<strong>la</strong> fruta)", en ring<strong>la</strong> ~ en ringlera, en serio, en tienda "tendíu", en tientes, en tropiel<strong>la</strong>, en xunto, ente dolcu y <strong>la</strong> media manga "ensin acabar <strong>de</strong> facer", mal a gustu, n'abertal, n'an<strong>de</strong>cha, n'ayén, na lluna, pali que pali, pasu ente pasu, pel aire, poco a poco, por arte <strong>de</strong> barrabiellu, etc. DE CANTIDÁ: a barca<strong>la</strong>es, a cuentu risa, a dar con un palu, a esgaya, a goxa enllena, a maza, a medies, a metá, a pa<strong>la</strong>es, a tente bonete, a trompatalega, bien d'ello, en cantidá, <strong>la</strong> cuenta, n'abondo ~ d'abondo, por <strong>de</strong>más, a cal<strong>de</strong>raos, a fartar, a estazón, a mamplén, a fargataes, a embute, <strong>de</strong>l too, a magüeyu, a paxaos ~ a paxaes, a xarraes ~ a xarraos, pelo baxo, pelo menos, por <strong>de</strong>más, un poco, un pordicir, etc. D'AFIRMACIÓN: <strong>de</strong> verdá, <strong>de</strong> xuru, ensin dulda, por supuestu, etc. DE NEGACIÓN: <strong>de</strong> nenguna manera, <strong>de</strong> nenguna <strong>de</strong> les maneres, etc. DE DULDA: a lo meyor, al meyor, pue ser, si acaso, etc. DE XUNTURA (ver XXIII.3.8): asina y too, d'esta forma, d'esta manera, d'esta miente, d'esti mou, d'otra manera, d'otra traza, d'otru mou, d'otra miente, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mesma manera, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mesma forma, <strong>de</strong>l mesmu mou, <strong>de</strong> toes formes, <strong>de</strong> toes maneres, <strong>de</strong> toos moos, <strong>de</strong>n<strong>de</strong> llueu, en tou casu, ensin dulda, n'efeutu, neses condiciones, nesi casu, per otru l<strong>la</strong>u, polo tanto, por ello, por eso, sin embargu, sobre manera, sobre too, etc. Dientro d'esti gran conxuntu <strong>de</strong> locuciones alverbiales, hai qu'estremar: les que se centren en pal<strong>la</strong>bres que nun tienen na llingua <strong>de</strong> güei usu nor- XIV. L’alverbiu 159
- Page 1 and 2:
Tercera edición Uviéu, 2001 Acade
- Page 3 and 4:
Uviéu, 2001 Academia de la Llingua
- Page 5 and 6:
Índiz xeneral Entamu 9 FONOLOXÍA
- Page 7 and 8:
4. Menes d’interxeiciones 165 5.
- Page 9 and 10:
Entamu De magar la so creación pol
- Page 11 and 12:
afayadizu y universal, inxertando t
- Page 13 and 14:
Morfoloxía 13
- Page 15 and 16:
1 L'alfabetu L'alfabetu asturianu E
- Page 17 and 18:
Exemplos: llingua, parllar, mariell
- Page 19 and 20:
f) Pa indicar qu'una pallabra sigue
- Page 21 and 22:
c) La omisión de daqué que nun se
- Page 23 and 24:
1 Les vocales Sistema vocálicu El
- Page 25 and 26:
En munches ocasiones podrá duldase
- Page 27 and 28:
) N'otres munches ocasiones, la «i
- Page 29 and 30:
a) Escribiráse «u» cuando una pa
- Page 31 and 32:
gua escrita nos plurales de diversu
- Page 33 and 34:
k) Na 1ª persona del singular del
- Page 35 and 36:
vocal final de pallabra con otra in
- Page 37 and 38:
1.3 Fonema /ĉ/ El fonema /ĉ/, rea
- Page 39 and 40:
- Cuando s'asitia al comienzu de pa
- Page 41 and 42:
1.15 Fonema /n/ El fonema /n/, real
- Page 43 and 44:
Los fonemes /r/ y /r- / nun s'opone
- Page 45 and 46:
) Na terminación -eda. Exemplos: c
- Page 47 and 48:
que representen, respeutivamente /
- Page 49 and 50:
2.11 Lletres «r» y «rr» Na escr
- Page 51 and 52:
1 La sílaba Carauterístiques xene
- Page 53 and 54:
Exemplos: traéi, Faéu, creáis, e
- Page 55 and 56:
Ye d'observar que les lleis combina
- Page 57 and 58:
D'esta miente, escribiránse con «
- Page 59 and 60:
4.5 Adautación de p final de síla
- Page 61 and 62:
d) La «-b» final de pallabra calt
- Page 63 and 64:
-bsc- > -sc-: escuru, ascisa -bst-
- Page 65 and 66:
1 L'acentu Carauterístiques del ac
- Page 67 and 68:
a) Toles pallabres agudes acabaes e
- Page 69 and 70:
Nos compuestos xebraos por guión c
- Page 71 and 72:
exemplu, nun enunciáu como con est
- Page 73 and 74:
Morfoloxía 73
- Page 75 and 76:
midíes y percibíes polos sentíos
- Page 77 and 78:
1.2.4 NOMES COMUNES Y NOMES PROPIOS
- Page 79 and 80:
1.3 Axetivación del sustantivu Los
- Page 81 and 82:
interrogativos (¿qué camín?, ¿c
- Page 83 and 84:
2.4 Sustantivación del axetivu Un
- Page 85 and 86:
1 El xéneru y el númberu El xéne
- Page 87 and 88:
panaderu, la panadera; facederu, fa
- Page 89 and 90:
pertenecen a los que presenten vari
- Page 91 and 92:
3 El númberu. Singular y plural El
- Page 93 and 94:
-DERU / -DEROS: l'atechaderu, los a
- Page 95 and 96:
pá bonal, pas bonales; él ye mang
- Page 97 and 98:
1 L'artículu tien estes formes: L'
- Page 99 and 100:
otres, son dambos. Por exemplu, pel
- Page 101 and 102:
L'artículu apaez siempre asociáu
- Page 103 and 104:
1 Los demostrativos Formes de los d
- Page 105 and 106:
pospuestos (l'home esti, la muyer e
- Page 107 and 108: 1 Los posesivos Formes de los poses
- Page 109 and 110: Exemplos: - El neñu mio, el neñu
- Page 111 and 112: ances a "les esperances d'ellos o d
- Page 113 and 114: 4 Ye la casa d'él o d'elli Ye la c
- Page 115 and 116: 1 Los indefiníos Carauterístiques
- Page 117 and 118: ellos dixeron lo que-yos paeció; l
- Page 119 and 120: finíos establecen una comparanza,
- Page 121 and 122: Como axetivos antepuestos, los masc
- Page 123 and 124: Davezu, l'indefiníu un una uno pon
- Page 125 and 126: Les formes del masculín singular t
- Page 127 and 128: 1 Los numberales Carauterístiques
- Page 129 and 130: "non cuatro", andaben tres llobos y
- Page 131 and 132: 100 centésimu -a -o, centenu -a -o
- Page 133 and 134: tidá de referencia pue ser un núm
- Page 135 and 136: Sicasí, el fraccionariu pue entend
- Page 137 and 138: nes del castañéu. En dellos usos,
- Page 139 and 140: "gran cantidá de daqué", ensin m
- Page 141 and 142: 1.2 Pronomes personales tónicos y
- Page 143 and 144: MASCULÍN FEMENÍN NEUTRU SINGULAR
- Page 145 and 146: les llárimes, pero tengo que m'ens
- Page 147 and 148: apaez. Asina, por exemplu: el neñu
- Page 149 and 150: 1 L'alverbiu Carauterístiques func
- Page 151 and 152: otru elementu de la oración o del
- Page 153 and 154: Dalgunos alverbios organícense al
- Page 155 and 156: noticies d'amunchayá. Cuantagüéi
- Page 157: Nun hai que-y lo dicir, non; hai qu
- Page 161 and 162: 1 Les interxeiciones Carauterístiq
- Page 163 and 164: etc. Nesti sen, na mayoría de los
- Page 165 and 166: 4 Menes d'interxeiciones 4.1 Según
- Page 167 and 168: cras o catacrás (un golpe, trastaz
- Page 169 and 170: arre (p'afalar les caballeríes) bi
- Page 171 and 172: ixuxú (allegría o desafíu) madi
- Page 173 and 174: (comen mazanes), complementu indire
- Page 175 and 176: individuos (el neñu espatuxa / los
- Page 177 and 178: do vien?, ¿quién ye?). Pelo contr
- Page 179 and 180: encies cronolóxiques presentes o p
- Page 181 and 182: El calter imperfeutivu o de non per
- Page 183 and 184: - Posibilidá contemplada dende'l p
- Page 185 and 186: como tou sustantivu, l'infinitivu p
- Page 187 and 188: 10.4.1 DELLOS USOS DEL XERUNDIU La
- Page 189 and 190: 11 Esquema de les variaciones morfo
- Page 191 and 192: 12.1 Verbu regular de la 1ª conxug
- Page 193 and 194: 12.3 Verbu regular de la 3ª conxug
- Page 195 and 196: CER fai conozo, conoces, conoz, con
- Page 197 and 198: Pero l'imperativu singular de los v
- Page 199 and 200: dolgáis (o doláis); VALIR: vales,
- Page 201 and 202: CONSTRUIR: constrúis, constrúi, c
- Page 203 and 204: sía fora ~ fore sías foras ~ fore
- Page 205 and 206: 13.3.3 VERBU HABER Presenta les ra
- Page 207 and 208: 13.3.5 VERBU DAR Presenta les raíc
- Page 209 and 210:
13.3.7 VERBU DIR Presenta les raíc
- Page 211 and 212:
13.3.9 VERBU PODER Presenta les ra
- Page 213 and 214:
13.3.11 VERBU QUERER Presenta les r
- Page 215 and 216:
13.3.13 VERBU SABER Presenta les ra
- Page 217 and 218:
13.3.15 VERBU TRAER O TRAYER Presen
- Page 219 and 220:
13.3.17 VERBU VER Presenta les raí
- Page 221 and 222:
ensin indicar el fin. Exemplos: eso
- Page 223 and 224:
TAR POR + INFINITIVU Espresa qu'una
- Page 225 and 226:
TENER + PARTICIPIU Perífrasis perf
- Page 227 and 228:
tremenda. Nel casu de quien y cuant
- Page 229 and 230:
1 Interrogativos y esclamativos Los
- Page 231 and 232:
1.4 Función y emplegu Los interrog
- Page 233 and 234:
MENES D’ENTRUGA CON Ú Ónde y ú
- Page 235 and 236:
1 Les preposiciones Formes Les prep
- Page 237 and 238:
el chaplón clavélu con un martiel
- Page 239 and 240:
que, tu nun yes quien a comelo, tu
- Page 241 and 242:
Exemplos: faló col fíu de Miguel,
- Page 243 and 244:
) Desaveramientu, dixebra, separtam
- Page 245 and 246:
) Direición, con referencia espaci
- Page 247 and 248:
a) La preposición haza ~ hacia ind
- Page 249 and 250:
per + allá ’ pellá (tamién: pe
- Page 251 and 252:
4.15.3 OTROS EMPLEGOS La preposici
- Page 253 and 254:
La preposición tres pue usase sola
- Page 255 and 256:
Y, pa cabu, otres tán formaes a ba
- Page 257 and 258:
1 Les conxunciones Carauterístique
- Page 259 and 260:
PERO, MAS Pero indica que se contra
- Page 261 and 262:
QUE (QU') Exemplos: que nun ye asin
- Page 263 and 264:
CONDICIONALES SI CONDICIONAL Exempl
- Page 265 and 266:
con otros elementos del sintagma o
- Page 267 and 268:
a un referente suxetivu (onde yá n
- Page 269 and 270:
- Dende un verbu: alloriar ’ allo
- Page 271 and 272:
cada, lluna ’ llunada, neñu ’
- Page 273 and 274:
- "Xentiliciu": Asturies ’ asturi
- Page 275 and 276:
- "Aición y efeutu de poca intensi
- Page 277 and 278:
homazu, mozu ’ mozazu, muyer ’
- Page 279 and 280:
moyar ’ moyadura, quemar ’ quem
- Page 281 and 282:
u, goxa ’ goxeru, lleche ’ llec
- Page 283 and 284:
-EXAR Sufixu semiproductivu, non ca
- Page 285 and 286:
-IEGU, -IEGA, -IEGO o -EGU, -EGA, -
- Page 287 and 288:
- "Aición y efeutu curtiu y poco i
- Page 289 and 290:
daqué". Exemplos: asturianu ’ as
- Page 291 and 292:
tantivu o axetivu. Significáu: "pr
- Page 293 and 294:
-UEPU, -UEPA Sufixu improductivu, n
- Page 295 and 296:
A- ~ AN- (ante vocal) Prefixu semip
- Page 297 and 298:
DE- Prefixu improductivu, non categ
- Page 299 and 300:
EU- Prefixu improductivu, non categ
- Page 301 and 302:
MONO- Prefixu productivu, categoriz
- Page 303 and 304:
QUILO- ~ KILO- Prefixu improductivu
- Page 305 and 306:
TETRA- Prefixu improductivu, non ca
- Page 307 and 308:
-ED- -ed- + -iciu: llamber ’ llam
- Page 309 and 310:
4.1.1 CLASIFICACIÓN DE LES PALLABR
- Page 311 and 312:
- automóvil > auto-: pista ’ aut
- Page 313 and 314:
cer, podre ’ apodrecer, ricu ’
- Page 315 and 316:
6 Encurtiamientu y allargamientu de
- Page 317 and 318:
Morfoloxía 317
- Page 319 and 320:
sele, la espresión que falen sele
- Page 321 and 322:
llibru escritu, un bon direutor alm
- Page 323 and 324:
cuntable. Asina entós, l'axetivu e
- Page 325 and 326:
Les siguientes menes d'axetivos pue
- Page 327 and 328:
• Sustantivos de conteníu neutru
- Page 329 and 330:
C) TRESPOSICIÓN ALVERBIU ’ AXETI
- Page 331 and 332:
La preposición de enxamás desapae
- Page 333 and 334:
pospuestu mio, to y so tienen termi
- Page 335 and 336:
grupu sintagmáticu: más pan, meno
- Page 337 and 338:
tamién en secuencies de conteníu
- Page 339 and 340:
tantivu, siendo capaz entós d'exer
- Page 341 and 342:
sacos, delles veces éntra-y el sue
- Page 343 and 344:
- Si los sustantivos son de xéneru
- Page 345 and 346:
1 La oración y les funciones oraci
- Page 347 and 348:
2 La oración 2.1 Carauterístiques
- Page 349 and 350:
De toes maneres, el suxetu gramatic
- Page 351 and 352:
desanicie toa necesidá de concorda
- Page 353 and 354:
tescu cercanu: llamaron a pá, ¿nu
- Page 355 and 356:
) Verbos transitivos qu'espresen la
- Page 357 and 358:
3.3.3 DATIVU D’INTERÉS Los verbo
- Page 359 and 360:
esperar (por), quexar / quexase (de
- Page 361 and 362:
A diferencia del restu de les funci
- Page 363 and 364:
función de complementu circunstanc
- Page 365 and 366:
es, nun sabes pa ú te lleven, quie
- Page 367 and 368:
Sicasí, nel siguiente exemplu la p
- Page 369 and 370:
4.5 Allugamientu con complexos verb
- Page 371 and 372:
daquién, el to llapiceru paez esi
- Page 373 and 374:
calidá d'axetivos, talos sintagmes
- Page 375 and 376:
Cuando esti atributu ye axetivu, co
- Page 377 and 378:
ta metío na corte, bien caro ta'l
- Page 379 and 380:
I) SECUENCIES LO DE QUE + ORACIÓN
- Page 381 and 382:
1 Oración compuesta y oración com
- Page 383 and 384:
2.1 Oraciones trespuestes sustantiv
- Page 385 and 386:
contestu. Exemplos: el rei que meyo
- Page 387 and 388:
per onde ~ per u trabaya'l pá, Mó
- Page 389 and 390:
Queden convertíes n'alverbios en f
- Page 391 and 392:
Magar que nun respuenden a les cara
- Page 393 and 394:
Índiz alfabéticu de materies A, c
- Page 395 and 396:
Adautación d’hiatos nos cultismo
- Page 397 and 398:
Alverbialización de sustantivos XI
- Page 399 and 400:
Apostrofación p’ XIX.4.13.1 Apó
- Page 401 and 402:
-Az, sufixu XXI.3.2.2 -Az, terminac
- Page 403 and 404:
XXII.2.3.2 a) / 2.3.2 b) Concordanc
- Page 405 and 406:
Conxunciones de llugar XX.3.2.2, XX
- Page 407 and 408:
De nenguna de les maneres, locució
- Page 409 and 410:
Dosmilésimu -a -o, numberal ordina
- Page 411 and 412:
Enunciáu: carauterístiques funcio
- Page 413 and 414:
axetivu + de VI.2.3.2 Grupos conson
- Page 415 and 416:
Indefiníos neutros XI.2.1.2 / 2.2.
- Page 417 and 418:
Iterativos o frecuentativos, verbos
- Page 419 and 420:
Millónésimu, numberal fraccionari
- Page 421 and 422:
-Nomía, raíz afixa XXI.4.2 Nomina
- Page 423 and 424:
V.3.6.1b, XI.3.1 Nun biribí, locuc
- Page 425 and 426:
Penta-, prefixu XXI.3.3 Pente, cont
- Page 427 and 428:
3.1 d) / 3.3 / 5.1 Prefixu estra- I
- Page 429 and 430:
Pronome se impersonalizador XXIII.3
- Page 431 and 432:
Se complementu direutu reflexivu XX
- Page 433 and 434:
Sufixu -itu -ita -ito XXI.3.2.2 / 3
- Page 435 and 436:
Terminación de femenín -éu / -ed
- Page 437 and 438:
XX.3.2.2, XXV.2.2.6 U, vocal átona
- Page 439 and 440:
Verbu albortar II.3.1.3 b), XVI.13.
- Page 441 and 442:
Verbu pescar II.3.1.1 a), XVI.13.1.
- Page 443 and 444:
443