Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

XII.
Los numberales
134
Los axetivos multiplicativos puen exercer les funciones propies d'esa categoría
sintáctica, como son la de subordináu nominal (triple cantidá) o la
d'atributu (aquella cantidá yera triple). Como subordináu nominal, pue
allugase antepuestu o pospuestu al nucleu: doble resultáu, resultáu doble;
triple cantidá, cantidá triple. Tamién son axetivos simple, cenciellu y múltiple:
llograron un resultáu simple (cenciellu), llograron un resultáu múltiple.
Los multiplicativos faen alusión a una cantidá que sirve de puntu de referencia.
Esa cantidá pue tar implícita (anguaño la sidra tien preciu doble)
o esplícita (anguaño la sidra tien preciu doble que l'añu pasáu ~ que'l vinu
~ del que tenía...).
Los sustantivos multiplicativos úsense pa da-y nome a una cantidá aritmética
resultáu de la multiplicación por otra: el doblu de diez ye venti,
sacái'l triplu de venticinco, el quíntuplu de cinco ye venticinco, doce ye
múltiplu de seis.
Los multiplicativos axetivos equivalen a la espresión dos (tres, cuatro...)
+ vegaes o veces + mayor o más grande. Exemplos: la sidra tien preciu
doble que'l vinu o la sidra tien preciu dos vegaes mayor; esi monte tien
una altura triple qu'esi otru o esi monte tien una altura tres veces más
grande qu'esi otru. Pela so parte, los multiplicativos sustantivos equivalen
a la espresión dos (tres, cuatro...) + vegaes o veces + más (o menos).
Exemplos: María echó'l doble (más) de perrexil o María echó dos vegaes
más de perrexil; vieno'l triple menos de xente o vieno tres veces menos de
xente.
5
Numberales fraccionarios
5.1 Conteníu
Los numberales fraccionarios son sustantivos qu'espresen les porciones
iguales en que se dixebra un conxuntu d'unidaes (la metá de les cases son
blanques) o una realidá continua (la metá de la lleche ta tarazao).
Si nun s'especifica otra cosa, l'usu alverbial del fraccionariu tien sentíu
amenorgador: el xatu val la metá que'l corderu. El subordináu alverbial
menos afita esti conteníu: el xatu val la metá que'l corderu o la metá
menos que'l corderu, el fíu ye la metá (de) bonu que'l pá o la metá menos
(de) bonu que'l pá, el to pueblu ta la quinta parte (de) lloñe que'l míu o la
quinta parte menos (de) lloñe que'l míu.