Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

Les formes del masculín singular tal y talu son equivalentes, pero talu nun
pue emplegase ante'l nucleu sustantivu. D'esta miente, diráse un casu tal
o un casu talu, pero namái tal casu (non *talu casu). Pue recibir términos
subordinaos, n'emplegos como ¡qué talu vien!, ¡qué tala ta! Pela so parte,
dambos dambes y entrambos entrambes son equivalentes dafechu en significáu
y usos.
Normalmente, mesmu espresa que l'elementu sustantivu col que concuerda
o al que se refier coincide na so identidá a pesar de los distintos factores
o circunstancies como ye consideráu: l'Antroxu y el to cumpleaños
cayen na mesma selmana. Pero n'otres ocasiones, mesmu da-y al so significáu
un matiz intensificador, calcando l'énfasis nun determináu sustantivu,
n'oposición a otros. Asina, na oración el mesmu médicu dixo que dexares
de fumar cálcase l’énfasis nel fechu de que ye'l médicu (y non otra persona)
quien da'l mandáu. Ocurre davezu que la posposición de mesmu -a
-o asóciase a daqué matiz enfáticu. Asina, antepuestu (el mesmu abogáu)
fai referencia a la identidá d'una persona, mentanto que pospuestu (l'abogáu
mesmu) amuesa un énfasis nesa persona. Per otru llau, mesmu -a -o
almite ser precedíu de un una, colo que s'afita l'interés na coincidencia d'identidaes:
Sama y La Felguera son una mesma ciudá.
La forma masculina tal (davezu en correllación con cual) pue emplegase
empara d'una espresión que nun se quier o nun se pue dicir: yes un tal (y
un cual), llamólu tal (y cual), dixo que tal (y cual). La espresión un tal,
una tala, xunto con un nome de persona, indica qu'esa persona ye poco o
nada conocida pol falante: faláronme d'un tal Arturo, entruguen por una
tala Marta. Esisten, amás, usos de tal tala talo cuasi que fosilizaos, como:
¿qué tal (talu, tala) tas? ¿qué tal (talu, tala) andes?, ¿qué tal? ¡qué talu
vas, rapaz!, ¡qué tala vas, muyer!
En dellos usos de conteníu temporal, otru -a -o tien fixada la referencia o
bien al pasáu o bien al futuru. Asina, l'otru día significa "un día de los
pasaos", pero al otru día "al día que sigue".
Demás, si se refier a sustantivos non cuntables, nun ye muncho emplegáu,
pero si se fai ye namái en singular: la rapacería y los güelos metiéronse
nos coches, y la demás xente marchó n'autobús; esos chaplones póneslos
equí mesmo, y la demás madera almacénolo yo; cargaron esi carbón en
camión, y lo demás dexáronlo en tierra. Con sustantivos cuntables, solamente
ye posible usalu en plural: estos carambelos dás-ylos a la to hermana,
y los demás pa ti; llegaron Ana, María y les demás collacies.
XI.
Los indefiníos
125