Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

IX.
Los
demostrativos
106
3.2 Otros emplegos
3.2.1 SUSTITUTU D’OTRA ESPRESIÓN
Un emplegu perconocíu de dellos demostrativos ye'l de sustituyir otra
espresión cuando'l falante nun atopa la pallabra esauta o nun la quier dicir.
Nestes condiciones, el demostrativu dexa toles carauterístiques funcionales
de so p'asumir les de la pallabra sustituyida.
Asina, un demostrativu pue sustituyir a un sustantivu: el preséu que lleves
llámase un eso; voi cuntate de Xuacu un aquel mui célebre; tien munchu
aquel, pero nun fai nada; colos de to casa tien un aquello que fadia.
Al tratase agora d'un auténticu sustantivu, nada torga que pueda acompañase
de subordinaos demostrativos: voi cuntate esi aquel tan célebre, tien
esi aquello que nos fadia tanto.
N'otres ocasiones, un demostrativu sustitúi a un axetivu: la to rapaza paez
mui eso, Xuan ye'l más aquello de tolos hermanos, María paezme la
menos aquel pa facelo. O a un alverbiu: falaben mui eso, mui mal a gustu.
O a un verbu: yo nun-y dixi nada pa nun lu aquello, tu siempre nos... eso.
De la mesma manera, el demostrativu esto emplégase como comodín pa
espresar daqué de lo qu'ún nun s'acuerda al entamar un falamientu, o pa
enllazar con daqué yá espresao: esto... ¿qué vos diba dicir?
3.2.2 ALVERBIOS Y DEMOSTRATIVOS
L'amosamientu con referencia a les persones gramaticales non solo ye la
causa de que los demostrativos s'organicen en graos, sinón tamién de que
lo faigan dellos alverbios de llugar: equí, ehí, ellí; acó, alló, aculló; acá,
allá, acullá.
Diverses formes de demostrativos tán presentes nel orixe de construcciones
alverbiales o conxuntives. Por exemplu: desta "nesti momentu,
agora", desa "nesi momentu, entós", daquella "naquel momentu, entós",
nesto, nestes "nesti momentu, de sutrucu", neso, neses "nesi momentu, de
sutrucu", desayá que "hai munchu tiempu que", d'esta miente o d'esta
mientre "d'esta manera, asina", esti día "fai pocos díes", etc.