Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

pospuestos (l'home esti, la muyer esa, la lleña aquello) o atributivos (l'home
ye esi, la muyer yera esa, la lleña paez aquello). Puen sustantivase
ensin artículu: esi fala bien, esa trabaya muncho, aquello nun arde. Más
detalles sobre'l comportamientu sintácticu del demostrativu puen atopase
en XXII.2.6.
3
Conteníu y valores de los demostrativos
3.1 L'amosamientu o deíxis
El conteníu léxicu de los demostrativos ye l'amosamientu, o seya, el señalar
o amosar la situación cercana o alloñada qu'un oxetu de la realidá tien
coles tres persones gramaticales. Y asina, danse tres graos d'amosamientu:
- 1ª persona. La realidá que s'amuesa ta cerca o ponse en rellación col que
fala o colos que falen. Ex.: cuerri acá y mira esti llibru que tengo.
- 2ª persona. La realidá que s'amuesa ta cerca o ponse en rellación col
qu'escucha o colos qu'escuchen. Ex.: voi allá a mirar esi llibru que tienes.
- 3ª persona. La realidá que s'amuesa nun ta cerca nin se pon en rellación
col falante o l'oyente. Ex.: vamos ver tu y yo aquel llibru que tienes.
De toes maneres, esti esquema presenta davezu variaciones. Y asina, el
demostrativu de primera persona pue indicar que daqué ta cerca o rellacionao
col falante y l'oyente, mentanto que los de segunda y tercera persona
espresen falta de rellación con ellos. Ex.: a ti prestóte más esti pueblu
qu'ési que ye tan famosu.
L'amosamientu pue atalantase nel espaciu (como nos exemplos anteriores),
pero tamién nel tiempu. Asina asocede nestos exemplos: per esti
tiempu cuasi que nun cai agua, pero naquellos años bien que llovía;
acuérdense d'esi día porque-yos prestó muncho; ¡qué fame se pasaba
naquelles dómines!
Cuando funcionen como sustantivu, el valor deícticu o amosador permíte-
-yos reproducir o representar otru elementu que s'atopa dientro d'un contestu
o d'una situación determinaes. Nestes circunstancies, el demostrativu
namái tien sentíu dientro d'esi contestu o situación. Exemplos: garra
esti [vasu, cuchiellu...] que ta llimpiu; preba esto [lleche, vinu, chocolate...]
que ye bien rico; ye hora de que la xente vaiga parándo-y los pies a
esi, o seya, al que tantes inxusticies cometió; l'home ye l'únicu animal que
zapica dos vegaes cola mesma piedra, pero esto paez que nun se tien en
cuenta enxamás.
IX.
Los
demostrativos
105