Gramática - Academia de la Llingua Asturiana

L'artículu apaez siempre asociáu a los morfemes de xéneru y númberu, en
concordancia col sustantivu.
2.2 Valor fóricu
Cuando incrementa a axetivos, l'artículu fai'l papel d'elementu trespositor
de so, con referencia conocida ya identificada polos falantes. Nestos
casos, los artículos el, la, los y les faen siempre referencia a sustantivos
cuntables masculinos o femeninos (d'una manera o bien mui esplícita o
bien imprecisa) qu'apaecen n'otru llugar del testu o que se suponen en contestu,
guardando con ellos una concordancia en xéneru y en númberu. Nos
siguientes exemplos, el sustantivu implícitu o supuestu apaez ente corchetes:
el [coche] blancu resultóme perbién; de les dos llibretes, la mariella
ye la mía; siempre falen bien de los [mineros] asturianos; ente les nueves,
la meyor profesora ye Alicia; el [rapaz] que se punxo fadiu ye primu tuyu;
paez la [periodista] que dixo les noticies anueche; los [estudiantes] que
nun estudiaron nun aprobaron; de toles que visitemos, la meyor ciudá foi
Venecia; el [divulgu] de que diben baxar los precios yera mentira; la
[noticia] de que van separase ye un bilordiu.
Pela so parte, les referencies del artículu neutru y trespositor lo son les
siguientes:
a) Referencia a daqué impreciso o xenérico: lo falso nun hai que lo potenciar;
lo blanco, en delles cultures, representa la muerte; lo asturiano
nun ta bien defendío; lo nuevo siempre presta más; lo de Lluisa nun hai
quien lo entienda; lo de trabayar peles nueches faise cansao; vémonos
mañana no de Florencio; lo que-y pasó a Olaya paeció-yos mui raro;
onde teas fai lo que veas; lo que fixisti en Payares págueslo en
Campumanes; lo de que tolos homes son iguales nun se cumple nenyures;
lo de cuántos años tien ye un misteriu; lo de quién yera l'espía nun
se descubrió.
b) Referencia a un sustantivu non cuntable qu'apaez n'otru llugar del testu
o que se supón en contestu: lo verde [pintura] lluz mui bien neses
parees; lo llargo [pelo] llevóse muncho fai años; a min dame de lo
asturiano [zreza], que tien meyor tastu; tira yá lo ferruñoso [ferramienta],
que nun val; a ella gústa-y el pexe, pero lo de Xuan el pescaderu,
non; lo d'enriba [quesu] ta vendío; a min gústame más lo con
gas que lo sin gas [agua]; lo que viende Xuan [miel] ye mui llambiono;
lo que punxi enriba [pan] ta vendío; nun me duró nada lo qu'eché
[gasolina].
VIII.
L’artículu
101