19.04.2013 Views

PDF co índice, os resumes das comunicacións e as conclusións.

PDF co índice, os resumes das comunicacións e as conclusións.

PDF co índice, os resumes das comunicacións e as conclusións.

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

REVISIÓN DEL ESTATUS DE LA AVIFAUNA EN EL LIC “SERRA DO XISTRAL”<br />

1 Laboratorio de Tecnología Ambiental. Instituto de Investigaciones Tecnológic<strong>as</strong>.<br />

Universidade Santiago de Comp<strong>os</strong>tela. linoefontan@hotmail.<strong>co</strong>m<br />

2 Departamento de Bioloxía Animal, Facultade de Bioloxía, Universidade de Santiago de<br />

Comp<strong>os</strong>tela. baltapia@usc.es<br />

Lino FONTÁN 1 & Luis TAPIA 2<br />

RESUMEN.- Revisión del estatus de la avifauna en el LIC “Serra do Xistral”. La información<br />

disponible sobre l<strong>os</strong> inventari<strong>os</strong> de la fauna vertebrada en la Sierra del Xistral es esc<strong>as</strong>a, tanto<br />

en lo referente a su fauna teriológica, <strong>co</strong>mo a su avifauna. Esta limitada información, unido<br />

a la singularidad biogeográfica de la sierra, Lugar de Importancia Comunitaria (LIC)<br />

propuesto para su inclusión en la Red Natura 2000, justifica la necesidad de realizar<br />

inventari<strong>os</strong> faunísti<strong>co</strong>s más detallad<strong>os</strong> y actualizad<strong>os</strong> de su fauna vertebrada. En el presente<br />

estudio se revisa el estado de <strong>co</strong>nocimiento de la ornitofauna de este macizo montañ<strong>os</strong>o,<br />

aportando información propia, fruto de pr<strong>os</strong>pecciones realiza<strong>d<strong>as</strong></strong> durante l<strong>os</strong> añ<strong>os</strong> 1999-2003.<br />

Se ha <strong>co</strong>nstatado la presencia de 12 especies durante el período reproductor la cual no estaba<br />

documentada h<strong>as</strong>ta la fecha, entre ell<strong>as</strong> la Culebrera Europea (Circaetus gallicus), Aguilucho<br />

Cenizo (Circus pygargus), Bisbita Campestre (Anthus campestris), Collalba Gris (Oenanthe<br />

oenanthe), Curruca Rabilarga (Sylvia undata), Reyezuelo Sencillo (Regulus regulus) y Alcaudón<br />

Dorsirrojo (Lanius <strong>co</strong>llurio). También se aporta información sobre la presencia de especies<br />

invernantes o sedimenta<strong>d<strong>as</strong></strong> en p<strong>as</strong>o migratorio, entre l<strong>as</strong> que destacan Esmerejón (Fal<strong>co</strong><br />

<strong>co</strong>lumbarius), Zorzal Real (Turdus pilaris), Tarabilla Norteña (Saxi<strong>co</strong>la rubetra) y Escribano Nival<br />

(Plectrophenax nivalis).<br />

Palabr<strong>as</strong> clave.-amenaza del hábitat, avifauna, estatus, LIC, Serra do Xistral.<br />

SUMMARY.- Revision of the bird status in SCI (Site of Community Importance) “Serra do Xistral”.<br />

The available information about the vertebrate fauna inventory is very limited. The limited<br />

information, the exceptional biogeography of “Serra do Xistral” and the prop<strong>os</strong>al of being<br />

included in Red Natura 2000 <strong>as</strong> SCI, demand new detailed and update vertebrate fauna<br />

inventories. The information about the bird <strong>co</strong>mmunity <strong>co</strong>mp<strong>os</strong>ition in this mountainous<br />

m<strong>as</strong>sif is revised on the present report which includes information b<strong>as</strong>ed on our research from<br />

1999 to 2003. It w<strong>as</strong> <strong>co</strong>nfirmed the presence of 12 species during the breeding-se<strong>as</strong>on which<br />

w<strong>as</strong> not documented previously <strong>as</strong> the Short-toed Eagle (Circaetus gallicus), Montagus Harrier<br />

(Circus pygargus), Tawny Pipit (Anthus campestris), Northern Wheatear (Oenanthe oenanthe),<br />

Dartford Warbler (Sylvia undata), Goldcrest (Regulus regulus), and Red-backed Shrike (Lanius<br />

<strong>co</strong>llurio). It also <strong>co</strong>ntains information about the presence of wintering or migratory species <strong>as</strong><br />

Merlin (Fal<strong>co</strong> <strong>co</strong>lumbarius), Fieldfare (Turdus pilaris), Whinchat (Saxi<strong>co</strong>la rubetra) and Snow<br />

Bunting (Plectrophenax nivalis).<br />

Key words.- bird status, habitat, SCI, Serra do Xistral, threats to the habitat.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

La información disponible sobre l<strong>os</strong><br />

inventari<strong>os</strong> de la fauna vertebrada en la<br />

Sierra del Xistral es esc<strong>as</strong>a, tanto en lo<br />

referente a su fauna teriológica (Lam<strong>as</strong> &<br />

Hermida, 1999; Hermida, 2001), <strong>co</strong>mo a su<br />

avifauna (SGHN, 1995; Vázquez-Pumariño,<br />

1998). Esta limitada información, unido a la<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 7-19


CONSIDERACIONES SOBRE LA METODOLOGÍA<br />

DE LOS PLANES DE SEGUIMIENTO Y VIGILANCIA AMBIENTAL (PSVA)<br />

DE AVIFAUNA EN PARQUES EÓLICOS DE GALICIA<br />

A.M. GARCÍA ARRESE 1 , L. E. FONTÁN 1 , L. TAPIA 2 , C. NIETO 1 & F. MACÍAS 1<br />

RESUMEN.- Consideraciones sobre la metodología de l<strong>os</strong> planes de seguimiento y vigilancia ambiental<br />

(PSVA) de avifauna en parques eóli<strong>co</strong>s de Galicia. El diseño y elaboración de l<strong>os</strong> PSVA de avifauna<br />

en parques eóli<strong>co</strong>s ha <strong>co</strong>ntado <strong>co</strong>n una metodología desarrollada a partir de l<strong>os</strong> estudi<strong>os</strong><br />

pioner<strong>os</strong> sobre l<strong>os</strong> impact<strong>os</strong> de l<strong>os</strong> aerogeneradores sobre l<strong>as</strong> aves en distint<strong>os</strong> ámbit<strong>os</strong><br />

geográfi<strong>co</strong>s. L<strong>as</strong> diferenci<strong>as</strong> relativ<strong>as</strong> a la metodología de seguimiento de l<strong>os</strong> impact<strong>os</strong> y al<br />

alcance de l<strong>os</strong> estudi<strong>os</strong> reduce el número de estudi<strong>os</strong> y la longitud de l<strong>as</strong> series de dat<strong>os</strong> para<br />

la <strong>co</strong>mparación de l<strong>os</strong> resultad<strong>os</strong> obtenid<strong>os</strong> en la actualidad y su extrapolación a l<strong>as</strong><br />

situaciones futur<strong>as</strong>. La experiencia obtenida h<strong>as</strong>ta ahora en l<strong>os</strong> PSVA debe <strong>co</strong>nstituir el punto<br />

de partida de un <strong>co</strong>ntrol de eficacia de la metodología de seguimiento de impact<strong>os</strong> sobre la<br />

avifauna, cuya revisión es el objeto del presente trabajo, a fin de mejorar la detección de l<strong>os</strong><br />

impact<strong>os</strong> sobre l<strong>as</strong> aves.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: Dimensiones áre<strong>as</strong> de búsqueda, cadáveres, carroñer<strong>os</strong>, número de<br />

aerogeneradores, impact<strong>os</strong> acumulativ<strong>os</strong> y sinérgi<strong>co</strong>s.<br />

SUMMARY.- Considerations about methodology of bird monitoring and risk <strong>as</strong>sessment plans of bird<br />

life (PSVA) in Galician wind farms. The design and development of PSVA in wind farms were<br />

b<strong>as</strong>ed on a methodology established from the very first studies about the wind turbines effect<br />

on birds in different are<strong>as</strong>. The different methodologies in impact <strong>as</strong>sessment and the s<strong>co</strong>pe<br />

of studies reduce the number of surveys and the extent of the information to be <strong>co</strong>mpared<br />

with the obtained results in present studies and its extrapolation to future situations. The<br />

experience obtained in PSVA is the starting point to <strong>co</strong>ntrol the effectiveness of the<br />

methodology in the study of the effects on bird life, in order to improve the detection of<br />

impacts on birds.<br />

Key words: Dimensions of searching are<strong>as</strong>, carc<strong>as</strong>ses, scavengers, number of wind turbines,<br />

accumulative and synergetic impacts.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

El diseño y elaboración de l<strong>os</strong> planes de<br />

seguimiento y vigilancia ambiental (PSVA)<br />

de avifauna en parques eóli<strong>co</strong>s en Galicia ha<br />

<strong>co</strong>ntado <strong>co</strong>n una metodología desarrollada a<br />

partir de l<strong>os</strong> estudi<strong>os</strong> pioner<strong>os</strong> sobre l<strong>os</strong><br />

impact<strong>os</strong> de l<strong>os</strong> aerogeneradores sobre l<strong>as</strong><br />

aves, procedente de distint<strong>os</strong> ámbit<strong>os</strong><br />

geográfi<strong>co</strong>s. Dich<strong>os</strong> estudi<strong>os</strong> se diseñaron<br />

lógicamente atendiendo a su adecuación a l<strong>as</strong><br />

especies de avifauna objeto de estudio,<br />

rapaces fundamentalmente, y a l<strong>as</strong><br />

característic<strong>as</strong> estructurales de l<strong>os</strong><br />

aerogeneradores instalad<strong>os</strong> a partir de l<strong>os</strong><br />

añ<strong>os</strong> 60 y 70.<br />

Desde la publicación de l<strong>os</strong> primer<strong>os</strong><br />

estudi<strong>os</strong> realizad<strong>os</strong> en este campo ha tenido<br />

lugar, paralelamente a una notable<br />

innovación tecnológica, la modificación de<br />

algun<strong>as</strong> característic<strong>as</strong> de diseño de l<strong>as</strong><br />

1 Laboratorio de Tecnología Ambiental. Instituto de Investigaciones Tecnológic<strong>as</strong>.<br />

Universidad Santiago de Comp<strong>os</strong>tela.<br />

2 Departamento de Biología Animal. Universidad Santiago de Comp<strong>os</strong>tela.<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 21-27


AVANCE DE RESULTADOS DE LOS PLANES DE SEGUIMIENTO Y VIGILANCIA<br />

AMBIENTAL DE AVIFAUNA EN LOS PARQUES EÓLICOS DE GALICIA<br />

A.M. GARCÍA ARRESE 1 , L. E. FONTÁN 1 , C. NIETO 1 & F. MACÍAS 1<br />

RESUMEN.- Avance de resultad<strong>os</strong> de l<strong>os</strong> planes de seguimiento y vigilancia ambiental de avifauna en<br />

l<strong>os</strong> parques eóli<strong>co</strong>s de Galicia. En el año 1998 se iniciaron l<strong>os</strong> Planes de Seguimiento y Vigilancia<br />

Ambiental (PSVA) de avifauna de vari<strong>os</strong> parques eóli<strong>co</strong>s situad<strong>os</strong> en sierr<strong>as</strong> <strong>co</strong>ster<strong>as</strong> y del<br />

interior de Galicia. El <strong>co</strong>nocimiento exhaustivo de l<strong>as</strong> circunstanci<strong>as</strong> que rodean a l<strong>as</strong><br />

<strong>co</strong>lisiones, referido a especies implica<strong>d<strong>as</strong></strong>, localización, estación del año, edad aproximada de<br />

l<strong>as</strong> víctim<strong>as</strong>, visibilidad, <strong>co</strong>ndiciones meteorológic<strong>as</strong>, etc. permite precisar <strong>co</strong>n detalle l<strong>as</strong><br />

caus<strong>as</strong> últim<strong>as</strong> del impacto al objeto último de diseñar y establecer l<strong>as</strong> medi<strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>rrector<strong>as</strong><br />

oportun<strong>as</strong>. En este trabajo se presentan l<strong>os</strong> resultad<strong>os</strong> obtenid<strong>os</strong> durante el desarrollo de l<strong>os</strong><br />

mencionad<strong>os</strong> PSVA, referid<strong>os</strong> a l<strong>as</strong> <strong>co</strong>lisiones de la avifauna <strong>co</strong>n l<strong>os</strong> aerogeneradores del<br />

parque eóli<strong>co</strong>, en el <strong>co</strong>ntexto general de un estudio más amplio sobre l<strong>os</strong> efect<strong>os</strong> de dich<strong>as</strong><br />

instalaciones eólic<strong>as</strong>, <strong>co</strong>n especial hincapié en l<strong>as</strong> principales especies afecta<strong>d<strong>as</strong></strong>.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: Especies afecta<strong>d<strong>as</strong></strong>, rapaces, <strong>co</strong>mportamiento en vuelo, edad.<br />

SUMMARY.- [Results obtained from bird monitoring and risk <strong>as</strong>sessment plans in Galician wind farms].<br />

Bird Monitoring and Risk Assessment Plans (PSVA) started in 1998 in several wind farms<br />

situated in some <strong>co</strong><strong>as</strong>tal and inland mountain range in Galicia. The exhaustive knowledge<br />

about the circumstances of birds <strong>co</strong>llisions, such <strong>as</strong> species involved, location, se<strong>as</strong>on, age,<br />

visibility, weather <strong>co</strong>nditions, etc. allow us to determine exactly the causes of the impact and<br />

establish appropriate me<strong>as</strong>ures. The results presented in this work were obtained from several<br />

PSVA to show the impacts of birds against wind turbines in a general <strong>co</strong>ntext of a detailed<br />

study on the effect of wind farms, paying specially attention to harmed species.<br />

Key words: Harmed species, birds of prey, flight <strong>co</strong>nduct, age.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

En el año 1998 se iniciaron l<strong>os</strong> Planes de<br />

Seguimiento y Vigilancia Ambiental (PSVA)<br />

de avifauna de vari<strong>os</strong> parques eóli<strong>co</strong>s<br />

situad<strong>os</strong> en sierr<strong>as</strong> <strong>co</strong>ster<strong>as</strong> y del interior de<br />

Galicia. El objetivo general de un PSVA es<br />

<strong>co</strong>mprobar la evolución de l<strong>os</strong> efect<strong>os</strong><br />

ambientales esperad<strong>os</strong> en cada una de l<strong>as</strong><br />

acciones de proyecto y, en este c<strong>as</strong>o, l<strong>os</strong><br />

impact<strong>os</strong> direct<strong>os</strong> e indirect<strong>os</strong> generad<strong>os</strong> por<br />

el funcionamiento del parque eóli<strong>co</strong> sobre l<strong>as</strong><br />

poblaciones y especies de aves, básicamente:<br />

1) alteraciones de l<strong>as</strong> <strong>co</strong>munidades de<br />

especies invernantes y 2) p<strong>os</strong>ible mortandad<br />

1 Laboratorio de Tecnología Ambiental. Instituto de Investigaciones Tecnológic<strong>as</strong>.<br />

Universidad Santiago de Comp<strong>os</strong>tela.<br />

de aves locales, fundamentalmente rapaces y<br />

migrador<strong>as</strong>, y <strong>co</strong>n especial atención a l<strong>os</strong><br />

fenómen<strong>os</strong> meteorológi<strong>co</strong>s susceptibles de<br />

<strong>co</strong>ndicionar cambi<strong>os</strong> de l<strong>as</strong> rut<strong>as</strong> migratori<strong>as</strong>.<br />

En este trabajo se presentan l<strong>os</strong> primer<strong>os</strong><br />

resultad<strong>os</strong> obtenid<strong>os</strong> durante el desarrollo de<br />

l<strong>os</strong> mencionad<strong>os</strong> PSVA, referid<strong>os</strong><br />

fundamentalmente a l<strong>os</strong> episodi<strong>os</strong> de<br />

<strong>co</strong>lisiones de la avifauna.<br />

MATERIAL Y MÉTODOS<br />

La metodología empleada es la habitual<br />

en este tipo de trabaj<strong>os</strong> de campo:<br />

• Detección de aves muert<strong>as</strong> por <strong>co</strong>lisión:<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 29-32


CRITERIOS CIENTÍFICOS ORNITOLÓGICOS PARA LA DECLARACIÓN<br />

COMO ZEPA DE LA IBA 008 «A LIMIA» (OURENSE, ESPAÑA)<br />

Serafín GONZÁLEZ &Antonio VILLARINO 1<br />

RESUMEN.- Criteri<strong>os</strong> científi<strong>co</strong>s ornitológi<strong>co</strong>s para la declaración <strong>co</strong>mo ZEPA de la IBA 008 «A Limia»<br />

(Ourense, España). Se re<strong>co</strong>pila toda la información publicada y en prensa acerca del estatus y<br />

l<strong>os</strong> efectiv<strong>os</strong> poblacionales de l<strong>as</strong> especies de aves que podrían justificar la declaración de la<br />

IBA 008 «A Limia» <strong>co</strong>mo ZEPA, o <strong>co</strong>adyuvar a ello, de acuerdo <strong>co</strong>n su importancia<br />

ornitológica actual.<br />

1) Especies inclui<strong>d<strong>as</strong></strong> en el Anexo I de la Directiva Aves. La IBA 008 «A Limia» es la principal<br />

zona de reproducción en Galicia de 6 especies (Ixobrychus minutus, Ci<strong>co</strong>nia ci<strong>co</strong>nia, Circus<br />

cyaneus, Circus pygargus, Tetrax tetrax y Calandrella brachydactyla), <strong>co</strong>nstituye, seguramente,<br />

una de l<strong>as</strong> cin<strong>co</strong> principales zon<strong>as</strong> de cría en Galicia de otr<strong>as</strong> 5 especies (Pernis apivorus,<br />

Milvus migrans, Burhinus oedicnemus, Anthus campestris y Lanius <strong>co</strong>llurio) y es la principal<br />

zona de invernada en Galicia de 2 especies (Ci<strong>co</strong>nia ci<strong>co</strong>nia y Pluvialis apricaria).<br />

2) Especies incluí<strong>d<strong>as</strong></strong> en l<strong>as</strong> categorí<strong>as</strong> SPEC 2 y SPEC 3 (Tucker y Heath, 1994). La IBA 008<br />

«A Limia» es la principal zona de cría en Galicia de 2 especies (Coturnix <strong>co</strong>turnix, Riparia<br />

riparia) y podría ser uno de l<strong>os</strong> cin<strong>co</strong> principales núcle<strong>os</strong> reproductores en Galicia de otr<strong>as</strong><br />

4 especies (Jynx torquilla, Galerida cristata, Alauda arvensis y Lanius meridionalis).<br />

3) Otr<strong>as</strong> especies de interés a nivel regional. La IBA 008 «A Limia» es la principal zona<br />

gallega para la nidificación e invernada de Tachybaptus rufi<strong>co</strong>llis, An<strong>as</strong> platyrhynch<strong>os</strong>,<br />

Gallinula chloropus y Vanellus vanellus, una de l<strong>as</strong> cin<strong>co</strong> localidades galleg<strong>as</strong> más<br />

importantes para la nidificación de Charadrius dubius y Gallinago gallinago, la principal zona<br />

de invernada de Tringa ochropus, una de l<strong>as</strong> 5-6 áre<strong>as</strong> más importantes para la invernada<br />

de An<strong>as</strong> crecca, una de l<strong>as</strong> d<strong>os</strong> localidades galleg<strong>as</strong> en que se ha <strong>co</strong>nfirmado la<br />

reproducción de Himantopus himantopus y Numenius arquata y una de l<strong>as</strong> tres localidades<br />

europe<strong>as</strong> al sur del paralelo 50 º N en que ha críado Lim<strong>os</strong>a lim<strong>os</strong>a. Con el establecimiento<br />

de una pareja reproductora en 2002, la IBA 008 «A Limia» es, además, la única localidad<br />

gallega de cría de Ardea cinerea.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: Anexo I, Directiva Aves, Directiva 79/409/CEE, Directiva 97/49/CE, IBAs,<br />

ZEPAs, SPEC.<br />

SUMMARY.- Ornithological scientific criteria for the declaration of the IBA 008 «A Limia» (Ourense,<br />

Spain) <strong>as</strong> an Area of Special Protection for Birds. This paper <strong>co</strong>mpiles all the information,<br />

published and in press, on the status and the population sizes of the bird species that <strong>co</strong>uld<br />

justify the transformation of the IBA ES008 «A Limia» in an Area of Special Protection for<br />

Birds, ac<strong>co</strong>rdingly with its present ornithological importance.<br />

1) Species included in the Annex I of the Bird’s Directive. The IBA 008 «A Limia» is the m<strong>os</strong>t<br />

important breeding area in Galicia for 6 species (Ixobrychus minutus, Ci<strong>co</strong>nia ci<strong>co</strong>nia, Circus<br />

cyaneus, Circus pygargus, Tetrax tetrax and Calandrella brachydactyla) and <strong>co</strong>nstitute,<br />

surely, one of the five m<strong>os</strong>t important breeding are<strong>as</strong> for other 5 species (Pernis apivorus,<br />

Milvus migrans, Burhinus oedicnemus, Anthus campestris and Lanius <strong>co</strong>llurio). Moreover «A<br />

Limia» is the principal wintering area for 2 species (Ci<strong>co</strong>nia ci<strong>co</strong>nia and Pluvialis apricaria).<br />

1 SGHN-Ourense. Apartado 212. 32080 Ourense<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 33-45


IMPACTO DE LAS CONCENTRACIONES PARCELARIAS<br />

SOBRE LA AVIFAUNA REPRODUCTORA DE LA IBA ES008 A LIMIA (OURENSE)<br />

Serafín GONZÁLEZ 1 & Antonio VILLARINO 1<br />

RESUMEN.- Impacto de l<strong>as</strong> <strong>co</strong>ncentraciones parcelari<strong>as</strong> sobre la avifauna reproductora de la IBA ES008<br />

A Limia (Ourense). L<strong>as</strong> densidades relativ<strong>as</strong> de l<strong>as</strong> especies de aves reproductor<strong>as</strong> más<br />

<strong>co</strong>munes en la IBA ES008 A Limia (Ourense) se evaluaron <strong>co</strong>n un muestreo estratificado a lo<br />

largo de 39 itinerari<strong>os</strong> de censo de 1 km de longitud establecid<strong>os</strong> durante el período de otoñoinvierno<br />

de 1997-98 y situad<strong>os</strong> <strong>co</strong>n un receptor GPS. L<strong>os</strong> tip<strong>os</strong> de hábitats estudiad<strong>os</strong> fueron:<br />

AC= arboleda caducifolia (Quercus, Betula) adehesada <strong>co</strong>n p<strong>as</strong>tizales y cultiv<strong>os</strong>; SP, SC, SE=<br />

set<strong>os</strong> <strong>co</strong>rtavient<strong>os</strong> de pin<strong>os</strong>, cipreses y eucalipt<strong>os</strong>, respectivamente, paralel<strong>os</strong> a canal de<br />

drenaje; SS= seto (estrecho) de sauces de regeneración natural entre cultiv<strong>os</strong>; RA= río arbolado<br />

(Alnus, Salix) entre cultiv<strong>os</strong>; RD= río desarbolado entre tierr<strong>as</strong> de cultivo; CH= <strong>co</strong>ntorno de<br />

l<strong>as</strong> charc<strong>as</strong> arener<strong>as</strong>; MB= monte bajo; VE= veg<strong>as</strong> deseca<strong>d<strong>as</strong></strong>; CN= zona de <strong>co</strong>ncentración<br />

parcelaria en la mitad N; CS= zona de <strong>co</strong>ncentración parcelaria en la mitad S; RC= hábitat<br />

rural <strong>co</strong>ncentrado: puebl<strong>os</strong> y alrededores desarbolad<strong>os</strong> y dedicad<strong>os</strong> a la agricultura intensiva;<br />

RT= hábitat rural tradicional: puebl<strong>os</strong> y alrededores no <strong>co</strong>ncentrad<strong>os</strong>. L<strong>os</strong> itinerari<strong>os</strong> de censo<br />

fueron re<strong>co</strong>rrid<strong>os</strong> a pie siempre por d<strong>os</strong> person<strong>as</strong> (un censador y un anotador-censador)<br />

durante la primera y la segunda mitad de la estación reproductora de 1998, adoptánd<strong>os</strong>e para<br />

cada especie l<strong>os</strong> valores máxim<strong>os</strong> obtenid<strong>os</strong> en cualquiera de l<strong>os</strong> d<strong>os</strong> recuent<strong>os</strong>. En promedio,<br />

la avifauna reproductora cuenta <strong>co</strong>n 18 especies/10 ha y 46 parej<strong>as</strong>/10 ha, siendo de 3,59 bits<br />

la diversidad media según el <strong>índice</strong> de Shannon-Weaver. VE, CN y CS, junto <strong>co</strong>n MB,<br />

presentan un empobrecimiento de la avifauna (7-14 especies/10 ha; 16-28 p/10 ha; H= 2,34-<br />

3,48 bits), que apen<strong>as</strong> es mitigado por la presencia de SE y SS (13-17 especies/10 ha; 28-33<br />

p/10 ha; H= 3,55-3,89 bits). En AC y SP se en<strong>co</strong>ntraron l<strong>os</strong> máxim<strong>os</strong> valores para to<strong>d<strong>as</strong></strong> l<strong>as</strong><br />

variables analiza<strong>d<strong>as</strong></strong> (27-28 especies/10 ha; 82-88 p/10 ha; H= 4,23-4,36 bits), seguid<strong>os</strong> por RA,<br />

RT y SC (21-26 especies/10 ha; 56-68 p/10 ha; H= 3,92-4,31 bits), mientr<strong>as</strong> que en CH la<br />

riqueza específica y la diversidad (20 especies/10 ha; H= 4,13 bits) son superiores al promedio<br />

y la densidad de parej<strong>as</strong> reproductor<strong>as</strong> (38 p/10 ha) algo inferior. El empobrecimiento de la<br />

avifauna en l<strong>as</strong> zon<strong>as</strong> transforma<strong>d<strong>as</strong></strong> por la <strong>co</strong>ncentración parcelaria ha afectado a l<strong>as</strong> especies<br />

insectívor<strong>as</strong> en mucha mayor medida que a l<strong>as</strong> granívor<strong>as</strong>. El mayor impacto negativo de l<strong>as</strong><br />

<strong>co</strong>ncentraciones ha sido sobre l<strong>as</strong> poblaciones de pícid<strong>os</strong>, párid<strong>os</strong>, sílvid<strong>os</strong>, <strong>co</strong>lúmbid<strong>os</strong> y l<strong>as</strong><br />

especies estrictamente forestales de l<strong>as</strong> restantes famili<strong>as</strong>.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: aves, densidad, diversidad, intensificación agricultura, riqueza específica,<br />

transect<strong>os</strong>.<br />

SUMMARY.- Impact of plot gathering and agriculture intensification on the breeding birds of the IBA<br />

ES008 A Limia (Ourense, NW Spain). The relative density of the <strong>co</strong>mmonest breeding bird<br />

species in the IBA ES008 A Limia (Ourense) were evaluated with a stratified sampling along<br />

39 transects (1 km length, 2 x 25 m width) established during the fall-winter period of 1997-98<br />

with the aid of a GPS receptor. The habitat types <strong>co</strong>nsidered were: AC= open broad-leaved<br />

woods (Quercus, Betula) mixed with p<strong>as</strong>tures and cultures; SP, SC, SE= pine, cypress and<br />

eucalypt hedgerows, respectively, parallel to drainage channels; SS= willow hedgerows,<br />

originated from natural regeneration, among cultures; RA= wooded river (Alnus, Salix) among<br />

1 SGHN-Ourense. Apartado 212. 32080 Ourense.<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 47-59


ALTO TÂMEGA INTERNACIONAL – ESPAÇO NATURAL SEM FRONTEIRAS<br />

Manuela MIRANDA 1 , X<strong>os</strong>é Ramón REIGADA 2 , Paulo TRAVASSOS 3, Mar<strong>co</strong> FACHADA 4<br />

RESUMO.- Alto Tâmega internacional – espaço natural sem fronteir<strong>as</strong> . O rio Tâmega, que une Trás<strong>os</strong>-Montes<br />

e a Galiza, n<strong>as</strong>ce numa turfeira situada na Serra de S. Mamede. Se o troço galego<br />

deste rio goza de protecção especial, incluído na Rede Europeia Natura 2000, o troço<br />

português não se en<strong>co</strong>ntra incluído em qualquer figura de protecção legal, que faça respeitar<br />

o seu valor e<strong>co</strong>lógi<strong>co</strong>. A riqueza específica evidencia-se pel<strong>as</strong> 143 espécies identifica<strong>d<strong>as</strong></strong> na<br />

área <strong>co</strong>mpreendida entre a sua n<strong>as</strong>cente e o vale de Chaves, destacando-se <strong>as</strong> aves de rapina<br />

e aquátic<strong>as</strong>. No sentido de a promover, têm sido leva<strong>d<strong>as</strong></strong> a cabo divers<strong>as</strong> actividades de<br />

Educação Ambiental.<br />

Palavr<strong>as</strong>-chave: rio Tâmega, avifauna, educação ambiental, ordenamento.<br />

SUMMARY -: International Alto Tâmega- Natural Space without frontiers. River Tâmega, which<br />

bounds Trás-<strong>os</strong>-Montes and Galiza, springs from a "peat-m<strong>os</strong>s" placed in Serra de S. Mamede",<br />

in Galiza. Where<strong>as</strong> the spanish part of the river benefits from special protection, being<br />

included in the 2000 European Nature Network, the portuguese part doenst have any kind<br />

of legal protection, <strong>co</strong>ncerning to e<strong>co</strong>logical value. The specific wealthiness is shown by the<br />

143 identified species in an area placed between its spring and the Chaves valley, specially<br />

birds of prey and water birds. Having in mind the desire to promote it, some activities have<br />

been held in terms of environmental educations.<br />

Key-words: Tâmega river, Birds, Environmental Education, Sustainability.<br />

NACEMENTO E PASO POR GALIZA NO CAMIÑO<br />

A PORTUGAL<br />

O río Támega, berce de tribus antig<strong>as</strong>,<br />

nace nunhes prad<strong>os</strong> de turfeira na localidade<br />

da Alberguería do Concello de Vilar de<br />

Barrio, preto <strong>d<strong>as</strong></strong> fal<strong>d<strong>as</strong></strong> da serra de San<br />

Mamede, descendendo pol<strong>as</strong> empina<strong>d<strong>as</strong></strong><br />

ladeir<strong>as</strong> en dirección Sul para apañar o Val<br />

de Laza en Tamicel<strong>as</strong> (Méndez, 1994). Xá en<br />

Soutelo Verde mistura <strong>as</strong> sú<strong>as</strong> aug<strong>as</strong> <strong>co</strong><strong>as</strong> do<br />

regato de Carraxo, e que ten o seu nacente<br />

en Santa María <strong>d<strong>as</strong></strong> Mercedes, Concello de<br />

Cualedro. Ó pé de Laza recibe máis <strong>co</strong>rrente<br />

d<strong>os</strong> umbr<strong>os</strong><strong>os</strong> regat<strong>os</strong> Trez e Correchouso,<br />

<strong>co</strong>ntinuando o seu fres<strong>co</strong> p<strong>as</strong>o entre <strong>as</strong><br />

estreit<strong>as</strong> ladeir<strong>as</strong> que separan este val <strong>co</strong> de<br />

Monterrei, entrando pol<strong>as</strong> fértiles terr<strong>as</strong> de<br />

C<strong>as</strong>trelo do Val (Méndez, 1994; Fernández,<br />

1994). O seu calmo de<strong>co</strong>rrer entre amieir<strong>os</strong><br />

lévan<strong>os</strong> á vila de Verín, para sair desta vila e<br />

atoparse <strong>co</strong><strong>as</strong> axita<strong>d<strong>as</strong></strong> aug<strong>as</strong> do Pozo do<br />

Demo ou <strong>as</strong> do cañón do Bubal trai<strong>d<strong>as</strong></strong> dende<br />

o monte Larou<strong>co</strong>. Antes de abandoar a<br />

Galiza per<strong>co</strong>rre outro treito polo Concello de<br />

Oimbra, onde se atopan algunh<strong>as</strong> lago<strong>as</strong><br />

artificiais, orixina<strong>d<strong>as</strong></strong> pola extracción de<br />

inertes e naturaliza<strong>d<strong>as</strong></strong> pola acción<br />

rexeneradora da natureza, alén de zon<strong>as</strong><br />

<strong>as</strong>ulagables temporalmente e do <strong>co</strong>ntinuo<br />

b<strong>os</strong>que en galería, importantes santuari<strong>os</strong><br />

e<strong>co</strong>lóxi<strong>co</strong>s que <strong>co</strong>ntribuen ó equilibrio da<br />

biodiversidade. N<strong>as</strong> marxens atopam<strong>os</strong><br />

1<br />

Acção Jovem para a Paz; N úcleo de Chaves. E-mail: yap_ajpchaves@hotmail.<strong>co</strong>m .<br />

2<br />

Asociación Fotográfica Trespés. Verín – Ourense. Espanha. E-m ail: pix@ verin.net.<br />

3<br />

Sociedade Portuguesa para o Estudo <strong>d<strong>as</strong></strong> Aves – SPEA/Birdlife. Rua da Vitória, nº 53, 3º Esqº.<br />

1100-618 Lisboa E-m ail: spea@spea.pt.<br />

4<br />

Rot<strong>as</strong> da Terra- Chaves, E-mail: mfachada@oninet.pt.<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 61-70


CONTEO DE AVES ACUÁTICAS INVERNANTES EN COSTAS ABERTAS<br />

DA PROVINCIA DE PONTEVEDRA EN 2001<br />

SEO-PONTEVEDRA<br />

Xurxo PIÑEIRO ÁLVAREZ 1 & Luis ÁLVAREZ VIEITEZ 2 (COORD.)<br />

RESUME.- Conteo de aves acuátic<strong>as</strong> invernantes en <strong>co</strong>st<strong>as</strong> abert<strong>as</strong> da provincia de Pontevedra.<br />

Preséntanse <strong>os</strong> resultad<strong>os</strong> dun <strong>co</strong>nteo de aves acuátic<strong>as</strong> invernantes en <strong>co</strong>st<strong>as</strong> abert<strong>as</strong> exp<strong>os</strong>t<strong>as</strong><br />

na provincia de Pontevedra no ano 2001. Rexistráronse un total de 1488 aves pertencentes a<br />

22 especies, o que deu <strong>co</strong>mo resultado unha densidade media de 12,56 aves/km. As especies<br />

máis abundantes foron Phalacro<strong>co</strong>rax aristotelis, Arenaria interpres e Actitis hypoleu<strong>co</strong>s, <strong>co</strong>n 657,<br />

333 e 134 individu<strong>os</strong> respectivamente.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: Invernada, aves acuátic<strong>as</strong>, <strong>co</strong>st<strong>as</strong> abert<strong>as</strong>, Pontevedra.<br />

SUMMARY.-A census of wintering waders on the open shores of Pontevedra (NW Spain). The<br />

following are the results of a census of wintering waders on the open shores of Pontevedra<br />

province (NW Spain). A total of 1488 birds of 22 species w<strong>as</strong> <strong>co</strong>unted, giving an average<br />

density of 12.56 birds/km. The m<strong>os</strong>t abundant species were Phalacro<strong>co</strong>rax aristotelis, Arenaria<br />

interpres and Actitis hypoleu<strong>co</strong>s, with 657, 333 and 134 birds respectively.<br />

Key words: Wintering se<strong>as</strong>on, waders, open shore, Pontevedra.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

A maior parte d<strong>os</strong> <strong>co</strong>nte<strong>os</strong> de aves<br />

acuátic<strong>as</strong> realizad<strong>os</strong> en Galicia céntranse<br />

principalmente n<strong>os</strong> esteir<strong>os</strong>, marism<strong>as</strong> e<br />

lago<strong>as</strong> (Callejo, 1987, 1990, 1992, 1993;<br />

SGHN, 2000, 2001). Son esc<strong>as</strong><strong>os</strong> <strong>os</strong><br />

efectuad<strong>os</strong> en medi<strong>os</strong>, que <strong>co</strong>ma <strong>as</strong> <strong>co</strong>st<strong>as</strong><br />

abert<strong>as</strong>, xunqueir<strong>as</strong> e afins ou <strong>as</strong> praderí<strong>as</strong> e<br />

outr<strong>os</strong>, requiren un método de censo<br />

específi<strong>co</strong>, e que <strong>co</strong>nlevaría maior<br />

intensidade de busca (Rufino, 1994). Sen<br />

embargo, n<strong>os</strong> últim<strong>os</strong> an<strong>os</strong> véñense<br />

publicando divers<strong>os</strong> estudi<strong>os</strong> neste sentido<br />

(Domínguez & Lorenzo, 1992; Salvadores et<br />

al., 1998).<br />

Este tipo de <strong>co</strong>nte<strong>os</strong> teñen certa tradición<br />

en países <strong>co</strong>mo Gran Bretaña, (p. ej. Kirby,<br />

1990) onde dende <strong>os</strong> an<strong>os</strong> noventa se está a<br />

<strong>co</strong>mprobar un acusado descenso n<strong>as</strong><br />

poboacións de limí<strong>co</strong>l<strong>as</strong> invernantes en<br />

<strong>co</strong>st<strong>as</strong> abert<strong>as</strong>, sobre todo n<strong>as</strong> especies máis<br />

especializa<strong>d<strong>as</strong></strong> (Browne et al., 1996). Isto<br />

mesmo puidera estar a<strong>co</strong>ntecendo en<br />

Asturi<strong>as</strong> có Pilro Escuro (Calidris maritima)<br />

(Alvarez Laó, 2002).<br />

O presente traballo aporta nova<br />

información acerca da diversidade,<br />

abundancia e distribución <strong>d<strong>as</strong></strong> poboacións de<br />

aves acuátic<strong>as</strong> n<strong>as</strong> <strong>co</strong>st<strong>as</strong> abert<strong>as</strong> da<br />

provincia de Pontevedra no ano 2001.<br />

MATERIAL E MÉTODOS<br />

Partindo do mapa da provincia de<br />

Pontevedra, dividiuse a <strong>co</strong>sta en catro<br />

sectores principais de actuación,<br />

establecendo en cada un deles unidades de<br />

censo ou transect<strong>os</strong>:<br />

Sector A: O Puntal (A Garda) – Cabo Silleiro<br />

(Baiona).<br />

Sector B: Cabo Silleiro (Baiona) – Bouz<strong>as</strong><br />

(Vigo).<br />

Sector C: Punta Balea (Cang<strong>as</strong>) – Punta<br />

1 Revolta 2, Noalla. 36990-Sanxenxo. xurx<strong>os</strong>cirpaceus@hotmail.<strong>co</strong>m<br />

2 Avda. de Vigo 119 3º esq. 36320-Chapela (Redondela). <strong>as</strong>curux<strong>as</strong>3@hotmail.<strong>co</strong>m<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 71-78


HELMINTOFAUNA DE AVES DEL ORDEN CICONIIFORMES DE GALICIA.<br />

NEMATODOS Y TREMATODOS<br />

Martín FERNÁNDEZ PÉREZ 1<br />

RESUMEN.- Helmintofauna de l<strong>as</strong> aves del Orden Ci<strong>co</strong>niiformes de Galicia. Nematod<strong>os</strong> y Trematod<strong>os</strong>.<br />

Para estudiar la helmintofauna de l<strong>as</strong> aves del Orden Ci<strong>co</strong>niiformes en Galicia, se han<br />

diseccionado 61 ejemplares de 13 especies de este Orden. Se han identificado un total de 28<br />

especies de est<strong>os</strong> helmint<strong>os</strong>, de l<strong>as</strong> cuales 9 son nematod<strong>os</strong> y 19 trematod<strong>os</strong>. L<strong>os</strong> nematod<strong>os</strong><br />

localizad<strong>os</strong> son: Fam. Capillariidae: Eu<strong>co</strong>leus <strong>co</strong>ntorta; Fam. Anisakidae: Anisakis simplex y<br />

Contracaecum sp.; Fam. Desmidocercidae: Desmidocercella numidica; Fam. Acuariidae: Paracuaria<br />

adunca, C<strong>os</strong>mocephalus obvelatus, Stegophorus stellaepolaris y Seuratia shipleyi; Fam. Syngamidae:<br />

Cyath<strong>os</strong>toma lari. L<strong>as</strong> especies de trematod<strong>os</strong> identifica<strong>d<strong>as</strong></strong> son: Fam. Schistomatidae:<br />

Bilharziella polonica y Ornithobilharzia canaliculata; Fam. Echin<strong>os</strong>tomatidae: Chaunocephalus<br />

ferox, Echinoch<strong>as</strong>mus beleocephalus, Stephanoprora denticulata, Him<strong>as</strong>thla elongata, Him<strong>as</strong>thla sp.;<br />

Fam. Psil<strong>os</strong>tomidae: Psil<strong>os</strong>tomum brevi<strong>co</strong>lle; Fam. Microphallidae: Gymnophallus sp.,<br />

Microphallus sp.; Fam. Reni<strong>co</strong>lidae: Reni<strong>co</strong>la glacialis, Reni<strong>co</strong>la lari, Reni<strong>co</strong>la sp.; Fam.<br />

Opistorchiidae: Metorchis xanth<strong>os</strong>omus; Fam. Heteropyidae: Crypto<strong>co</strong>tyle <strong>co</strong>ncava, Crypto<strong>co</strong>tyle<br />

lingua, Galact<strong>os</strong>omum lacteum y Phagi<strong>co</strong>la sp.; Fam. Strigeidae: Apharyng<strong>os</strong>trigea <strong>co</strong>rnu. Se<br />

presentan, además, dat<strong>os</strong> relativ<strong>os</strong> a l<strong>os</strong> principales parámetr<strong>os</strong> de infestación, sobre l<strong>as</strong><br />

relaciones e<strong>co</strong>lógic<strong>as</strong> parásito-h<strong>os</strong>pedador y representa la primera cita en la península Ibérica<br />

de algun<strong>as</strong> de l<strong>as</strong> especies identifica<strong>d<strong>as</strong></strong>.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: Aves, Ci<strong>co</strong>niformes, Galicia, Nematod<strong>os</strong>, Parásit<strong>os</strong> Trematod<strong>os</strong>.<br />

ABSTRACT.- Helmints par<strong>as</strong>ites of birds of the Order Ci<strong>co</strong>niiformes in Galicia. Nematodes and<br />

Trematodes. A survey on the helmints of birds of the Order Ci<strong>co</strong>niiformes in Galicia (NW<br />

Iberian peninsula) h<strong>as</strong> been carried out, with a total of 13 species and 61 birds studied. It have<br />

been found a total of 28 species of par<strong>as</strong>ites, 9 nematodes and 19 trematodes. The families and<br />

species of nematodes found were: Fam. Capillariidae: Eu<strong>co</strong>leus <strong>co</strong>ntorta; Fam. Anisakidae:<br />

Anisakis simplex and Contracaecum sp.; Fam. Desmidocercidae: Desmidocercella numidica; Fam.<br />

Acuariidae: Paracuaria adunca, C<strong>os</strong>mocephalus obvelatus, Stegophorus stellaepolaris and Seuratia<br />

shipleyi; Fam. Syngamidae: Cyath<strong>os</strong>toma lari. The species of trematodes were: Fam.<br />

Schistomatidae: Bilharziella polonica and Ornithobilharzia canaliculata; Fam. Echin<strong>os</strong>tomatidae:<br />

Chaunocephalus ferox, Echinoch<strong>as</strong>mus beleocephalus, Stephanoprora denticulata, Him<strong>as</strong>thla elongata,<br />

Him<strong>as</strong>thla sp.; Fam. Psil<strong>os</strong>tomidae: Psil<strong>os</strong>tomum brevi<strong>co</strong>lle; Fam. Microphallidae: Gymnophallus<br />

sp., Microphallus sp.; Fam. Reni<strong>co</strong>lidae: Reni<strong>co</strong>la glacialis, Reni<strong>co</strong>la lari, Reni<strong>co</strong>la sp.; Fam.<br />

Opistorchiidae: Metorchis xanth<strong>os</strong>omus; Fam. Heteropyidae: Crypto<strong>co</strong>tyle <strong>co</strong>ncava, Crypto<strong>co</strong>tyle<br />

lingua, Galact<strong>os</strong>omum lacteum and Phagi<strong>co</strong>la sp.; Fam. Strigeidae: Apharyng<strong>os</strong>trigea <strong>co</strong>rnu. In this<br />

work we show data about the h<strong>os</strong>t-par<strong>as</strong>ite relationships, infection parameters and first<br />

re<strong>co</strong>rds in the Iberian peninsula.<br />

Keywords: Aves, Ci<strong>co</strong>niformes, Galicia, Nematoda, Par<strong>as</strong>ites, Trematoda.<br />

1 Laboratorio de Par<strong>as</strong>itoloxía, Instituto de Investigacións e Análises Alimentari<strong>as</strong> (IIAA),<br />

Universidade de Santiago de Comp<strong>os</strong>tela.<br />

Dirección actual: R/ Xardíns Dr. Fleming, nº 2-3º C, 36600- Vilagarcía de Arousa. martinfp@terra.es<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 79-90


CLAVE PARA A LOCALIZACIÓN DE ÁREAS DE CRÍA DE Circus pygargus<br />

E Circus cyaneus A PARTIR DAS SÚAS PAUTAS DE COMPORTAMENTO<br />

Martín NERCELLAS & Jesús TABOADA 2<br />

RESUMEN.- Clave para a localización de áre<strong>as</strong> de cría de Circus pygargus e Circus cyaneus a partir<br />

<strong>d<strong>as</strong></strong> sú<strong>as</strong> paut<strong>as</strong> de <strong>co</strong>mportamento. Presént<strong>as</strong>e un manual de re<strong>co</strong>ñecemento de áre<strong>as</strong> de cría <strong>d<strong>as</strong></strong><br />

especies Circus pygargus e Circus cyaneus, e dun proto<strong>co</strong>lo, a modo de clave di<strong>co</strong>tómica (de<br />

elección/eliminación), que facilita a localización de parell<strong>as</strong> nun territorio, a partir do<br />

<strong>co</strong>mportamento manifestado pol<strong>os</strong> individu<strong>os</strong> observad<strong>os</strong>, e o período do ano no que n<strong>os</strong><br />

atopem<strong>os</strong>. Tamén se inclúe unha ficha modelo para a re<strong>co</strong>llida de dat<strong>os</strong>. Con este manual<br />

preténdese facilitar o deseño de plans de seguemento <strong>d<strong>as</strong></strong> dú<strong>as</strong> especies, que permita<br />

establecer uns criteri<strong>os</strong> bási<strong>co</strong>s para a súa xestión de <strong>co</strong>nservación, dentro do medio natural<br />

que ocupa, o cal se atopa sometido a <strong>co</strong>ntínu<strong>as</strong> transformacións. Son est<strong>os</strong> cambi<strong>os</strong> <strong>os</strong> que<br />

inciden sobre a viabilidade <strong>d<strong>as</strong></strong> sú<strong>as</strong> poboacións, tratánd<strong>os</strong>e de especies moi fráxiles debido<br />

ó seu <strong>co</strong>stume de criar sobre o chan, entre a vexetación de mato. Un <strong>co</strong>ñecemento previo sobre<br />

a localización <strong>d<strong>as</strong></strong> parell<strong>as</strong>, o cal é p<strong>os</strong>ible por medio dun sinxelo proto<strong>co</strong>lo de seguemento e<br />

sen necesidade de ser un experto, pode <strong>as</strong>egurar o éxito reproductor durante a temporada<br />

estival, pois facilitaría a adopción de medi<strong>d<strong>as</strong></strong> de <strong>co</strong>nservación in situ, tales <strong>co</strong>mo, cando e<br />

onde realizar queim<strong>as</strong> <strong>co</strong>ntrola<strong>d<strong>as</strong></strong>, desbroces, repoboacións, ou outr<strong>as</strong> actuacións que inciden<br />

sobre o medio. Ou establecer medi<strong>d<strong>as</strong></strong> de mellora do hábitat n<strong>as</strong> zon<strong>as</strong> habituais de cría, <strong>co</strong>mo<br />

a creación de estiva<strong>d<strong>as</strong></strong> no monte, por medio da <strong>co</strong>laboración <strong>co</strong>n distint<strong>os</strong> organism<strong>os</strong>.<br />

Palabr<strong>as</strong> chave: Circus cyaneus, Circus pygargus, clave di<strong>co</strong>tómica, área de cría, <strong>co</strong>mportamento,<br />

hábitat, fenoloxía, plan<strong>os</strong> de <strong>co</strong>nservación.<br />

SUMMARY.- A key for localization of Circus pygargus and Circus cyanaeus breeding are<strong>as</strong>, b<strong>as</strong>ed on<br />

their ethology. We present a key for re<strong>co</strong>gnizing Circus pygargus and Circus cyanaeus territories<br />

and breeding are<strong>as</strong>, b<strong>as</strong>ed on their behaviour schemes. This is a dichotomic key that expects<br />

to make e<strong>as</strong>ier the interpretation of the observed bird behaviour, in relation with its use of the<br />

habitat and its phenology. With this key, we try to facilitate the design of a study plan for<br />

these 2 species to allow us setting up b<strong>as</strong>ic criteria for their management and <strong>co</strong>nservation in<br />

their natural habitats. These habitats are currently in <strong>co</strong>ntinuous transformations that affect<br />

these species populations viability, <strong>as</strong> they are very sensitive because of their habit of breeding<br />

in the ground.<br />

Key words: Circus cyaneus, Circus pygargus, dichotomic key, breeding area, behaviour schemes,<br />

habitat, phenology, <strong>co</strong>nservation plans.<br />

A CTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 91-96


SOBRE AS POBOACIÓNS DE Circus pygargus E Circus cyaneus NO NORLESTE DA<br />

PROVINCIA DE PONTEVEDRA E NOS SEIS LICs PRESENTES<br />

Martín NERCELLAS 1 & Jesús TABOADA 2<br />

RESUME.- Sobre <strong>as</strong> poboacións de Circus pygargus e Circus cyaneus no norleste da provincia de<br />

Pontevedra e n<strong>os</strong> seis LICs presentes. Entre <strong>os</strong> an<strong>os</strong> 1995 e 2000 realizouse un estudo de<br />

seguemento <strong>d<strong>as</strong></strong> especies Circus pygargus e Circus cyaneus na <strong>co</strong>marca do Deza, re<strong>co</strong>llénd<strong>os</strong>e<br />

<strong>os</strong> seus resultad<strong>os</strong> nun informe realizado para a Consellería de Medio Ambiente baixo título<br />

de "O xénero Circus, Circus pygargus e Circus cyaneus, na Comarca do Deza. Aspect<strong>os</strong> sobre<br />

distribucción, <strong>co</strong>mportamento, e alimentación. Ano 1995 -2000" (Nercell<strong>as</strong> e Taboada, 2000).<br />

Nel se describen <strong>as</strong> característic<strong>as</strong> <strong>d<strong>as</strong></strong> poboacións <strong>d<strong>as</strong></strong> dú<strong>as</strong> especies presentes no norleste da<br />

provincia de Pontevedra na última década. Agora se presentan nov<strong>os</strong> dat<strong>os</strong> sobre o<br />

seguemento <strong>d<strong>as</strong></strong> poboacións estableci<strong>d<strong>as</strong></strong>, e sobre <strong>as</strong> poboacións en vari<strong>os</strong> espaci<strong>os</strong> de<br />

Pontevedra prop<strong>os</strong>t<strong>os</strong> para a Rede Natura 2000, <strong>co</strong> fin de: a) <strong>co</strong>ntribuir a un mellor<br />

<strong>co</strong>ñecemento dest<strong>as</strong> áre<strong>as</strong>, e poñer de manifesto a importancia que teñen algún d<strong>os</strong> seus<br />

hábitats para a gatafornela (Circus cyaneus) e a tartaraña cincenta (Circus pygargus); b)<br />

<strong>co</strong>ntinuar o traballo sobre o <strong>co</strong>ñecemento do xénero Circus neste territorio e <strong>co</strong>ntribuir <strong>as</strong>í a<br />

mellorar a información sobre esta especie no noroeste da península, e en particular en Galicia;<br />

c) determinar <strong>as</strong> característic<strong>as</strong> <strong>d<strong>as</strong></strong> poboacións d<strong>os</strong> LICs xa menciona<strong>d<strong>as</strong></strong>, en canto a<br />

distribución e uso do territorio, e aportar unha serie de medi<strong>d<strong>as</strong></strong> que <strong>co</strong>ntribúan a mellorar a<br />

súa <strong>co</strong>nservación.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave.-Circus pygargus, Circus cyaneus, <strong>co</strong>nservación, distribución, estabilidad, estatus<br />

poblacional, LICs NE Pontevedra, uso del territorio.<br />

SUMMARY.- Circus pygargus and Circus cyaneus populations in north-e<strong>as</strong>t Pontevedra (Galicia,<br />

Spain) and in the six SACs of this province. During spring and summer 2002, Circus pygargus and<br />

Circus cyaneus populations were registered in the north-e<strong>as</strong>t of Pontevedra province (Galicia,<br />

Spain) and in the six natural protected are<strong>as</strong> prop<strong>os</strong>ed to be included in the network Natura<br />

2000. These results are <strong>co</strong>mpared with results from successive registers obtained since 1995,<br />

reflecting that the populations kept stable along this period. A total of 42 Circus pygargus and<br />

7 Circus cyanaeus <strong>co</strong>uples were registered in the whole studied area. This study gives new<br />

information about these species in the north-e<strong>as</strong>t of the Iberian peninsula, specially in Galicia,<br />

determining the characteristics of the distribution and the use of the territory of the studied<br />

populations in the six SACs of Pontevedra, and <strong>co</strong>ntributing to improve their <strong>co</strong>nservation.<br />

Key words: Circus pygargus, Circus cyaneus, <strong>co</strong>nservation, distribution, population status,<br />

register 2002, SACs of NE Pontevedra, stability, use of the territory.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

O estudo <strong>d<strong>as</strong></strong> especies de fauna silvestre<br />

e <strong>d<strong>as</strong></strong> sú<strong>as</strong> poboacións, que permiten ter un<br />

mellor <strong>co</strong>ñecemento sobre <strong>as</strong> sú<strong>as</strong><br />

característic<strong>as</strong> e <strong>co</strong>mportamento, son unha<br />

1 Martín Nercell<strong>as</strong> Méndez. Rúa F, nº 7. 36500 -Lalín.<br />

2 Jesús Taboada Martínez. Rúa Fonte Sanguiña. 36500 -Lalín.<br />

ferramenta indispensable á hora de abordar<br />

a súa xestión e <strong>co</strong>nservación, e en especial de<br />

aquel<strong>as</strong> que se atopan máis ameaza<strong>d<strong>as</strong></strong>. O<br />

c<strong>as</strong>o da Tartaraña cincenta (Circus pygargus)<br />

e o da Gatafornela (Circus cyaneus), son un bo<br />

exemplo de especies <strong>co</strong><strong>as</strong> que se <strong>co</strong>nta <strong>co</strong>n<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 97-105


FLUCTUACIÓNS NAS DENSIDADES DE MIÑATO (Buteo buteo), LAGARTEIRO<br />

(Fal<strong>co</strong> tinnunculus) E OUTRAS AVES RAPACES NO SUDOESTE DE GALICIA<br />

Antonio FERNÁNDEZ CORDEIRO, Jesús BARCIELA CASTRO,<br />

Alberto PASTORIZA BARREIRO & David ÁLVAREZ GRAÑA<br />

Grupo de anelamento ANDURIÑA 1<br />

RESUMEN.- Fluctuacións n<strong>as</strong> densidades de Miñato (Buteo buteo), Lagarteiro (Fal<strong>co</strong> tinnunculus)<br />

e outr<strong>as</strong> aves rapaces no sudoeste de Galicia. Apórtanse dat<strong>os</strong> sobre <strong>as</strong> densidades de sete especies<br />

de aves rapaces no sudoeste de Galicia. Para <strong>as</strong> dú<strong>as</strong> máis abundantes estúdianse, de xeito<br />

pormenorizado, <strong>as</strong> variacións interanuais, e mesmo mensuais, <strong>as</strong>í <strong>co</strong>mo a variación espacial<br />

<strong>d<strong>as</strong></strong> densidades en función <strong>d<strong>as</strong></strong> característic<strong>as</strong> do hábitat e o grao de agrupamento. Os dat<strong>os</strong><br />

obtivéronse mediante 185 cens<strong>os</strong> dende tren, efectuad<strong>os</strong> dende o 02.11.87 ata o 29.06.92, pola<br />

franxa sudoccidental de Galicia, entre Arcade (Pontevedra) e Santiago de Comp<strong>os</strong>tela (A<br />

Coruña), cun total de 13826 km per<strong>co</strong>rrid<strong>os</strong>. N<strong>os</strong> cens<strong>os</strong>, n<strong>os</strong> que se <strong>co</strong>ntabilizan aves vist<strong>as</strong><br />

a un só lado do tren, rexistráronse un total de 598 rapaces diurn<strong>as</strong> (media de 4,33 aves/100<br />

km), <strong>as</strong>í <strong>co</strong>mo 11 Mouch<strong>os</strong> (Athene noctua). O Miñato (n= 404) foi a especie máis abundante,<br />

reflectindo <strong>as</strong> sú<strong>as</strong> densidades a importancia do n<strong>os</strong>o territorio para esta especie (media de<br />

2,92 aves/100 km para a totalidade do período de estudio); <strong>as</strong> menores densidades (


EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN NIDIFICANTE DE AGUIA REAL<br />

EN GALICIA (1998-2002)<br />

J<strong>os</strong>é Manuel MARTÍNEZ MARIÑO 1 , Pablo SIERRA ABRAÍN 1 , Manel SÁNCHEZ QUINTAS 1<br />

RESUME. - Evolución da poboación nidificante de Aguia Real en Galicia (1998-2002). Preséntanse <strong>os</strong><br />

resultad<strong>os</strong> do seguimento da poboación de Aguia Real (Aquila chrysaët<strong>os</strong>) <strong>co</strong>ñecida en Galicia,<br />

entre <strong>os</strong> an<strong>os</strong> 1998 a 2002, cin<strong>co</strong> tempa<strong>d<strong>as</strong></strong> de cría. Visitáronse <strong>os</strong> catro territori<strong>os</strong> de cría<br />

<strong>co</strong>ñecid<strong>os</strong> ata entón, e máis un quinto no extremo SL ourensán limítrofe <strong>co</strong>n Portugal, <strong>co</strong><br />

obxectivo de <strong>co</strong>nfirmar a presencia e maila cría dest<strong>as</strong> parell<strong>as</strong>. Practicamente tódol<strong>os</strong> an<strong>os</strong> e<br />

en tódol<strong>os</strong> territori<strong>os</strong> <strong>co</strong>nfirmouse a presencia <strong>d<strong>as</strong></strong> parell<strong>as</strong>, mentres o éxito de cría foi variable<br />

desde un mínimo de dú<strong>as</strong> parell<strong>as</strong> que sacaron adiante un polo, ata <strong>as</strong> cin<strong>co</strong> parell<strong>as</strong> <strong>co</strong>n cría<br />

<strong>co</strong>nfirmada <strong>co</strong>n pol<strong>os</strong> voandeir<strong>os</strong> en 1999. Confirmouse un só c<strong>as</strong>o de dous pol<strong>os</strong> nun niño<br />

en todo o período.<br />

Palabr<strong>as</strong> chave.- Aguia Real, cría, Galicia.<br />

SUMMARY.- Evolution of the breeding population of Golden Eagle in Galicia (1998-2002). This<br />

document shows the breeding status of a well-known population of Golden Eagle (Aquila<br />

chrysaët<strong>os</strong>) in Galicia since 1998 to date. The four known breeding are<strong>as</strong>, and a new one<br />

located in the SE of Ourense, cl<strong>os</strong>e to the Portuguese border, were visited to <strong>co</strong>nfirm the<br />

presence and the breeding of these pairs. Alm<strong>os</strong>t every year and in all of the places the<br />

presence of these pairs w<strong>as</strong> <strong>co</strong>nfirmed. The breeding success varied from a minimum of two<br />

pairs with a chick to five pairs with fledglings in 1999. There w<strong>as</strong> a single re<strong>co</strong>rd of a nest<br />

<strong>co</strong>ntaining two chicks in all the period of study.<br />

Key words.- breeding status, Galicia, Golden Eagle.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

A poboación de Aguia Real (Aquila<br />

chrysaët<strong>os</strong>) en Galicia mantív<strong>os</strong>e nuns<br />

mínim<strong>os</strong> máis ou men<strong>os</strong> <strong>co</strong>nstantes ó longo<br />

d<strong>os</strong> últim<strong>os</strong> 30 an<strong>os</strong>. Así, na década d<strong>os</strong> 70-80<br />

calculáb<strong>as</strong>e a existencia de 4-6 parell<strong>as</strong> en<br />

todo o país (López e Guitián, 1983),<br />

<strong>co</strong>incidindo practicamente <strong>co</strong>s dat<strong>os</strong> obtid<strong>os</strong><br />

no período 1980-1985 (quizais <strong>co</strong>n dat<strong>os</strong> ata<br />

1988) onde se calcula unha poboación de 5-6<br />

parell<strong>as</strong> reproductor<strong>as</strong>, e se <strong>co</strong>ncretan 4<br />

cuadrícul<strong>as</strong> de cría <strong>co</strong>nfirmada, 3 probables<br />

e 8 p<strong>os</strong>ibles, e se menciona 1 parella<br />

reproductora localizada en terr<strong>as</strong> leones<strong>as</strong> a<br />

moi esc<strong>as</strong>a distancia do límite de Galicia<br />

(S.G.H.N., 1995).<br />

N<strong>os</strong> an<strong>os</strong> 1988 e 1989 non se puido<br />

1 Grupo Erva-E<strong>co</strong>loxist<strong>as</strong> en Acción. Apdo. Corre<strong>os</strong> 317. 36200-Vigo<br />

<strong>co</strong>nfirmar ningunha parella reproductora n<strong>as</strong><br />

catro áre<strong>as</strong> de distribución estudia<strong>d<strong>as</strong></strong> entón<br />

(Guitián et al., 1991), ver Táboa 1.<br />

Este precario status, motivou unha<br />

extensa pr<strong>os</strong>pección, en b<strong>as</strong>e o traballo de<br />

campo dun amplo equipo de <strong>co</strong>laboradores,<br />

sobre aqueles territori<strong>os</strong> óptim<strong>os</strong> para a<br />

especie n<strong>os</strong> an<strong>os</strong> 1990 a 1992, onde se<br />

<strong>co</strong>nstatou por un lado o abandono d<strong>os</strong><br />

territori<strong>os</strong> do SL de Lugo, e en cambio se<br />

<strong>co</strong>nfirmaba a reproducción de nov<strong>as</strong> parell<strong>as</strong><br />

de Aguia Real, en total 4 parell<strong>as</strong><br />

reproductor<strong>as</strong> <strong>co</strong>nfirma<strong>d<strong>as</strong></strong> que sacaron<br />

adiante 4 pol<strong>os</strong> n<strong>os</strong> tres an<strong>os</strong>, 3 parell<strong>as</strong><br />

probables e 3 p<strong>os</strong>ibles (Romero, 1995), ver<br />

Tábo<strong>as</strong> 2 e 3.<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 119-124


DISTRIBUCIÓN, ESTIMA POBOACIONAL E NIDIFICACIÓN DA AGUIA CALZADA<br />

(Hieraetus pennatus Gmelin, 1788) EN GALICIA (NW ESPAÑA)<br />

Xabier VÁZQUEZ PUMARIÑO 1<br />

RESUME.- Distribución, estima poboacional e nidificación da Aguia Calzada (Hieraetus pennatus<br />

Gmelin, 1788) en Galicia (NW España). Durante <strong>as</strong> primaver<strong>as</strong> e veráns d<strong>os</strong> an<strong>os</strong> 1998 a 2002<br />

pr<strong>os</strong>pectáronse diferentes áre<strong>as</strong> susceptibles de albergar poboacións de Hieraetus pennatus en<br />

Galicia, en total 68 cuadrícul<strong>as</strong> UTM de 10x10 km, segundo observacións persoais.<br />

Paralelamente recabouse a información <strong>co</strong>ntida na b<strong>as</strong>e de dat<strong>os</strong> creada pola Sociedad<br />

Española de Ornitología (SEO/BirdLife) para a elaboración do Atl<strong>as</strong> de Aves Nidificantes de<br />

España. Dú<strong>as</strong> áre<strong>as</strong> especialmente favorables foron mapea<strong>d<strong>as</strong></strong> de xeito máis detallado para<br />

tratar de establecer densidades nest<strong>as</strong> áre<strong>as</strong>. Así mesmo recóllense dat<strong>os</strong> xerais <strong>d<strong>as</strong></strong><br />

característic<strong>as</strong> do hábitat onde a especie é observada. A especie parece ser máis abond<strong>os</strong>a e<br />

estar mellor distribuída do que, en principio, se estimaba. Ocupa preferentemente áre<strong>as</strong><br />

montañ<strong>os</strong><strong>as</strong> do leste do país <strong>as</strong>í <strong>co</strong>mo <strong>os</strong> grandes vales fluviais d<strong>os</strong> Rí<strong>os</strong> Miño e Sil. O número<br />

de parell<strong>as</strong> estima<strong>d<strong>as</strong></strong> sitú<strong>as</strong>e entre <strong>as</strong> 94 e 136, ocupando un total de 52 cuadrícul<strong>as</strong> UTM de<br />

10x10 km. Discútese a situación da especie en Galicia. Ben podería tratarse dunha recente<br />

expansión da especie, ó igual que o<strong>co</strong>rreu recentemente noutr<strong>os</strong> punt<strong>os</strong> da Península Ibérica,<br />

ou ben que a especie non recibise ata o momento a atención necesaria.<br />

Palabr<strong>as</strong> chave: Hieraetus pennatus, Galicia, distribución, nidificación.<br />

SUMMARY.- Distribution, estimated population and nesting capability of the Booted Eagle (Hieraetus<br />

pennatus Gmelin, 1788) in Galicia (NW Spain). Different are<strong>as</strong> capable of ac<strong>co</strong>mmodating<br />

populations of Hieraetus pennatus were pr<strong>os</strong>pected in the springs and summers between 1998<br />

and 2002. A total of 68 ten by ten-kilometre UTM grids (Universal Transverse Mercator) were<br />

studied by personal observation. At the same time information w<strong>as</strong> <strong>co</strong>llected from the<br />

datab<strong>as</strong>e created by the Spanish Ornithological Society (SEO/Bird Life) for producing the<br />

Nesting Birds Atl<strong>as</strong> of Spain. Two especially favourable are<strong>as</strong> were mapped in detail, in order<br />

to establish their densities. Data on the general characteristics of the habitat where the species<br />

w<strong>as</strong> observed w<strong>as</strong> also <strong>co</strong>llected. The species appears to be more abundant and more widely<br />

distributed than w<strong>as</strong> at first estimated. It is preferably found in the e<strong>as</strong>tern mountainous are<strong>as</strong><br />

of Galicia and in the wide fluvial valleys of the Rivers Sil and Miño. It is estimated that there<br />

are between 94 and 136 pairs, occupying a total of 52 ten by ten-kilometre UTM Grids. The<br />

state of the species in Galicia is under discussion. The discrepancy <strong>co</strong>uld be due to a recent<br />

expansion of the species, <strong>as</strong> h<strong>as</strong> occurred in other parts of the Iberian Peninsula, or because<br />

the species h<strong>as</strong> not, until now, received the necessary attention.<br />

Key words: Hieraetus pennatus, Galicia, distribution, nesting capability.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

A Aguia Calzada (Hieraetus pennatus<br />

Gmelin, 1788) é unha ave rapaz pou<strong>co</strong><br />

1 DS Consultores. A R<strong>os</strong>a, 22, 3 º esq. Santiago de Comp<strong>os</strong>tela<br />

<strong>co</strong>ñecida en Galicia, de tal xeito que no Atl<strong>as</strong><br />

provisional de l<strong>os</strong> Vertebrad<strong>os</strong> Terrestres de<br />

Galicia, an<strong>os</strong> 1970-1979. Parte II. Aves terrestres<br />

(López e Guitián, 1983), nin tan sequera<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 125-129


ORIXE DA POBOACIÓN DE GAIVOTA CABECINEGRA (Larus melanocephalus)<br />

INVERNANTE EN GALICIA<br />

Antonio FERNÁNDEZ CORDEIRO, Alberto PASTORIZA BARREIRO & David ÁLVAREZ GRAÑA<br />

Grupo de anelamento ANDURIÑA 1<br />

RESUME.- Orixe da poboación de Gaivota cabecinegra (Larus melanocephalus) invernante en<br />

Galicia. No presente traballo analíz<strong>as</strong>e a expansión da Gaivota cabecinegra (L. melanocephalus)<br />

en Europa e a orixe da poboación invernante en Galicia. Na década d<strong>os</strong> noventa, tr<strong>as</strong> an<strong>os</strong> de<br />

incremento da poboación de Gaivot<strong>as</strong> cabecinegr<strong>as</strong> en Europa, inicianse <strong>as</strong> marcaxes de aves<br />

<strong>co</strong>n anel<strong>as</strong> de <strong>co</strong>res en multitude de países. Ó mesmo tempo incremént<strong>as</strong>e a súa presencia n<strong>as</strong><br />

<strong>co</strong>st<strong>as</strong> de Galicia e <strong>co</strong>menzan <strong>os</strong> avistament<strong>os</strong>, cada vez máis frecuentes, de aves marca<strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>n<br />

est<strong>as</strong> anel<strong>as</strong>. Empregando unicamente <strong>os</strong> dat<strong>os</strong> de aves anela<strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>mo pol<strong>os</strong>, ata 1998 (n= 26)<br />

o 77 % <strong>d<strong>as</strong></strong> aves <strong>co</strong>ntrola<strong>d<strong>as</strong></strong> en Galicia tiñan sido marca<strong>d<strong>as</strong></strong> en Holanda-Bélxica (debido a que<br />

serían ést<strong>as</strong> <strong>as</strong> <strong>co</strong>loni<strong>as</strong> máis próxim<strong>as</strong> e <strong>as</strong> que presentan unha maior porcentaxe de<br />

poboación marcada), sendo o resto un polo do P<strong>as</strong> de Calais (Francia) e cin<strong>co</strong> de Hungría, polo<br />

que só un 20 % <strong>d<strong>as</strong></strong> aves procedían do Mediterráneo. Este panorama cambia <strong>co</strong> inicio de<br />

marcaxes na práctica totalidade <strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>loni<strong>as</strong> europe<strong>as</strong>, na segunda metade d<strong>os</strong> noventa, de<br />

xeito que no período 1999-2002 (n= 53), <strong>as</strong> aves nativ<strong>as</strong> <strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>st<strong>as</strong> atlántic<strong>as</strong> rondan o 70 % d<strong>os</strong><br />

avistament<strong>os</strong> (55 % de Bélxica-Holanda, e <strong>as</strong> restantes do norte de Francia, Alemaña e Polonia)<br />

fronte ó 30 % d<strong>os</strong> avistament<strong>os</strong> de aves nativ<strong>as</strong> da <strong>co</strong>sta mediterránea (Camarga-Francia,<br />

Hungría, Italia, República Checa e incluso 1 ave de Ucraína). A orixe <strong>d<strong>as</strong></strong> 79 aves diferentes,<br />

avista<strong>d<strong>as</strong></strong> en Galicia e marca<strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>mo pol<strong>os</strong> n<strong>as</strong> <strong>co</strong>loni<strong>as</strong> de cría, sería: Holanda (20), Bélxica<br />

(29), Francia atlánti<strong>co</strong> (8), Alemaña (1), Polonia (1), Francia mediterráneo (9), Italia (2)<br />

República Checa (1), Hungría (7) e Ucraína (1). Ademais <strong>co</strong>ntroláronse 7 aves marca<strong>d<strong>as</strong></strong> de<br />

adult<strong>as</strong> n<strong>as</strong> <strong>co</strong>loni<strong>as</strong> de cría e 4 pol<strong>os</strong> portadores de anela metálica, tod<strong>os</strong> eles de Holanda-<br />

Bélxica, <strong>as</strong>í <strong>co</strong>mo 3 xuvenís marcad<strong>os</strong> despois da cría na Canle da Mancha (Francia). Dado que<br />

o número de aves detecta<strong>d<strong>as</strong></strong> varía en función do esforzo de anelamento en cada <strong>co</strong>lonia,<br />

estím<strong>as</strong>e a porcentaxe da poboación invernante en Galicia que procedería de cada país,<br />

<strong>co</strong>rrexindo <strong>os</strong> dat<strong>os</strong> de avistament<strong>os</strong> <strong>co</strong><strong>as</strong> t<strong>as</strong><strong>as</strong> de observación <strong>d<strong>as</strong></strong> aves e a importancia da<br />

poboación orixinaria de cada país, estimando que a meirande parte da poboación invernante<br />

en Galicia seria nativa <strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>loni<strong>as</strong> atlántic<strong>as</strong> (53% de Bélxica-Holanda e 25 % de Francia).<br />

Destacaría a presencia dun 16 % de aves nativ<strong>as</strong> de Italia, onde se sitúan <strong>as</strong> <strong>co</strong>loni<strong>as</strong> máis<br />

importantes do Mediterráneo occidental. A presencia de aves nativ<strong>as</strong> <strong>d<strong>as</strong></strong> grandes <strong>co</strong>loni<strong>as</strong> do<br />

Mediterráneo oriental e do Mar Negro, aínda que se produce, presentaría esc<strong>as</strong>a relevancia<br />

a nivel da poboación invernante.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: Galicia, invernada, Larus melanocephalus, orixe da poboación.<br />

SUMMARY.- Origin of the wintering Mediterranean gull (Larus melanocephalus) population in<br />

Galicia. In the present study we analyse the Mediterranean gull (L. melanocephalus) expansion<br />

throughout Europe <strong>as</strong> well <strong>as</strong> the origin of the wintering population of this species in Galicia.<br />

In the ninety’s decade, after years of Mediterranean gull populations incre<strong>as</strong>ing in Europe,<br />

<strong>co</strong>lour ringing w<strong>as</strong> begun in several breeding <strong>co</strong>lonies. Simultaneously, wintering Galician<br />

populations incre<strong>as</strong>ed and so the <strong>co</strong>lour ringed gulls re<strong>co</strong>rded. Considering exclusively data<br />

1 Rúa Catalina de la Iglesia 3, 1º esq. 36940 Cang<strong>as</strong> de Morrazo<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 131-141


INVERNADA DA GAIVOTA-DE-CABEÇA-NEGRA Larus melanocephalus TEMM., 1820<br />

NA RIBEIRA SUL DA RIA DE AROUSA (GALIZA)<br />

C<strong>os</strong>me Damián ROMAY COUSIDO 1 & Juan Carl<strong>os</strong> CABRERO FIGUEIRO 2<br />

RESUMO: Invernada da Gaivota-de-cabeça-negra Larus melanocephalus Temm., 1820 na ribeira S<br />

da ria de Arousa (Galiza). Entre Outubro-1996 e Outubro-2002 estudou-se a biologia de L.<br />

melanocephalus no litoral de O Grove (Ogrobe), na ribeira S da ria de Arousa, para avaliar a<br />

situaçom da espécie na zona. Analisárom-se <strong>os</strong> padrons fenológi<strong>co</strong>s da espécie, <strong>as</strong><br />

abundánci<strong>as</strong> relativ<strong>as</strong> segundo época e grupo de idade, a selecçom de hábitat, a alimentaçom,<br />

o <strong>co</strong>mportamento e a p<strong>os</strong>sível origem da populaçom invernante, obtendo-se que: (1) L.<br />

melanocephalus está presente entre Julho e Março na zona de estudo, <strong>co</strong>m cifr<strong>as</strong> máxim<strong>as</strong> em<br />

Outubro (para inmatur<strong>os</strong>) e Dezembro-Janeiro (subadult<strong>os</strong> e adult<strong>os</strong>); (2) selecciona<br />

principalmente marism<strong>as</strong> intermareais para buscar alimento; <strong>as</strong> aves subadult<strong>as</strong> e adult<strong>as</strong><br />

também ocupam roched<strong>os</strong> litorais, ilhotes <strong>co</strong>steir<strong>os</strong> e águ<strong>as</strong> livres da ria; (3) a dieta <strong>co</strong>nsistiu<br />

em pequen<strong>os</strong> crustáce<strong>os</strong>, anémon<strong>as</strong>, molus<strong>co</strong>s, anelíde<strong>os</strong>, peixes e detritus orgáni<strong>co</strong>s, nesta<br />

ordem; (4) houvo interacçons <strong>co</strong>m Larus ridibundus, Larus michahellis, Larus graellsii e limí<strong>co</strong>l<strong>as</strong>,<br />

nesta ordem, <strong>co</strong>n intensidade máxima n<strong>as</strong> marism<strong>as</strong> intermareais; (5) <strong>as</strong> aves anela<strong>d<strong>as</strong></strong><br />

observa<strong>d<strong>as</strong></strong> procediam d<strong>os</strong> Paises Baix<strong>os</strong>, França e Polónia, nesta ordem, ainda que é p<strong>os</strong>sível<br />

a o<strong>co</strong>rrência de aves doutr<strong>os</strong> pont<strong>os</strong> da Europa.<br />

Palavr<strong>as</strong> chave: Abundáncia, alimentaçom, <strong>co</strong>mportamento, fenologia, invernada, Larus<br />

melanocephalus, Ogrobe, procedência, ria de Arousa, selecçom de hábitat.<br />

SUMMARY: Wintering Mediterranean Gulls Larus melanocephalus Temm., 1820 in the S shore of<br />

ria de Arousa (Galiza). The biology of L. melanocephalus w<strong>as</strong> studied in the <strong>co</strong><strong>as</strong>t of O Grove<br />

(Ogrobe), S shore of ria de Arousa, between October-1996 and October-2002, for <strong>as</strong>sessing the<br />

situation of this species in the area. L. melanocephalus’ phenology, se<strong>as</strong>onal abundances<br />

depending on age, habitat selection, feeding, behaviour and origin of its wintering population<br />

were analysed, <strong>co</strong>ncluding that: (1) this species is present in the area between July and March,<br />

with maximum numbers in October (immatures) and December-January (subadults and<br />

adults); (2) it cho<strong>os</strong>es mainly intertidal marshes for feeding; subadults and adults also cho<strong>os</strong>e<br />

rocky shoreline, rocky islets and open ria; (3) food <strong>co</strong>nsists in small crustaceans, anemones,<br />

molluscs, sea-worms, fish and organic detritus; (4) there are interactions with Larus ridibundus,<br />

Larus michahellis, Larus graellsii and waders, with maximum levels of interaction in intertidal<br />

marshes; (5) birds carrying <strong>co</strong>loured rings <strong>co</strong>me from The Netherlands, France and Poland;<br />

some birds would <strong>co</strong>me also from different localities of Europe.<br />

Key words: Abundance, behaviour, feeding, habitat selection, Larus melanocephalus, Ogrobe,<br />

origin, phenology, ria de Arousa, wintering.<br />

INTRODUÇOM<br />

A Gaivota-de-cabeça-negra Larus<br />

melanocephalus é umha larídea migratória<br />

1 Meloxo, 14 36989 O Grove (Ogrobe), Pontevedra.<br />

2 Rap<strong>os</strong>eira, 42 36980 O Grove (Ogrobe), Pontevedra.<br />

<strong>co</strong>m distribuiçom restringida ao Paleárcti<strong>co</strong><br />

Ocidental (Cramp & Simmons, 1983; Del<br />

Hoyo et al, 1996; Meininger et al, 1999). Esta<br />

gaivota aumentou na segunda metade do<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 143-155


DATOS SOBRE NIDIFICACIÓN Y ALIMENTACIÓN<br />

DEL BÚHO REAL (Bubo bubo) EN GALICIA<br />

Juan Carl<strong>os</strong> EPIFANIO LEMOS 1 , Adolfo NOVEGIL RODRÍGUEZ 2 , Antonio NOVEGIL RODRÍGUEZ 3<br />

RESUMEN.- Dat<strong>os</strong> sobre nidificación y alimentación del Búho Real (Bubo bubo) en Galicia. Se<br />

presentan l<strong>os</strong> resultad<strong>os</strong> obtenid<strong>os</strong> en una pr<strong>os</strong>pección realizada a partir del año 1999 y<br />

dirigida a localizar en Galicia parej<strong>as</strong> reproductor<strong>as</strong> de Búho Real, <strong>co</strong>n la finalidad de obtener<br />

información sobre l<strong>os</strong> hábitats de nidificación, reproducción y la dieta alimenticia de la especie<br />

en este área del noroeste de la Península Ibérica. L<strong>os</strong> dat<strong>os</strong> aquí presentad<strong>os</strong> suponen lo<br />

re<strong>co</strong>pilado h<strong>as</strong>ta Ag<strong>os</strong>to de 2002. Se seleccionaron divers<strong>os</strong> enclaves <strong>co</strong>n <strong>co</strong>ndiciones<br />

favorables para su presencia: lader<strong>as</strong> <strong>co</strong>n fuerte pendiente, existencia de roqued<strong>os</strong>, abundante<br />

<strong>co</strong>bertura vegetal y esc<strong>as</strong>o o nulo transito humano. También se <strong>co</strong>ntó <strong>co</strong>n la <strong>co</strong>laboración de<br />

person<strong>as</strong> que proporcionaron referenci<strong>as</strong> de añ<strong>os</strong> anteriores y se <strong>co</strong>nsultó información<br />

bibliográfica. La pr<strong>os</strong>pección se llevó a cabo re<strong>co</strong>rriendo a pie l<strong>os</strong> lugares seleccionad<strong>os</strong>,<br />

buscando en ell<strong>os</strong> egagrópil<strong>as</strong>, deyecciones, plum<strong>as</strong>, rest<strong>os</strong> de pres<strong>as</strong> y tod<strong>os</strong> aquell<strong>os</strong> indici<strong>os</strong><br />

que pudiesen <strong>co</strong>ntribuir a la localización de l<strong>os</strong> búh<strong>os</strong>. Se realizaron escuch<strong>as</strong> <strong>co</strong>n y sin la<br />

utilización de reclamo. Se localizaron 6 parej<strong>as</strong> reproductor<strong>as</strong>: 1 en la provincia de A Coruña,<br />

1 en Lugo, 3 en Ourense y 1 en Pontevedra. Se en<strong>co</strong>ntraron un total de 16 cuen<strong>co</strong>s de l<strong>os</strong><br />

cuales resultaron: 3 nid<strong>os</strong> <strong>co</strong>n poll<strong>os</strong>, 2 recién abandonad<strong>os</strong> por ést<strong>os</strong>, otr<strong>os</strong> 2 <strong>co</strong>nteniendo<br />

cáscar<strong>as</strong> de huev<strong>os</strong> y 9 que no fueron ocupad<strong>os</strong> durante el periodo. Tod<strong>os</strong> estaban situad<strong>os</strong><br />

en repis<strong>as</strong>, <strong>co</strong>rnis<strong>as</strong> y oquedades de roqued<strong>os</strong> cuyo tamaño fue variable, teniendo una altura<br />

el menor de ell<strong>os</strong> de 5 m y de 60 m el mayor, orienta<strong>d<strong>as</strong></strong> c<strong>as</strong>i en su totalidad al E, NE y SO. La<br />

litología también fue variable aunque predominaron l<strong>as</strong> pizarr<strong>as</strong> y esquist<strong>os</strong>. La media de<br />

altitud de l<strong>os</strong> roqued<strong>os</strong> de nidificación fue de 508 m y la distancia de est<strong>os</strong> <strong>co</strong>n respecto a la<br />

población humana permanente más cercana resultó ser de 875 m en el c<strong>as</strong>o de mayor<br />

proximidad y 2.125 m en el más distante. Tanto en l<strong>os</strong> nid<strong>os</strong> <strong>co</strong>mo en sus proximidades se<br />

re<strong>co</strong>gieron egagrópil<strong>as</strong> y rest<strong>os</strong> de pres<strong>as</strong> que una vez identifica<strong>d<strong>as</strong></strong> y cl<strong>as</strong>ifica<strong>d<strong>as</strong></strong> permitieron<br />

<strong>co</strong>ntabilizar un total de 135 pres<strong>as</strong>, distribui<strong>d<strong>as</strong></strong> en 22 especies diferentes, de l<strong>as</strong> cuales resultó<br />

ser el <strong>co</strong>nejo la más numer<strong>os</strong>a.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: alimentación, biología reproductora, Bubo bubo, Galicia, hábitats de nidificación.<br />

SUMMARY.- Data about nesting and feeding of Eagle Owl (Bubo bubo) in Galicia. This report<br />

<strong>co</strong>ntains the results of an exploration begun in 1999, and aimed at finding Eagle Owl<br />

reproductive pairs in Galicia. The aim w<strong>as</strong> to obtain information about nesting habitats,<br />

reproduction and the diet of this species, in the North West area of the Iberian Peninsula. The<br />

data included here were <strong>co</strong>mpiled from 1999 to August 2002. Diverse enclaves with favourable<br />

<strong>co</strong>nditions for sighting the Eagle Owl were selected; hillsides with steep slopes, rocky are<strong>as</strong>,<br />

abundant vegetation <strong>co</strong>ver and with scarce or no human transit. We also received<br />

<strong>co</strong>ntributions from people giving us references from previous years, and <strong>co</strong>nsulted<br />

bibliographical information. The exploration w<strong>as</strong> carried out by walking to all the enclaves<br />

selected, and looking inside for pellets, excrements, feathers, remains of prey and all types of<br />

1 Avda. Orense, nº 43 Portal 2-5º. E-36900-Marín (Pontevedra). bubomarin@hotmail.<strong>co</strong>m<br />

2 Avda. Porteliña, nº 21, 2º. E-36163-San Salvador de Poio (Pontevedra).<br />

fitoamparo@hotmail.<strong>co</strong>m<br />

3 Calle Echegaray, nº 5, 1ºIz. E-36900-Marín (Pontevedra)<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 157-164


OS PICAFOLLAS (Phyll<strong>os</strong><strong>co</strong>pus brehmii/<strong>co</strong>llybita) EN GALICIA.<br />

¿IBÉRICO, EUROPEO OU AMBOS?<br />

Antonio FERNÁNDEZ CORDEIRO, David ÁLVAREZ GRAÑA & Alberto PASTORIZA BARREIRO<br />

Grupo de anelamento ANDURIÑA 1<br />

RESUMEN.- Os Picafoll<strong>as</strong> (Phyll<strong>os</strong><strong>co</strong>pus brehmii/<strong>co</strong>llybita) en Galicia. ¿ibéri<strong>co</strong>, europeo ou amb<strong>os</strong>?.<br />

Os dat<strong>os</strong> publicad<strong>os</strong> apuntan á <strong>co</strong>existencia <strong>d<strong>as</strong></strong> dú<strong>as</strong> especies (ou cando men<strong>os</strong> <strong>d<strong>as</strong></strong> dú<strong>as</strong><br />

form<strong>as</strong> re<strong>co</strong>ñecibles polo canto) na metade septentrional da Península Ibérica. Na provincia<br />

de Pontevedra rexistram<strong>os</strong> aves <strong>d<strong>as</strong></strong> dú<strong>as</strong> form<strong>as</strong> de canto, durante a época de cría, que<br />

poderían suxerir a presencia <strong>d<strong>as</strong></strong> dú<strong>as</strong> especies <strong>co</strong>mo aniñantes en Galicia. O período de<br />

invernada en Galicia d<strong>os</strong> P. <strong>co</strong>llybita de orixe europea, analíz<strong>as</strong>e mediante <strong>os</strong> dat<strong>os</strong> obtid<strong>os</strong> en<br />

dú<strong>as</strong> estacións de anelamento <strong>co</strong>n esforzo <strong>co</strong>nstante, unha en Vilamartín de Valdeorr<strong>as</strong><br />

(Ourense), 07.05N 42.25W, no verán-outono de 1992, para estudiar a súa chegada, e outra en<br />

Cang<strong>as</strong> de Morrazo (Pontevedra), 08.49N 42.16W, de febreiro de 2000 a xaneiro de 2003, na<br />

que se estudia a chegada e partida. As aves extraibéric<strong>as</strong> chegarían á zona de Valdeorr<strong>as</strong> (Ou)<br />

a partir de mediad<strong>os</strong> de outubro, trala partida do seu <strong>co</strong>nxénere o Picafoll<strong>as</strong> musical (P.<br />

trochilus), e hacia finais de outubro primeir<strong>os</strong> de novembro na <strong>co</strong>sta pontevedresa. Parece<br />

existir unha partida d<strong>os</strong> picafoll<strong>as</strong> nativ<strong>os</strong> previa á chegada d<strong>os</strong> picafoll<strong>as</strong> europe<strong>os</strong> (tanto P.<br />

trochilus <strong>co</strong>mo P. <strong>co</strong>llybita). Os dat<strong>os</strong> obtid<strong>os</strong> n<strong>as</strong> estacións de anelamento <strong>co</strong>inciden <strong>co</strong>a<br />

fenoloxía de Picafoll<strong>as</strong> <strong>co</strong>mún europeo, de orixe europea <strong>co</strong>ñecida, obtida de 95 captur<strong>as</strong> de<br />

aves anela<strong>d<strong>as</strong></strong> ou atopa<strong>d<strong>as</strong></strong> na Península Ibérica; <strong>as</strong> recuperacións dest<strong>as</strong> aves pertencentes a<br />

poboacións extraibéric<strong>as</strong>, indican que a chegada á península ibérica a<strong>co</strong>ntece na primeira<br />

quincena de outubro, mentr<strong>as</strong> que a partir de maio xa terían abandonado a metade occidental<br />

da Península ibérica. Na Península do Morrazo, <strong>os</strong> mach<strong>os</strong> cantores de P. <strong>co</strong>llybita (n= 193)<br />

detéctanse xa dende a segunda quincena de decembro, cun máximo desta actividade na<br />

segunda quincena de xaneiro, descendendo en intensidade ata a segunda quincena de marzo;<br />

non es<strong>co</strong>itam<strong>os</strong> individu<strong>os</strong> <strong>co</strong> canto <strong>co</strong>llybita en abril, que de ter aparecido serían xa candidat<strong>os</strong><br />

a criar en Galicia. C<strong>os</strong> dat<strong>os</strong> manexad<strong>os</strong>, <strong>co</strong>nsideram<strong>os</strong> <strong>co</strong>mo aniñantes ós mach<strong>os</strong> cantores<br />

de P. <strong>co</strong>llybita detectad<strong>os</strong> en Galicia a partires dese mes de abril, e <strong>co</strong>n toda seguridade ós<br />

cantores da segunda quincena dese mes. Na provincia de Pontevedra, tem<strong>os</strong> rexistrado aves<br />

<strong>co</strong> canto de P. <strong>co</strong>llybita n<strong>os</strong> meses de maio a xullo, que en ningún c<strong>as</strong>o poderían <strong>co</strong>rresponder<br />

a aves de orixe extraibérica. Tamén tem<strong>os</strong> detectado mach<strong>os</strong> cantores de P. brehmii, dende<br />

mediad<strong>os</strong> de febreiro ata mediad<strong>os</strong> de ag<strong>os</strong>to. Segundo <strong>os</strong> n<strong>os</strong><strong>os</strong> rexistr<strong>os</strong> P. brehmii sería a<br />

especie predominante durante a época de cría na provincia de Pontevedra, aínda que algunh<strong>as</strong><br />

dest<strong>as</strong> aves poderían ser híbri<strong>d<strong>as</strong></strong> e desenvolver <strong>os</strong> dous cant<strong>os</strong>.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave: Galicia, NO España, Phyll<strong>os</strong><strong>co</strong>pus brehmii, P. <strong>co</strong>llybita.<br />

SUMMARY.- The Chiffchaffs (Phyll<strong>os</strong><strong>co</strong>pus brehmii/<strong>co</strong>llybita) in Galicia. Iberian, European or<br />

both?. Published data show <strong>co</strong>-existence of P. brehmii and P. <strong>co</strong>llybita (at le<strong>as</strong>t the two forms<br />

distinguished by song) at the northern half of the Iberian peninsula. The two different kinds<br />

of song were re<strong>co</strong>rded in the province of Pontevedra during the breeding se<strong>as</strong>on, and suggest<br />

the presence of both species breeding in Galicia. Wintering period in Galicia of P. <strong>co</strong>llybita, for<br />

birds with a non Iberian origin, w<strong>as</strong> study in two <strong>co</strong>nstant effort ringing stations, one at<br />

1 Rúa Catalina de la Iglesia 3, 1º esq. 36940 Cang<strong>as</strong> de Morrazo<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 165-173


VALORACIÓN DE LA CALIDAD DE HÁBITAT DEL PARQUE NACIONAL ILLAS<br />

ATLÁNTICAS SEGÚN LAS SEÑALES DEL PLUMAJE<br />

EN EL JILGUERO (Carduelis carduelis)<br />

M. ARENAS 1 , J.C. SENAR 2<br />

RESUMEN.- Valoración de la calidad de hábitat del Parque Nacional Ill<strong>as</strong> Atlántic<strong>as</strong> según l<strong>as</strong> señales<br />

del plumaje en el Jilguero (Carduelis carduelis). L<strong>as</strong> señales del plumaje b<strong>as</strong>a<strong>d<strong>as</strong></strong> en pigment<strong>os</strong><br />

carotenoides ofrecen la oportunidad de evaluar la calidad de hábitat de l<strong>os</strong> espaci<strong>os</strong> que<br />

utilizan l<strong>os</strong> individu<strong>os</strong> para alimentarse. La medida de la variabilidad inter-poblacional del<br />

tamaño de l<strong>as</strong> manch<strong>as</strong> amarill<strong>as</strong> del ala del Jilguero dio <strong>co</strong>mo resultado que el Parque<br />

Nacional <strong>d<strong>as</strong></strong> Ill<strong>as</strong> Atlántic<strong>as</strong> tiende a ofrecer una menor calidad de hábitat que d<strong>os</strong> localidades<br />

catalan<strong>as</strong>. Esta tendencia, sin embargo, podría ser anulada dependiendo de la importancia que<br />

l<strong>os</strong> efect<strong>os</strong> de la variación geográfica del tamaño de l<strong>os</strong> individu<strong>os</strong> tenga sobre el tamaño de<br />

l<strong>os</strong> ornament<strong>os</strong>.<br />

Palabr<strong>as</strong> clave.- Calidad de hábitat , Carduelis carduelis, carotenoides, <strong>co</strong>loración del plumaje,<br />

Ill<strong>as</strong> Atlántic<strong>as</strong><br />

SUMMARY.- Assessment of habitat quality at Ill<strong>as</strong> Atlántic<strong>as</strong> National Park ac<strong>co</strong>rding to plumage<br />

signals in the Goldfinch (Carduelis carduelis). Carotenoid-b<strong>as</strong>ed plumage signals allow us to<br />

evaluate the habitat quality of feeding are<strong>as</strong> used by birds. The me<strong>as</strong>ure of the interpopulation<br />

variability of the yellow patch length in the wing of goldfinches suggested that the<br />

Ill<strong>as</strong> Atlántic<strong>as</strong> National Park tends to offer lesser habitat quality than two catalonian<br />

localities. However, the tendency <strong>co</strong>uld be canceled depending on the importance of the effect<br />

of geographic variation in individual size on the ornament length.<br />

Key words.- Carduelis carduelis, carotenoids, habitat quality, Ill<strong>as</strong> Atlántic<strong>as</strong>, plumage<br />

<strong>co</strong>louration.<br />

INTRODUCCIÓN<br />

Recientemente se ha sugerido la<br />

importancia de la utilización de l<strong>as</strong><br />

<strong>co</strong>loraciones animales a b<strong>as</strong>e de pigment<strong>os</strong><br />

carotenoides <strong>co</strong>mo bio-indicadores de<br />

calidad de hábitat (Hill, 1995). Much<strong>as</strong><br />

especies de aves muestran <strong>co</strong>loraciones de<br />

este tipo y, <strong>co</strong>mo no son capaces de sintetizar<br />

est<strong>os</strong> pigment<strong>os</strong>, deben in<strong>co</strong>rporarl<strong>os</strong> de l<strong>os</strong><br />

<strong>co</strong>mponentes de la dieta (Hill, 1992; McGraw<br />

& Hill, 2001). Por esta razón, l<strong>as</strong> señales del<br />

plumaje b<strong>as</strong>a<strong>d<strong>as</strong></strong> en carotenoides son<br />

susceptibles de ser utiliza<strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>mo<br />

indicadores de la disponibilidad de alimento<br />

requerido para el <strong>co</strong>rrecto desarrollo del<br />

mismo, y en <strong>co</strong>nsecuencia, <strong>co</strong>mo indicadores<br />

de calidad de hábitat en este <strong>as</strong>pecto.<br />

En este trabajo se evalúa la calidad de<br />

hábitat del nuevo Parque Nacional <strong>d<strong>as</strong></strong> Ill<strong>as</strong><br />

Atlántic<strong>as</strong>, situado en la <strong>co</strong>sta atlántica de l<strong>as</strong><br />

provinci<strong>as</strong> de Pontevedra y A Coruña,<br />

mediante el análisis del tamaño de l<strong>as</strong> señales<br />

b<strong>as</strong>a<strong>d<strong>as</strong></strong> en est<strong>os</strong> pigment<strong>os</strong> en el Jilguero<br />

Carduelis carduelis. Este p<strong>as</strong>eriforme presenta<br />

d<strong>os</strong> tip<strong>os</strong> de señales de caroten<strong>os</strong> en su<br />

plumaje: una mancha amarilla que ocupa<br />

parte de la longitud de c<strong>as</strong>i to<strong>d<strong>as</strong></strong> l<strong>as</strong> rémiges,<br />

y una máscara facial roja (Cramp & Perrins,<br />

1994). Amb<strong>as</strong> señales son sexualmente<br />

dimórfic<strong>as</strong>, y están p<strong>os</strong>iblemente implica<strong>d<strong>as</strong></strong><br />

1 Dpto. Bioloxía Animal, Universidade de Santiago de Comp<strong>os</strong>tela, 15782, España<br />

2 Museu de Ciéncies Naturals, P. Pic<strong>as</strong>so s/n, 08003 Barcelona, España<br />

ACTAS V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA (2003) PÁX. 175-180


V CONGRESO GALEGO DE ORNITOLOXÍA. CONCLUSIÓNS<br />

O mal estado de <strong>co</strong>nservación de numer<strong>os</strong><strong>as</strong><br />

especies da avifauna galega é só un reflexo da<br />

problemática xeral da <strong>co</strong>nservación do medio<br />

ambiente en Galicia, fronte a cal <strong>as</strong><br />

Administracións públic<strong>as</strong> limítanse a ser<br />

espectadores p<strong>as</strong>iv<strong>os</strong>, malia a obriga que teñen de<br />

exercer <strong>as</strong> sú<strong>as</strong> <strong>co</strong>mpetenci<strong>as</strong> e facer cumplir a<br />

lexislación, cando non son el<strong>as</strong> mesm<strong>as</strong> uns d<strong>os</strong><br />

axentes máis activ<strong>os</strong> de degradación ambiental.<br />

O primeiro p<strong>as</strong>o para a protección efectiva do<br />

patrimonio ornitolóxi<strong>co</strong> galego p<strong>as</strong>a,<br />

indefectiblemente, polo cumprimento da<br />

lexislación vixente, tanto <strong>d<strong>as</strong></strong> Directiv<strong>as</strong> europe<strong>as</strong><br />

<strong>co</strong>mo da lexislación española e galega. Ó respecto<br />

<strong>co</strong>nvén salientar que Galicia é, lamentablemente,<br />

un d<strong>os</strong> faroliñ<strong>os</strong> vermell<strong>os</strong> da aplicación <strong>d<strong>as</strong></strong><br />

Directiv<strong>as</strong> Aves e Hábitats en España:<br />

A pen<strong>as</strong> o 3,5 % do territorio galego foi<br />

catalogado <strong>co</strong>mo IBA (zona de especial<br />

importancia para <strong>as</strong> aves, n<strong>as</strong> sú<strong>as</strong> sigl<strong>as</strong><br />

ingles<strong>as</strong>) e só un 10 % da superficie dest<strong>as</strong> IBAs<br />

foi ata o de agora declarado ZEPA (zona de<br />

especial protección para <strong>as</strong> aves), cando <strong>os</strong><br />

promedi<strong>os</strong> en España son, respectivamente, do<br />

32 % e do 40 %. Ó ser a segunda <strong>co</strong>munidade<br />

que máis incumpre a obriga de declaración de<br />

ZEPAs, Galicia é unha <strong>d<strong>as</strong></strong> principais<br />

responsables do expediente de infracción<br />

aberto a España pola Unión Europea por<br />

incumprimento da Directiva Aves, o cal pode<br />

levarn<strong>os</strong> a unha sanción e<strong>co</strong>nómica que<br />

teríam<strong>os</strong> que pagar tod<strong>os</strong> <strong>os</strong> <strong>co</strong>ntribuíntes.<br />

As ordes anuais de ve<strong>d<strong>as</strong></strong> en Galicia tamén<br />

están a incumprir a Directiva Aves ó permitir a<br />

caza dalgunh<strong>as</strong> especies en plena tempada de<br />

cría (o p<strong>as</strong>pallás, Coturnix <strong>co</strong>turnix, na <strong>co</strong>marca<br />

da Limia) ou durante a migración de volta ós<br />

territori<strong>os</strong> de cría (caza na “<strong>co</strong>ntrap<strong>as</strong>a” da<br />

arcea, S<strong>co</strong>lopax rusti<strong>co</strong>la, e a becacina, Gallinago<br />

gallinago).<br />

Tamén en relación <strong>co</strong>a caza, a actual veda<br />

cinexética da perdiz charrela (Perdix perdix<br />

hispaniensis) debera transformarse xa nunha<br />

exclusión definitiva do listado de especies<br />

cazables, tanto por ser unha subespecie<br />

protexida pola Directiva Aves <strong>co</strong>mo pola grave<br />

situación <strong>d<strong>as</strong></strong> poboacións galeg<strong>as</strong>. Ademais,<br />

calquera plan para a recuperación desta especie<br />

en Galicia terá, necesariamente, que <strong>co</strong>ntemplar<br />

a protección do hábitat n<strong>os</strong> seus derradeir<strong>os</strong><br />

Santiago de Comp<strong>os</strong>tela, 17-11-2002<br />

reduct<strong>os</strong> (por exemplo, impedindo a<br />

<strong>co</strong>nstrucción dunha estación de esquí en<br />

Trevinca) e a veda cinexética en altitudes<br />

superiores ós 1500 m.<br />

P<strong>os</strong>to que no c<strong>as</strong>o <strong>d<strong>as</strong></strong> aves está moi ben<br />

documentado cales son <strong>as</strong> especies ameaza<strong>d<strong>as</strong></strong> en<br />

Galicia, debera <strong>co</strong>mezarse inmediatamente a<br />

elaborar <strong>os</strong> plans de xestión que permitan a súa<br />

recuperación, sen esgotar o plazo legal para a<br />

elaboración do catálogo galego de especies<br />

ameaza<strong>d<strong>as</strong></strong> (setembro de 2003). No c<strong>as</strong>o <strong>d<strong>as</strong></strong><br />

especies cazables que teñen unha pequena<br />

poboación reproductora e moi ameazada en Galicia<br />

(An<strong>as</strong> crecca, Vanellus vanellus, Gallinago gallinago),<br />

<strong>os</strong> necesari<strong>os</strong> plans de xestión deberan <strong>co</strong>ntemplar<br />

a prohibición da súa caza n<strong>os</strong> <strong>co</strong>ncell<strong>os</strong> n<strong>os</strong> que<br />

está <strong>co</strong>nfirmada ou é probable a súa reproducción.<br />

Tr<strong>as</strong> unha melloría transitoria, n<strong>os</strong> últim<strong>os</strong> an<strong>os</strong><br />

vense detectando unha preocupante involución no<br />

tema d<strong>os</strong> ceb<strong>os</strong> envelenad<strong>os</strong>, cunha utilización<br />

crecente que é unha lacra mesmo en espaci<strong>os</strong><br />

naturais protexid<strong>os</strong> (P.N. da Baixa Limia-Serra do<br />

Xurés) e que hipoteca <strong>os</strong> plans de recuperación de<br />

especies tan ameaza<strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>mo a aguia real (Aquila<br />

chrysaet<strong>os</strong>). É preciso unha campaña divulgativa<br />

sobre a problemática d<strong>os</strong> ceb<strong>os</strong> envelenad<strong>os</strong>,<br />

<strong>co</strong>mbinada cunha estricta vixilancia e o emprego<br />

de medi<strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>ercitiv<strong>as</strong> e punitiv<strong>as</strong> que disuadan<br />

do seu emprego.<br />

No mesmo sentido, é preciso am<strong>os</strong>ar a<br />

inquedanza d<strong>os</strong> ornitólog<strong>os</strong> galeg<strong>os</strong> pola ameaza<br />

de que nalgúns an<strong>os</strong> n<strong>os</strong> atopem<strong>os</strong> cunh<strong>as</strong><br />

“primaver<strong>as</strong> silenci<strong>os</strong><strong>as</strong>” n<strong>as</strong> zon<strong>as</strong> de agricultura<br />

intensiva, n<strong>as</strong> que o emprego indiscriminado de<br />

product<strong>os</strong> fit<strong>os</strong>anitari<strong>os</strong> está a aniquilar mesmo <strong>as</strong><br />

aves máis <strong>co</strong>múns. Máis aló <strong>d<strong>as</strong></strong> <strong>co</strong>nsideracións<br />

étic<strong>as</strong> e estétic<strong>as</strong> que se poden facer a propósito da<br />

extinción de especies, <strong>co</strong>nvén salientar que <strong>as</strong><br />

“primaver<strong>as</strong> silenci<strong>os</strong><strong>as</strong>” serían tamén primaver<strong>as</strong><br />

insáns e car<strong>as</strong> para <strong>os</strong> homes: se o canario<br />

engaiolado morre, <strong>os</strong> mineir<strong>os</strong> saben que hai un<br />

perigo inminente dunha expl<strong>os</strong>ión de grisú; se <strong>as</strong><br />

aves silvestres morren, <strong>os</strong> agricultores e <strong>as</strong><br />

autoridades <strong>co</strong>mpetentes deben saber que se<br />

aproxima unha crise alimentaria por intoxicación<br />

crónica d<strong>os</strong> <strong>co</strong>nsumidores.<br />

A transformación drástica e acelerada d<strong>os</strong><br />

hábitats é tamén motivo de inquedanza para a<br />

<strong>co</strong>nservación <strong>d<strong>as</strong></strong> aves en Galicia. No c<strong>as</strong>o <strong>d<strong>as</strong></strong><br />

reforestacións, non se deberan sobrep<strong>as</strong>ar <strong>as</strong>


superficies, xa excesiv<strong>as</strong>, de especies alócton<strong>as</strong><br />

<strong>co</strong>ntempla<strong>d<strong>as</strong></strong> no Plan Forestal de Galicia e só se<br />

deberían autorizar e/ou subvencionar <strong>as</strong><br />

reforestacións que teñan en <strong>co</strong>nta a necesidade de<br />

<strong>co</strong>nservación <strong>d<strong>as</strong></strong> especies sensibles protexi<strong>d<strong>as</strong></strong> pola<br />

Directiva Aves e d<strong>os</strong> espaci<strong>os</strong> naturais de<br />

protección prioritaria de a<strong>co</strong>rdo <strong>co</strong>a Directiva<br />

Hábitats. Convén, <strong>as</strong>í mesmo, salientar que <strong>os</strong><br />

monocultiv<strong>os</strong> arbóre<strong>os</strong> favorecen a proliferación de<br />

prag<strong>as</strong>, que no c<strong>as</strong>o da de Gonipterus scutellatus no<br />

eucalipto se intentaron <strong>co</strong>mbater, sen éxito, <strong>co</strong>a<br />

introducción alegal dunha avespa alóctona Anaphes<br />

nitens, e agora, <strong>co</strong>n fumigacións extensiv<strong>as</strong> que<br />

ameazan a toda a fauna.<br />

Non men<strong>os</strong> preocupantes son <strong>as</strong><br />

transformacións d<strong>os</strong> hábitats provoca<strong>d<strong>as</strong></strong> pola<br />

presión urbanística que ameaza especialmente a<br />

áre<strong>as</strong> protexi<strong>d<strong>as</strong></strong> do litoral, <strong>co</strong>mo Baldaio ou a<br />

<strong>co</strong>ntorna do Parque Natural de Corrubedo, e tamén<br />

polo anacróni<strong>co</strong> modelo de <strong>co</strong>ncentración<br />

parcelaria en áre<strong>as</strong> de elevado valor biolóxi<strong>co</strong> en<br />

xeral, e ornitolóxi<strong>co</strong> en particular, <strong>co</strong>mo a lagoa<br />

Sacra de Olives (na Serra do Candán, prop<strong>os</strong>ta para<br />

a rede Natura 2000) ou <strong>os</strong> derradeir<strong>os</strong> arbored<strong>os</strong><br />

caducifoli<strong>os</strong> adevesad<strong>os</strong> da Limia (no <strong>co</strong>ncello de<br />

Rairiz de Veiga).<br />

Doutra banda, a promoción <strong>d<strong>as</strong></strong> enerxí<strong>as</strong><br />

renovables, <strong>co</strong>mo a eólica ou a hidráulica, debería<br />

facerse respectando <strong>as</strong> especies e <strong>os</strong> espaci<strong>os</strong><br />

naturais de <strong>co</strong>nservación prioritaria pol<strong>as</strong><br />

Directiv<strong>as</strong> Aves e Hábitats. E, p<strong>os</strong>to que calquera<br />

fonte de enerxía <strong>co</strong>nleva máis ou men<strong>os</strong> problem<strong>as</strong><br />

ambientais, debería promocionarse decididamente<br />

o aforro e a eficiencia enerxética para, cun menor<br />

<strong>co</strong>nsumo (e custe para <strong>os</strong> cidadáns), manter a<br />

mesma calidade de vida.<br />

Nun V Congreso Galego de Ornitoloxía<br />

tinguido de negro pola catástrofe do “Prestige”, é<br />

preciso informar <strong>co</strong>n transparencia á opinión<br />

pública:<br />

As mare<strong>as</strong> negr<strong>as</strong> <strong>co</strong>ntinuarán afectando<br />

periódicamente <strong>as</strong> <strong>co</strong>st<strong>as</strong> galeg<strong>as</strong> mentres non<br />

se adopten <strong>as</strong> medi<strong>d<strong>as</strong></strong> preventiv<strong>as</strong> e de<br />

intervención rápida necesari<strong>as</strong>: a) af<strong>as</strong>tar o<br />

transporte de mercadorí<strong>as</strong> perig<strong>os</strong><strong>as</strong> ata fóra<br />

<strong>d<strong>as</strong></strong> aug<strong>as</strong> xurisdiccionais, b) prohibir a entrada<br />

de buques insegur<strong>os</strong> n<strong>os</strong> port<strong>os</strong> europe<strong>os</strong>, e c)<br />

dispór dun plan de emerxencia para est<strong>as</strong><br />

situacións, axeitadamente <strong>co</strong>ordinado e <strong>co</strong>n<br />

tódol<strong>os</strong> medi<strong>os</strong> human<strong>os</strong> e técni<strong>co</strong>s necesari<strong>os</strong>.<br />

A marea negra do “Prestige” está a provocar<br />

per<strong>d<strong>as</strong></strong> e<strong>co</strong>nómic<strong>as</strong> e e<strong>co</strong>lóxic<strong>as</strong> non só para <strong>os</strong><br />

galeg<strong>os</strong>, senón para tódol<strong>os</strong> europe<strong>os</strong> pois está<br />

a afectar gravísimamente a especies e espaci<strong>os</strong><br />

naturais de <strong>co</strong>nservación prioritaria segundo <strong>as</strong><br />

Directiv<strong>as</strong> Aves e Hábitats, por exemplo o arao<br />

d<strong>os</strong> <strong>co</strong>ns (Uria aalge) e <strong>os</strong> treit<strong>os</strong> da C<strong>os</strong>ta da<br />

Morte prop<strong>os</strong>t<strong>os</strong> <strong>co</strong>mo lugares de interese<br />

prioritario, respectivamente.<br />

Os animais petrolead<strong>os</strong> que se re<strong>co</strong>llerán<br />

durante <strong>os</strong> vindeir<strong>os</strong> dí<strong>as</strong> n<strong>as</strong> <strong>co</strong>st<strong>as</strong> galeg<strong>as</strong><br />

serán só a punta dun “iceberg negro”, pois a<br />

experiencia de precedentes semellantes é clara:<br />

por cada milleiro de aves mariñ<strong>as</strong> afecta<strong>d<strong>as</strong></strong>, só<br />

un cento del<strong>as</strong> aparecen abeira<strong>d<strong>as</strong></strong> n<strong>as</strong> <strong>co</strong>st<strong>as</strong> e<br />

dest<strong>as</strong> tan só unha será ceibada despois da súa<br />

limpeza e recuperación... e iso sen garantí<strong>as</strong> de<br />

que non morra rapidamente por mor de dan<strong>os</strong><br />

graves provocad<strong>os</strong> n<strong>os</strong> seus órgan<strong>os</strong> vitais<br />

pol<strong>os</strong> hidrocarbur<strong>os</strong> inxerid<strong>os</strong>. A limpeza d<strong>os</strong><br />

animais petrolead<strong>os</strong> está, pois, a ser empregada<br />

pol<strong>as</strong> autoridades <strong>co</strong>mo unha limpeza da súa<br />

imaxe, tinguida <strong>co</strong>a negrura da morte por non<br />

defender o patrimonio, natural e e<strong>co</strong>nómi<strong>co</strong>,<br />

d<strong>os</strong> galeg<strong>os</strong>.<br />

Debem<strong>os</strong> salientar que non será p<strong>os</strong>ible loitar<br />

<strong>co</strong>ntra toda a problemática de <strong>co</strong>nservación <strong>d<strong>as</strong></strong><br />

aves galeg<strong>as</strong> re<strong>co</strong>llida nest<strong>as</strong> <strong>co</strong>nclusións se <strong>as</strong><br />

administracións públic<strong>as</strong> non actúan, decidida e<br />

inmediatamente, <strong>co</strong>ntra <strong>os</strong> factores que a provocan,<br />

e se non impulsan a Estratexia Galega de<br />

Educación Ambiental, esquecida hoxe nun caixón<br />

oficial malia ser a única ferramenta a longo prazo<br />

para a <strong>co</strong>ncienciación da sociedade.<br />

No século XXI, o desprestixio e o<br />

empobrecemento, material e simbóli<strong>co</strong>, que para<br />

Galicia supón a práctica extinción da pita de monte<br />

(Tetrao urogallus cantabricus) non pode repetirse<br />

nunca máis.<br />

Pero o século XXI ten que ser non só o da<br />

recuperación da pita do monte, senón tamén o da<br />

restauración, alomen<strong>os</strong> parcial, <strong>d<strong>as</strong></strong> zon<strong>as</strong> húmi<strong>d<strong>as</strong></strong><br />

que foron deseca<strong>d<strong>as</strong></strong> n<strong>os</strong> p<strong>as</strong>ad<strong>os</strong> deceni<strong>os</strong>, <strong>co</strong>mo<br />

<strong>as</strong> lago<strong>as</strong> de C<strong>os</strong>peito e Antela, de a<strong>co</strong>rdo <strong>co</strong><strong>as</strong><br />

liñ<strong>as</strong> directrices que nestes dí<strong>as</strong> está a aprobar en<br />

Valencia a 8ª Conferencia da Convención sobre <strong>os</strong><br />

Humidais (Ramsar, Irán, 1971).<br />

É a n<strong>os</strong>a obriga<br />

<strong>co</strong><strong>as</strong> vindeir<strong>as</strong><br />

xeracións.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!