18.04.2013 Views

Esclavos del franquismo en el Pirineo - Esclavitud bajo el franquismo

Esclavos del franquismo en el Pirineo - Esclavitud bajo el franquismo

Esclavos del franquismo en el Pirineo - Esclavitud bajo el franquismo

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

formó un grupo de amigos y amigas. 278 Uno de <strong>el</strong>los, Juan Arantzam<strong>en</strong>di,<br />

se acuerda perfectam<strong>en</strong>te de Andresa, y de la ayuda<br />

que le proporcionó <strong>en</strong> una ocasión: «Neri harrek mesede<br />

ederra egin zidan. Juan Manu<strong>el</strong> ta gure lagunak egot<strong>en</strong> zir<strong>en</strong><br />

Andresar<strong>en</strong> etxera, ta arropa garbitu, laguntz<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, Andresak.<br />

Eta orduan ni ausartu nintz<strong>en</strong>, ta “Andresa, mesede bat eskatu<br />

behar dizut, jaboia hartz<strong>en</strong> det<strong>en</strong>ian, edo, ba ekarriko dizut, ta<br />

zerbait garbitu edo”, ta berak “esango diot nere lagun bati”.<br />

Esan zion, Rodrigo, Casa Zokokoak, ta hartu nindut<strong>en</strong>, ta etxekoa<br />

ein nintz<strong>en</strong>. Ondo!».*<br />

Andresa Asin recuerda perfectam<strong>en</strong>te la participación de<br />

algunos de estos prisioneros vascos <strong>en</strong> la iglesia: «Me acuerdo<br />

que cantaban <strong>en</strong> misa, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los ese Torronte, ¡siempre me<br />

hizo gracia ese ap<strong>el</strong>lido! No se me ha olvidado, y por supuesto<br />

Arantza279 también cantaba ¡una cuadrilla! Así que hacían la<br />

misa ¡muy solemne!, eran cantores de profesión...». La iglesia<br />

era, por lo tanto, un espacio de contacto. Valía para que algunos<br />

prisioneros vizcaínos pudieran poner <strong>en</strong> práctica sus cre<strong>en</strong>cias<br />

r<strong>el</strong>igiosas ayudando al cura y dando, además, una imag<strong>en</strong><br />

agradable a la población local.<br />

Además de esta cuestión concreta, no cabe duda de que la<br />

pres<strong>en</strong>cia de prisioneros <strong>en</strong> misa también valía para hacer más<br />

visible su lam<strong>en</strong>table situación. En Igal, por ejemplo, María<br />

Jaúregui se acuerda de cómo <strong>en</strong>traban <strong>en</strong> la iglesia: «¡todos<br />

ad<strong>en</strong>tro, los que cabían! ¡Y nosotros al coro, los <strong>d<strong>el</strong></strong> pueblo! El<br />

cura organizaba, y nosotros de arriba ¡les veíamos! ¡firmes,<br />

toda la misa!», y Salvador remarca: «¡los pobres allá... firmes<br />

allá toda la misa!». También <strong>en</strong> Vidángoz la situación era similar,<br />

tal y como recuerda Marc<strong>el</strong>ino Pasqu<strong>el</strong>: «ya os dije que<br />

cuando estaban <strong>en</strong> la iglesia, ¡que los hacían ir a todos!, los <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

pueblo allá <strong>en</strong> un rincón y todo lo demás ocupao hasta <strong>el</strong> coro,<br />

todo ll<strong>en</strong>o... y después de misa que se bajaba a la plaza y allí<br />

tocaban <strong>el</strong> himno nacional».<br />

278. Varios de <strong>el</strong>los y <strong>el</strong>las aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la fotografía 6 <strong>d<strong>el</strong></strong> apéndice I.<br />

*. «A mi <strong>el</strong>la me hizo un favor importante. Juan Manu<strong>el</strong> y otros amigos iban a su casa, y Andresa<br />

les lavaba la ropa. Entonces yo me atreví, y le dije: “Andresa, t<strong>en</strong>go que pedirte un favor.<br />

Cuando consiga un poco de jabón, te lo traeré, y si pudieras lavarme algo”, y <strong>el</strong>la: “le diré a una<br />

amiga mía”, y les dijo a Rodrigo, de Casa Zoko, y me cogieron, y me hicieron como de la casa,<br />

¡muy bi<strong>en</strong>!».<br />

279. El ap<strong>el</strong>lido completo <strong>d<strong>el</strong></strong> primero es Torrontegui, mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> segundo se trata<br />

de de Juan Arantzam<strong>en</strong>di.<br />

287

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!