r - Biblioteca Nacional de Colombia

r - Biblioteca Nacional de Colombia r - Biblioteca Nacional de Colombia

bibliotecanacional.gov.co
from bibliotecanacional.gov.co More from this publisher
16.04.2013 Views

©Biblioteca Nacional de Colombia

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


EPISTOLAS.,<br />

o CARTAS<br />

DE MARCO TULlO CICERON,<br />

,<br />

VULGARMENTE LLAMADAS<br />

FAMILIARES.<br />

TRADUCIDAS<br />

POR EL Dr. PEDRO SLWON ABRIL<br />

natural <strong>de</strong> Alcaráz.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


Ciceroni in omni epistol arum genere non umere<br />

ullus comparandus esto Sane in episto<br />

lis ad diversos incomparabilis eloquentia<br />

... elucet , facile'lue adparet , Ciaranem,<br />

sive iocari, sive irasci , sÍve permovere<br />

maluerit , omnes alios lango post.<br />

se inurvallo reliquisse ..• Merito ergo<br />

epiuolae iLlae incomparabiles assidua leélione<br />

in succum et. sanguinem vertendae,<br />

llee unquam e manibus <strong>de</strong>ponendae sunt.<br />

Heinecdus Fl,lnd. stili culto P. l. C. I. §. 3.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


s LIBER P.<br />

ARGU MENTU M.<br />

Rnpon<strong>de</strong>t superiori epistolae , qu'Crelae<br />

Metelii, eommemorando sua in eum offieia<br />

, quibuJ iIle non mutuo respondiJ­<br />

Jet: me jratrcm eius se oppugnasJe, sed<br />

oppugnanti restitisse. 0!em quod Celer<br />

tueatur, laudat eiuJ pietatem : suae tlUtem<br />

amieitiae eonstantiam pollieetur.<br />

Anno U. C. 691.<br />

M. T. C. QMETELLO, Q. F. CELERI,<br />

procos. S. D.<br />

n. SI tu exercitusque valetis , be ...<br />

ne esto Scribis ad me, te existimasse<br />

, pro mutuo inter nos animo, et<br />

pro reconeiliata gratía, nunquam te a me<br />

ludibrio laesum iri. Quod cuil1smodi sir,<br />

satis intelligere non possum; sed ramen<br />

suspicor ad te esse allatum, me in senatu<br />

, qUllm displltarem, permulros<br />

esse ql1i rempnb!icam a me conservatam<br />

dolerenr, dixisse ; a te propinquos<br />

tuos, quibus negare non potuisses, impetrasse<br />

, nt ea, ql1ae statuisses tibi in<br />

sena tu <strong>de</strong> mea lau<strong>de</strong> esse dicenda, reti­<br />

(eres. Qyod quum dicerem , ilIud adiunxi:<br />

mihi tecum ita dispenitum officium<br />

fubse in reinllht icae ' salute retinenda,<br />

m<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 15<br />

·,1 4mor a todas estas cosas. Quanto ti lo que<br />

me escribes, por la reconciliacion <strong>de</strong> nuestra<br />

voluntad; yo no entiendo, por qué la llames<br />

vo¡'mtad reconciliada a la que nunca ha tenido<br />

quiebra. .<br />

En lo que me escribes, que no <strong>de</strong>bia yo por<br />

una palabrilla querer <strong>de</strong>rribar ti tu hermano<br />

Metelo; quanto ti lo primero , quer1,ia tuvieses<br />

por' cierto, que esa voluntad que tú muestras<br />

tener' a tu het'mano, tan llena <strong>de</strong> benignidad<br />

y amor, me parece ti mí mui bien: <strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> esto te r'uego, que si por lo que toca al bien<br />

<strong>de</strong> la república, yo he resistido en algo a tu<br />

ber'mano , me lo perdones. Porque soi tan aficionado<br />

ti la república, como el que mas lo es.<br />

T si tú hallares por verdad , que lo que yo he<br />

buho no ha sido sino <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r mi cabeza contra<br />

ti f,,-rioso gol¡e que él Jobre mí queria <strong>de</strong>scargar;<br />

<strong>de</strong>beste <strong>de</strong> tener por satisfecho , <strong>de</strong><br />

que ni aun por cartas no te doi quejas <strong>de</strong>l gran<strong>de</strong><br />

agravio, que <strong>de</strong> tu hermano he recibido.<br />

Porque quando yo entendí, que toda la fuer­<br />

ZacJ.e su tribunado la queria en<strong>de</strong>rezar ti <strong>de</strong>struirme<br />

,y que en solo esto se <strong>de</strong>svelaba; hablé<br />

con tu muger Claudia l y con vue.rtra hermana<br />

Mucia ( la qual yo tenia entendido, que<br />

me tiene mucha voluntad por el amistad que<br />

yo tengo con Cnéo Pompeyo ) que le quitasen<br />

<strong>de</strong> 14 cabeza una pretemÍon tan injuriosa. r<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

él


6<br />

LIBER V.<br />

Arque ille (quod te audisse certo scio)<br />

pridie ka\. Ianuarias , qua mlUna ne­<br />

mo unquam in aliql10 magistratu im­<br />

probissimus civis aífc:étus est, ea me<br />

consulem a ffe cit , quum rempublicam<br />

conservassem, arque abe unte m magistra­<br />

tu concionis habendae potestate priva­<br />

vit : cuius ¡niuria mihi tamen honod<br />

summo [uit. Nam quum ille mihi nihil<br />

nisi ut iurarem permitteret, magna vo­<br />

ce iuravi verissimum pulcherrirnumque<br />

iusiurandum: quod populus item magna<br />

voce, me vere iurasse , iuravit. Hac<br />

accepta tam insigni iniuria , tamen illo<br />

ipso die rnisi ad Metellum communes<br />

amicos , qui agerent cum eo, ut <strong>de</strong><br />

illa mente <strong>de</strong>sisteret: quibus ille re­<br />

spondit, sibi non esse integrum. Etenim<br />

paulo ante in condone dixerat, ei, qui<br />

in alios animadvertisset indiéta causa,<br />

dicendi ipsi potestatem fieri non oportere.<br />

Hominem gravem et civem egre­<br />

gium! quí, qua poena senatus consen­<br />

su bonorum omnium eos affecerat , qui<br />

urbem incen<strong>de</strong>re, rnagistratus ae se­<br />

naruIU t,rucidare , bellum maximum<br />

confbre voluissent , ,ea<strong>de</strong>m dignum iu­<br />

ilicaret eum, qui curiam cae<strong>de</strong>, urbem<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

in-


LIBER r.<br />

tui auxilio in huiusmodi caUsa utendl1m<br />

fuisse. Ego te mihi semper amicum esse<br />

volui : me ut tibi amicissimum esse<br />

intelligeres, laboravi. Maneo in volunta­<br />

te et quoad voles tu permanebo ; d­<br />

tiusque amare tui fratrem tuum odisse<br />

<strong>de</strong>sinam, ql1am illius odio quidquam <strong>de</strong><br />

nostra benevolentia <strong>de</strong>traha tm. Vale.<br />

ARGU ME N TU M.<br />

De contumeliis cuiuJfJam necessarii, qui P.<br />

Cloditts vi<strong>de</strong>tul' cue, queritur; in cuiuJ<br />

loco Ciceronem officiiJ perspe8um sibi<br />

optat esse , a qua petit , ut bene'volen­<br />

tiam canservet.<br />

Anno u. C. 697.<br />

Q. METELLUS NEP. M. T. C. S. D.<br />

nI. HOminis importunissimi con-<br />

rumeliae , quibus crebris<br />

concionibns me onerat 5 tuis erga me<br />

officiis leniuntur. Et ut sllnt leyes huius­<br />

madi ho n in es , a me <strong>de</strong>spiduntur: Iiben­<br />

terque commutata persona, te mihi fratris<br />

loco esse duco. De ilIo ne meminisse qui­<br />

<strong>de</strong>m volo: ramersi bis eum invitum s n'avi.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

De


24 LIBER 1':<br />

De me meisque rebus , ne vonis mul ..<br />

tirudine literarum molestior essem , ad<br />

Lollium perscripsi : <strong>de</strong> rationibus etiam<br />

pro\ ineiae quid vellem fieri , ut is vos<br />

docerer et comrnonefaceret. Si poteris,<br />

velim pristinam tuam erga me volunta­<br />

tem conserves. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Exu/ opem implorat consu¡iJ , et memo"<br />

riam benejicii pollicetur.<br />

Anno U. C. 696.<br />

M. T. C. Q:METELLO NEP. COSo S. D.<br />

lIIl. L1terae Q fratris, et T. Pomo<br />

ponii necessarii rnei tamum<br />

spei <strong>de</strong><strong>de</strong>rant, ut in te non minus auxi­<br />

lii, quam in tuo collega, mihi constitu­<br />

tum fuerir. !taque ad te literas statim<br />

rnisi , per quas , ut fortuna postulabar,<br />

et gratias tibi egi, et <strong>de</strong> reliquo tempo­<br />

re auxilium petii. Postea mihi non tam<br />

rneomm literae , quam sermones eorum<br />

qui hac iter faciebam, animum tuum<br />

immutatum significabant; quae res feeir,<br />

ut tibi literis obstrepere non au<strong>de</strong>rem.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Nunc


3°<br />

LIBER P.<br />

relatam esse gratiam, tu es optimus testis<br />

: contra etiam esse aliquid abs te<br />

profeétum , ex multis audivi. Nam comperisse<br />

me non au<strong>de</strong>o dicere ) ne forte<br />

id ipsum verbum ponam) quod abs te<br />

. aiunt falso in me solere conferri. Sed ea,<br />

quae ad me <strong>de</strong>lata sunr , malo te ex<br />

Pomponio cui non minus molesta fuerunt,<br />

quam ex meis literis cognoscere.<br />

Meus in te animus quam singulari officio<br />

fuerit, et senarus et populus Romanus<br />

testis esto Tu quam gratus erga me<br />

fueris , ipse existimare pores ; quantum<br />

mihi <strong>de</strong>beas caeteri existimenr. Ego quae<br />

tua causa antea fed , voll1ntate sum adduétl1s<br />

ut facerem) posteaque consrantia.<br />

Sed reliql1a, mihi cre<strong>de</strong>, multo maius<br />

meum studium , rnaioremque gravirarem<br />

et laborem <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rant. Quae ego si non<br />

proflln<strong>de</strong>re ac per<strong>de</strong>re vi<strong>de</strong>bor, omnibus<br />

meis viribus sustinebo : sin autem ingrata<br />

ess.e sentiam , non comrnittarn ut<br />

tibi ipse insanire vi<strong>de</strong>ar. Ea quae sint<br />

et cuiusmodi, poteris ex Pomponio cognoscere.<br />

Arque ipSUffi tibi Pomponillm<br />

ira cornrnendo , 11t quamquam ipsius<br />

causa confido te faéturum esse omnia;<br />

ta-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 3 1<br />

qul galardon me bal dado: que antes he en­<br />

tendido por relacion <strong>de</strong> muchol, que me has si­<br />

do contrario. r no quiero <strong>de</strong>cir que lo he toca­<br />

do con la mano, por no usar <strong>de</strong>l mismo térmi­<br />

no, <strong>de</strong> que me dicen que tú fal.ramente Ulas<br />

contra mí. Peto qué es lo que <strong>de</strong> tí me han dicho,<br />

mal quiero que lo entiendas <strong>de</strong> boca <strong>de</strong><br />

Pomponio, ti quien no menos pena le ha dado<br />

que ti mí, que no por mi carta. QE,é voluntad<br />

te he yo tenido ylo que pOl' tí he procurado <strong>de</strong><br />

hacer, al lenado y pueblo RO'fJ?ano <strong>de</strong>jo por testigos.<br />

QE,é agra<strong>de</strong>cimiento has mOltradome por<br />

ello, ya tú pue<strong>de</strong>l enten<strong>de</strong>rlo: la obligacion<br />

que me tienes, juzguenla los <strong>de</strong>más. A mí, ti<br />

hacer lo que antes hice por amor <strong>de</strong> tí, ningu­<br />

fJa otra cosa me obligó lino sola mi voluntad,<br />

y <strong>de</strong> alli a<strong>de</strong>lante la firmeza <strong>de</strong> mi ánimo. Pe­<br />

ro lo que aora me queda por. hacer por amor<br />

<strong>de</strong> tí, es negocio que requiere que )'0 mUtJtí'e<br />

mayor afician, mayor autoridad, y aun mayor1<br />

trabajo. Lo qual yo mostraré y sustent,'wé con<br />

todfl,s mis fuerzal, li ente¡.;:liere que no lo e­<br />

cho en saco roto : pero li entendiere que no te<br />

dá gusto que yo haga por tí, no quiero darte<br />

ocasioí1, que piemel que be percJ;do el juicio.<br />

Q¿té Jea elto yen qué estado esté, podráslo en­<br />

ten<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Púmponio. Al qllal te encomiendo<br />

tan encarecidtl1t1Cnte , qtU aunque yo confio que<br />

por su propio relpeto le harás todo favo¡t ; con<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Ífh


LIBRO V. 33<br />

todo uo te ruego, que si alguna! reliquias <strong>de</strong><br />

amor han quedado en tu voluntad para conmigo,<br />

las muestres todas en el negocio que a<br />

Pomponio toque. Porque este urá el mayor'<br />

tontento que podrás darme jamás. Thz salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Cuenta lo mucho que havia trabajado para que<br />

no embiasen succesor a P. SeXtio t{'niente <strong>de</strong><br />

tesorero <strong>de</strong> C. Antonio en Macedonia. Cueotale<br />

cambien con donaire como havia comprado<br />

la casa <strong>de</strong> Craso, y que havia visto la que<br />

hac;a Sextio. Año <strong>de</strong> la fundacio.n dt Roma 691..<br />

M. T. C. A PUB L 10 S E X T 10,<br />

hijo <strong>de</strong> LuGÍo, teniente <strong>de</strong> teS01'ero.<br />

VI'DEcio eJcriMente <strong>de</strong> libro! me habló<br />

y me rogó <strong>de</strong> tu parte, que yo procuráse,<br />

que no te embiasen por aora succesor:<br />

yo aunque lo tenia ti aquel por hombre <strong>de</strong> bien<br />

y familiar amigo tuyo, como me acordaba que<br />

carta me havias escrito antes acerca <strong>de</strong> esto,<br />

no Jo tuve por mui cierto, que ¡In /Jambre tan<br />

pru<strong>de</strong>nte como ttÍ buvieses tan <strong>de</strong> vei'as mudado<br />

tu <strong>de</strong>terrni,¡acion. Pero (lespues que tu muger<br />

Cm'nelia habló con Terencia, y yo me ví<br />

Con f2.!!into Cornelio , procuré siempre que .fe<br />

tl/vo senado <strong>de</strong> hallarme en él: y f¡l.·ve bt1rto<br />

que hi'lcer en persuadir ti Qyinto FUJio tribuno<br />

<strong>de</strong>l pueblo, y J los <strong>de</strong>más ti quim tú les b.'l-<br />

Tom.II. e vías<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 3S<br />

tJiaJ e.¡crito , que diesen maJ credito a mis palabras<br />

que ti tus cartaJ. Haviau remitido el<br />

negocio para el mes <strong>de</strong> Enero; pero /levaba<br />

camino <strong>de</strong> negociarJe. El parabien que me diJ- ,<br />

te dias ha, <strong>de</strong> que <strong>de</strong>seabas me hicieu buen<br />

provecho la caJa <strong>de</strong> Craso que yo havia comprado,<br />

me ha puesto gana <strong>de</strong> comprarla: y asi<br />

la he comprado pocos días <strong>de</strong>spues que recibí<br />

tu carta, en veinte y siete mil novecientos<br />

quarenta y nueve ducados y un real. Hagote<br />

saber que quedo <strong>de</strong> la compra tan a(Nudado,<br />

que querria hacer una conjuracion , si<br />

algu,no me quisiese acoger: pero un 01 no me<br />

quieren recoger por el gran<strong>de</strong> odio que me tienen<br />

, y C()mo ti capital enemigo <strong>de</strong> la conjura­<br />

"iOl¡ y su, total ruiua me aborrecen; otros no<br />

me creen, y temen que les Jeré traidor: y no<br />

pue<strong>de</strong>n Cl'ur, que le pueda faltar dinero a<br />

hombre que ti los Ufureros libró <strong>de</strong> perdicior'J.<br />

r en.fin no faltan reales. Y yo cmJ lo que he<br />

hecho ti lo menos he ganado este ",edito, que<br />

me tienen por <strong>de</strong>udor seguro.<br />

Yo he vÍJto tu. casa y toda la traza <strong>de</strong>l edificio,<br />

y me ha pm'ecido mui bien. A mi companero<br />

Antonio he <strong>de</strong>fendido con gran ajicion<br />

y ¡er·vor en el un:Jdo, aunque todo el mundo<br />

entien<strong>de</strong> lo mal que él corre;pon<strong>de</strong> ti l/u obligaciones<br />

que me tiene; y con mis pal.Jbras J'<br />

Ilutorid¡¡d 1m'ví mucho la 'Uohmt.1d <strong>de</strong>l senado.<br />

C1 YQ<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


TBER P.<br />

llIud non dubito, quin si te mea sum­<br />

ma erga te studia parum mihi adiunxe­<br />

tunt , respublica nos inter nos concilia­<br />

tura coniunéturaque sito Ac ne ignores,<br />

quid ego in tuis literis <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rarim,<br />

scribam aperte, sicut et mea natura ee<br />

nostra amicitia postular. Res eas gessi,<br />

quarum aliquam in tuis literis, et nostrae<br />

necessitudinis et reipublicae causa,<br />

gratulationem exspeétavi : quam ego abs<br />

te praetermissam esse arbitrar , quod<br />

verebare, ne cuius animum offen<strong>de</strong>res.<br />

Sed seito , ea quae nos pro salute patriae<br />

gessimus, orbis rerrae iudicio ac<br />

testimonio comprobari. Quae, quum veneris<br />

, tanto consilio taotaque animi<br />

magnitudine a me gesta esse cognosces,<br />

ut tibi mulro maiori quam Africanus<br />

fuir, me non multo minorem quam<br />

Laelium , facile ct in republica et in amicitia<br />

adiunétum esse patiare. Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


LIBRO v. 43<br />

zas, enagenaron <strong>de</strong> mí tu voluntad, , la mia<br />

la hicieron algo resfriar alf!.una vez. Pero ya<br />

ha venido la sazon , que yo mas <strong>de</strong>seaba que<br />

esperaba, para que en tus prosperida<strong>de</strong>s se<br />

pueda bien mostrar la memoria que yo tengo<br />

<strong>de</strong> nuestra antigua voluntad, y la fi<strong>de</strong>lidad<br />

que guardo en el tratar <strong>de</strong> la amistad. Porque<br />

he salido con esto, que no solamente los <strong>de</strong> tu<br />

tasa, pero atJ,n toda la ciudad ha entendido<br />

que te soi muí gran<strong>de</strong> amigo. r así tu muger<br />

que es la mas principal muger <strong>de</strong> quantas bai,<br />

y tus hijos Crasos, que en el paternal amor,<br />

en virtu<strong>de</strong>s, en el ser bien quistos hacen ventaja<br />

ti todo el mundo; todo lo que han <strong>de</strong> hacer<br />

lo comunican conmigo, y siguen mis consejo-s<br />

y pareceres, y guian las cosas por don<strong>de</strong> yo<br />

les digo: y el senado y pueblo Romano entien<strong>de</strong>,<br />

que en tu ausencia ni1'¡,guno ha'vt'á que en<br />

todo lo que ti :tí tocáre , se muestre mas presto<br />

y aparejado ti tu servicio, que yo con todas<br />

mis fuerzas, cuidado, diligencia y autoridad.<br />

Qr.té es lo que se ha tratado, y lo que se trata,<br />

yo creo que los tuyos te lo escribirán. De mí<br />

querría que tengas esto por cierto y por cosa<br />

mui averiguada, que ti e sforztlr y <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r tu<br />

honra con mis fuerzas y posibilidad, no rlU ba<br />

movido voluntad ninguna repentina, ni <strong>de</strong>terminacion<br />

<strong>de</strong> sobresalto; sino que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que<br />

entré en la plaza, siempre be tenido <strong>de</strong>séo <strong>de</strong><br />

ser-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


;Ll BER P.<br />

ARGUMENTUM.<br />

P. Vatinius , e consulfltu lIlyrici reamo tt<br />

Caesare diaatof'e constitutus, Ciceroni<br />

dignitatem suam contra malevolos <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>ndam<br />

comrmndat. Scripta Caesare IV.<br />

consule sine collega.<br />

Anno U. C. 708.<br />

'P. VATINIUS IMPER. CICERONI<br />

suo, S. D.<br />

IX. SI vales, bene est: ego valeo.<br />

Si tuam consuerudinem in<br />

patrociniis tuendis servas, P. Vatinius<br />

cliens advenir, qui pro se causam dicier<br />

vult. Non puto repudiabis in honore,<br />

quem in periculo recepisti. Ego autem<br />

quem potius adoptem , aut invocem,<br />

quam illum, quo <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>nte vincere didid<br />

? An verear , ne qui potenrissimorum<br />

hominum conspirationem neglexerit<br />

pro mea salute; is pro honore<br />

meo pusillorum ac malevolorum<br />

obrreéta tiones et invidias non prosrernat<br />

arque obterat ? QEare , si me<br />

sicllt soles amas , sllScipe me totum<br />

: arque hoc quidquid est oneris<br />

ac rnuneris, pro mea dignitate tibi<br />

tuen-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER Po<br />

ruendum ac sustinendllm puta. Seis meam<br />

forrunam , nescio quomodo facHe obtreétatores<br />

invenire, non meo qui<strong>de</strong>m<br />

mehercule merito. Sed quanti id referr,<br />

si tamen fato nescio quo accidit? Si ql1is<br />

forte fuerit, qui nostrae dignitati obesse<br />

"elit , peto a te , lit tuam consuetudinem<br />

et liberalitatem in me absente <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>ndo<br />

mihi praestes. Literas ad senatum<br />

<strong>de</strong> rebus nostris gestis, quo<br />

exemplo miseram , infra tibi perscripsi.<br />

Dicitur mihl mus servus anagnosres fugitivus<br />

cum Vardaeis esse ; <strong>de</strong> qua tu<br />

rnihi nihil mandasti : ego tamen terra<br />

mar¡que ut conquireretur, praemandavi.<br />

Et profefro tibi ilIum reperiam, nisi<br />

in Dalmatiam aufugcrit : ee in<strong>de</strong> tamen<br />

aliquando eruam. Tu nos fae al1'es. Vale.<br />

Ad v. idus QEinriles, ex castris, Narona.<br />

AR ...<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO V. 51<br />

brf que a01'a estaba, JI es el mayor <strong>de</strong> todo!,<br />

belo tomado ya quatro 'veceJ. Porque les be<br />

ganado quatro castillo! , y quatf'o lienzos <strong>de</strong><br />

muralla, y todo el alcazar: <strong>de</strong>l qual me han<br />

hecho retirar las n;eves, los fria! ,y las mu,..<br />

,has aguas: y ba sido fuerte cosa, amigo Citeron,<br />

que la fortaleza <strong>de</strong>l tiempo me baya<br />

forzado a <strong>de</strong>stzmparar el pueblo que ya lo tenia<br />

tomado, y la guerra que ya fra con aquello<br />

concluida. Por lo que te suplico, que si fue 4<br />

re menester, <strong>de</strong>fienda! mi parte <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> Cesar<br />

; J hagas cuenta, que en todo lo que se me<br />

ofreciere, me has <strong>de</strong> amparar : teniendo estQ<br />

por cierto, que no tienes amigo, que mas te<br />

quiera, que yo. Tén salud. De Narona , a los<br />

cinco <strong>de</strong> Diciembre.<br />

ARGU MENTO.<br />

Respon<strong>de</strong> a una carta que no se halla; alaba Sil<br />

agra<strong>de</strong>cimiento; prometele poner mucha aficion<br />

}' diligencia en asistir a su muger que lo<br />

encomendaba Vatinio. Hablale <strong>de</strong> su escJa vo<br />

Dionisia, y <strong>de</strong> la esperanza <strong>de</strong> triunfar <strong>de</strong> Iliria.<br />

liño <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 708.<br />

M. T. C. A FUELlO VATINIO EMP.<br />

XLN0 me marav,illo yo '. que lo que yo<br />

- hago por tI , te catga en grada:<br />

porque siempre te he conocido por el mas agra­<br />

J"ido <strong>de</strong>l mundo; y siempre <strong>de</strong>lante d, todos<br />

be<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER r.<br />

Non enim me solum comrnemoratÍo po.<br />

steritatis ad spern quandarn irnmortalitaris<br />

rapir: sed etiam illa cupiditas,<br />

vd ut auétoritate testimonii tui, vd in­<br />

dicio benevolcntiae, vd sllavitate in­<br />

genii, vivi perfruamur. Neque tamen<br />

haee quum seribebarn , eram nescius,<br />

quanris oneriblls premerere susceptarum<br />

rerum, et iam instiruramrn. Sed quia<br />

vi<strong>de</strong>barn Italici belli et civilis historiam<br />

iarn a te pene esse perfeétarn ; dixeras<br />

autem rnihi te reliqnas res ordid : <strong>de</strong>esse<br />

mihi nolui, quin te admonerem,<br />

lit cogitares, coniunéte ne malles cum<br />

reliquis rebus nostra contexere; an, ut<br />

multi Graeci fecemnt: (CaIlisthenes<br />

Troicum bellum, Timaeus Pyrrhi,<br />

Polybius Nurnantinum , qui omnes a<br />

perpetuis suis historiis ea qnae di­<br />

xi bella separavernl1t ) tu quoque<br />

item civilem coniurationem ab hosrilibus<br />

externisque bellis seiungeres. Equi<strong>de</strong>m<br />

ad nostram lau<strong>de</strong>m non multum<br />

vi<strong>de</strong>o interesse : sed ad properationem<br />

rneam quiddam interest, non<br />

te exspeétare dum ad loeum venias;<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

at


LIBRO V. 67<br />

tú muestres en ella la fertilidad y copia <strong>de</strong> tu<br />

estilo. Porque <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio <strong>de</strong> la conjuracion<br />

basta mi t'e.ftitucion , me parece ti mí que<br />

se podria hacer un mediano CUe1pO <strong>de</strong> historia:<br />

don<strong>de</strong> tú te podrás mostrar muí sabio en<br />

las mudanzas <strong>de</strong> los estados y goviernol <strong>de</strong> los<br />

pueblos, o <strong>de</strong>clarando las causas <strong>de</strong> d011<strong>de</strong> proce<strong>de</strong>n<br />

en ellos las noveda<strong>de</strong>s y mudanzas, o<br />

mostrando los remedios que se han <strong>de</strong> procu,-<br />

1'ar para evitarlas : reprehen<strong>de</strong>rás tambien la<br />

que te pareciere digno <strong>de</strong> reprehension , y aprobarás<br />

lo que bien te pareciere, dando las<br />

razone s por qué lo apruebas o rep1'uebas: y<br />

aun si quisieres usar <strong>de</strong> tu libertad acostumbrada<br />

, podrás vituperar la poca fi<strong>de</strong>lidad que<br />

algunos me guardaron, las traiciones que me<br />

urdieron, los traJpies que me dieron. Tendrás<br />

tambien mucha diversidad <strong>de</strong> cosas que trata7'<br />

en mis <strong>de</strong>sgracias, que darán mucho gusto a<br />

los leaores, para entretenerlos en la leccion.<br />

Porque no hai cosa tan conveniente para entretener<br />

al leflor , y darle gusto, como las diversida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> los tiempos, y las mudanzas <strong>de</strong><br />

la fortuna : las quales aunque en el pasarlas<br />

nos fueron tan penosas, nos serán aora leyendalas,<br />

dulces y sabroStls. Porque la memoria<br />

<strong>de</strong> los males pasados, al que ya está fuera <strong>de</strong>l<br />

pe¡;gro <strong>de</strong> ellos, le dá mudJo contento. r ti los<br />

<strong>de</strong>más que no los han pasado, sino que sin sen-<br />

El ti-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER r,<br />

multasqtte aéHones et consiHorum et<br />

temporum. Ac non vereor, ne assentatiuncula<br />

quadam aucupari tuam<br />

gratiam vi<strong>de</strong>ar, quum hoc <strong>de</strong>monstrem,<br />

me te potissirnttm omari celebrarique<br />

velle. Neque enim tu is<br />

es , qui quid sis nescías; et qtÚ<br />

non eos magis , qui te non admi·<br />

rentur , invidos ,qtJJm eos qui lau­<br />

¿ent , assentatores arbitrere. Neque autem<br />

ego sum ita <strong>de</strong>mens , ut me sempiternae<br />

gloriae per eum commendari<br />

vellim , qui non ipse quoque in me<br />

cc>mmendando propriam ingenii gloriam<br />

consequatur. Neque enim Alexan<strong>de</strong>r<br />

ilIe gratiae causa ab Apelle<br />

potissimum piogi , et a Lysippo fingi<br />

volebat ; sed quod illorum artem<br />

cum ipsis, tum etiam sibi gloriae<br />

fore pntabat. Arque UU artifices, corporis<br />

simulacra ignotis nota faciebant;<br />

quae vd si nulla sint, nihilo<br />

sunt tamen obscuriores dari viri.<br />

Nec minus est Spartiates Agesilaus<br />

ille perhibendus , qui neque piétam<br />

neque fiétam imagine m suam passus<br />

est<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


74<br />

LIBER r.<br />

QEod si a te non impetro , hoc est,<br />

si quae te res impedierit, ( neque<br />

enim fas esse arbitror, qujdquam<br />

me rogantem abs te non impetrare)<br />

cagar fortasse facere , qllad nonnulli<br />

saepe reprehendunt: scribam ipse <strong>de</strong><br />

me: multarum tamen exemplo et<br />

clarorum virorum. Sed, quod te non<br />

fugir, haee sunt in hoe genere vitia:<br />

et verecundills ¡psi <strong>de</strong> sese scribant<br />

necesse esr , si quid est laudandum;<br />

et praetereant, si quid reprehen<strong>de</strong>ndum<br />

esto Accedit etiam, lit minar<br />

sit fi<strong>de</strong>s, minor auétorItas : multi<br />

<strong>de</strong>nique reprehendant , er dicanr, verecundiores<br />

esse praecones ludorum<br />

gymnicorum, qui quum caeteris coronas<br />

imposucrÍnt yW:oribus, eorumque<br />

nomina magna voce pronuntiarinr<br />

; quum ipsi ante ludorum missionem<br />

corona aanentur, alium praccanem<br />

adhibeant , ne sua vace ipsi se vifrores<br />

esse praedicent. Haee nos vit:lre<br />

cupimus , et si recipis causa m nostram,<br />

vitabimus ; idque ut fadas, rogarnus.<br />

Ae<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER Yo<br />

iam proxirnis literis, multumque profc:'"<br />

cisse sentio. lraque hoc saepius dicendum,<br />

tibique non significandum 50lum<br />

,sed etiam <strong>de</strong>cIarandum arbitror,<br />

nihil mihi esse potuisse ruis literis<br />

gratills. Ad consolandllm aurem cum<br />

illa valent quae eleganter copioseque<br />

collegisti , tum nihil plus quam quod<br />

firmirlldinem grav iraternque animi tui<br />

perspexi, quam non imitari turpissimum<br />

existimo. ltaque hoc etiam fortiorem<br />

me puto quam te ipsllm praeceprorem<br />

fortirudinis , quod tu mihi<br />

vi<strong>de</strong>ris spem nonnullam habere, haee<br />

aliquando futura meliora. Casus enim<br />

gIadiatorii , similitudinesgue eae , tum<br />

rationes in ea disputatjone a te colleétae<br />

, vetabant me reipublicae penitus<br />

diffi<strong>de</strong>re. !taque alterum minus mirum,<br />

fortiorem te es


LIBRO V.<br />

enten<strong>de</strong>r, qué es lo que te hace retirar <strong>de</strong> la<br />

ciudad. Si lo haces porque te agrada la soledad,<br />

y por escribir y tratar algo en letras como JUeles,<br />

bien me parece tu consejo. Porque ese et<br />

el mas gustoso entretenimiento, no solamente<br />

en estos miserables tiempos y dignos <strong>de</strong> llorar,<br />

pero aun en los mas quietos y mas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sear:<br />

especialmente para un ánimo cansado como el<br />

tuyo, que ya quiere <strong>de</strong>scansar <strong>de</strong> las muchas<br />

fatigas y trabajos que ha pasado; y tambien<br />

para un hombre doSo como tú , que siempre<br />

saca <strong>de</strong> sí ti luz cosas, que ti los <strong>de</strong>más dén<br />

contento, y ti él mucha honra y alabanza. Pero<br />

si te dás ti llorar y ti consumirte en tristeza,<br />

como hacias quando aquí estabas, siento<br />

en el alma tu sentimiento y tristeza: y (si me<br />

dás licencia <strong>de</strong> <strong>de</strong>cirte lo que siento con un poco<br />

<strong>de</strong> libertad) no puedo <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> reprehen<strong>de</strong>rte.<br />

Es posible que tú solo no vés lo que está tan<br />

manifiesto, teniendo un ingenio tan agudo que<br />

penetra hasta lo mas secreto? No entien<strong>de</strong>s la<br />

poco que aprovechas, aunque todos los dial te<br />

<strong>de</strong>rritas en quejas? No consi<strong>de</strong>ras, que con eso<br />

doblas tUl penas y cuidados, 101 qua/es ti lei <strong>de</strong><br />

hombre discreto tienes obligacion <strong>de</strong> aliviar? r<br />

si con raZones no basto a persuadirtelo , esto<br />

pidotelo <strong>de</strong> merced,y stlplícote , que si cosa jamás<br />

<strong>de</strong>seas hacer por mí , dés aUvio y cuerda<br />

ti esas pesadumbres, y bue/vas a nue,¡tro trato<br />

y<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


88 LIBER P.<br />

et ad consuetudinem, vel nostram communem<br />

, vel tuam solius ac propriam.<br />

Cupio non obrun<strong>de</strong>re te , si non <strong>de</strong>leélare<br />

nostro srudio : copio <strong>de</strong>terrere, ne<br />

permaneas in incepto ; quum duae res<br />

istae contrariae me, conturbent: ex quibus<br />

aut in altera mihi veJim, si potes,<br />

obtemperes ; aut in altera non ofrendas.<br />

Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Rcspon<strong>de</strong>t supe¡


LIBER Po<br />

aliud facere possum ? Sed nesdo qua<br />

modo ipsae ilIae exclu<strong>de</strong>re me a porru<br />

et perfugio ví<strong>de</strong>mur, et quasi exprobra­<br />

re , quod in ea vita maneam , in qua<br />

nihil insir, nisi propaga río miserrimi<br />

temporis. Hic tu ea me abesse urbe O1i­<br />

raris, in qua domus nihil <strong>de</strong>leétare pos­<br />

sir? surnmum sit odium temporum, ho­<br />

minum , fori , curiae? !taque sic lire­<br />

ris utor, in quibus consumo omne<br />

tempus, non ut ab his medicinam per­<br />

peruam, sed ut exigua m coloris obli­<br />

vionem petam. QllOd si id egissemus<br />

ego arque tu (quod ne in mentem quí­<br />

<strong>de</strong>m nobis veniebat propter quotidianos<br />

metus ) omne tempus una fuissemus:<br />

neque me valetudo tua offen<strong>de</strong>ret, ne­<br />

que te moeror meus: quod, quantum fi­<br />

eri poterir, consequamur. Qyid enim<br />

utrique nosrrum aptius? Propediem te<br />

igitur vi<strong>de</strong>bo. Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


94<br />

LIBER P.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Consolatur diiigente,. amicum , obitum liberorum<br />

immo<strong>de</strong>ratius ferentem.<br />

Anno U. C. 709.<br />

M. T. CICERO TITIO S. D.<br />

E<br />

XVI. Tsi unus ex omnibus minime<br />

sum ad te consolanaum<br />

accommodatus, quod tantum ex<br />

tuis molestiis cepi doloris, ut consolatione<br />

ipse egerem : tamen quum 10ngillS<br />

a summi luaus acerbitate meus abesset<br />

dolor quam tuus , sratui nosrrae necessitudinis<br />

esse meaeque in te benevolentiae,<br />

non tacere tanto in tuo moerore<br />

tam diu; sed adhibere aliquam modicam<br />

consolationem, qua e levare dolo re m tuum<br />

posset , si minus sanare potuisset. Est autem<br />

consolatio pervulgata qui<strong>de</strong>m illa roaxime,<br />

quam semper in ore arque in animo<br />

habere <strong>de</strong>bemus: Homines nos ut esse<br />

meminerimus , ea lege natos, ut omnÍbus<br />

talis [ormnae proposita sit vira nostra:<br />

lleque esst recl1sandum, quo minlls ea, qua<br />

na ti sumus, condirione vh'amus: neve tam<br />

gr;l\'irer eos casus feramus, quos nullo consilio<br />

virare possimus: evenrisque aliorum<br />

memoria repetendi '. nihil accidlsse nobis<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

no-


LIBRO V. lOS<br />

, hallando el negocio <strong>de</strong> otra manera encaminado<br />

<strong>de</strong> lo que a mí me pareciera, si me hallára<br />

presente, con todo eso no falté en nada a<br />

respon<strong>de</strong>r por tu persona: y aunque entonces la<br />

carestía <strong>de</strong>l vi-vi1', y tus enemigos, y aun 101<br />

<strong>de</strong> tus amigos, y la sinjusticia <strong>de</strong> todo el pro­<br />

ceJO, y otros muchos males <strong>de</strong> la república te<br />

fueron mas contrarios, que no culpa alguna<br />

que tuvieses, y pudieron mas que la verdad;<br />

con todo eso, con toda mi diligencia, consejo,<br />

trabajo, favor, y testimonio le ayudé a tu hi­<br />

jo Publio. r pues hasta aquí he cumplido con<br />

todas las obligaciones que a nuestra amistad<br />

se <strong>de</strong>ben bien y fielmente, me ha parecido que<br />

no era razon <strong>de</strong>jar tambien <strong>de</strong> cumplir con és­<br />

ta , y encargarte y 1'ogarte que te acuer<strong>de</strong>s que<br />

en la fortuna eres hombre, yen el esfuerzo 'va­<br />

ron: quiero <strong>de</strong>cir, que te rijas sabiamente en<br />

ese caso y <strong>de</strong>sgracia, pues vés que es comun a<br />

muchos y es incierta,y que ninguno la pue<strong>de</strong> evital'<br />

, ni aun en ninguna manera asegurarse <strong>de</strong><br />

ella, y que varonil y valerosamente resistas a<br />

tu pena: y consi<strong>de</strong>res, que en nttestra repúbli­<br />

ca ,yen otras, que han tenido senorio, les ban<br />

acaecido a otros muchos hombres mui valerosos<br />

y mui buenos, semejantes <strong>de</strong>sgracias <strong>de</strong> ser por<br />

m.a1as sentencias con<strong>de</strong>nados. EJto que aora te<br />

dIré, pluguiese a Dios que 1Z0 fuese tan VC¡'­<br />

dad, que c.-¡'1'eces <strong>de</strong> un.:: república, que no tie-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

ne


11'1. LIBER V.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Pompeio Italia pulso, Mescinius Rufus Ciceronis<br />

antea quaestor in provincia, in<br />

illius tanquam reip. castra tramire, non<br />

plane cer'tus cogita.bat; quem Cicero con­<br />

Jirmat, et ut maneat in sententia sua<strong>de</strong>t.<br />

Anno U. C. 70+<br />

M. T. C. R U F O, S. D.<br />

XVIlII. ETsi mihi nunquam du·<br />

billm fuit quin tibi essem<br />

carissimus; tamen quotidie magis<br />

id perspicio : exstatque id , qllod mihI<br />

osten<strong>de</strong>ras qll ibl1sdam literis; hoc te<br />

studiosiorem in me colendo fore , qua m<br />

in provincia fuisses, (etsi meo iudicio<br />

nihil ad tuum provinciale officium<br />

addi po test ) quo Iiberius iudicium esse<br />

posset tuum. !taque me et superiores<br />

literae tuae admodum <strong>de</strong>leéhverunr,<br />

qllibus er exspeaatum meum<br />

adventum abs te amanter vi<strong>de</strong>bam, et<br />

quum alirer res cecidissct ac putasses,<br />

te meo consilio magnopere esse Iaetatum<br />

: ct his proximis literis magnum<br />

cepi frudum et iudicii et officii tui:<br />

iuJidi, quod intelligo J te (id quod<br />

0-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


114<br />

LIBER r.<br />

omnes fortes ac boní vid facere <strong>de</strong>..;<br />

bent) nihil potare utile esse, nisí<br />

quod reél:um honestumque sir : officii,<br />

quod te mecum, quodcumque cepissem<br />

consiJii, polliceris fore: quo ne­<br />


LIBER r.<br />

ex qua reliquum quod erat, in rationibus<br />

remli. Sed sic me et liberalitatis<br />

fruétu privas et diligentiae, et (quod<br />

minime tamen laboro) mediocris etiam<br />

pru<strong>de</strong>ntiae. Liberalitatis, quod mavis<br />

scribae mei beneficio, quam meo, legawm<br />

meum , praefeétumql1e maxima ca·<br />

Jamirate leva tos , qUUlll praesertim non<br />

<strong>de</strong>berent esse obligati. Diligentiae, quod<br />

existimas <strong>de</strong> tanto officio meo, tanto<br />

-etiam perículo, nec scisse me quidquam,<br />

nec cogitasse : scribam , quid quid voluisset<br />

ql1um id rnihi ne recitasset<br />

qui<strong>de</strong>m, retulisse. Pru<strong>de</strong>ntiae , quum rem<br />

a me non insipienter excogitatam , ne<br />

cogitatam qui<strong>de</strong>m putes. Nam et VolusU<br />

liberandi meum fuit consilium 5 et ut<br />

multa tam gravis Valerianis praedibus,<br />

ipsique T. Mario <strong>de</strong>pelleremr, a me ¡nita<br />

ratio est : quam qui<strong>de</strong>m omnes nOI1<br />

solum probant , sed etiam laudant. Et<br />

si verum scire vis, hoc uni scribae meo<br />

inrellexi non nimíum place re. Sed ego<br />

putavi esse vid boní , quum populus<br />

SUum servaret, consulere fortunis tot<br />

vel amicorum vel civiurn. Nam (*) <strong>de</strong><br />

logeio est ita aétum, ut auélore en.<br />

Pompeio, ista pecunia in fano poneretur.<br />

Id<br />

(*) los. Seal. tu,eJlo, Al. tum io.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER 1'.<br />

in quo pe.ccatum vi<strong>de</strong>batur esse; si<br />

modo erar , fratris tui e[ Tullii. Sed<br />

quum id corrigi non possee, quod iam<br />

<strong>de</strong>positis rationibus ex provin da <strong>de</strong>cessimus;<br />

credo me qui<strong>de</strong>m tibi pro animi<br />

mei vOlllntate, proque ea spc<br />

facultatum quam mm habebamus, quam<br />

humanissime potuerim rescripsisse. Sed<br />

neque tum me humanitate literarum<br />

mearum obligatum puto; neque tuam<br />

hodie epistolam <strong>de</strong> H-S centurri sic<br />

aeeepisse , ut ii aeeipiune, quibus episroiae<br />

per haee tempora molestae SUllt.<br />

Simul illud cogitare <strong>de</strong>bes , me 0mnem<br />

pecuniam , quae ad me salvi¡<br />

legibus pervenissee , Ephesi apud publicanos<br />

<strong>de</strong>posuisse: id fuisse H-S XXII:<br />

eam omnem pecuniam Pompeium abstulisse<br />

: quod ego sive aequo animo<br />

sive iniquo fero; tu <strong>de</strong> H-S centum<br />

aequo animo ferre <strong>de</strong>bes , et existimare<br />

eo tninus ad te , vd <strong>de</strong> tuis cibariis,<br />

vel <strong>de</strong> mea liberalitate pervenisse.<br />

Q!Jod si mihi expensa ista H-S centum<br />

tulisses, tamen quae tua ese suavíras<br />

quique in me amor , nolles a me<br />

hoc<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


144 LIBER VI.<br />

dam nobis officium iustum et pium,<br />

et <strong>de</strong>bitum reipublicae nosrraeque dignirati<br />

vi<strong>de</strong>barur: qui neque quum id<br />

faciebamus, tam eramus amentes , uC<br />

explorata nobis esset viétoria. Quare sí<br />

id evenit, ql10d ingredientibus nobis in<br />

causa m propositum fuit acci<strong>de</strong>re posse:<br />

non <strong>de</strong>bemus ita ca<strong>de</strong>re animis,<br />

ql1asi aliquid evenerit, ql10d fieri posse<br />

nunquam putarimus. Simus igirur ea<br />

mente, quam ratio et veritas praescribir<br />

, ut nihil in vira l10bis praestandum<br />

praeter culpam puteml1s: eaque<br />

quum careamus , omnia humana placate<br />

et mo<strong>de</strong>rate feramus. Arque haec eo<br />

pertinet orado, ut, perditis rebus 0mnibus,<br />

tamen ipsa virrus se sustentare<br />

posse vi<strong>de</strong>atur. Sed si est spes<br />

aliqua rebus communibus, ea tu, quicumque<br />

starus ese fmurus, carere non<br />

<strong>de</strong>bes. Arque haee mihi scribenti veniebat<br />

in mentem, me eum esse , euins<br />

tu <strong>de</strong>sperationem accusare solitus esses,<br />

quemque auétoritate tua cunétantem et<br />

diffi<strong>de</strong>ntem excitare. Q!.10 qui<strong>de</strong>m tempore<br />

non ego causam nostram, sed<br />

,on-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. 145<br />

no el parecernos que la obligacion que teníamos<br />

tan justa y pía ti nuestra república y ti nuestro<br />

valor y dignidad, lo requeria así: y quando<br />

ibamos) no teníamos tan poco seso) que tuvie·<br />

semos por cierta la viEioria. Si ha mcdido<br />

pues lo que quando emprendiamos la causa u<br />

'nos representó que podia suce<strong>de</strong>r, no havemos<br />

por no <strong>de</strong> <strong>de</strong>smayar <strong>de</strong> tal mamra, que pa.,<br />

rezca haver acaecido alguna COUt, que nunca<br />

pensáramos que pudiera acaecer. Sigamos pues<br />

aquel parecer, que la buena razon y la vCl,dad<br />

nos tasa, que es que entendamos que en esta<br />

vida no estamos obligados ti asegurarnos <strong>de</strong><br />

otra cosa sino <strong>de</strong> la culpa: y pttes ésta no la<br />

tenemos, que todo lo que como ti hombres nqs<br />

acaeciere) lo pasemos cón mo<strong>de</strong>stia. Estas mis<br />

razones ván ti este fin encaminadas, que aunque<br />

todo se perdiese, sola tu virtud parece que<br />

te <strong>de</strong>be bastar para tenerte consolado. Pero si<br />

alguna eSjJeranza hai <strong>de</strong> tomarse algun asiento<br />

en las cosas <strong>de</strong> la república, sea tal qua!<br />

fuere, no hai r tJ,zon p01' qué tú hayas <strong>de</strong> <strong>de</strong>s-<br />

Confiar <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> el participante. Porque aun es·<br />

tandote escribiendéJ estas razones se me ha ve·<br />

nido ti la memoria, como solias tú t'eprehen<strong>de</strong>l'<br />

mi g,'an <strong>de</strong>sconfianza) y est!mdo yo medroso<br />

<strong>de</strong> estos males y perdida la esperanza, tú con<br />

tu autoridad me solias esforza,., En el qtMl<br />

tiempo yo no d¡lba pel' mala ml(stra preten ....<br />

:r om.l. 1


LIBER rJ.<br />

consilium improbabam. Sero enim nos<br />

iis armis adversari vi<strong>de</strong>bam, quae multo<br />

ante confirmara per nos metipsos<br />

erant: dolebn que, pilis et gladiis, non<br />

consi1iis neque at:tloriratibus nostris <strong>de</strong><br />

ime publico disceptari. Neque ego ea<br />

quae fatta sunr , fore quum dicebam,<br />

divinabam futura: sed quod et fieri posse,<br />

et exitiosum fore si evenisser,<br />

vi<strong>de</strong>bam ) jd ne acci<strong>de</strong>ret, timebam:<br />

praesertim quum , si rnihi alterutrum<br />

<strong>de</strong> eventu arque exitu rerum prornitrenduro<br />

esset , id futurum quod evenir,<br />

exploratius possem promittere. lis enim<br />

rebus praestab


LIBER pI.<br />

non affiittiore condirione, quaro caete.J<br />

ri. Hoe vera tempus, quo exanimati<br />

omnes et suspensi sumus , hoe mo<strong>de</strong>ratiore<br />

animo ferre <strong>de</strong>b es , quod et in<br />

urbe ea es , ubi nata et alta est ratio<br />

ae mo<strong>de</strong>rario vitae : et ha bes Ser. Sulpicium<br />

(quem sem p er unice dilexisti)<br />

Gui te profeéto et benevolenria , et sapienria<br />

consolatur : euius si essemus et<br />

auél:oritatem et eonsil ium secuti, togad<br />

potius potenriam , qu am armati viétoriam<br />

subissemus. Sed haee loogiora for ..<br />

tasse fuerunt quam necesse fuit: illa<br />

qllae maiora sunt, brevius exponam.<br />

Ego habeo, cui plus quam tibi <strong>de</strong>beam 7<br />

neminem. Q!!ibus tant um <strong>de</strong>bebam , quantum<br />

tu iotelligis , eos mihi huius belli<br />

casus eripuit. Qui sim autem hoc tempore<br />

, intelligo. Sed quia nemo est tam<br />

affiiétus, qni si nihil aliud stu<strong>de</strong>at ni·<br />

si id quod agit , non possit navare aliquid<br />

, er efficere ; otnne meum comi­<br />

Hum ,operam ,srudium cene velim exi·<br />

stimes tibi luisqlle liberis esse <strong>de</strong>bitum.<br />

Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


15°<br />

LIBER VI.<br />

ARGUMENTUM.<br />

'Excusat quod raritts scripserit : solatur eJl:<br />

spe meliorrem temporum , propter quam<br />

non sit quod timeat ; saltem ex commttni<br />

omnium conditione ,i<strong>de</strong>oqtte aequiuJ<br />

fe renda.<br />

Anno U. C. 707.<br />

M. T. C. A. TORQ.UATO, S. D.<br />

H. PEto a te, ne me putes oblívione<br />

tui rarius ad te scribere,<br />

quam solebam: sed am gravitare<br />

valerudinis ( qua tamen iam paululum vi<strong>de</strong>or<br />

levari) aut quod absim ab urbe,<br />

ut qui ad te proficiscantm, scire non<br />

possim.


lIBRO VI. 151<br />

Ja : no porque tuvine <strong>de</strong> ello aviso cierto; sino<br />

porque era cosa llana el conjeturarlo. Porque<br />

como el peligr'o <strong>de</strong> qualquier guerra es comun<br />

a las dos partes, y el fin y remate incierto<br />

; en esta guerra dicen que <strong>de</strong> ambas parta<br />

bai tan po<strong>de</strong>rosos egércitos y con tanto ánimo<br />

.le pelear, que no bai que maravillarnos, que<br />

qualquiera <strong>de</strong> las dos partes alcance la vi80ría.<br />

Lo que se tiene por cosa entre todos mui<br />

averiguada es , que aunque entre la causa <strong>de</strong><br />

las 'armas haya alguna diferencia, que la havl'á<br />

poca en el modo <strong>de</strong>l usar <strong>de</strong> la vi8oria, ,<br />

porque la crueldad <strong>de</strong> los unos ya casi la 'uimOI<br />

por la experiencia: <strong>de</strong>l otro todos entien<strong>de</strong>n<br />

quánto terror pondrá un hombre vi80rioso,<br />

viniendo con las armas en la mano. Si en esto<br />

te pareciere que acreciento tu pena, teniendo<br />

obligacíon <strong>de</strong> haverla <strong>de</strong> aliviar con algun consuelo;<br />

yo te digo y confieso llanamente, que<br />

para estos males comunes yo no hallo otro consuelo<br />

fuera <strong>de</strong> aquel, que eJ muí gran<strong>de</strong>, (si<br />

en tu ánimo pue<strong>de</strong>s hacerle lugar) y <strong>de</strong> que yo<br />

me valgo cada dia: que en los trabajos yadversida<strong>de</strong>s<br />

el mayor consuelo <strong>de</strong>l mundo el la<br />

buena conciencia <strong>de</strong> haver tenido buena y sana<br />

voluntad: y que no hai mal gran<strong>de</strong> para el<br />

hombre fi:cra <strong>de</strong> su propia culpa. r pues en este<br />

caso estamos tan lejos <strong>de</strong> ella, que siempre<br />

Vuestros parueres fueren les mejores, y mas<br />

&UI-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


L1BER 1'1. •<br />

magis nostri consilii quam consilium<br />

reprehendatur ; et quando praestitimus<br />

quod <strong>de</strong>buimus, mo<strong>de</strong>rare quod evenit<br />

feramus. Sed hoc mihi ramen non<br />

sumo, ut te consoler <strong>de</strong> communibus<br />

miseriis: qua e ad consolandum, maioris<br />

ingenii , ee ad ferendum , singularis<br />

virtutis indigenr. Illud cuivis facHe<br />

est doce re , cur praecipue tu do..;<br />

lere nihil <strong>de</strong>beas. Eius enim , quí tardior<br />

in te levando fuit quam fore putaremus<br />

, non est mihi dubia <strong>de</strong> tua<br />

salute sententia. De aliis aurem non arbitror<br />

te exspe¿hre quid sentiam. Reliquum<br />

est , ut te angat, quod absis a<br />

tuis tamdiu: res molesta, praesertim<br />

ab iis pueris , quibus nihil potest esse<br />

festivius. Sed ur ad te scripsi antea,<br />

tempus ese huiusmodi, ut suam quisque<br />

conditionem miserrimam putet, ee<br />

ubi quisque sit, ibi esse minime velit.<br />

Equi<strong>de</strong>m nos quod Romae sumus, miserrimum<br />

esse duco; non solum quod in<br />

malis omnibus acerbius est vi<strong>de</strong>re quam<br />

audire, sed etiam quod ad omnes casus<br />

subirorum periculorum rnagis obieéti sumus,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


160<br />

L1BER r1.<br />

mus, quam si abessemus. EtsÍ me ip';<br />

sum consolarorem tuum, non tanttun<br />

lirerae quibus semper studui, quanrum<br />

longinquitas temporis mitigavit. Ql1anto<br />

fuerim in dolore, meministi. In quo<br />

prima illa consolatio est , vidisse me<br />

plus quam caeteros , quum cupiebam,<br />

quamvis iniqua conditione, pacem.<br />

Q!.lod etsi casu, divinatione mea fadurn<br />

est; tamen hac inani pru ..<br />

'<strong>de</strong>ntiae lau<strong>de</strong> <strong>de</strong>letl:or. Dein<strong>de</strong>, (quod<br />

mihi ad consolationem cornrnune tecum<br />

est) si iam vocer ad exitum<br />

vitae , non ab ea republica avellar,<br />

qua carendum esse doleam; praesertim<br />

quum id sine ullo sensu futu.,;<br />

rum sir. Adiuvat etiam aetas, et aél:a<br />

iam vira: quae cum cursu suo bene<br />

confeél:o <strong>de</strong>leél:arur, mm vetat in eo<br />

virn timere , quo nos iam natura ipsa<br />

pene perduxerit. Postremo, is vir,<br />

vd etiam ii viri hoc bello occi<strong>de</strong>runr,<br />

ut impu<strong>de</strong>ncia vi<strong>de</strong>atur ean<strong>de</strong>m fonunam,<br />

si<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBR o VI. 171-<br />

tosas y hacienda, y <strong>de</strong> lo que toca a tu fortuna<br />

; lo qual cada dia me parece ti mí que se<br />

hace mas faci! ,y que lleva mejor camino, y<br />

entiendo que muchos tienen mucha cuenta con<br />

ello: <strong>de</strong> cuya ajicion , y aun <strong>de</strong> la buena espe.:..<br />

ranza que <strong>de</strong> ellos y <strong>de</strong>l caso se tiene, creo que<br />

te ha escrito ya tu hijo. 2!fanto ti las cosas que<br />

por buena pazan se pue<strong>de</strong>n colegir, no presumo<br />

yo tanto <strong>de</strong> discreto, que pretenda que y{}<br />

veo mas ni alcanzo mas <strong>de</strong> lo que en#endo que<br />

tú vés y alcanzas. Pero porque-podría ser que<br />

tú lo consi<strong>de</strong>res eJto con el ánimo mas altertldo,<br />

pareceme que tengo obligacion <strong>de</strong> <strong>de</strong>cirte lo que<br />

entiendo. Las cosas tienen tal naturaleza, y<br />

la corriente <strong>de</strong> los tiempos vá <strong>de</strong> manera, que<br />

ni á tí ni ti los <strong>de</strong>más os pue<strong>de</strong> durar mucho<br />

ese trabajo: ni 1m tan fuerte agravio pue<strong>de</strong><br />

tanto tiempo permanecer en una tan buena<br />

causa y tan buenos ciudadanos. r así ti la particular<br />

esperanza que <strong>de</strong> tu libertad tenemos,<br />

no solamente por tu dignidad y valor (porque<br />

estas partes tambien se hallan en algunos otros)<br />

se allegan ti otras razones tuyas propias que<br />

proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> tu singular habilidad Y'l.'irtudmui<br />

acabada: ti las quales partes éste, en cuyo po<strong>de</strong>r<br />

estamos ,favorece mucho. r asi yo U cer­<br />

tifico, que ni aun solo un momento no hu-vie­<br />

r.1J estado en esa fatiga, si él no entendiera,<br />

que ese mismo bien <strong>de</strong> que él tanto gusta, en<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />


LIBRO VI. 173<br />

'tí l! havia ofendido. Lo qual cada día u le<br />

'Vá mo<strong>de</strong>rando: y aun los que son sus mui familiares<br />

amigos me dicen, que ne nombre qt-U<br />

tienn <strong>de</strong> discreto, te ha <strong>de</strong> valer mucho para<br />

bolver con él en gracia. Po,. lo qual yo te ruego<br />

quanto ti lo primero, que tengas un ánimo<br />

gran<strong>de</strong> y valeroso. Porque tu linage, tu crianza<br />

, tus buenas letras, la muestra y experiencia<br />

que hasta aora has dado <strong>de</strong> tí, te obligan<br />

ti hacerlo asi : <strong>de</strong>más <strong>de</strong> esto te ruego tambien<br />

que tenf,as muí ugura esperanza por las causa.s<br />

y razones que te he escrito. r querria tu­<br />

'VIeses esto por mui cierto, que lo que en mí<br />

fuere para lo que ti tí y ti tus hijos tocáre , estará<br />

siempre mui ti punto: como lo requiere<br />

la antiguedad <strong>de</strong> nuestro amor, y la costumbre<br />

que ya tengo <strong>de</strong> favorecer ti mis amigos, Y.<br />

los muchos placeres que yo <strong>de</strong> ti he retibido.<br />

Tén salud.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


174<br />

LIBER VI.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Consolatur divinatione meNoNs fortunae<br />

sumpta ex ingenio Caesaris et natura<br />

rn'um ac temporum : p roposita fortitudinis<br />

lau<strong>de</strong> et conscienti.ze reéle fac1o­<br />

.rum , quibus 4ddit communis calamitatis<br />

et turbatae . reipubl. argumentum.<br />

Aooo U. C. 707.<br />

M. T. C. A. CAECINAE , S. D.<br />

VI. VEreor, ne <strong>de</strong>si<strong>de</strong>res offi.<br />

dum meum; quod tibi<br />

pro nostra et meritorum multorum, et<br />

studiorum parium coniunéHone <strong>de</strong>esse<br />

non <strong>de</strong>ber : sed tamen vereor} ne liter.arum<br />

a me officium requiras; quas tibi<br />

et iampri<strong>de</strong>m , et saepe misissem,<br />

nisi quotidie melius exspeéhns , gratulationem<br />

, quam confirmationem animi<br />

tui compleéH li te ris maluissem. N une<br />

autem, ur spero , brevi gratulabimur.<br />

Iraque in aliud tempus id argumentum epistolae<br />

differo. Hís aurem lireris animum<br />

tuum , ql1em minime imbecillum esse et<br />

audio et spero , ersi nO}1 sapientissimi,<br />

at<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER VI.<br />

at amicissimi hominis auéloritate , con ..<br />

firmaodum etiam atque etiam puto: nec<br />

iis qui<strong>de</strong>m verbis , quibus re consoler<br />

ut affiW:l1m , et iam omlli spe salutis<br />

orbatum ; sed ut eum, <strong>de</strong> Cl1ius inco­<br />

lumitare non plus dubitem , quam te me­<br />

mini dubitare <strong>de</strong> mea. Nam quum me<br />

ex republica exputissent ii , qui illam<br />

ca<strong>de</strong>re posse stante me non putarunt:<br />

memini , me ex ml1ltis hospitibus, quí<br />

ad me ex Asia in qua tu eras vene­<br />

rant , audire, te <strong>de</strong> glorioso, et ce1eri<br />

rediru meo confirmare. Si te ratio quae­<br />

dam Etruscae disciplinae, quam a pa­<br />

tre, nobilissimo arque oprimo viro ac­<br />

ceperas , non fefellit; ne nos qui<strong>de</strong>m<br />

nostra d¡yinacio fallet, quam tum sa­<br />

pienrissimorum virorllm monumentis, at­<br />

que praeceptis , plurimoqlle, ut tu seis,<br />

doélrinae srudio , tum magno edam u­<br />

su traélandae reipublicae, magnaque<br />

l1ostrorum temporum ,'arietare conse­<br />

quuri sumus. Cui qui<strong>de</strong>m divinationí<br />

hoc plus confidimlls, quod ea nos ni­<br />

hil in his tam obscur is rebus, tam­<br />

que permrbatis unquam omnino fefd­<br />

lit. Dicerem, quae anrea futura di­<br />

xissem, ni vererer ne ex eventis<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

fia- '


LIBER PI.<br />

fingere vi<strong>de</strong>rer. Sed tamen plurirní st101:<br />

testes, me et inirio , ne coniungeret<br />

se cum Caesare , monuisse Pompeiurn;<br />

et postea , ne seiungeret. Coniunélione<br />

frangi senatus opes : disiunélione<br />

civile beUum excitari vi<strong>de</strong>hamo<br />

Atque utebar familiarissime Caesare,<br />

POlT'peium faciebam plurimi : sed<br />

erat meum consiliuffi cum fid<strong>de</strong> Pompeio<br />

, tum salmare utrique. Quae praeterea<br />

praevi<strong>de</strong>rim, praetereo. NoJo enim<br />

hunc <strong>de</strong> me optime meritum existimare,<br />

ea me suasisse Pompeio , quibus<br />

ilIe si paruisser, esser hic qui<strong>de</strong>m clarus<br />

in toga et pr inceps ; sed tantas 0pes,<br />

quantas nune haber, non habereto<br />

Eundum in Hispaniam censui; quod<br />

si fecisset , civile bellum nullum 0rnnino<br />

fuisset. Rationem haberi ahsentis<br />

non ram pugnavi ur liceret,<br />

qua m ut , quum ipso consule pugnante<br />

populus iusserat, haberetur. Causa<br />

belli orta esr: quid ego praetermisi<br />

aut monitorum , aut querelarum,<br />

quum<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


186 L1BER 1"1.<br />

Cl1m summa ilIius dignitate restituir.<br />

QLlO igirur haee speétant? Rerum hoe<br />

n,Hura et civilillm temporum non patietur<br />

; nec mancns, nec mutara ratio<br />

fcrer, primurn ut non ilJ causa parí<br />

ea<strong>de</strong>m sir ct conditio et fortuna 0mnium:<br />

<strong>de</strong>in<strong>de</strong>, ut in eam civitatem<br />

boni vid et boni dves nulla ignominia<br />

notari non revertantur, in qua m<br />

tot nefariorurn scelerum con<strong>de</strong>mnati reverterunt.<br />

Habcs augurium meum: quo,<br />

si quid addubitarem , non potius urerer<br />

, quam lila consolatione, qua fadIe<br />

forrem virum sustentarem : te,<br />

si explorara viCtoria arma sumsisses pro<br />

republica, (ita enim tum putabas) non<br />

nimis esse laudandum: sin, propter<br />

incertos exims eventusque bellorum,<br />

p:J,se acci<strong>de</strong>re ur vinceremur , purasses<br />

; non <strong>de</strong>bere te ad secundam fortunam<br />

bene paratum fuisse, adversam<br />

ferre nullo modo posse. Disputarem ería<br />

n, quanto sola tia tibi conscientia tui<br />

fa\..li, quantae <strong>de</strong>leétationi in rebus<br />

ad-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI.<br />

él .rervirá para tí. Tú procura <strong>de</strong> entretenerte<br />

con esfuerzo <strong>de</strong> ánimo, y con mui firme esperanza.<br />

Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Escusase <strong>de</strong> que su hijo no le havia entregado el<br />

libro nuevo. Quejase <strong>de</strong> que Cesar se enojó<br />

con él por el estilo, haviendo perdonado a los<br />

que rogaron a los Dioses que fuese vencido.<br />

Dice que ha tratado conamente y con mucho<br />

recato <strong>de</strong> Ciceron por temor <strong>de</strong> ofen<strong>de</strong>r con<br />

ello a Cesar. Ultimameme le ruega) le alcance<br />

su buelta a la patria) y que no permita se<br />

divulgue su libro , sin que le enmien<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

modo, que no le páre algun perjuicio.<br />

Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />

A U L O C E C 1 N A A M. T. C.<br />

VII. SI el libro ha venido ti tu po<strong>de</strong>r algo<br />

tar<strong>de</strong>, ruegote que perdones mi<br />

mucho temor, y te apia<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la manera <strong>de</strong> los<br />

t;empos. Porque mi bij"o (segun entiendo) temió<br />

(y con razon ) si el libro se di-vu/gaba , no<br />

me fuese indiscretamente perjudicial, pues 110<br />

nos importa tanto vér con qué voluntad se escribe,<br />

,'amo con qué tal se recibe: especialmente<br />

pues están aun corriendo sangre ¡as hn'idas<br />

que mi propia pluma me ha dado. Porque soi<br />

en uto particularmente dngradado : pz,:e¡ la<br />

mentira <strong>de</strong> u11a escritura se er;mienda con borrarla,<br />

la necedad <strong>de</strong> cIJa se (¡litiga con la fama<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


194 LIBER VI.<br />

<strong>de</strong> quo quidquid <strong>de</strong>trahas , neces;<br />

se esr aut infirmirati aut invidiae as signetur.<br />

Ac nesdo, an tibi gratius<br />

opportuniusque acci<strong>de</strong>rit. Nam quod<br />

praestare non poreram , primum erat<br />

non attingere: secundum benefidum<br />

, quam parcissime facere. Sed tamen<br />

ego qui<strong>de</strong>m me sustinui. Multa<br />

minui, mulra sustuli, complura ne<br />

posui qui<strong>de</strong>m. Q!Iemadmodum igitur<br />

scalarum gradus si alios tollas , alios<br />

incidas, nonnu11os male haerentes relinquas,<br />

ruinae periculum struas, non<br />

adscensum pares; sic tot malis cum<br />

vinétum, tum fraétum studium scribendi,<br />

quid dignum amibus aut probabile<br />

potest afferre? QhlUm vera ad ipsius<br />

Caesaris nomen veni, toto cor-:<br />

pore contremisco, non poenae metu,<br />

sed illius iudicii: totum enim Caesarem<br />

non novio Q!.tem putas animum<br />

esse , ubi secum loquitur? hoc probabit:<br />

hoc verbum suspiciosum est:<br />

quid si muto? at veTeor ne peius<br />

sito Age vero , laudo aliquem:<br />

num off.:ndo? quum porro offendam,<br />

quid si non vule? armati stylum perse-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. 195<br />

y todo lo que <strong>de</strong> alli se quita, lo atribuyen <strong>de</strong><br />

necesidad ti cobardía <strong>de</strong> ánimo, (} ti embidia.<br />

Aunque para tí creo ha valido mas así, y te<br />

dará mas gusto. Porque pues no podia yo C01'­<br />

"espon<strong>de</strong>,. con mi estilo al valor y merecimien·<br />

to <strong>de</strong> tus alabanzas ,fuera mejor no haver tocado<br />

en ellas: y ya que toqué, pasar por ellar<br />

<strong>de</strong> presto. Pero en fin yo en aquella parte me<br />

<strong>de</strong>tuve. Muchas cosas abagé <strong>de</strong> punto, muchas<br />

las quité <strong>de</strong>l todo, muchas no quise ponerlas.<br />

Tasi como si ti una escalera le quitan unos es·<br />

ealones ,y otros le quiebran, y otros le <strong>de</strong>jan<br />

<strong>de</strong>sbaratados, la hacen que sta <strong>de</strong>speña<strong>de</strong>ro,<br />

mas que escalera para subir; <strong>de</strong> esta misma<br />

manera mi estilo <strong>de</strong> escribir ajUgido y <strong>de</strong>rribado<br />

con tantos trabajos, qué cosa pue<strong>de</strong> hacer<br />

que agra<strong>de</strong> al oido, ni parezca bien al mundo?<br />

Pues quando vengo ti tratar <strong>de</strong> Cesar,todo<br />

el cuerpo me tiembla, no <strong>de</strong> temor <strong>de</strong> pena<br />

ninguna, sino <strong>de</strong> cómo lo tomará aquello: porque<br />

<strong>de</strong> la natural condicion <strong>de</strong> Cesar tengo<br />

mui poca noticia. Qyando lo introduzgo que él<br />

habla consigo ti solas, con quánto temor piensas<br />

tú que estoi? si le parecerá bien esto: si<br />

tendrá aquel término por sospechoso: pues si<br />

lo mudo? temo que parecerá peor el que pusiere<br />

en Jlt lugm', Pues si alabo ti otro, estoi con.<br />

recelo si se enfadará <strong>de</strong> aquello? si digo mili<br />

<strong>de</strong> algu11O , ea, sino le dá gusto? La ew'ituI,t?<br />

N:1 <strong>de</strong>l<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER VI.<br />

seguitur: vW:i et nondurn restitutí quid<br />

faciet? Auges etiam tu rnihi timorem,<br />

qui in OratfJre tuo caves tibi per Brutum<br />

, et ad excusarion'em socium quaeriso<br />

Ubi hoc omninrn panonus facis,<br />

quid me veterem tuum, nunc omnium<br />

clientem , sentire oponet? In hac igitur<br />

calumnia timoris, et caecae suspicionis<br />

tormento, quum plurima ad<br />

alieni sensus conieéhuam, non ad<br />

SUllm illdicillm scribanrur , quam dificHe<br />

sit eva<strong>de</strong>re, si minus expertus<br />

es (quod te ad omnia summum arque<br />

excellens ingenillm armavit) nos<br />

sentimus. Sed tamen ego filio dixeram<br />

, librurn tibi legeret et auferret:<br />

aut ea conditione daret, si reciperes<br />

te correél:ururn, hoc est, si rotum<br />

alium faceres. De Asiatico itInere<br />

, qllanguam surnma necessitas premebat<br />

, ut imperasti feci. Te pro<br />

me quid horter? vi<strong>de</strong>s tempus venisse,<br />

quo<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIlJER 1"1.<br />

'qua necesse sit <strong>de</strong> nobís cOMstitui.<br />

Nihil est , mi Cícero , quod filium<br />

mellm exspeéles: adolescens est: 0mnia<br />

excogitare vel studio , vd aetate<br />

, vd meto non potest. T otum negotium<br />

tu sl1stineas oportet. In te mi·<br />

hi omnis spes esto Tu pro tua' pru<strong>de</strong>ntia,<br />

quibLlS rebus gau<strong>de</strong>at quibus<br />

capiatur Caesar, tenes. A te omnia<br />

proficiscantur , et per te ad exitmll<br />

perduGlntur necesse esto Apud ipsl1m<br />

multum , apud eius omnes plurimum<br />

potes. Unum tibi si persuaseris, non<br />

hoc esse tui muneris si quid rogatus<br />

fuerís ut facias, (quanquam id<br />

mJgnum et amplum est ) sed totum<br />

tl1um es se onus , perficies. Nisi forre<br />

am in miseria nimis stulte, aut in<br />

amlCltla mmlS impu<strong>de</strong>nter tibi onus<br />

impono. Sed urrique rei excusationem<br />

tuae vitae consuetudo dar. Nam quod<br />

ita consuesti pro amicis laborare; non<br />

iam sic sperant abs te, sed etÍlm<br />

sic imperant tibi familiares. Qpod ad<br />

librum artinet) quem tibi filius dabit,<br />

peto a te ne exeat, aut ita<br />

corrigas ne mihi noceat. Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. 10[<br />

ARGUMENTO.<br />

Cuentale como ha recabado <strong>de</strong> Balbo y <strong>de</strong> Opio<br />

que pueda ir a Sicilia y estarse alli ; aconsejale<br />

, que no quiera estar mas lejos <strong>de</strong> Roma.<br />

Ano <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />

'M. 1'. C. A A U L O e E C 1 NA.<br />

VIII. yo entendí <strong>de</strong> lo que me d¡.jo Largo<br />

, que es un hombre que te tiene<br />

much,t aJicion, que te havian dado <strong>de</strong> plazo<br />

para po<strong>de</strong>r estar en Sicilia hasta el primero<br />

<strong>de</strong> Enero: y como tenia experiencia que lo<br />

que Ealho y Opio hacían en ausencia <strong>de</strong> Cesar,<br />

lo solia él tener por bien hecho; roguéles<br />

mz,ti encarecidamente, que me hiciesen merced<br />

<strong>de</strong> darte licencia <strong>de</strong> que estuvieses en Sicilia<br />

basta que nos plJí"eciese convenir que estwuieses.<br />

r con tener ellos costumbre <strong>de</strong> prometerme<br />

llana y faci/mente lo que les pedía, ;10<br />

siendo cosa que les diese mucha pena; y si mt<br />

<strong>de</strong>cían <strong>de</strong> no, darme razon por dón<strong>de</strong> no se<br />

podia hacer lo que yo les pedia; ti esta <strong>de</strong>manda<br />

no me die1'on luego respuesta: pero el mIsmo<br />

día me t'espondieron, )1 me dieron licencia<br />

<strong>de</strong> que tu estuvieses en Sicilia todo el tIempo<br />

que quisieses; y que ellos me aseguraban que<br />

por ello no te vendría nir.gzm dano. Ypues has<br />

entendido 1.1 licencia que se te dá ; pareceme<br />

que es bien que entiend.u lo qUe yo tengo por,<br />

bue-.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI.<br />

tengo ae mirar por Stt persona y hacienda por<br />

todas las vias que pudiere. Restame aora,pues<br />

por muchos indicios tengo yo entendido, qué es<br />

lo que tú entien<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la <strong>de</strong>sgracia <strong>de</strong> los buenos,<br />

y <strong>de</strong> las miserias y calamida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la república,<br />

rogarte no mas <strong>de</strong> que ti la voluntad<br />

y ajicion que tú <strong>de</strong> tuyo le bavias <strong>de</strong> tener ti<br />

Cecina, le añadas por me hacer ti mí merced<br />

tanto amor, quanto entiendo que me precias.<br />

Porque eJte será el mayor placer que yo podré<br />

-recibir <strong>de</strong> tí. Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Promete su favor a Trebiano , que se hallaba <strong>de</strong>sterrado<br />

, con el que estaba muí enojado Cesar<br />

porque no solamente no havia <strong>de</strong>jado las armas<br />

<strong>de</strong>spues <strong>de</strong> la batalla <strong>de</strong> Farsalo , pero havia<br />

continuado guerra en la Africa.<br />

Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />

M. T. C. A T R E B lA N O.<br />

X. yo soi mui buen te stigo <strong>de</strong>l gran<strong>de</strong> amor<br />

que te tengo y s iempre te he tenido<br />

,y <strong>de</strong> laJ!.ran voluntad y ajicion que siempre<br />

he entendido que me tienes. Porque aquel<br />

tu parecer, o por mejor <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>sdicha <strong>de</strong> perseverar<br />

tanto en las guerras civiles, siempre<br />

me dió mucha pena: y el vh' que tengas t .mta<br />

<strong>de</strong>sgracia en cobrar tu estado y dignid.'ld mas<br />

ttlr<strong>de</strong> <strong>de</strong> lo que seria jetifo y yo querúa, me tiá<br />

no<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VI. "'11<br />

guamente lo hice, y asi me tienen en mucho,<br />

y me quieren mucho. r asi siempre que yo huviere<br />

buena sazon para tratar <strong>de</strong> tus negocios,<br />

quiero <strong>de</strong>cir <strong>de</strong> tu tibertad y uguro ? porque<br />

en esto está el todo, para lo qua! cada día me<br />

dan mayor esperanza las pláticas que yo tengo<br />

con ellos, yo lo trataré y trazaré por mí<br />

mismo. No hai para que <strong>de</strong>cirte particula1'mente<br />

lo que haré : sino qZle emplearé en tu<br />

servicio toda mi aficion y voluntad. Pero importame<br />

mucho pa'l'a que tengan por cierto, que<br />

no havrá cosa tan dificultosa, que no me parezca<br />

<strong>de</strong> mucho contento haciendo/a en tu ser ....<br />

vicio. Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Escusase <strong>de</strong> que no le havia escrito, prometele<br />

mejor esperanza <strong>de</strong> su libertad, y cambien <strong>de</strong><br />

hacer por él todo lo posible.<br />

Aiío <strong>de</strong> la fundacion d: Roma 708.<br />

M. T. C. A T R E B lA NO.<br />

XI.ANtes <strong>de</strong> aora te hu viera escrito, si<br />

se me ofreciera alguna manera <strong>de</strong><br />

carta que po<strong>de</strong>rte escribir. Porque en una necesidad<br />

como /a tuya, los am;gos han <strong>de</strong> escribir<br />

o consuelos o ofertas. Consuelos no te los<br />

esrribia ,porque yo sabía por relacion <strong>de</strong> mtt­<br />

[hru el much() valor y sabiduría que muntras<br />

02 en<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LJ.BER 1'1.<br />

res imunam temporum, quamque te ve·<br />

hementer consolarerur conscientia faéto­<br />

,I'um et consiliorum tuorum : quo.d qui<strong>de</strong>m<br />

si facis, magnum fruélum studiorum<br />

oprimorum capis , in quibus te semper<br />

scio esse versatum; idque ut fadas<br />

eti3m arque etiam te hortor. Simul et illud<br />

tibi, homini peritissimo rerum et exc:mplorum<br />

et omnis vetusraris , ne ipse<br />

quiclem rudis, sed in srudio minus fortasse<br />

quam veUem , at in rebus arque<br />

usu plus eriam quam vellem , versa tus<br />

spon<strong>de</strong>o , tibi istam acerbitatem et iniuriam<br />

non diuturne fore. Nam et ipse<br />

qui . pturirnum . potes.r, quotidie mihi<br />

<strong>de</strong>labi ad aequitatem et ad rerum naturam<br />

vi<strong>de</strong>tur : et ipsa causa ea est,<br />

tlt ¡am símul cum repl1blica quac in<br />

perpetul1m iacere non potest, necessario<br />

reviviscat arque recreetur: quoridieque<br />

aliquid fit lenius et liberalius<br />

quam timebamus. G.!:¡ae quoniam in<br />

temporum inclinationibus saepe parvís<br />

posira sunt, omnia mornenra observabimus<br />

, neque ullum praetermittemus<br />

tui iuvandi et levandi 10cum.<br />

!taque ilIud alterum quod dixi<br />

literarUffi genus quotidie mihí, ut<br />

spe-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER PI.<br />

spero, fiet proclivillS , ut etiam poUice"<br />

ti possim. Id re, quam verbis, faciam<br />

libentius. Tu velim existimes, et pIures<br />

te amicos habere, quaOl qui in isto<br />

caSll sint ae fuerint , quantum qui<strong>de</strong>m<br />

ego intelligere potuerim; et me<br />

conee<strong>de</strong>re eortlm nemini. Fortem fae animum<br />

habeas et magnum , quod est<br />

in uno te. Quae sunt in fortuna, temporibus<br />

regentur , et consiliis nostris<br />

provi<strong>de</strong>bunrur. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Gratulatur' <strong>de</strong> reJtitutione, quam Dolabel­<br />

Jae beneficio ipJi ímpetraverat; hortatu.r·<br />

que, ut aequo animo iaéluram f vrtunarum<br />

ferat, quía plus acquisíverit quam<br />

amiserat.<br />

Anno U. C. 709.<br />

M. T. C. TREBIANO, S. D.<br />

XII. D01abellam antea tantummodo<br />

. diligebJm; obligatus ei nihil<br />

eram ; nec enim acci<strong>de</strong>rat mihi opus es·<br />

se ; et ille mihi <strong>de</strong>bebat, quod non <strong>de</strong>fueram<br />

eius periculis. Nunc tanto sum <strong>de</strong>vinaus<br />

eius beneficio, quod et aatea. in re , ee<br />

- hoc<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER r1.<br />

quod egó non mirabar, quum recor­<br />


LIBER PI.<br />

amicitiae ex parentibus nostris: quod<br />

faciendum- iis existimo , qui paternam amicitiam<br />

nullis ipsi officiis prosecuti sunr.<br />

lraque contentus ero nostra ipsorum a­<br />

micitia: cuius fiducia peto a te, ut ab­<br />

senrem me quibuscunque in rebus opus<br />

fuerit, tueare; si nullum officium tuum<br />

apua me intermoriturum existimas. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Respon<strong>de</strong>t Bitbynici cuidam epistolae, qua<br />

ille, constituta rep. cum Cicerone se fu­<br />

turum promiserat, quod gratum sibi<br />

¡ore significat, ct se eius cue amantis­<br />

Jimum confirmat.<br />

Anno U. C. 709.<br />

M. T. C. BITHYNICO , S. D.<br />

XVIlII. CUrn caeterarum rerum<br />

causa cupio esse aliquando<br />

rempublicam constitutam ; tum<br />

velim mihi credas , acci<strong>de</strong>re id etiam<br />

quo magis experam promissum tuum,<br />

quo in literis uteris. Scribis enim, si ita<br />

sit, te mecum esse viélurum. Gratissima<br />

mihi tua volunras est: facisque nihil<br />

alienum necessitudine n6>stra, iudiciisque<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

pa-


morationis<br />

LIBER rL<br />

ARGUM ENTUM.<br />

Cum Caesar ludos regiúnatim datttl'us CIset<br />

, curationem eorum Lepta ambiebat,<br />

cui id Cicero dissua<strong>de</strong>t, difJisus , propte,.<br />

multitudinem intimorum impetrari<br />

poue.<br />

Anno U. C. 708.<br />

M. T. C. LEPT AE , S. D.<br />

XXI. MAeulam officio fund:l1ffi<br />

esse gau<strong>de</strong>o. Eius Falernurn<br />

mihi semper idoneum visum<br />

ese diversorio, si modo te¿H satis est<br />

ad eomitatum nostrum recipiendum.<br />

Caeteroqui mihi loeus non displieet:<br />

nec ea re Petrinum ruuth <strong>de</strong>seram.<br />

Nam et villa, et amoeniras illa com-<br />

ese, non diversorii.<br />

De curatione aliqua munerum regionum,<br />

eum Oppio loeutus sumo Nam<br />

Balbum postea quam tu es profeélus<br />

non vidi; tantis pedum doloribus afficitur,<br />

ut se conveniri nolit. Omnino <strong>de</strong> tora<br />

re, ut mihi vi<strong>de</strong>tur, sapientius faceres,<br />

si<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


L1BER 1'"1.<br />

si non curares: qllod enim eo Iaoore<br />

assequi vis, nullo modo assequere. Tanta<br />

ese enim intimorum multitudo , ut<br />

ex his aliqllis potius affluae, quam novo<br />

sit aditus ; praesertim qui nihil afferat<br />

praeter. operam: in qua me se <strong>de</strong>disse<br />

beneficium puta bit , si modo ipsum<br />

sciet; non accepisse. Sed Camen<br />

aliquid vi<strong>de</strong>bimus in quo sir species. Alicer<br />

qui<strong>de</strong>m non modo non appetendum,<br />

sed etiam fugiendum puto. Ego me Asturae<br />

diutius arbitror commoraturum,<br />

quoad me quandoque veniat. Vale.<br />

ARGU'MENTUM.<br />

Toranius exul voluit Caesarianis ex Hispania<br />

vmturis occurrere , ut, captata iIlorum<br />

gratitl ,facilius CaeJari reconciliaretu,.:<br />

quod Cícero diuua<strong>de</strong>t, et manere<br />

iubet , ubi erat, quoad JGÍt'e pouie,<br />

quid agendum .lit. Addit tonsolationem a<br />

(ommuni calamitate , et reaí comcienti4.<br />

Anno U. C. 707.<br />

M. T. C. TORANIO, S. D.<br />

DE<strong>de</strong>ram triduo ante puerís<br />

en. Plancii literas ad te. Eo<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

nune<br />

XXII.


!lSZ LIBER rIlo<br />

mi sis etía m castris, sol us fugir. Hunc<br />

ego bélli rnihi finem feci : nec putavi,<br />

quum integrt pares non fuissemus , frafios<br />

superiores fore. Discessi ab ea<br />

bello, in qno aut in acie ca<strong>de</strong>ndurn<br />

fuit, aut in aliqnas insidias inci<strong>de</strong>ndum,<br />

aut inveniendum in via:oris<br />

manus , aut ad Iubam canfugiendurn,<br />

aut capiendus tanquam exsilio 10cus,<br />

aut consciscenda mors voluntaria. Certe<br />

nihil fuit praeterea , si te via:ori<br />

Dalles aut non au<strong>de</strong>res cornrnittere. Ex<br />

. omnibus autem iis quae dixi incornmodis<br />

, nihil tolerabilius exsilio; praesertim<br />

innocenti, ubi nuUa adiuna:a<br />

ese turpirudo; addo etiam, quum ea<br />

urbe careas , in qua nihil sir quod<br />

vi<strong>de</strong>re possis sine dolore. Ego cum<br />

meis (si quidquam nunc cuiusquam<br />

esr) etiam in rneis esse rnalui. Qyae<br />

acci<strong>de</strong>runt, amnia dixi futura. Veni<br />

domum, non quo oprime vivendi<br />

conditio esser; sed tamen) si esset<br />

aliqua forma reipublicae, tanquam in<br />

patria ut essem: si nu1la, tanquam<br />

in exsilio. Mortem rnihi cur<br />

cansciscerem, causa nulla visa est;<br />

CUt<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII.<br />

tido ,y perdido el fuerte, se fu! huyendo Jalo.<br />

EJte dia pUle yo para mí por término y rema­<br />

te <strong>de</strong> la guerra civil: pareciendome , que pues<br />

eJtando con todal nuestraJ fuerzas no havia­<br />

mal podido ler iguales con Cesar, menOJ lo po­<br />

driamol vencer <strong>de</strong>spueJ <strong>de</strong> rompidos una vez<br />

y <strong>de</strong>sbaratados. r <strong>de</strong>spedíme <strong>de</strong> aquella guer­<br />

ra, don<strong>de</strong> o havia <strong>de</strong> morir el hombre fclean­<br />

do, o d4r en alguna traícion , o ·venir a manos<br />

<strong>de</strong>l vencedor, o acogerse al reí Juba, o reti­<br />

rarle ti alguna parte como ti un voluntario <strong>de</strong>s­<br />

tierra, J matarle con sus propias manos. Por­<br />

que una <strong>de</strong> estas cosas havia por fuerza <strong>de</strong> ha­<br />

cer, el que no quisiese o no osáse ponerle en<br />

las manos <strong>de</strong>l vencedor. De todoJ estos danos<br />

que he dicho, el mas tolerable era el <strong>de</strong>stierro;<br />

especialmente ti un hombre que no conocia en<br />

sí culpa que le pudiese causar verguenza: y<br />

ha viendo <strong>de</strong> carecer <strong>de</strong> una ciudad, en que no<br />

se puedc vér cosa que no dé pena. Pero en.fin<br />

yo quile 'estar con los mios en mi hacienda, si<br />

oí dia pue<strong>de</strong> nadie <strong>de</strong>cir mio. Todo lo que ha<br />

sucedido, ya yo lo pronostiqué que havia <strong>de</strong><br />

suce<strong>de</strong>r. Bol'víme ti mi casa, no porque me pareciese<br />

buena manera <strong>de</strong> vivir; sino con.fin <strong>de</strong><br />

tltal' en ella como en mi propia tierra, si hu­<br />

viese alguna manera <strong>de</strong> república: y Ji no, como<br />

en un <strong>de</strong>stierl'o. Para darme ti mí mismo<br />

la muerte '. m me pareció que havia razon;<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

aun-


LIBRO VII. zSs<br />

'aunque las bavia muchas para <strong>de</strong>searla. Porque<br />

es un dicho antiguo, Que no hai porque<br />

<strong>de</strong>sear la vida, don<strong>de</strong> uno no vive con la<br />

honra que salia. Pero en.fin es gran consuelo<br />

verse bombre carecer <strong>de</strong> culpa; especialmente<br />

pues tengo dos cosas con que entretenerme, que<br />

son ciencia <strong>de</strong> mui buenas letras, y honra <strong>de</strong><br />

mui ilustres hechos: <strong>de</strong> las quales la primera<br />

nadie me la podrá quitar mientras yo viva, y<br />

la otra ni aun <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> muerto. Todo esto te<br />

he querido ew'ibir aunque con alguna proligidad<br />

,y ti trueque <strong>de</strong> darte pesadumbre,porque<br />

te conozco por mui aficionado mio y <strong>de</strong> la república.<br />

r he querido que entendieses toda mi<br />

intencion ,para que supieses, que lo primero<br />

que yo <strong>de</strong>seé fué , que ningun particular pt-ldiese<br />

mas que toda la república. r que <strong>de</strong>spues<br />

que ví, que por culpa <strong>de</strong> alguno podía uno tao·<br />

to que no le podiamos resis#r , <strong>de</strong>seé la paz:<br />

y que <strong>de</strong>spues qtte ví perdido el égército, y<br />

muerto aquel capitan tri solo el qual estaba<br />

nuestra esperanza, <strong>de</strong>seé qtte todos Jos d(más<br />

d(jasemos las armas; y quando con esto no pu<strong>de</strong><br />

salir, las<strong>de</strong>gé yo. Porque si ésta es. ciudad,<br />

viviré en ella como ciudadano; y si no, mejor<br />

lugar es éste para vivir en <strong>de</strong>stierro, que<br />

no Rodas ni Mitylene. Mas qtúJiera tratar<br />

contigo eJto .ara a cara: pero como me pareci6<br />

gue se dilataba mucho el po<strong>de</strong>rnos vlr, quisete-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 3°1<br />

n,o' se te ofrecerá mejor? Qyanto a lo que me<br />

escribes <strong>de</strong> aquel Jurista Preciano, yo jamál<br />

ceso <strong>de</strong> escribirle en tu favor. r él me respon­<br />

<strong>de</strong>, que hará <strong>de</strong> manera que tengas obligacion<br />

<strong>de</strong> darle las gracias. Avisame <strong>de</strong> lo que hicie­<br />

re. Yo estoi a!',uardando lo que me escribireis<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Inglaterra. Tén salud.<br />

ARGUMBNTO.<br />

Encargale a Tcebacio que le escriba; y exortale<br />

que no <strong>de</strong>see bol ver a Roma ames <strong>de</strong>l tíempo<br />

conveniente. Ano <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 699.<br />

M. T. c. A T RE B A e IO.<br />

VIIII.MUchos di as ha que no sé en qué<br />

f1.. entien<strong>de</strong>s. Porque ni tú me es­<br />

cribes: ni yo tampoco te he escrito en estos dos<br />

meses. Porque como no estaba! con mi herma­<br />

no Qyinto) ni sabía ti don<strong>de</strong> las bavia <strong>de</strong> re­<br />

mitir, ni ti quien las bavia <strong>de</strong> encomendar.<br />

Deséo saber en qué entien<strong>de</strong>s) y dón<strong>de</strong> has <strong>de</strong><br />

invernar. Yo querría mucbo invernases con<br />

Cesar: aunque por verlo tan ocupado no le he<br />

o.sado escribir cosa n;'ngU1UJ. Pero heselo escri­<br />

to ti Ba/bo. Tú procura <strong>de</strong> mirar por tí. No se<br />

nos dará nada que buelvas ti Roma algo tar<strong>de</strong>,<br />

solamente venga! rico. Ni hai para que te dh<br />

prisa en venir, especialmente siendo ya muerto<br />

Vacerra. Pero no te falta consejo. Avisame<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

,<br />

<strong>de</strong>


LIBER rII.<br />

consritueris, cupio scire. Cn. Oéhvius,<br />

3n Cn. Cornelius qui<strong>de</strong>m, tuus familia"<br />

ris, summo genere narm, rerrae filius,<br />

is me , quía scit roum familiarem esse,<br />

crebro ad coenam invitar. Adhuc non<br />

potuit perducere : sed mihi camen gratum<br />

est. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Per iocum agitat, quod scripserat T'1'chatiu!,<br />

se Cacsari va/<strong>de</strong> iurisconsultum vi<strong>de</strong>ri : et<br />

timiditatis arguit , qui in Britanniam navigare<br />

recusaverit : ct ut <strong>de</strong> fruéJu commendationis<br />

ad Caesarem, ct omnibus re·<br />

bus suis scribat plura , admonet.<br />

Anno U. C. 699.<br />

M. T. C. TREBATIO , S. D.<br />

X. LEgi roas literas, ex quibus in ..<br />

tellexi te Caesari nostro val <strong>de</strong><br />

Iureconsultum vi<strong>de</strong>ri. Est quod gau<strong>de</strong>as,<br />

te in ista loca venisse, ubi aliquid sapere<br />

vi<strong>de</strong>rere. Quod si in Britanniam quoque<br />

profeél:us esses, profeél:o nemo in illa<br />

tanta insula peririor té fuisset. Veruntamen<br />

( ri<strong>de</strong>amus, licer: sum enim a te<br />

invita tus ) subinvi<strong>de</strong>o tibi , uitro te et-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> , <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

iaDl


LIBRO VII.<br />

<strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>terminares. Un amigo familiar tu­<br />

yo ,que no sé si u dice Cnéo Oéiavio ,o si Cnéo<br />

Cornelio, hombre <strong>de</strong> antigua casta, porque es<br />

hijo <strong>de</strong> la tierra, me combida muchas veces a<br />

cenar, porque sabe que soi tu amigo. Hasta<br />

aora no la ha podido recabar <strong>de</strong> mi: pero con<br />

todo esto me dá gusto su cumplimiento. Tén<br />

salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Reprehen<strong>de</strong>le con donaire, porque le havia escri­<br />

tO Trebacio , que Cesar le ren ia por un gran Ju­<br />

rista : y le nota <strong>de</strong> cobar<strong>de</strong>, porque no havia<br />

o.sado pasar a Inglaterra: y encargale le dé a­<br />

VISO <strong>de</strong>l fruco que havia producido su reco­<br />

mef'ldacion a Cesar, y <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> sus cosas<br />

le dé larga cuenta.<br />

Arío <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 699.<br />

M T. C. A T RE BA CIa.<br />

x. yo he leido tu ca¡'ta , por la qual he<br />

entendido que ti nuestro amigo Cesar<br />

le parece que tú eres un gran Jurisconsulto.<br />

Bien tienes raZon <strong>de</strong> estar alegre, pues has<br />

ido ti una tierra, don<strong>de</strong> parecerá que sabes<br />

4lgo. Pues si bzwieras pasado ti Inglaterra,<br />

realmente que en una isla tan gran<strong>de</strong> como aquella<br />

es, no se huviera hallado hombre mal<br />

sabio que tú. Pero realmente que te tengo una<br />

poca df embidia ( que bim puedo escribir do-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

nai-


!jo6 LIBER rIl.<br />

hominem commonendum. Id feci. Q!.lid<br />

profecerim , fadas me velim certiorem:<br />

ct simul <strong>de</strong> toto statu tuo consiliisque<br />

omnibus. Scire enim eupio quid agas,<br />

quid exspeétes, quam longum istum<br />

tuum discessum a nobis futurum putes.<br />

Sic enim tibi persua<strong>de</strong>as velim , unum<br />

mihi esse solarium quare facilius possim<br />

pati te esse sine nobis , si tibi esse<br />

id emolumento sciam. Sin autem id<br />

noo e¡t, nihil duobus nobis est stultius:<br />

me, qui te· non Romam attraham;<br />

te , qui non hue advoles. Una mehereule<br />

nostra, ve! severa vel iocosa congressio<br />

pluris erít, quam non modo<br />

hostes , sed etiam fratres nosrri lEdui.<br />

Q!.lare omnibus <strong>de</strong> rcbus fae ut quam<br />

primum sciam:<br />

Aut comolando , aut consiJio , aut re<br />

iuvero.<br />

AB..-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBER 1"11.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Iocatur primum <strong>de</strong> interregnis: <strong>de</strong>in<strong>de</strong> sua­<br />

Jet, si e re sua sit, maneat apud Caesarem:<br />

sin minus, Romam se recipiat.<br />

Anno U. C. 700.<br />

M. T. C. TREBATIO, S. D.<br />

XI. N Isi ante Roma profeélus es..;<br />

ses, nunc eam cerre relinqueres.<br />

Quis enim tot interregnis Iureconsultum<br />

<strong>de</strong>si<strong>de</strong>rat? Ego omnibus, un<strong>de</strong><br />

petitur , hoc consilii <strong>de</strong><strong>de</strong>riffi ; ut a<br />

singulis interregibus binas advocationes<br />

postulent. Satisne ribi vi<strong>de</strong>or abs te ilIS<br />

civile dididsse? Sed heus tu, quid agis?<br />

ecqnid fit? vi<strong>de</strong>o enim te iam iocari<br />

per literas. Haee signa meliora sunt,<br />

quam in meo Tusculano. Sed quid sir,<br />

scire cupio. Consuli qui<strong>de</strong>m te a Caesare<br />

scdbis : sed ego tibi ab ilIo con·<br />

suli maLlem. Quod si aut fit, aut futulum<br />

putas ; perfer istam militiam, et<br />

permane. Ego enim <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rium tui,<br />

spe tuorum commodorum consolabor.<br />

Sin autem ista Slmt inaniora, redpe<br />

te<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


316 LIBER r1I.<br />

nisi quod, ubi esses, plane nesciebam.;<br />

Hic tu me etiam insimulas , nec satis­<br />

-faélionem meam accipis. Audi, Testa<br />

mi : utrum superbiorem te pecunia fa-<br />

dt, an quod te imperator consulit? Mo­<br />

riar, ni (quae tua gloria est) puto te<br />

malle a Caesare consuli, quam inaurari.<br />

Si vero utrumque esr : quis te [eret,<br />

praeter me, ql1i omnia ferre possum?<br />

Sed ut ad rem re<strong>de</strong>am, te istic invitum<br />

non esse, vehementer gau<strong>de</strong>o: et<br />

lit illud erat molestum, sic hoc est iu­<br />

cundum. Tantum metuo, ne artificiurn<br />

tuum tibi pamU1 prosit. N am ut audio<br />

istic , Non ex iure manu consertum, sed<br />

mage ferro<br />

Rem repetunt.<br />

Et tu soles ad vim facíendam adhibe­<br />

ri ? Neque est, quod illam exceptio­<br />

nem in interdiélo perrimescas , Q!..Jod tu<br />

prior vi bominibus armatis non veneris.<br />

Scio enim te non esse procacem in<br />

lacessendo. Sed ut ego quoque te aliquid<br />

admonearn <strong>de</strong> nostris cautioni­<br />

bus; Treviros vites censeo. Audio<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

c¡¡-


33 2 LIBER rll.<br />

Sic habeto, non tibi maiod esse curae,<br />

ut iste tuus a me discessus qua m fruétuosissimus<br />

tibi sir , quam mihi. Itaque,<br />

quando ves trae cautiones infirmae<br />

sunt, Graeculam tibi misi cautionem<br />

chirographi mei. Tu me velim <strong>de</strong> ratione<br />

Gallici belli certiorem facias. Ego<br />

enim ignavissimo cuique maximam fi<strong>de</strong>m<br />

habeo. Sed ut ad epistolas tuas<br />

re<strong>de</strong>am, caetera belle: illud miror; quis<br />

solet eo<strong>de</strong>m exemplo pIures dare , 'luí<br />

sua manu scriblr? Nam quod in palimpsesto<br />

, laudo equi<strong>de</strong>m parsimoniam:<br />

sed miror, quid in illa chartula fuerit,<br />

quod <strong>de</strong>lere malueris quam haec scribere;<br />

nisi forte mas formulas. Non<br />

enim puto te roeas epistolas <strong>de</strong>lere,<br />

l1t reponas tuas. An hoc significas, nihil<br />

fieri ? frigere te? ne charram qui<strong>de</strong>m<br />

tibi suppeditare? 1am ista tua culpa<br />

est, qui verecundiam tecum ex tuleris<br />

, et non hic nobiscum reliqueris.<br />

Ego te Balbo , quum ad vos proficiscetur<br />

y more R.omano cornmendaba.<br />

Tu, si intervallum longius erit<br />

rnc::arum literarum , ne sis admiratus.<br />

EraIn<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


334 LJBER rJI.<br />

Eram enim abfururus mense Aprilí.<br />

Has literas scripsi in Pomptino , quum<br />

ad villam (*) Metrilii Philemonis divertissem<br />

: ex qua iam audieram fremitum<br />

clientillm meorum, quos qui<strong>de</strong>m tu mihi<br />

conciliasti. N am Ulubris honoris mei<br />

causa vim maximam ranunculorum se<br />

commosse constabat. Cura ut valeas. vI.<br />

idus April. <strong>de</strong> Pomptino.<br />

Epistolam tuam, qua m accepi ab L.<br />

'Arruntio , conscidi innocentem: nihil<br />

enim habebat, quod non vd in condone<br />

reae legi posset. Sed et Arruntius<br />

ita te mandasse aiebat, et tu adscripseras.<br />

Verum illud esto. Nihil te ad me<br />

postea scnpslsse <strong>de</strong>miror, praesertim<br />

tam novis rebulo<br />

(*) Alii cum Aprileo: M. I.E.mili¡.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 335<br />

maravilles. Porque todo el mes <strong>de</strong> Abril he <strong>de</strong><br />

tstar' fuera <strong>de</strong> Roma. Esta carta te'eJo"ibo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

Pontino, estando apoJentado en la granja<br />

<strong>de</strong> (*) Metritio Filemon: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la qual oigo el<br />

estruendo <strong>de</strong> mis clientes, los que tú me procuraste.<br />

Porque tengo nueva cierta, que u ha<br />

movido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Ulubra en mi favor una gran<br />

multitud <strong>de</strong> ranaquajos. Mira por tu salud.<br />

Dada ti ocho <strong>de</strong> Abril <strong>de</strong> Pontino.<br />

La carta que me escribiste con Lucio Arrun·<br />

do , la hice pedazos sin que ella lo mereciese:<br />

porque no venia en ella cosa, que no se pudiese<br />

leer en concejo seguramente. Pero dijome<br />

Arruncio que tú se lO' havim dicho asi <strong>de</strong> palabra,<br />

y tú tambien me lo pedias asi al pie <strong>de</strong><br />

ella. Pero vaya en buen hora. Maravillome<br />

que <strong>de</strong>/pues acá no me bayas escrito cosa ninguna,<br />

eJpecialmente haviendo sucedido tantas<br />

nO'4Jeda<strong>de</strong>s •<br />

AR-<br />

(*) O'm<br />

©<strong>Biblioteca</strong><br />

'I)n Ahril<br />

<strong>Nacional</strong><br />

leen: Marco <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Emilio.


LIBER '1'11.<br />

id fecíssem Musis omnibus approbantíbus.<br />

Sed tamen erat aptum bibliothecae<br />

, stl1diisque nosrris congruens.Bacchis<br />

vero ubi esr apud me locus? At<br />

pulchellae sunr. Novi oprime, et saepe<br />

vidi. Nominatim tibi signq mihi nora<br />

mandassem, si probassem. Ea enim signa<br />

ego emere soleo , quae ad simiHtudinem<br />

gymnasiofUOl exornent rnihi in<br />

palaesrra locum. Manis vero signum<br />

quo mihi pacis auétori? Gau<strong>de</strong>o nullum<br />

Saturni signum fuisse. Haec enim<br />

duo signa putarem mihi aes alienum attulisse.<br />

Mercurii mallem aliquod fuisset.<br />

Fecilius ( puto) cum Aviano transigere<br />

possemus. Qgod tibi <strong>de</strong>stinaras (*) Trapezophoron,<br />

si te <strong>de</strong>leétat, habebis:<br />

sin autem senrentiam mutasri, ego habebo<br />

scilicet. Ista ql1i<strong>de</strong>m summa nae<br />

ego multo libenrius emerim diversorium<br />

TarraCÍnae, ne semper hospiti<br />

molestus sim. Omnino liberti mei vi<strong>de</strong>o<br />

esse culpam , cui plane res certas<br />

(*) i. e. qui mensam fere : seu mensae fulcilIlemum.<br />

,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


350 LIBER rII.<br />

tas mandaram ; iternCJl1e Iunii, quem pu·<br />

to tibi notum esse , Aviani familiarem.<br />

Exhedria ql1aedam mihi nova sunt insti·<br />

tuta in porticula Tusculani. Ea volebam<br />

tabellis omare. Erenim , si quid generis<br />

istiusmodi me <strong>de</strong>leétat, piétura <strong>de</strong>leétat.<br />

Sed tamen , si ¡sta mihi sunr habenda,<br />

certiorem velim me facias, ubi sint,<br />

quando arcessantur, quo genere veéturae.<br />

Si enim Damasippus in sententia<br />

non manebit, aliquem pseudodamasippum<br />

vel cum iaaura reperiemus.<br />

Quod ad me <strong>de</strong> domo scribis iterum<br />

, iam id ego proficiseens manda ....<br />

bam meae Tulliae. Ea enim ipsa hora<br />

acceperam tuas literas: egeram etiam<br />

cum tuo Nícia; quod is ntitur (ut seis)<br />

familiarirer Cassio. Ut redii aurem , prius<br />

qllam tuas legi has proximas literas,<br />

qllaesivi <strong>de</strong> mea Tullía quid egisset.<br />

Per Liciniam se egisse dicebat. Sed opinar<br />

Cassium mi noo ita multum sorore.<br />

Eam porro negare se au<strong>de</strong>re,<br />

quum vir abe ser, (ese enim profeétus<br />

in HispJniam Decius) illo et absente<br />

et ioscienre migrare. Esr mihi gratissimum,<br />

tanti a re aestimatam consuetudinem<br />

vitae viétusque nostri: primum,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBR o VII. 35 1<br />

que se havia <strong>de</strong> hacer; y tambien Junio amigo<br />

<strong>de</strong> Aviano , al qua! creo ya conoces. Yo<br />

he emprendido <strong>de</strong> hacer en mí gral'tja Tusculana<br />

ciertol asientos nuevo! en e/ .1,zaguan. Y<br />

querría/o! adornllr con algunos buenoJ quadros.<br />

Porque si algo me dá gus.to <strong>de</strong> ese artificio<br />

, es realmente la pintura. Pero en jin , si<br />

todada han <strong>de</strong> ser para mí es as estatuas, querría<br />

me avisases dón<strong>de</strong> están,y quándo vendrán,<br />

y por qué manera <strong>de</strong> portes. Porque si Dama·<br />

sipo muda <strong>de</strong> parecer, havremos <strong>de</strong> buscar al·<br />

gun Damasipo contrahecho, aunque sea con<br />

per<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l precio.<br />

Qganto ti lo que me escribes ya segunda vez<br />

acerca <strong>de</strong>l negocio <strong>de</strong> la casa, yo dí cargo <strong>de</strong><br />

ello ti mi hija Tulia quando me partí <strong>de</strong> Roma.<br />

Porque ti la que estaba ya para partirme<br />

recibí tu carta: y tambien lo traté con tu amigo<br />

Nicia, el qtMl (como tú sabes) es mui familiar<br />

amigo <strong>de</strong> Casio. Q!.tando bolví , antes<br />

<strong>de</strong> recibir esta tu segunda carta, le pregunté<br />

ti mi hija Tulia , si havia tratado algo <strong>de</strong> ello.<br />

Respondióme que lo havia tratado con Lícinia.<br />

Pero entiendo, que Casio no está muí bien con<br />

su hermana. Y tambíen entiendo que ella dice,<br />

que estando su marido ausente, (porque Decio<br />

está en España) y sin darle parte, no se osará<br />

mudar. Mucho gusto me dá, que tú precies<br />

tanto la compania y trato <strong>de</strong> nuestro 'vivir,<br />

que<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII.<br />

(le baver empleado parte <strong>de</strong>l día en visitar a<br />

mis amigos; lo qual aara hago mas ti menudQ<br />

que salia, porque les parece que oi dia vér un<br />

ciudadano que tenga buena opinion y parecer,<br />

es como vér un cuervo blanco; encierro me en<br />

mi libreria: don<strong>de</strong> yo hago tantas obras, quantas<br />

tú por ventura sentirá!. Porque <strong>de</strong> una tu<br />

conversacion , en que reprehendias. mi tristeza<br />

y poca confianza, entendí que <strong>de</strong>cias ti los<br />

<strong>de</strong> tu casa, que no mostraba yo en mi vivir<br />

aquel ánimo que en mis libros parecia. Pero<br />

entonces lloraba yo la caída <strong>de</strong> la república,<br />

la qual queria yo y amaba mucho, no solamente<br />

por las buenas obras que ella me havia hecho<br />

ti mí , pero aun tambien por las gran<strong>de</strong>¡<br />

cosas que yo havia hecho en stf, servicio: y aun<br />

el dia <strong>de</strong> oi , aunque ya no solamente me dá<br />

consuelo la razon , la qual <strong>de</strong>be ser <strong>de</strong> mucha<br />

importancia, pero aun tambien el dis ...<br />

curso <strong>de</strong>l tiempo, que es el consuelo <strong>de</strong> los necios;<br />

cor¡ todo eso tengo gran<strong>de</strong> sentimiento<br />

<strong>de</strong> vér el bien comun tan arruinado y postrado,<br />

que no hai ni un aliento <strong>de</strong> esperanza<br />

<strong>de</strong> que algun dia tendrá mejor aliento. De<br />

lo qual aora no tiene la culpa aquel, en cuyo<br />

po<strong>de</strong>r está todo: si ya <strong>de</strong> esto no le damos culpa,<br />

y nos parece que no fuera razon que todo<br />

estu·viera en po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> uno: pero parte ha sucedido<br />

<strong>de</strong> esta m.'mera pot' <strong>de</strong>sgt'acia , y parte<br />

Tom.I1.. Aa por<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


37 Z LIBER rIJ.<br />

eumque unum praeter caeteros observat<br />

Ole díligit. Quem si tu ¡am forte cognosti<br />

, puto me hoc quod fado, facere<br />

serius. Ea est enim humanitate et observantia,<br />

ut eum tibi íam per se ipsum<br />

commendatum putem. Quod tarnen sí ita<br />

est, magnopere a te quaeso , ut ad eam<br />

;voluntatem , si qua m in illum ante has<br />

meas literas contulisti , quam maximus<br />

potest mea commendatione cumulus accedar.<br />

Sin aurem propter verecundiam<br />

suam minus se tibi obtulit, aut nondum<br />

eum satis habes cognitum , am quae causa<br />

eSt cur maioris commendationis indigear;<br />

sic tibi eum commendo, ut neque<br />

maiore studio quemquam, neque iustioribus<br />

<strong>de</strong> causis cornmendare possim.<br />

Faciamque id , qUQd <strong>de</strong>bent facere ii<br />

qui religiose er sine ambitione commendant<br />

: spon<strong>de</strong>bo enim tibi, vel potius<br />

spon<strong>de</strong>o, in meque redpio, eos esse M'.<br />

Curii more , eamque tum probitarem<br />

tum etiam humanitarem , ut eum er arnicitia<br />

tua, et tam accurata comrnendatione<br />

, si tibi sir cognitus, dignum sis<br />

existimaturus. Mihi cene gratissimum<br />

feceris , si intellexero , has literas tantum,<br />

quantum scribens confi<strong>de</strong>bam, apud<br />

1e pondus habuisse. Vale.<br />

AR-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 373<br />

Atico, al qual él respeta y ama mas que a todos<br />

los <strong>de</strong>más. Bien tengo por cierto, que si tú<br />

<strong>de</strong> él tienes ya noticia, llegará ya tar<strong>de</strong> esta mi<br />

carta <strong>de</strong> favor. Porque es un hombre <strong>de</strong> tanta<br />

humanidad y respeto, que entiendo, que por su<br />

propio valor le querrás tú ya mucho. r si ello<br />

es asi , ruegote muí encarecidamente, que la<br />

voluntad que antes <strong>de</strong> recibir ésta huviere.r<br />

puesto en él, por me hacer merced la acrecientes<br />

todo lo posible. Y si acaso por su mucho comedimiento<br />

no se te ha dado a conocer, o S11¡O<br />

tienes aun <strong>de</strong> él entera noticia, o si hai alguna<br />

'Otra razon por don<strong>de</strong> él tenga necesidad <strong>de</strong> mayor<br />

y mas encarecido favor; yo te lo encomiendo<br />

tan encarecidamente, como te podría encomendar<br />

al que con mayor aficion y por mas<br />

justos respetos te encomendase. r haré lo que<br />

tienen'obligacion <strong>de</strong> hacer los que encomiendan<br />

recatadamente y no por vía <strong>de</strong> ambicion: que<br />

te prometeré, o por mejor <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> hecho te<br />

pr'ometo , y tomo sobre mi , que Manio Curio<br />

es un homb1'e <strong>de</strong> tales costumb1'es ,y <strong>de</strong> tanta<br />

bondad y humanidad, que si tú una vez le conaces,<br />

lo tendr/u por digna <strong>de</strong> tu amistad, y<br />

<strong>de</strong> un favor tan encarecido. Yo recibiré todo el<br />

contento <strong>de</strong>l mundo si entendiere, que ésta ,mi<br />

carta ha podido contigo tanto, quanto confiaba<br />

quando la escribía. Tén salud.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VII. 377<br />

ro. Mi1:'a por tu salud, patron mio; 1 dale a<br />

mi querido Tiran las encomiendas <strong>de</strong> mi parte.<br />

Dada a los veinte y nueve <strong>de</strong> Oélubre.<br />

A.RGUMENTO.<br />

Encomienda a Auto la persona <strong>de</strong> Manío Curio,<br />

. y que le conserve libre y esento <strong>de</strong> todo daflo,<br />

perjuicio, y pesadumbre.<br />

A.no <strong>de</strong> la !ulfdacion <strong>de</strong> Roma 709.<br />

M. T. C. A AUT O P ROCONSUL.<br />

XXXI. EL respeto r voluntad que me<br />

tienes, la qual entendí manifiestamente<br />

en todo aquel tiempo que estuvimos<br />

juntos en Brin<strong>de</strong>z, me ha dado ánimo para escribirte<br />

familiarmente y con buen <strong>de</strong>recho, si<br />

algo se me ofreciel"e que me fuese mucho en ello.<br />

Manio Curio, el qual tiene sUs negocios y tratos<br />

en Patraso , es tan familiar amigo mio,<br />

que hasta alli pue<strong>de</strong> llegar. Yo he hecho por amor<br />

<strong>de</strong> él machas cosas ,y él tambierJ. muchaspop<br />

amor <strong>de</strong> mí: y lo que es <strong>de</strong> mayor importancia,<br />

hai entre nosotros 1fJt¡,; gran<strong>de</strong> y comun 'Voluntad.<br />

Y pues esto es así, hasml <strong>de</strong> hacer esta<br />

merced, si algo <strong>de</strong> mi amistad confias ; y si lo<br />

que por mí hiciste en Brin<strong>de</strong>z y la voluntad<br />

que me mJstraste <strong>de</strong>seas que me dé mas gusto,<br />

aunque me lo dió mucho; y si entien<strong>de</strong>s que<br />

todos /os tuyos me ti,nen mucha aftciotJ ; que<br />

. \<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

a


LIBRO VII.<br />

eso es cosa mas sufri<strong>de</strong>ra el oírlas que no el<br />

verlas. A lo menos no te hallaste presente etl<br />

campo Marcia, quando ti las nueve <strong>de</strong> la mañana,<br />

en la elucion <strong>de</strong> tesoreros, estuvo puelta<br />

la silla <strong>de</strong> Q!!into Maximo , el qual <strong>de</strong>dan<br />

que era consul : y como vino la nueva <strong>de</strong> SU<br />

muerte, la quitaron. r Cesar, haviendo captado<br />

los agiteros , para juntar el concejo P01'<br />

parroquias , lo juntó por centurias: y ti las<br />

dos horas <strong>de</strong> spues <strong>de</strong> medio dia nombró un consul,<br />

que governaJe hasta el primero <strong>de</strong> Enero,<br />

que bavia <strong>de</strong> Je'l' al otro día por la mañana. r<br />

asi te hago ¡aber, que en todo el confUlado <strong>de</strong><br />

Caninio no huvo hombre que comieJe ti medio<br />

dia. r mas que en todo aquel consulado la repilblica<br />

no recibió daño ningtmo. Porque ha<br />

sido Canillio un" consul <strong>de</strong> tanta vigilancia,<br />

que en todo sU consulado no pegó fUS ojos. A tí<br />

parecete que estas son cosas <strong>de</strong> donaires: porque<br />

no estás aquí presente. Pero si l{1.s vieses,<br />

no podrías <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> llorar la perdicion <strong>de</strong> la<br />

patría. Pues qué sería, si te escribiese lo <strong>de</strong>más<br />

que pasa? Porque hai injinitas cosas <strong>de</strong><br />

"este jaez: las qua/es yo no las bastaría ti sufrir<br />

, sino me huvieJe acogido al pueyto <strong>de</strong> la<br />

filosojia, y sino me hiciese compañia en mis<br />

estudios nu estro amigo Atico : cuyo te dices ser<br />

en la poses ion y dominio, aunque mio en el usufruto;y<br />

pues tú así lo confiesa! ,yo me tengo<br />

po,.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


388 LIBER rll.<br />

Trahantur per me pedibus omnes reí:<br />

sic vd Selíus tam eIoquens , ut possir<br />

probare se Iiberum ; non laboro. Urbanitatis<br />

possessionem , amabo , quibusvis<br />

interdiéHs <strong>de</strong>fendamus: in qua te unum<br />

memo , contemno caereros. Deri<strong>de</strong>ri te<br />

putas? N unc <strong>de</strong>mum inre1/igo te sapere.<br />

Sed mehercules extra iocum, val<strong>de</strong> mihi<br />

tuae literae faceta e elegantesque visae<br />

sunt. llla quamvis ridicula essent,<br />

sÍCut erant, mihi tamen risum non moverunt.<br />

Cupio ením nostrum illum amicum<br />

in tribunatu quam plurirnum habere<br />

gravitatis: id cum ipsius causa, (est<br />

enirn mihi, ut seis, in amoribus) tum<br />

mehercule etiam reipublicae; quam qui<strong>de</strong>m<br />

, quarnvis in me ingrata sit, amare<br />

non <strong>de</strong>sinam. Tu ) mi Volumni , ( quando<br />

et instituisti , et mihi vi<strong>de</strong>s esse<br />

gratum) scribe ad me quam saepissime<br />

<strong>de</strong> rebus urbanis , <strong>de</strong> republica. IllCUOdus<br />

est mihi sermo literarum tuarum.<br />

Praeterea Dolab lIam, quem ego perspício<br />

et iudico cupidissimum esse atque amantissimum<br />

mei ,cohorrare et confirma,<br />

ct red<strong>de</strong> plane meum. Non mehercule<br />

quo<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


, \<br />

LIBER VIIl.<br />

TametsÍ tu scio quam sis curiosus; et<br />

quam omnibus peregrinantibus gratum<br />

sir , minimarum quoque rerum, qua e<br />

domi gerantur, fieri certiotes : tamen<br />

hoc <strong>de</strong>precor , ne meum hoc officium<br />

arrogantiae cO'n<strong>de</strong>mnes , quod hunc lahorem<br />

alreri <strong>de</strong>legavi : non quin mihi<br />

suavissimum sit (ct occupato , ct ad literas<br />

scribendas ,ut tu nosti, pigerrimo)<br />

, tuae memoriae dare operam. Sed id ip­<br />

.sum volumen, quod tibi misi , facHe<br />

(ut ego arbitror) me excusat. Nescio<br />

cuius otii esset, non modo perscribere<br />

haee, sed omnino animadvertere. Omnia<br />

enim sunt ibi senatlls-consulta , ediéta,<br />

fabulae , rumores. Quod exemplum si<br />

forte minus te <strong>de</strong>leélarit, ne molestiam<br />

tibi eum impensa mea exhibeam , fae<br />

me certiorem. Si quid in republica maius<br />

aétum erit, quod isti operarii minus<br />

commo<strong>de</strong> persequí possint; et quemadmodum<br />

aétum sit, et quae cxistimatio<br />

secuta, quae <strong>de</strong> eo spes est, diligenter<br />

tibi perscribemus. Ut nunc<br />

est, nulla magnopere exspeétatio esto<br />

Nam et HU rumores <strong>de</strong> comitiis Transpadanorum,<br />

Cumarum tenus caluerunt.<br />

Ro-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LlBRO VIII. 997<br />

bien sé yo que tú eres mui curioso;, ti todos<br />

los que están fuera <strong>de</strong> sus tierras les dá gusto<br />

que les dén aviso basta <strong>de</strong> las mas pequeñas<br />

cosas que en ellas suce<strong>de</strong>n: pero supllCote, qUI<br />

no me tengas en esto por hombre entonado, por<br />

ha'ver yo dado ti otro el cargo <strong>de</strong> escribir las<br />

cosas qtee acaecen: porque no lo be hecho por­<br />

que no 'me dé mui gran gusto (aunque estoi<br />

mui ocupado, JI en el escribir cartas soi tan<br />

perezoso como tú sabes) el darte contento con<br />

avisarte <strong>de</strong> todo lo que pasa. Pero la gran<strong>de</strong>­<br />

%:a <strong>de</strong>l 'volumm que be embiado, me escusará<br />

(creo) para contigo faci/mente. Porque sería<br />

menestt1'estarmui <strong>de</strong>soCtlpado, no solamente<br />

para escribir tantas cosas, pero aun para ha­<br />

verl.1s <strong>de</strong> notar. Porque ván alli todas las or<strong>de</strong>naciones<br />

<strong>de</strong>l senado, los edi80s , lo que se di­<br />

ce por la ciudad, las nuevas que bai. r si esta<br />

manera <strong>de</strong> darte aviso no te parece bien, tlvi-;<br />

same <strong>de</strong> ello, porque no te dé pena ti costa <strong>de</strong><br />

mi bolsa. Si algo sucediere en la república <strong>de</strong><br />

tanta calidad, que esos escribientes no lo pue­<br />

dan bien advertir; yo te lo escribiré curiosa­<br />

mente <strong>de</strong> mi propia mano, <strong>de</strong> la manera que<br />

acaeciere, qué opinion se havrá tenido, qul<br />

esperanza havrá <strong>de</strong> ello. Pero en el estado en<br />

que aora están las cosas, no hai novedad nin­<br />

guna. Porque las nuevas <strong>de</strong> los ayuntamientos<br />

'ltle hadan los Transpadanos , no pasaron d,<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Cu-


414 L1BER 1'111.<br />

Ad kalendas Sextiles usque exspeél:aví.<br />

Praetoriis morae quaedam inci<strong>de</strong>runt.<br />

Mea porro comiria quem eventum sint<br />

habitura, nescio. Opinionem qui<strong>de</strong>m,<br />

quod ad Hirrum attinet , incredibilem,<br />

aedilium plebis comitiis naéta sunt. Nam<br />

M. Caelium Vinicianum mentio illa fatua<br />

quam <strong>de</strong>riseramus olim, ee promulgatio<br />

<strong>de</strong> ditl:atore subito <strong>de</strong>iecit; et <strong>de</strong>·<br />

ietl:um magno clamore insecuta esto Jn<strong>de</strong><br />

Hirrum cuntl:i iam non faciendurn<br />

flagitare. Spef.O, te celeriter ee <strong>de</strong> nobis<br />

quod sperasti , et <strong>de</strong> illo quod vix<br />

sperate ausus es, auditurum. .<br />

De republica iam novi quidquam<br />

exspetl:are <strong>de</strong>si<strong>de</strong>ramus. Sed quum senatus<br />

habitus esset ad Apollinis ad 'XI.<br />

kal. Sexto et referretur <strong>de</strong> stipendio Cn.<br />

Pompcii; mentio fatl:a est <strong>de</strong> Iegione<br />

ea , quam expensam tulit C.<br />

Caesari Pompeius , quo numero esset,<br />

quo appeteretur: quum ex Gallia coatl:us<br />

esset dicere Pompeius se Iegionem<br />

abdutl:urum , sed non statirn<br />

sub mentionem ee conVlClUrn obtreétatotUm.<br />

In<strong>de</strong> interroga rus <strong>de</strong> successio-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


426 L1BER 1'111.<br />

alrerutrum <strong>de</strong> filiis ad te missllrum. Híc<br />

nos omneS absolviml1s : et hercule (*)<br />

confefra omnia , foeda , et inhonesta<br />

sunt. Consules autem habemus summa<br />

diligentia: adhuc senatus-consllltum, nisi<br />

<strong>de</strong> feriis Latinis, nullum facere potuerunt.<br />

Curio ni nostro tribuna tus conglaciar.<br />

Sed did non potest quo modo<br />

hic omnia iaceant. Nisl ego cum tabernariis<br />

et aql1ariis pugnarem , veternus<br />

civitatenl occupa"ser. Si Parthi vos nihil<br />

calfaciunt , nos hic frígore frigescimus.<br />

T amen , quoquo modo hic omnia<br />

iaceant , potuit sine Parthis. Bibulus in<br />

Amano nesdo quid cohorticularum amisito<br />

Hoc sic nuntiatum esto<br />

Q90d tibi supra scripsi , Curionem<br />

val<strong>de</strong> frigere , iam calet : nam ferventissime<br />

concerpirur. Levissime cnim, quia<br />

<strong>de</strong> intercalando nOll obtinuerat , transfugit<br />

ad populum , et pro Caesare 10qui<br />

coepit: legemque viariam, non dissimilem<br />

agrariae Rullí , et alimentariam,<br />

quas iubet aediles metiri, ialtavit.<br />

Hoc nondum fecerat, quum<br />

prio-<br />

(*) Alii: consep tao<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBR o VIII. 433<br />

'diez a Curion; y que tú no me hayas embiadlJ<br />

mayor número: aunque <strong>de</strong> estas mismas diez,<br />

y <strong>de</strong> otras diez Africanas me ha lBecho merced.<br />

Curio n ; porque no pienses que solamente sabe<br />

Curion dar 'bereda<strong>de</strong>s. Tú con solo acordarte<br />

<strong>de</strong> ello ,y mandar venir <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> tí los Cihiratas<br />

,y escribir a los <strong>de</strong> Panfilia, (porque<br />

alli dicen que se cazan muchas) havrás quantas<br />

quisieres. ProcurQlo aora esto con mas ajidon<br />

que antes, porque bago cuenta <strong>de</strong> hace,.<br />

mis aparejos y fiestas aparte, y no jurztamente<br />

con mi compañero. Por amor <strong>de</strong> mí, que en<br />

esto fuerces tu condicion, y 10 procures. Porque<br />

<strong>de</strong> ordinario eres <strong>de</strong>Jcuidado tambien como<br />

yo. Aqui no tieneJ que tener cuidado <strong>de</strong> otra<br />

cosa, Jino <strong>de</strong> mandarlo y encargarlo. Por ...<br />

que en ser cazadas, luego tendrás allí quien<br />

las govierne y traiga, que son los que be emhíado<br />

ti cobrar la cedttla <strong>de</strong> Sitio. Yo , aunque<br />

tú ninguna esperanza me dás <strong>de</strong> ello por tu<br />

cart.l, entiendo que havré <strong>de</strong> embiar allá aun<br />

otros mensageros.<br />

Encomiendote mucho ti .'Adarco Feridio cavaliera<br />

Romano, que es bija ,:e un amigo mio,<br />

y es mancebo mui virtuoso y d:/igente , el qual<br />

vá aí a tm negocio <strong>de</strong> impD1'tancia ; y te !Uplica<br />

que lo tengas en cuenta <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> tus amigos.<br />

Lo que él preten<strong>de</strong> es, que los campos que<br />

cada pueblo tiene para JtU menesteres, le ha-<br />

Tom.ll Ee gas<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO 'vIII. 435<br />

zas merced y favor <strong>de</strong> mandar sean lihres <strong>de</strong><br />

tributo; lo qual tú pue<strong>de</strong>s hacer facilmente y<br />

sin perjuicio <strong>de</strong> tu honra. Harás con esto, que<br />

unos hombres agra<strong>de</strong>tidos y muí virtuosos te<br />

que<strong>de</strong>n en perpetua obligacion. No quiero que<br />

pienses ,que dFavonio lo excluyeron <strong>de</strong> Japretura<br />

solamente los que dán sus votos ti quien se<br />

lo paga; que todos los buenos tambien le negaron<br />

el voto. Tu amigo Pompeyo claramente<br />

muestra no ser su voluntad, que Cesar tengt:<br />

provincia con egército , l' que sea e/eao consul.<br />

r con todo eso ha ,Ucho, que por aora n()<br />

con-viene que se haga ninguna or<strong>de</strong>nacion. Cipian<br />

ha sido <strong>de</strong> parecer, que el primero dI<br />

Marzo se proponga en el senado lo que tOC4 ti<br />

la provincia <strong>de</strong> Francia, y no se trate otra cosa<br />

ninguna. Este parecer di6 mucha pena ti<br />

Corne/io Ea/bo : y sé que se ha quejado <strong>de</strong> ell'J<br />

al mismo Cipion. Calidio en su <strong>de</strong>fension u<br />

ha mostrado muí discreto; mas en la acusacir)'fl<br />

ha sido mui fria. Tén salud.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR-


44Z LIBER 1"111.<br />

pecuniam ex bonis parris pervenisse ad<br />

Servilium ; praevaricarionisque causa dieerer<br />

<strong>de</strong>positum H. S. Lxxxr. Admiraris<br />

amentiam? Quid si aétiones stultissi·<br />

mas? quid si nefarías (*) patris confes­<br />

siones audisses? Mittit in consilium eos­<br />

<strong>de</strong>m ilIos , qui lites aestimaranr , iudices.<br />

Q.mOl aequo numero sententiae<br />

fuissent ; Laterensis leges ignorans<br />

pronut:itiavit, quid singuli ordines<br />

iudicassenr: ct ad extremum , (**) ut<br />

solent, Non redig;am. Postquam discessit,<br />

er pro absoluto Servilius haberi coeptus,<br />

legisque unum et centesimum cctput legie<br />

, in quo ita erar : Q.uod eorum iu·<br />

dkum maior paros iudicarit , id ius ra­<br />

tumque eito : in tabulas absolutum non<br />

retulir ; ordinum iudicia perseripsir. Postulante<br />

rursus Appio , cum L. Lollio<br />

transegit , et se relaturum dixit. Sic<br />

nune neque absolutus , neque damnatus<br />

Servilius , <strong>de</strong> repetundis saucius Pi·<br />

lio tra<strong>de</strong>tur. Nam <strong>de</strong> divinatione Appius,.<br />

(*) Alii: <strong>de</strong> patre.<br />

quum<br />

(**) AprileuJ legim 'f)i<strong>de</strong>tu,.: uc solee J ait, Re·<br />

{tramo Sic alii quoque legunt.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


446 LIBER YIII.<br />

"Scribonius C. filius Popo Curio , L.<br />

" Atteius L. filius An. Capito, M. Op­<br />

" pius M. filius Terentina.<br />

" Q!;lOd M. Marcellus consul, (*) V.<br />

"F. <strong>de</strong> provinciis consularibus; (**) D.<br />

"E. R. 1. C. uti L. Paulus , C. Mar­<br />

" cellus consules, quum magistratum ini­<br />

"issent , (t) ad kal. Marr. quae in suo<br />

"magistratu futurae essent, <strong>de</strong> consula­<br />

"ribus provinciis ad senatum referrenr,<br />

"neve quid prius ex kal. Mart. neve<br />

"quid conil1néHm <strong>de</strong> ea re referretur<br />

"a consulibus; lHique eius reí causa<br />

"per dies comitiales senatum haberenr,<br />

,,(tt) S. Q. C. facerent: et ql1um <strong>de</strong><br />

" ea re ad senatum referretur a consuli­<br />

" bus, eorum, qui in cee iudicibus es­<br />

" sent, sex abducere liceret. Si quid <strong>de</strong><br />

"ea re ad populum , ad plebernve lato<br />

"opus esset , mi Servo Sulpicius , M.<br />

" Marcellus consules, praetores, tribuni­<br />

" que plebis, quibus eorum vi<strong>de</strong>retur, ad<br />

"populum' plebemve [errent: ql10d ii<br />

" non rulissenr , mi quicl1nque <strong>de</strong>inceps<br />

" essent , ad populum plebemve ferrene.<br />

(*l i. e. Verba fecit.<br />

(**) i. e. De ea re ita censuerunr.<br />

(t) A1ii: ex a. d. x. ka!. Mart.<br />

(tt) i. e. Senatllsque consultum.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

s.


454 LlBER 1'111.<br />

cum Caesare esse negotium , effecir.<br />

ltaque iam e ur vid o ) alterutram ad<br />

conditionem <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>re vulr Caesar, ut<br />

2ut mane:1t, neque hoc anno sui ratio<br />

habeatur; aur , si <strong>de</strong>signari porerir<br />

, <strong>de</strong>cedat. Curio se contra eum<br />

totum parat. Qlid assequi possir, nesdo.<br />

Illud vi<strong>de</strong>o , bene sentientem ,ersi<br />

nihil effecerit , cad ere non posse.<br />

Me traétar liberaliter Curio : eL mihi<br />

suo munere negotium imposuir. Nam<br />

si mihi non <strong>de</strong>disset eas, quae ad<br />

ludos ei adveétae erant Africanae , potuit<br />

superse<strong>de</strong>ri. N une ) quando dare<br />

necesse est , velim tibi curae sir quod<br />

a te se rnper petii , ut aliquid istinc<br />

bestiarum habeamus ; Sittianarnque syngrapham<br />

tibi cOlTImendo. Libertum Philonem<br />

isruc misi ) et Diogenem Graecum<br />

, quibus mandata ee li teras ad te<br />

<strong>de</strong>di. Eos tibi, et reni <strong>de</strong> qua misi<br />

, velím cura e habeas. Nam, quam<br />

vehemenrer ad me pertinear , in iis,<br />

quas tibi illi red<strong>de</strong>nt , lireris <strong>de</strong>scripsi.<br />

Vale.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

AR"!


-<br />

L IBR o VIII. 457<br />

ARGUMENTO.<br />

Cuentale las nuevas que <strong>de</strong> la guerra <strong>de</strong> los Partos<br />

corrian en Roma: lo que juzga se hará acerca<br />

<strong>de</strong> las provincias: la leí que preteó<strong>de</strong> hacer<br />

Curion <strong>de</strong>l término Campano: y lo que hará<br />

para que no se le prorogue a Ciceron el<br />

cargo. Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707..<br />

CE L lOA M. T. C.<br />

X. GRan<strong>de</strong> alteracion nos han dado las<br />

cartas <strong>de</strong> Cayo Casio y <strong>de</strong>l reí Deyotaro.<br />

Porque Casio ha escrito que el campo<br />

<strong>de</strong> 101 Partos havia ya pasado el rio Eufrates:<br />

y Deyotaro, que marchaba por-la provincia<br />

Comagena ácia nuestra pro·vincia. Yo en lo<br />

que ti tí tocaba, tu·ve gran temor (porque sabía<br />

que estabas wal apercibido <strong>de</strong> soldados)<br />

no mancbáfe algo tu autoridad este movimiento.<br />

Porque si mal firme cllmpo tuvieras, estu­<br />

'Viera yo con gran recelo <strong>de</strong> tu vida. Pero el<br />

vér que tú tenias mui pequeJiío egército, me-<br />

, hacia enten<strong>de</strong>r que te retirarias, y no vendrias<br />

ti las manos con el enem;go. Lo qu,1.1 cómo<br />

lo tomarían los hombres ,y cómo juz.garian<br />

<strong>de</strong> tu necesidad, aun lo temo : ni per<strong>de</strong>ré el<br />

miedo, hasta que entienda que bar llegado ti<br />

Italia. Estas nuevas <strong>de</strong> la -venida <strong>de</strong> los Partos<br />

han <strong>de</strong>spertado di'versos pareceres. Porque<br />

tmos son <strong>de</strong> parece,. que Pompeyo en pn'sona<br />

'4-'a-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VIIL 461<br />

Jupiese. Aora ya estamos al fin <strong>de</strong>l ano: porque<br />

ésta te he es(rito ti Jos d;ez y ocho <strong>de</strong> Noviembre.<br />

r yo no veo que hasta el primero <strong>de</strong><br />

Enero se pueda hacer cosa ninguna. Ya tú conoces<br />

ti Marcelo quan ftematico es y quan <strong>de</strong><br />

pocos negocios; y ti Servio qua n amigo <strong>de</strong> dilatarlos.<br />

Q3é piensas tú que harán estos? O<br />

cómo podrán concluir laque no quieren; pues<br />

aun lo que <strong>de</strong>sean lo tratan tan friamente, que<br />

parece que no lo <strong>de</strong> se an ? QJ!ando entrarán los<br />

nue'vos consules, si los Partos mueven guer­<br />

ra, no ¡e tratará <strong>de</strong> otra cosa en todos los pri­<br />

meros meses. r si no la mueven, y fuere tAn<br />

flaca, que o vosotros o los que os Jttccedie-<br />

1'en, con añadir algo mayor número <strong>de</strong> suldados<br />

le podreis resistir; yo entiendo que Curion<br />

procurará dos cosas: quitar algo ti Cesar,<br />

para tener algo que dar ti Pompeyo, po,- poco<br />

que ello sea. Paulo entra mui bravo en eJ <strong>de</strong>­<br />

séo <strong>de</strong> la provincia. Aunque mustro amigo<br />

Furnio le saldrá en ello al t'nC1tentro. No sé si<br />

algttn otro. Lo que )'0 hasta (lúra entiendo, esto<br />

es. No veo otra cosa, que pueda suce<strong>de</strong>r.<br />

Muchas cosas pue<strong>de</strong> traer ei tiempo, y muchas<br />

cosas veo que están amnsadas. Pero todo ven­<br />

drá ti resumirse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> estos limites. En lo<br />

<strong>de</strong> Curion me olvidaba la lei que preten<strong>de</strong> hacer<br />

<strong>de</strong>l término Campano: <strong>de</strong>t qual dian que<br />

ya ti Cesar nq se 1, diÍ nada; pero que Pompe-<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

fO


46:! LIBER 1'111.<br />

<strong>de</strong> nolle , ne vacuus advenienti Caesad<br />

pateat. Quod ad tuum <strong>de</strong>cessum attinet,<br />

illud tibi non possum polliceri, me cul'aturum<br />

ut tibi succedatur: iIlud cerre<br />

praestabo , ne amplius prorogetur. Tui<br />

consiHi est, si tempus, si senatlls coger,<br />

si honeste · a nobis recusari non poterit,<br />

velis ne perseverare. Mei officii esr meminisse,<br />

qua obtesratione disce<strong>de</strong>nc;, mihi,<br />

ne parerer fieri, mandaris. Vale.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Nuntians , supplicationn post acrem concertationem<br />

<strong>de</strong>cretas tan<strong>de</strong>m use, hortatttr,<br />

ut <strong>de</strong>creti auéloribus, pro cuiusque merito<br />

et voluntate ,gratías agat. Add;t<br />

<strong>de</strong> JUccessore Caesaris quid aélum sit:<br />

r commentariurll urbanarurll l'erum mittit;<br />

Sittianumque mgotium, <strong>de</strong> qua iam saepius<br />

, commendat.<br />

Anno U. C.703.<br />

e A E L 1 U S M. T. C. S. D.<br />

XI. Non diu, sed acriter nos tuae<br />

supplicariones rorserunt. 1nci<strong>de</strong>ramus<br />

enim in difficilem nodum:<br />

.. nam<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


476 LIBER VIII.<br />

QEibus quum parum proce<strong>de</strong>ret, ut uI...i<br />

la lege mihi ponerent accusatorem; compellari<br />

ea lege me voluerunt, qua dicere<br />

non poterant. Insolenrissimi homines<br />

summis Circensibus ludis meís postulandum<br />

me (*) lege Scantinia curant. Vi"<br />

hoc erar Pola locutus , quum ego Appium<br />

censorem ea<strong>de</strong>m lege postulavi.'<br />

Qyod melius ca<strong>de</strong>ret , nihil vidi. Nam<br />

sic est a populo, et non infimo quoque<br />

approbatum, ut maiorem Appio dolorem<br />

fama , quam postulatio attulerit.<br />

Praeterea .coepi sacellum, in domo quod<br />

est , ab eo petere. Conturbat me mora<br />

serví hUlus qui tibi literas attulit:<br />

nam acceptis prioribus literis , amplius<br />

(**) quadraginta mansito Qyid tibi scribam<br />

, neseio. Seis Dom itio diem timori<br />

esse? Exspetl:o te val<strong>de</strong>, et quam<br />

primum vi<strong>de</strong>re cupio. A te peto ut<br />

meas iniurias proin<strong>de</strong> doleas ,ut me<br />

exisrimas et dolere , et ulcisci tuas solere.<br />

Vale.<br />

AR-<br />

(*) Lege Scantinia) De nefando marium concubicu<br />

, quae poenam irrogabat <strong>de</strong>cem millia DUJJlmúm.<br />

Capitale crimen postea fecic lex Iulia ..<br />

(**) Alii addunt; dies) vel : dieb.u.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VIII. 477<br />

rntcto. r como no les salia a su proposito fl<br />

po<strong>de</strong>rme baqer proceso conforme a lei ninguna;<br />

banme querido acusar conforme a una Id,<br />

segun a la qual no me podian obgetar cosa<br />

ninguna. r asi los visarías banme procurado<br />

poner una <strong>de</strong>manda criminal, conforme a la<br />

lei Escantinia, en el mayor flrvor <strong>de</strong> mis fiestas<br />

Circenses. Apenas bavia dicho esto Pala,<br />

quando ya yo a Apio con ser censor h tenia<br />

hecha una <strong>de</strong>manda criminal por la misma<br />

lei. No 'Oí cala que mas a mi gusto sucediese.<br />

Porque dió tan en gracia mi acusacion, no solamente<br />

a la gente vulgar, pero aun ti mucha<br />

<strong>de</strong> la principal, que mas pena le dió a Apio<br />

la fama que la <strong>de</strong>manda. Comencé tambien <strong>de</strong><br />

pedirle un oratorio que tiene en su C/lsa. Dame<br />

gran pena la tardanza <strong>de</strong> este mensagero<br />

que lleva esta carta: porque <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> ha­<br />

'Ver recibido mi primera carta, ha aguardado<br />

(*) mas <strong>de</strong> otras quarenta. No.sé otra COM que<br />

escribirte. Domicio .sabes que espera el suceso<br />

<strong>de</strong> esto con temor. Con gran <strong>de</strong>séo te aguarda,<br />

y querria verte ya aquí. Supiícote que te duelas<br />

<strong>de</strong> mis agravios, como entien<strong>de</strong>s que me<br />

dudo yo <strong>de</strong> los tuyos y los vengo. Tén salud.<br />

AR­<br />

('*') Segun ¡" 'f'llrianfe la/in,,: mas <strong>de</strong> quaren­<br />

,a dias. ©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


473 LIBE R , V] 11.<br />

ARGUMENTUM.<br />

Varia esto Domitii repulsam , Saturnini<br />

accusatíonem, Pompeii et Caesaris discordiam,<br />

Appii censot'ÍJ ridiculam dili-:<br />

gentiam narrat.<br />

Anno U. C. 703-<br />

CAELIUS M. T. C. S. D.<br />

XlIII. TAnti non fllit Arsacen ca..;<br />

pere et Seleuciam. expu­<br />

gnare 1 ttt earum rerum , quae hic ge­<br />

stae SUt1t , speé1:aculo careres; N unquam<br />

tibi oculÍ doluissent , si in repulsa Do­<br />

mitii vultum vÍdisses; Magna illa comi­<br />

tia fuerUnt ; et plane studia ex partium<br />

sensu apparuerunt. Perpauci, necessitudinem<br />

secuti , officium praestiterunr. Itaque<br />

mihi est Domitius inimicissimus,<br />

ut ne familiarem qui<strong>de</strong>m suum quem­<br />

quam tam o<strong>de</strong>rit quam me: arque eo<br />

magis , quod per iniuriam sibi porat e-'<br />

reptuDl , cuius ego aué1:or fuerim. Nunc<br />

furit , tam gavisos homines. SUUI11 . dolo­<br />

rem, unumque me studiosiorem Antonii.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

Nam


480 LIBER 1"111.<br />

Nam Cn-. Saturnínum adolescente m<br />

ipse Cn. Domitius reUm fecit , sane<br />

quam superiote a vita ibvidíosum. QEod<br />

iudicium nune in exspeétatione est ; etiam<br />

in bona spe, post Sexto Peducaei<br />

absolutionem. De summa republica saepe<br />

tibi scripsi, me annum pacem non<br />

vi<strong>de</strong>re : et quo propius ea contentio,<br />

quam fieri necesse est, accedít, ea claríus<br />

id periculum apparet. Propositum<br />

hoc est, <strong>de</strong> quo, gui rerum potillntur,<br />

sunt dimieaturi: quod Cn. Pompeius<br />

constituit non patí C. Caesarem eonsufem<br />

aliter fieri, nísi exercitum et provincias<br />

tradi<strong>de</strong>rit; Caesari autem persuasum<br />

est, se sal vum esse non posse , si<br />

ab exercitu recesserit. Fert illam tamen<br />

conditionem , lIt ambo exercitus<br />

tradant. Sic illi amores, et invidiosa<br />

coniuntHo , non ad occultam recidit<br />

obtreétationem , sed ad bellum se erumpit.<br />

Neque mearum recum quid<br />

consilii capiam , reperio : negue dubito<br />

, qoin te quoque haee <strong>de</strong>liberatío<br />

sit perrurbatura. Nam mihi cum<br />

hominibus his et gratia et necessitudo<br />

est: tum causam illam, non homines<br />

odio Illud te non arbitror fugere,<br />

quin<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


LIBRO VIII. 487<br />

que han concluido la guerra, como quien se<br />

vá pasearzdo en tierras tan asperas y frías, y<br />

en un invierpo tan fuerte , están vezados a<br />

mantenerse <strong>de</strong> camuesas? Bien sé que me dí­<br />

,rtÍs : ya comienzas <strong>de</strong> bias orzar ? No en ver­<br />

dad: antes si tú supiese! , entendieses bien la<br />

pena que yo tengo te burlarías <strong>de</strong> mi blasan,<br />

como <strong>de</strong> cosa que no me toca nada. Pero <strong>de</strong> to­<br />

do esto no te puedo <strong>de</strong>cir nada hasta que no!<br />

veamos cara ti cara: lo qual creo que ,erá mul<br />

presto. Porque Cesar tiene <strong>de</strong>terminado <strong>de</strong> hacerme<br />

ir ti Roma, en haver echado ti Pompeyo<br />

<strong>de</strong> Italia. Lo qual ti la hora <strong>de</strong> aora creo l()<br />

havrá ya hecho, si ya na ha <strong>de</strong>termirtado <strong>de</strong><br />

ponerle sItio en Brin<strong>de</strong>z. No viva yo, si no es<br />

una <strong>de</strong> las mayores causas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sear yo ir a<br />

Roma, el <strong>de</strong>sear verte y comunicarlo todo con·<br />

tigo! porque tengo mucho que tratar, Y temo<br />

que en estar <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> ti se me olvida­<br />

rá , como les suele acaecer ti los hombres que<br />

son muí finos enamorados. Pero qué pecados<br />

mios han sido la causa <strong>de</strong> que me seaforza­<br />

do bolver atrás aora por los Alpes? La cau­<br />

sa es, que los <strong>de</strong> Ventimilla están pueJtos<br />

en armas por un caja no <strong>de</strong> mr,¡,cha importancia.<br />

Yes que Belieno, esclavo nacido en casa<br />

<strong>de</strong> Demetrio , y que estaba alli con presidio,<br />

ha prendido alli ti un hombre prindp:ll<br />

llamado D.omicio )' huesped <strong>de</strong> Cesa,. ) y por<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

di-


LIBRO Vllt 489<br />

'dinero que le han dado los <strong>de</strong> la parcialidad<br />

contraria, le ha torcido el cuello. Por esto la<br />

ciudad se ha puesto en armaJo r yo he <strong>de</strong> ip<br />

llora allá con quatro compañias por medio <strong>de</strong><br />

la nieve. Bien creo que dirás, que por todas<br />

partes les vá mal ti los Domicios. Bien quisie­<br />

ra yo qtte el hijo <strong>de</strong> Venus (*) tuviera tanto á­<br />

nimo en torcer el cuello a vuestro Domicio,<br />

como estotro (**) hijo <strong>de</strong> Pseca<strong>de</strong> tuvo con es­<br />

totro. A tu hijo Ciceron saludarás <strong>de</strong> mi par..te.<br />

Tén salud.<br />

ARGUMENTO.<br />

Echado <strong>de</strong> Italia Pompeyo ) aconseja Celio a CI­<br />

ceron, que no siga el VJl1do caído; y se retire<br />

el alguna <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s en que no haya guerra.<br />

Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 704.<br />

MAR e o e E L lOA M. T. c.<br />

XVI. GRan<strong>de</strong> alteracion me dió aquella<br />

carta, en que me escribías que<br />

no imaginabas sino cosas tristes; y no me es­<br />

cribias qué era lo que imaginabas: aunque<br />

bien me diste a enten<strong>de</strong>r, qué era tu intento.<br />

r tui he procttrado escribirte luego esta carta.<br />

ro te suplíco ( Ciceron) por lo que a tu ser y<br />

al <strong>de</strong> tus hijos toca, y encarecidamente te lo<br />

(*) EllO el: Cesar.<br />

(**) ElfO el: hijo <strong>de</strong> criada) " esclava.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

rlte-


490 LIBER Ylll.<br />

ne quid gravius <strong>de</strong> salute et incoIllmitate<br />

tua consulas. Nam <strong>de</strong>os hominesque,<br />

amicitiamque nostram testificor, me neque<br />

remere tibi praedixisse, neque remere<br />

monuisse: sed post ql1am Caesarem<br />

convenerim, sententiamque eius , qualis<br />

[utma esset parta viéloria , cognoverim,<br />

te certiorem fecisse. Si existimas ea n<strong>de</strong>m<br />

rationem fore Caesari in dimitten·<br />

dis adversariis , et conditioniblls ferendis<br />

, erras. Nihil nisi atrox et saeVllm<br />

cogitat , arque etiam loquitur. Iratus<br />

senarui exiit : his intercessionibus plane<br />

incitatlls est : non, mehercule , erit <strong>de</strong>precationi<br />

locus. Quare , si tibi tu , sí<br />

filius unicus , si domus , si spes tl1ae<br />

reliquae tibi carae sunt, si aliquid apud<br />

te nos, si vir optiml1s gener tuus<br />

valer , (quoruffi fortunas non <strong>de</strong>bes<br />

velle conturbare) sequere eam causam,<br />

in cuius viéloria salus nostra esr,<br />

ne am odisse aut relinquere cogamur,<br />

aut impiam cupidiratem contra salute m<br />

t uam habeamus. Denique illud cogita;<br />

quod<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


,02 INDICE.<br />

vun. El mismo a Tito FUlfano<br />

proconsul.<br />

X. El mismo a Treviano.<br />

XI. El mismo al mismo.<br />

XII. El mismo al mismo.<br />

XIII. El mismo a Ampio Ealbo.<br />

XlIII. EL mismo al mismo.<br />

XV. El mismo a Ligario.<br />

XVI. El mismo al mismo.<br />

XVII. El mismo a Basilio.<br />

XVIH. Bitynico a Ciaron.<br />

XVIIII. Ciceron a Bitynico.<br />

XX. El mismo a Lepta.<br />

XXI. El mismo al mismo.<br />

XXH. EL mismo a Toranio.<br />

XXIJI. El mismo al mismo.<br />

XXIIII. El mismo a Domicio.<br />

l.<br />

IJ.<br />

1II.<br />

1I1I.<br />

V.<br />

VI.<br />

LIBR o SEPTIMO.<br />

:¿O,_<br />

2.°7·<br />

:¿II.<br />

215'.<br />

21 9'<br />

:221.<br />

,229'<br />

233,<br />

237'<br />

ibid.<br />

239·<br />

241 •<br />

247'<br />

249·<br />

253·<br />

257·<br />

Cceron a Marco Mario. 263.<br />

El mirmo al mismo. 273.<br />

El miJmo al mismo. 279.<br />

EL mismo al mismo. 287.<br />

EL mismo a Cesar emperador. 289.<br />

El mismo a Trebacio. :293.<br />

/ EL<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>


;0.f 1 N DIe E.<br />

XXXIIII. El mismo a VolumrzÍo. 38,<br />

XXXV. El mismo al mismo. 39 r.<br />

J.<br />

JI.<br />

lII.<br />

lIII.<br />

V.<br />

VI.<br />

VII.<br />

vnI.<br />

VIlIl.<br />

X.<br />

XI.<br />

XII.<br />

XIII.<br />

XIlU.<br />

XV.<br />

XVI.<br />

XVII.<br />

LIBRO OCTAVO.<br />

MArco Celia a Ciceroll. 395.<br />

EL mismo al mismo. 401.<br />

El mismo al mismo. 4p,.<br />

El mismo al mismo. 4II.<br />

El mL'mo al mismo. 419'<br />

El mismo al mi-'mo. 423'<br />

El mismo al mismo. 429'<br />

EL mismo al mismo. 437.<br />

El mismo al minno. 439'<br />

El mismo al mÍfmo. 457'<br />

El mi>mo al mi.mo. 463'-<br />

El mismo al mis.mo. 471.<br />

El mismo al mismo. 473'<br />

El mismo al mismo. 479.<br />

El mismo al mismo. 485'<br />

El miJmo al mismo. 489'<br />

El mismo al mismo. 497.<br />

©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />

.•

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!