r - Biblioteca Nacional de Colombia
r - Biblioteca Nacional de Colombia r - Biblioteca Nacional de Colombia
©Biblioteca Nacional de Colombia
- Page 3 and 4: ©Biblioteca Nacional de Colombia
- Page 5: Ciceroni in omni epistol arum gener
- Page 17 and 18: LIBRO V. 15 ·,1 4mor a todas estas
- Page 24: LIBER r. tui auxilio in huiusmodi c
- Page 32 and 33: 3° LIBER P. relatam esse gratiam,
- Page 35: LIBRO V. 33 todo uo te ruego, que s
- Page 40: TBER P. llIud non dubito, quin si t
- Page 50: ;Ll BER P. ARGUMENTUM. P. Vatinius
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
EPISTOLAS.,<br />
o CARTAS<br />
DE MARCO TULlO CICERON,<br />
,<br />
VULGARMENTE LLAMADAS<br />
FAMILIARES.<br />
TRADUCIDAS<br />
POR EL Dr. PEDRO SLWON ABRIL<br />
natural <strong>de</strong> Alcaráz.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
Ciceroni in omni epistol arum genere non umere<br />
ullus comparandus esto Sane in episto<br />
lis ad diversos incomparabilis eloquentia<br />
... elucet , facile'lue adparet , Ciaranem,<br />
sive iocari, sive irasci , sÍve permovere<br />
maluerit , omnes alios lango post.<br />
se inurvallo reliquisse ..• Merito ergo<br />
epiuolae iLlae incomparabiles assidua leélione<br />
in succum et. sanguinem vertendae,<br />
llee unquam e manibus <strong>de</strong>ponendae sunt.<br />
Heinecdus Fl,lnd. stili culto P. l. C. I. §. 3.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
s LIBER P.<br />
ARGU MENTU M.<br />
Rnpon<strong>de</strong>t superiori epistolae , qu'Crelae<br />
Metelii, eommemorando sua in eum offieia<br />
, quibuJ iIle non mutuo respondiJ<br />
Jet: me jratrcm eius se oppugnasJe, sed<br />
oppugnanti restitisse. 0!em quod Celer<br />
tueatur, laudat eiuJ pietatem : suae tlUtem<br />
amieitiae eonstantiam pollieetur.<br />
Anno U. C. 691.<br />
M. T. C. QMETELLO, Q. F. CELERI,<br />
procos. S. D.<br />
n. SI tu exercitusque valetis , be ...<br />
ne esto Scribis ad me, te existimasse<br />
, pro mutuo inter nos animo, et<br />
pro reconeiliata gratía, nunquam te a me<br />
ludibrio laesum iri. Quod cuil1smodi sir,<br />
satis intelligere non possum; sed ramen<br />
suspicor ad te esse allatum, me in senatu<br />
, qUllm displltarem, permulros<br />
esse ql1i rempnb!icam a me conservatam<br />
dolerenr, dixisse ; a te propinquos<br />
tuos, quibus negare non potuisses, impetrasse<br />
, nt ea, ql1ae statuisses tibi in<br />
sena tu <strong>de</strong> mea lau<strong>de</strong> esse dicenda, reti<br />
(eres. Qyod quum dicerem , ilIud adiunxi:<br />
mihi tecum ita dispenitum officium<br />
fubse in reinllht icae ' salute retinenda,<br />
m<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO V. 15<br />
·,1 4mor a todas estas cosas. Quanto ti lo que<br />
me escribes, por la reconciliacion <strong>de</strong> nuestra<br />
voluntad; yo no entiendo, por qué la llames<br />
vo¡'mtad reconciliada a la que nunca ha tenido<br />
quiebra. .<br />
En lo que me escribes, que no <strong>de</strong>bia yo por<br />
una palabrilla querer <strong>de</strong>rribar ti tu hermano<br />
Metelo; quanto ti lo primero , quer1,ia tuvieses<br />
por' cierto, que esa voluntad que tú muestras<br />
tener' a tu het'mano, tan llena <strong>de</strong> benignidad<br />
y amor, me parece ti mí mui bien: <strong>de</strong>más<br />
<strong>de</strong> esto te r'uego, que si por lo que toca al bien<br />
<strong>de</strong> la república, yo he resistido en algo a tu<br />
ber'mano , me lo perdones. Porque soi tan aficionado<br />
ti la república, como el que mas lo es.<br />
T si tú hallares por verdad , que lo que yo he<br />
buho no ha sido sino <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r mi cabeza contra<br />
ti f,,-rioso gol¡e que él Jobre mí queria <strong>de</strong>scargar;<br />
<strong>de</strong>beste <strong>de</strong> tener por satisfecho , <strong>de</strong><br />
que ni aun por cartas no te doi quejas <strong>de</strong>l gran<strong>de</strong><br />
agravio, que <strong>de</strong> tu hermano he recibido.<br />
Porque quando yo entendí, que toda la fuer<br />
ZacJ.e su tribunado la queria en<strong>de</strong>rezar ti <strong>de</strong>struirme<br />
,y que en solo esto se <strong>de</strong>svelaba; hablé<br />
con tu muger Claudia l y con vue.rtra hermana<br />
Mucia ( la qual yo tenia entendido, que<br />
me tiene mucha voluntad por el amistad que<br />
yo tengo con Cnéo Pompeyo ) que le quitasen<br />
<strong>de</strong> 14 cabeza una pretemÍon tan injuriosa. r<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
él
6<br />
LIBER V.<br />
Arque ille (quod te audisse certo scio)<br />
pridie ka\. Ianuarias , qua mlUna ne<br />
mo unquam in aliql10 magistratu im<br />
probissimus civis aífc:étus est, ea me<br />
consulem a ffe cit , quum rempublicam<br />
conservassem, arque abe unte m magistra<br />
tu concionis habendae potestate priva<br />
vit : cuius ¡niuria mihi tamen honod<br />
summo [uit. Nam quum ille mihi nihil<br />
nisi ut iurarem permitteret, magna vo<br />
ce iuravi verissimum pulcherrirnumque<br />
iusiurandum: quod populus item magna<br />
voce, me vere iurasse , iuravit. Hac<br />
accepta tam insigni iniuria , tamen illo<br />
ipso die rnisi ad Metellum communes<br />
amicos , qui agerent cum eo, ut <strong>de</strong><br />
illa mente <strong>de</strong>sisteret: quibus ille re<br />
spondit, sibi non esse integrum. Etenim<br />
paulo ante in condone dixerat, ei, qui<br />
in alios animadvertisset indiéta causa,<br />
dicendi ipsi potestatem fieri non oportere.<br />
Hominem gravem et civem egre<br />
gium! quí, qua poena senatus consen<br />
su bonorum omnium eos affecerat , qui<br />
urbem incen<strong>de</strong>re, rnagistratus ae se<br />
naruIU t,rucidare , bellum maximum<br />
confbre voluissent , ,ea<strong>de</strong>m dignum iu<br />
ilicaret eum, qui curiam cae<strong>de</strong>, urbem<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
in-
LIBER r.<br />
tui auxilio in huiusmodi caUsa utendl1m<br />
fuisse. Ego te mihi semper amicum esse<br />
volui : me ut tibi amicissimum esse<br />
intelligeres, laboravi. Maneo in volunta<br />
te et quoad voles tu permanebo ; d<br />
tiusque amare tui fratrem tuum odisse<br />
<strong>de</strong>sinam, ql1am illius odio quidquam <strong>de</strong><br />
nostra benevolentia <strong>de</strong>traha tm. Vale.<br />
ARGU ME N TU M.<br />
De contumeliis cuiuJfJam necessarii, qui P.<br />
Cloditts vi<strong>de</strong>tul' cue, queritur; in cuiuJ<br />
loco Ciceronem officiiJ perspe8um sibi<br />
optat esse , a qua petit , ut bene'volen<br />
tiam canservet.<br />
Anno u. C. 697.<br />
Q. METELLUS NEP. M. T. C. S. D.<br />
nI. HOminis importunissimi con-<br />
rumeliae , quibus crebris<br />
concionibns me onerat 5 tuis erga me<br />
officiis leniuntur. Et ut sllnt leyes huius<br />
madi ho n in es , a me <strong>de</strong>spiduntur: Iiben<br />
terque commutata persona, te mihi fratris<br />
loco esse duco. De ilIo ne meminisse qui<br />
<strong>de</strong>m volo: ramersi bis eum invitum s n'avi.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
De
24 LIBER 1':<br />
De me meisque rebus , ne vonis mul ..<br />
tirudine literarum molestior essem , ad<br />
Lollium perscripsi : <strong>de</strong> rationibus etiam<br />
pro\ ineiae quid vellem fieri , ut is vos<br />
docerer et comrnonefaceret. Si poteris,<br />
velim pristinam tuam erga me volunta<br />
tem conserves. Vale.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Exu/ opem implorat consu¡iJ , et memo"<br />
riam benejicii pollicetur.<br />
Anno U. C. 696.<br />
M. T. C. Q:METELLO NEP. COSo S. D.<br />
lIIl. L1terae Q fratris, et T. Pomo<br />
ponii necessarii rnei tamum<br />
spei <strong>de</strong><strong>de</strong>rant, ut in te non minus auxi<br />
lii, quam in tuo collega, mihi constitu<br />
tum fuerir. !taque ad te literas statim<br />
rnisi , per quas , ut fortuna postulabar,<br />
et gratias tibi egi, et <strong>de</strong> reliquo tempo<br />
re auxilium petii. Postea mihi non tam<br />
rneomm literae , quam sermones eorum<br />
qui hac iter faciebam, animum tuum<br />
immutatum significabant; quae res feeir,<br />
ut tibi literis obstrepere non au<strong>de</strong>rem.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
Nunc
3°<br />
LIBER P.<br />
relatam esse gratiam, tu es optimus testis<br />
: contra etiam esse aliquid abs te<br />
profeétum , ex multis audivi. Nam comperisse<br />
me non au<strong>de</strong>o dicere ) ne forte<br />
id ipsum verbum ponam) quod abs te<br />
. aiunt falso in me solere conferri. Sed ea,<br />
quae ad me <strong>de</strong>lata sunr , malo te ex<br />
Pomponio cui non minus molesta fuerunt,<br />
quam ex meis literis cognoscere.<br />
Meus in te animus quam singulari officio<br />
fuerit, et senarus et populus Romanus<br />
testis esto Tu quam gratus erga me<br />
fueris , ipse existimare pores ; quantum<br />
mihi <strong>de</strong>beas caeteri existimenr. Ego quae<br />
tua causa antea fed , voll1ntate sum adduétl1s<br />
ut facerem) posteaque consrantia.<br />
Sed reliql1a, mihi cre<strong>de</strong>, multo maius<br />
meum studium , rnaioremque gravirarem<br />
et laborem <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rant. Quae ego si non<br />
proflln<strong>de</strong>re ac per<strong>de</strong>re vi<strong>de</strong>bor, omnibus<br />
meis viribus sustinebo : sin autem ingrata<br />
ess.e sentiam , non comrnittarn ut<br />
tibi ipse insanire vi<strong>de</strong>ar. Ea quae sint<br />
et cuiusmodi, poteris ex Pomponio cognoscere.<br />
Arque ipSUffi tibi Pomponillm<br />
ira cornrnendo , 11t quamquam ipsius<br />
causa confido te faéturum esse omnia;<br />
ta-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO V. 3 1<br />
qul galardon me bal dado: que antes he en<br />
tendido por relacion <strong>de</strong> muchol, que me has si<br />
do contrario. r no quiero <strong>de</strong>cir que lo he toca<br />
do con la mano, por no usar <strong>de</strong>l mismo térmi<br />
no, <strong>de</strong> que me dicen que tú fal.ramente Ulas<br />
contra mí. Peto qué es lo que <strong>de</strong> tí me han dicho,<br />
mal quiero que lo entiendas <strong>de</strong> boca <strong>de</strong><br />
Pomponio, ti quien no menos pena le ha dado<br />
que ti mí, que no por mi carta. QE,é voluntad<br />
te he yo tenido ylo que pOl' tí he procurado <strong>de</strong><br />
hacer, al lenado y pueblo RO'fJ?ano <strong>de</strong>jo por testigos.<br />
QE,é agra<strong>de</strong>cimiento has mOltradome por<br />
ello, ya tú pue<strong>de</strong>l enten<strong>de</strong>rlo: la obligacion<br />
que me tienes, juzguenla los <strong>de</strong>más. A mí, ti<br />
hacer lo que antes hice por amor <strong>de</strong> tí, ningu<br />
fJa otra cosa me obligó lino sola mi voluntad,<br />
y <strong>de</strong> alli a<strong>de</strong>lante la firmeza <strong>de</strong> mi ánimo. Pe<br />
ro lo que aora me queda por. hacer por amor<br />
<strong>de</strong> tí, es negocio que requiere que )'0 mUtJtí'e<br />
mayor afician, mayor autoridad, y aun mayor1<br />
trabajo. Lo qual yo mostraré y sustent,'wé con<br />
todfl,s mis fuerzal, li ente¡.;:liere que no lo e<br />
cho en saco roto : pero li entendiere que no te<br />
dá gusto que yo haga por tí, no quiero darte<br />
ocasioí1, que piemel que be percJ;do el juicio.<br />
Q¿té Jea elto yen qué estado esté, podráslo en<br />
ten<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Púmponio. Al qllal te encomiendo<br />
tan encarecidtl1t1Cnte , qtU aunque yo confio que<br />
por su propio relpeto le harás todo favo¡t ; con<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
Ífh
LIBRO V. 33<br />
todo uo te ruego, que si alguna! reliquias <strong>de</strong><br />
amor han quedado en tu voluntad para conmigo,<br />
las muestres todas en el negocio que a<br />
Pomponio toque. Porque este urá el mayor'<br />
tontento que podrás darme jamás. Thz salud.<br />
ARGUMENTO.<br />
Cuenta lo mucho que havia trabajado para que<br />
no embiasen succesor a P. SeXtio t{'niente <strong>de</strong><br />
tesorero <strong>de</strong> C. Antonio en Macedonia. Cueotale<br />
cambien con donaire como havia comprado<br />
la casa <strong>de</strong> Craso, y que havia visto la que<br />
hac;a Sextio. Año <strong>de</strong> la fundacio.n dt Roma 691..<br />
M. T. C. A PUB L 10 S E X T 10,<br />
hijo <strong>de</strong> LuGÍo, teniente <strong>de</strong> teS01'ero.<br />
VI'DEcio eJcriMente <strong>de</strong> libro! me habló<br />
y me rogó <strong>de</strong> tu parte, que yo procuráse,<br />
que no te embiasen por aora succesor:<br />
yo aunque lo tenia ti aquel por hombre <strong>de</strong> bien<br />
y familiar amigo tuyo, como me acordaba que<br />
carta me havias escrito antes acerca <strong>de</strong> esto,<br />
no Jo tuve por mui cierto, que ¡In /Jambre tan<br />
pru<strong>de</strong>nte como ttÍ buvieses tan <strong>de</strong> vei'as mudado<br />
tu <strong>de</strong>terrni,¡acion. Pero (lespues que tu muger<br />
Cm'nelia habló con Terencia, y yo me ví<br />
Con f2.!!into Cornelio , procuré siempre que .fe<br />
tl/vo senado <strong>de</strong> hallarme en él: y f¡l.·ve bt1rto<br />
que hi'lcer en persuadir ti Qyinto FUJio tribuno<br />
<strong>de</strong>l pueblo, y J los <strong>de</strong>más ti quim tú les b.'l-<br />
Tom.II. e vías<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO V. 3S<br />
tJiaJ e.¡crito , que diesen maJ credito a mis palabras<br />
que ti tus cartaJ. Haviau remitido el<br />
negocio para el mes <strong>de</strong> Enero; pero /levaba<br />
camino <strong>de</strong> negociarJe. El parabien que me diJ- ,<br />
te dias ha, <strong>de</strong> que <strong>de</strong>seabas me hicieu buen<br />
provecho la caJa <strong>de</strong> Craso que yo havia comprado,<br />
me ha puesto gana <strong>de</strong> comprarla: y asi<br />
la he comprado pocos días <strong>de</strong>spues que recibí<br />
tu carta, en veinte y siete mil novecientos<br />
quarenta y nueve ducados y un real. Hagote<br />
saber que quedo <strong>de</strong> la compra tan a(Nudado,<br />
que querria hacer una conjuracion , si<br />
algu,no me quisiese acoger: pero un 01 no me<br />
quieren recoger por el gran<strong>de</strong> odio que me tienen<br />
, y C()mo ti capital enemigo <strong>de</strong> la conjura<br />
"iOl¡ y su, total ruiua me aborrecen; otros no<br />
me creen, y temen que les Jeré traidor: y no<br />
pue<strong>de</strong>n Cl'ur, que le pueda faltar dinero a<br />
hombre que ti los Ufureros libró <strong>de</strong> perdicior'J.<br />
r en.fin no faltan reales. Y yo cmJ lo que he<br />
hecho ti lo menos he ganado este ",edito, que<br />
me tienen por <strong>de</strong>udor seguro.<br />
Yo he vÍJto tu. casa y toda la traza <strong>de</strong>l edificio,<br />
y me ha pm'ecido mui bien. A mi companero<br />
Antonio he <strong>de</strong>fendido con gran ajicion<br />
y ¡er·vor en el un:Jdo, aunque todo el mundo<br />
entien<strong>de</strong> lo mal que él corre;pon<strong>de</strong> ti l/u obligaciones<br />
que me tiene; y con mis pal.Jbras J'<br />
Ilutorid¡¡d 1m'ví mucho la 'Uohmt.1d <strong>de</strong>l senado.<br />
C1 YQ<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
TBER P.<br />
llIud non dubito, quin si te mea sum<br />
ma erga te studia parum mihi adiunxe<br />
tunt , respublica nos inter nos concilia<br />
tura coniunéturaque sito Ac ne ignores,<br />
quid ego in tuis literis <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rarim,<br />
scribam aperte, sicut et mea natura ee<br />
nostra amicitia postular. Res eas gessi,<br />
quarum aliquam in tuis literis, et nostrae<br />
necessitudinis et reipublicae causa,<br />
gratulationem exspeétavi : quam ego abs<br />
te praetermissam esse arbitrar , quod<br />
verebare, ne cuius animum offen<strong>de</strong>res.<br />
Sed seito , ea quae nos pro salute patriae<br />
gessimus, orbis rerrae iudicio ac<br />
testimonio comprobari. Quae, quum veneris<br />
, tanto consilio taotaque animi<br />
magnitudine a me gesta esse cognosces,<br />
ut tibi mulro maiori quam Africanus<br />
fuir, me non multo minorem quam<br />
Laelium , facile ct in republica et in amicitia<br />
adiunétum esse patiare. Vale.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
AR-
LIBRO v. 43<br />
zas, enagenaron <strong>de</strong> mí tu voluntad, , la mia<br />
la hicieron algo resfriar alf!.una vez. Pero ya<br />
ha venido la sazon , que yo mas <strong>de</strong>seaba que<br />
esperaba, para que en tus prosperida<strong>de</strong>s se<br />
pueda bien mostrar la memoria que yo tengo<br />
<strong>de</strong> nuestra antigua voluntad, y la fi<strong>de</strong>lidad<br />
que guardo en el tratar <strong>de</strong> la amistad. Porque<br />
he salido con esto, que no solamente los <strong>de</strong> tu<br />
tasa, pero atJ,n toda la ciudad ha entendido<br />
que te soi muí gran<strong>de</strong> amigo. r así tu muger<br />
que es la mas principal muger <strong>de</strong> quantas bai,<br />
y tus hijos Crasos, que en el paternal amor,<br />
en virtu<strong>de</strong>s, en el ser bien quistos hacen ventaja<br />
ti todo el mundo; todo lo que han <strong>de</strong> hacer<br />
lo comunican conmigo, y siguen mis consejo-s<br />
y pareceres, y guian las cosas por don<strong>de</strong> yo<br />
les digo: y el senado y pueblo Romano entien<strong>de</strong>,<br />
que en tu ausencia ni1'¡,guno ha'vt'á que en<br />
todo lo que ti :tí tocáre , se muestre mas presto<br />
y aparejado ti tu servicio, que yo con todas<br />
mis fuerzas, cuidado, diligencia y autoridad.<br />
Qr.té es lo que se ha tratado, y lo que se trata,<br />
yo creo que los tuyos te lo escribirán. De mí<br />
querría que tengas esto por cierto y por cosa<br />
mui averiguada, que ti e sforztlr y <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>r tu<br />
honra con mis fuerzas y posibilidad, no rlU ba<br />
movido voluntad ninguna repentina, ni <strong>de</strong>terminacion<br />
<strong>de</strong> sobresalto; sino que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que<br />
entré en la plaza, siempre be tenido <strong>de</strong>séo <strong>de</strong><br />
ser-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
;Ll BER P.<br />
ARGUMENTUM.<br />
P. Vatinius , e consulfltu lIlyrici reamo tt<br />
Caesare diaatof'e constitutus, Ciceroni<br />
dignitatem suam contra malevolos <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>ndam<br />
comrmndat. Scripta Caesare IV.<br />
consule sine collega.<br />
Anno U. C. 708.<br />
'P. VATINIUS IMPER. CICERONI<br />
suo, S. D.<br />
IX. SI vales, bene est: ego valeo.<br />
Si tuam consuerudinem in<br />
patrociniis tuendis servas, P. Vatinius<br />
cliens advenir, qui pro se causam dicier<br />
vult. Non puto repudiabis in honore,<br />
quem in periculo recepisti. Ego autem<br />
quem potius adoptem , aut invocem,<br />
quam illum, quo <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>nte vincere didid<br />
? An verear , ne qui potenrissimorum<br />
hominum conspirationem neglexerit<br />
pro mea salute; is pro honore<br />
meo pusillorum ac malevolorum<br />
obrreéta tiones et invidias non prosrernat<br />
arque obterat ? QEare , si me<br />
sicllt soles amas , sllScipe me totum<br />
: arque hoc quidquid est oneris<br />
ac rnuneris, pro mea dignitate tibi<br />
tuen-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER Po<br />
ruendum ac sustinendllm puta. Seis meam<br />
forrunam , nescio quomodo facHe obtreétatores<br />
invenire, non meo qui<strong>de</strong>m<br />
mehercule merito. Sed quanti id referr,<br />
si tamen fato nescio quo accidit? Si ql1is<br />
forte fuerit, qui nostrae dignitati obesse<br />
"elit , peto a te , lit tuam consuetudinem<br />
et liberalitatem in me absente <strong>de</strong>fen<strong>de</strong>ndo<br />
mihi praestes. Literas ad senatum<br />
<strong>de</strong> rebus nostris gestis, quo<br />
exemplo miseram , infra tibi perscripsi.<br />
Dicitur mihl mus servus anagnosres fugitivus<br />
cum Vardaeis esse ; <strong>de</strong> qua tu<br />
rnihi nihil mandasti : ego tamen terra<br />
mar¡que ut conquireretur, praemandavi.<br />
Et profefro tibi ilIum reperiam, nisi<br />
in Dalmatiam aufugcrit : ee in<strong>de</strong> tamen<br />
aliquando eruam. Tu nos fae al1'es. Vale.<br />
Ad v. idus QEinriles, ex castris, Narona.<br />
AR ...<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO V. 51<br />
brf que a01'a estaba, JI es el mayor <strong>de</strong> todo!,<br />
belo tomado ya quatro 'veceJ. Porque les be<br />
ganado quatro castillo! , y quatf'o lienzos <strong>de</strong><br />
muralla, y todo el alcazar: <strong>de</strong>l qual me han<br />
hecho retirar las n;eves, los fria! ,y las mu,..<br />
,has aguas: y ba sido fuerte cosa, amigo Citeron,<br />
que la fortaleza <strong>de</strong>l tiempo me baya<br />
forzado a <strong>de</strong>stzmparar el pueblo que ya lo tenia<br />
tomado, y la guerra que ya fra con aquello<br />
concluida. Por lo que te suplico, que si fue 4<br />
re menester, <strong>de</strong>fienda! mi parte <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> Cesar<br />
; J hagas cuenta, que en todo lo que se me<br />
ofreciere, me has <strong>de</strong> amparar : teniendo estQ<br />
por cierto, que no tienes amigo, que mas te<br />
quiera, que yo. Tén salud. De Narona , a los<br />
cinco <strong>de</strong> Diciembre.<br />
ARGU MENTO.<br />
Respon<strong>de</strong> a una carta que no se halla; alaba Sil<br />
agra<strong>de</strong>cimiento; prometele poner mucha aficion<br />
}' diligencia en asistir a su muger que lo<br />
encomendaba Vatinio. Hablale <strong>de</strong> su escJa vo<br />
Dionisia, y <strong>de</strong> la esperanza <strong>de</strong> triunfar <strong>de</strong> Iliria.<br />
liño <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 708.<br />
M. T. C. A FUELlO VATINIO EMP.<br />
XLN0 me marav,illo yo '. que lo que yo<br />
- hago por tI , te catga en grada:<br />
porque siempre te he conocido por el mas agra<br />
J"ido <strong>de</strong>l mundo; y siempre <strong>de</strong>lante d, todos<br />
be<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER r.<br />
Non enim me solum comrnemoratÍo po.<br />
steritatis ad spern quandarn irnmortalitaris<br />
rapir: sed etiam illa cupiditas,<br />
vd ut auétoritate testimonii tui, vd in<br />
dicio benevolcntiae, vd sllavitate in<br />
genii, vivi perfruamur. Neque tamen<br />
haee quum seribebarn , eram nescius,<br />
quanris oneriblls premerere susceptarum<br />
rerum, et iam instiruramrn. Sed quia<br />
vi<strong>de</strong>barn Italici belli et civilis historiam<br />
iarn a te pene esse perfeétarn ; dixeras<br />
autem rnihi te reliqnas res ordid : <strong>de</strong>esse<br />
mihi nolui, quin te admonerem,<br />
lit cogitares, coniunéte ne malles cum<br />
reliquis rebus nostra contexere; an, ut<br />
multi Graeci fecemnt: (CaIlisthenes<br />
Troicum bellum, Timaeus Pyrrhi,<br />
Polybius Nurnantinum , qui omnes a<br />
perpetuis suis historiis ea qnae di<br />
xi bella separavernl1t ) tu quoque<br />
item civilem coniurationem ab hosrilibus<br />
externisque bellis seiungeres. Equi<strong>de</strong>m<br />
ad nostram lau<strong>de</strong>m non multum<br />
vi<strong>de</strong>o interesse : sed ad properationem<br />
rneam quiddam interest, non<br />
te exspeétare dum ad loeum venias;<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
at
LIBRO V. 67<br />
tú muestres en ella la fertilidad y copia <strong>de</strong> tu<br />
estilo. Porque <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el principio <strong>de</strong> la conjuracion<br />
basta mi t'e.ftitucion , me parece ti mí que<br />
se podria hacer un mediano CUe1pO <strong>de</strong> historia:<br />
don<strong>de</strong> tú te podrás mostrar muí sabio en<br />
las mudanzas <strong>de</strong> los estados y goviernol <strong>de</strong> los<br />
pueblos, o <strong>de</strong>clarando las causas <strong>de</strong> d011<strong>de</strong> proce<strong>de</strong>n<br />
en ellos las noveda<strong>de</strong>s y mudanzas, o<br />
mostrando los remedios que se han <strong>de</strong> procu,-<br />
1'ar para evitarlas : reprehen<strong>de</strong>rás tambien la<br />
que te pareciere digno <strong>de</strong> reprehension , y aprobarás<br />
lo que bien te pareciere, dando las<br />
razone s por qué lo apruebas o rep1'uebas: y<br />
aun si quisieres usar <strong>de</strong> tu libertad acostumbrada<br />
, podrás vituperar la poca fi<strong>de</strong>lidad que<br />
algunos me guardaron, las traiciones que me<br />
urdieron, los traJpies que me dieron. Tendrás<br />
tambien mucha diversidad <strong>de</strong> cosas que trata7'<br />
en mis <strong>de</strong>sgracias, que darán mucho gusto a<br />
los leaores, para entretenerlos en la leccion.<br />
Porque no hai cosa tan conveniente para entretener<br />
al leflor , y darle gusto, como las diversida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> los tiempos, y las mudanzas <strong>de</strong><br />
la fortuna : las quales aunque en el pasarlas<br />
nos fueron tan penosas, nos serán aora leyendalas,<br />
dulces y sabroStls. Porque la memoria<br />
<strong>de</strong> los males pasados, al que ya está fuera <strong>de</strong>l<br />
pe¡;gro <strong>de</strong> ellos, le dá mudJo contento. r ti los<br />
<strong>de</strong>más que no los han pasado, sino que sin sen-<br />
El ti-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER r,<br />
multasqtte aéHones et consiHorum et<br />
temporum. Ac non vereor, ne assentatiuncula<br />
quadam aucupari tuam<br />
gratiam vi<strong>de</strong>ar, quum hoc <strong>de</strong>monstrem,<br />
me te potissirnttm omari celebrarique<br />
velle. Neque enim tu is<br />
es , qui quid sis nescías; et qtÚ<br />
non eos magis , qui te non admi·<br />
rentur , invidos ,qtJJm eos qui lau<br />
¿ent , assentatores arbitrere. Neque autem<br />
ego sum ita <strong>de</strong>mens , ut me sempiternae<br />
gloriae per eum commendari<br />
vellim , qui non ipse quoque in me<br />
cc>mmendando propriam ingenii gloriam<br />
consequatur. Neque enim Alexan<strong>de</strong>r<br />
ilIe gratiae causa ab Apelle<br />
potissimum piogi , et a Lysippo fingi<br />
volebat ; sed quod illorum artem<br />
cum ipsis, tum etiam sibi gloriae<br />
fore pntabat. Arque UU artifices, corporis<br />
simulacra ignotis nota faciebant;<br />
quae vd si nulla sint, nihilo<br />
sunt tamen obscuriores dari viri.<br />
Nec minus est Spartiates Agesilaus<br />
ille perhibendus , qui neque piétam<br />
neque fiétam imagine m suam passus<br />
est<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
74<br />
LIBER r.<br />
QEod si a te non impetro , hoc est,<br />
si quae te res impedierit, ( neque<br />
enim fas esse arbitror, qujdquam<br />
me rogantem abs te non impetrare)<br />
cagar fortasse facere , qllad nonnulli<br />
saepe reprehendunt: scribam ipse <strong>de</strong><br />
me: multarum tamen exemplo et<br />
clarorum virorum. Sed, quod te non<br />
fugir, haee sunt in hoe genere vitia:<br />
et verecundills ¡psi <strong>de</strong> sese scribant<br />
necesse esr , si quid est laudandum;<br />
et praetereant, si quid reprehen<strong>de</strong>ndum<br />
esto Accedit etiam, lit minar<br />
sit fi<strong>de</strong>s, minor auétorItas : multi<br />
<strong>de</strong>nique reprehendant , er dicanr, verecundiores<br />
esse praecones ludorum<br />
gymnicorum, qui quum caeteris coronas<br />
imposucrÍnt yW:oribus, eorumque<br />
nomina magna voce pronuntiarinr<br />
; quum ipsi ante ludorum missionem<br />
corona aanentur, alium praccanem<br />
adhibeant , ne sua vace ipsi se vifrores<br />
esse praedicent. Haee nos vit:lre<br />
cupimus , et si recipis causa m nostram,<br />
vitabimus ; idque ut fadas, rogarnus.<br />
Ae<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER Yo<br />
iam proxirnis literis, multumque profc:'"<br />
cisse sentio. lraque hoc saepius dicendum,<br />
tibique non significandum 50lum<br />
,sed etiam <strong>de</strong>cIarandum arbitror,<br />
nihil mihi esse potuisse ruis literis<br />
gratills. Ad consolandllm aurem cum<br />
illa valent quae eleganter copioseque<br />
collegisti , tum nihil plus quam quod<br />
firmirlldinem grav iraternque animi tui<br />
perspexi, quam non imitari turpissimum<br />
existimo. ltaque hoc etiam fortiorem<br />
me puto quam te ipsllm praeceprorem<br />
fortirudinis , quod tu mihi<br />
vi<strong>de</strong>ris spem nonnullam habere, haee<br />
aliquando futura meliora. Casus enim<br />
gIadiatorii , similitudinesgue eae , tum<br />
rationes in ea disputatjone a te colleétae<br />
, vetabant me reipublicae penitus<br />
diffi<strong>de</strong>re. !taque alterum minus mirum,<br />
fortiorem te es
LIBRO V.<br />
enten<strong>de</strong>r, qué es lo que te hace retirar <strong>de</strong> la<br />
ciudad. Si lo haces porque te agrada la soledad,<br />
y por escribir y tratar algo en letras como JUeles,<br />
bien me parece tu consejo. Porque ese et<br />
el mas gustoso entretenimiento, no solamente<br />
en estos miserables tiempos y dignos <strong>de</strong> llorar,<br />
pero aun en los mas quietos y mas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sear:<br />
especialmente para un ánimo cansado como el<br />
tuyo, que ya quiere <strong>de</strong>scansar <strong>de</strong> las muchas<br />
fatigas y trabajos que ha pasado; y tambien<br />
para un hombre doSo como tú , que siempre<br />
saca <strong>de</strong> sí ti luz cosas, que ti los <strong>de</strong>más dén<br />
contento, y ti él mucha honra y alabanza. Pero<br />
si te dás ti llorar y ti consumirte en tristeza,<br />
como hacias quando aquí estabas, siento<br />
en el alma tu sentimiento y tristeza: y (si me<br />
dás licencia <strong>de</strong> <strong>de</strong>cirte lo que siento con un poco<br />
<strong>de</strong> libertad) no puedo <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> reprehen<strong>de</strong>rte.<br />
Es posible que tú solo no vés lo que está tan<br />
manifiesto, teniendo un ingenio tan agudo que<br />
penetra hasta lo mas secreto? No entien<strong>de</strong>s la<br />
poco que aprovechas, aunque todos los dial te<br />
<strong>de</strong>rritas en quejas? No consi<strong>de</strong>ras, que con eso<br />
doblas tUl penas y cuidados, 101 qua/es ti lei <strong>de</strong><br />
hombre discreto tienes obligacion <strong>de</strong> aliviar? r<br />
si con raZones no basto a persuadirtelo , esto<br />
pidotelo <strong>de</strong> merced,y stlplícote , que si cosa jamás<br />
<strong>de</strong>seas hacer por mí , dés aUvio y cuerda<br />
ti esas pesadumbres, y bue/vas a nue,¡tro trato<br />
y<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
88 LIBER P.<br />
et ad consuetudinem, vel nostram communem<br />
, vel tuam solius ac propriam.<br />
Cupio non obrun<strong>de</strong>re te , si non <strong>de</strong>leélare<br />
nostro srudio : copio <strong>de</strong>terrere, ne<br />
permaneas in incepto ; quum duae res<br />
istae contrariae me, conturbent: ex quibus<br />
aut in altera mihi veJim, si potes,<br />
obtemperes ; aut in altera non ofrendas.<br />
Vale.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Rcspon<strong>de</strong>t supe¡
LIBER Po<br />
aliud facere possum ? Sed nesdo qua<br />
modo ipsae ilIae exclu<strong>de</strong>re me a porru<br />
et perfugio ví<strong>de</strong>mur, et quasi exprobra<br />
re , quod in ea vita maneam , in qua<br />
nihil insir, nisi propaga río miserrimi<br />
temporis. Hic tu ea me abesse urbe O1i<br />
raris, in qua domus nihil <strong>de</strong>leétare pos<br />
sir? surnmum sit odium temporum, ho<br />
minum , fori , curiae? !taque sic lire<br />
ris utor, in quibus consumo omne<br />
tempus, non ut ab his medicinam per<br />
peruam, sed ut exigua m coloris obli<br />
vionem petam. QllOd si id egissemus<br />
ego arque tu (quod ne in mentem quí<br />
<strong>de</strong>m nobis veniebat propter quotidianos<br />
metus ) omne tempus una fuissemus:<br />
neque me valetudo tua offen<strong>de</strong>ret, ne<br />
que te moeror meus: quod, quantum fi<br />
eri poterir, consequamur. Qyid enim<br />
utrique nosrrum aptius? Propediem te<br />
igitur vi<strong>de</strong>bo. Vale.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
AR-
94<br />
LIBER P.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Consolatur diiigente,. amicum , obitum liberorum<br />
immo<strong>de</strong>ratius ferentem.<br />
Anno U. C. 709.<br />
M. T. CICERO TITIO S. D.<br />
E<br />
XVI. Tsi unus ex omnibus minime<br />
sum ad te consolanaum<br />
accommodatus, quod tantum ex<br />
tuis molestiis cepi doloris, ut consolatione<br />
ipse egerem : tamen quum 10ngillS<br />
a summi luaus acerbitate meus abesset<br />
dolor quam tuus , sratui nosrrae necessitudinis<br />
esse meaeque in te benevolentiae,<br />
non tacere tanto in tuo moerore<br />
tam diu; sed adhibere aliquam modicam<br />
consolationem, qua e levare dolo re m tuum<br />
posset , si minus sanare potuisset. Est autem<br />
consolatio pervulgata qui<strong>de</strong>m illa roaxime,<br />
quam semper in ore arque in animo<br />
habere <strong>de</strong>bemus: Homines nos ut esse<br />
meminerimus , ea lege natos, ut omnÍbus<br />
talis [ormnae proposita sit vira nostra:<br />
lleque esst recl1sandum, quo minlls ea, qua<br />
na ti sumus, condirione vh'amus: neve tam<br />
gr;l\'irer eos casus feramus, quos nullo consilio<br />
virare possimus: evenrisque aliorum<br />
memoria repetendi '. nihil accidlsse nobis<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
no-
LIBRO V. lOS<br />
, hallando el negocio <strong>de</strong> otra manera encaminado<br />
<strong>de</strong> lo que a mí me pareciera, si me hallára<br />
presente, con todo eso no falté en nada a<br />
respon<strong>de</strong>r por tu persona: y aunque entonces la<br />
carestía <strong>de</strong>l vi-vi1', y tus enemigos, y aun 101<br />
<strong>de</strong> tus amigos, y la sinjusticia <strong>de</strong> todo el pro<br />
ceJO, y otros muchos males <strong>de</strong> la república te<br />
fueron mas contrarios, que no culpa alguna<br />
que tuvieses, y pudieron mas que la verdad;<br />
con todo eso, con toda mi diligencia, consejo,<br />
trabajo, favor, y testimonio le ayudé a tu hi<br />
jo Publio. r pues hasta aquí he cumplido con<br />
todas las obligaciones que a nuestra amistad<br />
se <strong>de</strong>ben bien y fielmente, me ha parecido que<br />
no era razon <strong>de</strong>jar tambien <strong>de</strong> cumplir con és<br />
ta , y encargarte y 1'ogarte que te acuer<strong>de</strong>s que<br />
en la fortuna eres hombre, yen el esfuerzo 'va<br />
ron: quiero <strong>de</strong>cir, que te rijas sabiamente en<br />
ese caso y <strong>de</strong>sgracia, pues vés que es comun a<br />
muchos y es incierta,y que ninguno la pue<strong>de</strong> evital'<br />
, ni aun en ninguna manera asegurarse <strong>de</strong><br />
ella, y que varonil y valerosamente resistas a<br />
tu pena: y consi<strong>de</strong>res, que en nttestra repúbli<br />
ca ,yen otras, que han tenido senorio, les ban<br />
acaecido a otros muchos hombres mui valerosos<br />
y mui buenos, semejantes <strong>de</strong>sgracias <strong>de</strong> ser por<br />
m.a1as sentencias con<strong>de</strong>nados. EJto que aora te<br />
dIré, pluguiese a Dios que 1Z0 fuese tan VC¡'<br />
dad, que c.-¡'1'eces <strong>de</strong> un.:: república, que no tie-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
ne
11'1. LIBER V.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Pompeio Italia pulso, Mescinius Rufus Ciceronis<br />
antea quaestor in provincia, in<br />
illius tanquam reip. castra tramire, non<br />
plane cer'tus cogita.bat; quem Cicero con<br />
Jirmat, et ut maneat in sententia sua<strong>de</strong>t.<br />
Anno U. C. 70+<br />
M. T. C. R U F O, S. D.<br />
XVIlII. ETsi mihi nunquam du·<br />
billm fuit quin tibi essem<br />
carissimus; tamen quotidie magis<br />
id perspicio : exstatque id , qllod mihI<br />
osten<strong>de</strong>ras qll ibl1sdam literis; hoc te<br />
studiosiorem in me colendo fore , qua m<br />
in provincia fuisses, (etsi meo iudicio<br />
nihil ad tuum provinciale officium<br />
addi po test ) quo Iiberius iudicium esse<br />
posset tuum. !taque me et superiores<br />
literae tuae admodum <strong>de</strong>leéhverunr,<br />
qllibus er exspeaatum meum<br />
adventum abs te amanter vi<strong>de</strong>bam, et<br />
quum alirer res cecidissct ac putasses,<br />
te meo consilio magnopere esse Iaetatum<br />
: ct his proximis literis magnum<br />
cepi frudum et iudicii et officii tui:<br />
iuJidi, quod intelligo J te (id quod<br />
0-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
114<br />
LIBER r.<br />
omnes fortes ac boní vid facere <strong>de</strong>..;<br />
bent) nihil potare utile esse, nisí<br />
quod reél:um honestumque sir : officii,<br />
quod te mecum, quodcumque cepissem<br />
consiJii, polliceris fore: quo ne<br />
LIBER r.<br />
ex qua reliquum quod erat, in rationibus<br />
remli. Sed sic me et liberalitatis<br />
fruétu privas et diligentiae, et (quod<br />
minime tamen laboro) mediocris etiam<br />
pru<strong>de</strong>ntiae. Liberalitatis, quod mavis<br />
scribae mei beneficio, quam meo, legawm<br />
meum , praefeétumql1e maxima ca·<br />
Jamirate leva tos , qUUlll praesertim non<br />
<strong>de</strong>berent esse obligati. Diligentiae, quod<br />
existimas <strong>de</strong> tanto officio meo, tanto<br />
-etiam perículo, nec scisse me quidquam,<br />
nec cogitasse : scribam , quid quid voluisset<br />
ql1um id rnihi ne recitasset<br />
qui<strong>de</strong>m, retulisse. Pru<strong>de</strong>ntiae , quum rem<br />
a me non insipienter excogitatam , ne<br />
cogitatam qui<strong>de</strong>m putes. Nam et VolusU<br />
liberandi meum fuit consilium 5 et ut<br />
multa tam gravis Valerianis praedibus,<br />
ipsique T. Mario <strong>de</strong>pelleremr, a me ¡nita<br />
ratio est : quam qui<strong>de</strong>m omnes nOI1<br />
solum probant , sed etiam laudant. Et<br />
si verum scire vis, hoc uni scribae meo<br />
inrellexi non nimíum place re. Sed ego<br />
putavi esse vid boní , quum populus<br />
SUum servaret, consulere fortunis tot<br />
vel amicorum vel civiurn. Nam (*) <strong>de</strong><br />
logeio est ita aétum, ut auélore en.<br />
Pompeio, ista pecunia in fano poneretur.<br />
Id<br />
(*) los. Seal. tu,eJlo, Al. tum io.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER 1'.<br />
in quo pe.ccatum vi<strong>de</strong>batur esse; si<br />
modo erar , fratris tui e[ Tullii. Sed<br />
quum id corrigi non possee, quod iam<br />
<strong>de</strong>positis rationibus ex provin da <strong>de</strong>cessimus;<br />
credo me qui<strong>de</strong>m tibi pro animi<br />
mei vOlllntate, proque ea spc<br />
facultatum quam mm habebamus, quam<br />
humanissime potuerim rescripsisse. Sed<br />
neque tum me humanitate literarum<br />
mearum obligatum puto; neque tuam<br />
hodie epistolam <strong>de</strong> H-S centurri sic<br />
aeeepisse , ut ii aeeipiune, quibus episroiae<br />
per haee tempora molestae SUllt.<br />
Simul illud cogitare <strong>de</strong>bes , me 0mnem<br />
pecuniam , quae ad me salvi¡<br />
legibus pervenissee , Ephesi apud publicanos<br />
<strong>de</strong>posuisse: id fuisse H-S XXII:<br />
eam omnem pecuniam Pompeium abstulisse<br />
: quod ego sive aequo animo<br />
sive iniquo fero; tu <strong>de</strong> H-S centum<br />
aequo animo ferre <strong>de</strong>bes , et existimare<br />
eo tninus ad te , vd <strong>de</strong> tuis cibariis,<br />
vel <strong>de</strong> mea liberalitate pervenisse.<br />
Q!Jod si mihi expensa ista H-S centum<br />
tulisses, tamen quae tua ese suavíras<br />
quique in me amor , nolles a me<br />
hoc<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
144 LIBER VI.<br />
dam nobis officium iustum et pium,<br />
et <strong>de</strong>bitum reipublicae nosrraeque dignirati<br />
vi<strong>de</strong>barur: qui neque quum id<br />
faciebamus, tam eramus amentes , uC<br />
explorata nobis esset viétoria. Quare sí<br />
id evenit, ql10d ingredientibus nobis in<br />
causa m propositum fuit acci<strong>de</strong>re posse:<br />
non <strong>de</strong>bemus ita ca<strong>de</strong>re animis,<br />
ql1asi aliquid evenerit, ql10d fieri posse<br />
nunquam putarimus. Simus igirur ea<br />
mente, quam ratio et veritas praescribir<br />
, ut nihil in vira l10bis praestandum<br />
praeter culpam puteml1s: eaque<br />
quum careamus , omnia humana placate<br />
et mo<strong>de</strong>rate feramus. Arque haec eo<br />
pertinet orado, ut, perditis rebus 0mnibus,<br />
tamen ipsa virrus se sustentare<br />
posse vi<strong>de</strong>atur. Sed si est spes<br />
aliqua rebus communibus, ea tu, quicumque<br />
starus ese fmurus, carere non<br />
<strong>de</strong>bes. Arque haee mihi scribenti veniebat<br />
in mentem, me eum esse , euins<br />
tu <strong>de</strong>sperationem accusare solitus esses,<br />
quemque auétoritate tua cunétantem et<br />
diffi<strong>de</strong>ntem excitare. Q!.10 qui<strong>de</strong>m tempore<br />
non ego causam nostram, sed<br />
,on-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VI. 145<br />
no el parecernos que la obligacion que teníamos<br />
tan justa y pía ti nuestra república y ti nuestro<br />
valor y dignidad, lo requeria así: y quando<br />
ibamos) no teníamos tan poco seso) que tuvie·<br />
semos por cierta la viEioria. Si ha mcdido<br />
pues lo que quando emprendiamos la causa u<br />
'nos representó que podia suce<strong>de</strong>r, no havemos<br />
por no <strong>de</strong> <strong>de</strong>smayar <strong>de</strong> tal mamra, que pa.,<br />
rezca haver acaecido alguna COUt, que nunca<br />
pensáramos que pudiera acaecer. Sigamos pues<br />
aquel parecer, que la buena razon y la vCl,dad<br />
nos tasa, que es que entendamos que en esta<br />
vida no estamos obligados ti asegurarnos <strong>de</strong><br />
otra cosa sino <strong>de</strong> la culpa: y pttes ésta no la<br />
tenemos, que todo lo que como ti hombres nqs<br />
acaeciere) lo pasemos cón mo<strong>de</strong>stia. Estas mis<br />
razones ván ti este fin encaminadas, que aunque<br />
todo se perdiese, sola tu virtud parece que<br />
te <strong>de</strong>be bastar para tenerte consolado. Pero si<br />
alguna eSjJeranza hai <strong>de</strong> tomarse algun asiento<br />
en las cosas <strong>de</strong> la república, sea tal qua!<br />
fuere, no hai r tJ,zon p01' qué tú hayas <strong>de</strong> <strong>de</strong>s-<br />
Confiar <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> el participante. Porque aun es·<br />
tandote escribiendéJ estas razones se me ha ve·<br />
nido ti la memoria, como solias tú t'eprehen<strong>de</strong>l'<br />
mi g,'an <strong>de</strong>sconfianza) y est!mdo yo medroso<br />
<strong>de</strong> estos males y perdida la esperanza, tú con<br />
tu autoridad me solias esforza,., En el qtMl<br />
tiempo yo no d¡lba pel' mala ml(stra preten ....<br />
:r om.l. 1
LIBER rJ.<br />
consilium improbabam. Sero enim nos<br />
iis armis adversari vi<strong>de</strong>bam, quae multo<br />
ante confirmara per nos metipsos<br />
erant: dolebn que, pilis et gladiis, non<br />
consi1iis neque at:tloriratibus nostris <strong>de</strong><br />
ime publico disceptari. Neque ego ea<br />
quae fatta sunr , fore quum dicebam,<br />
divinabam futura: sed quod et fieri posse,<br />
et exitiosum fore si evenisser,<br />
vi<strong>de</strong>bam ) jd ne acci<strong>de</strong>ret, timebam:<br />
praesertim quum , si rnihi alterutrum<br />
<strong>de</strong> eventu arque exitu rerum prornitrenduro<br />
esset , id futurum quod evenir,<br />
exploratius possem promittere. lis enim<br />
rebus praestab
LIBER pI.<br />
non affiittiore condirione, quaro caete.J<br />
ri. Hoe vera tempus, quo exanimati<br />
omnes et suspensi sumus , hoe mo<strong>de</strong>ratiore<br />
animo ferre <strong>de</strong>b es , quod et in<br />
urbe ea es , ubi nata et alta est ratio<br />
ae mo<strong>de</strong>rario vitae : et ha bes Ser. Sulpicium<br />
(quem sem p er unice dilexisti)<br />
Gui te profeéto et benevolenria , et sapienria<br />
consolatur : euius si essemus et<br />
auél:oritatem et eonsil ium secuti, togad<br />
potius potenriam , qu am armati viétoriam<br />
subissemus. Sed haee loogiora for ..<br />
tasse fuerunt quam necesse fuit: illa<br />
qllae maiora sunt, brevius exponam.<br />
Ego habeo, cui plus quam tibi <strong>de</strong>beam 7<br />
neminem. Q!!ibus tant um <strong>de</strong>bebam , quantum<br />
tu iotelligis , eos mihi huius belli<br />
casus eripuit. Qui sim autem hoc tempore<br />
, intelligo. Sed quia nemo est tam<br />
affiiétus, qni si nihil aliud stu<strong>de</strong>at ni·<br />
si id quod agit , non possit navare aliquid<br />
, er efficere ; otnne meum comi<br />
Hum ,operam ,srudium cene velim exi·<br />
stimes tibi luisqlle liberis esse <strong>de</strong>bitum.<br />
Vale.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
15°<br />
LIBER VI.<br />
ARGUMENTUM.<br />
'Excusat quod raritts scripserit : solatur eJl:<br />
spe meliorrem temporum , propter quam<br />
non sit quod timeat ; saltem ex commttni<br />
omnium conditione ,i<strong>de</strong>oqtte aequiuJ<br />
fe renda.<br />
Anno U. C. 707.<br />
M. T. C. A. TORQ.UATO, S. D.<br />
H. PEto a te, ne me putes oblívione<br />
tui rarius ad te scribere,<br />
quam solebam: sed am gravitare<br />
valerudinis ( qua tamen iam paululum vi<strong>de</strong>or<br />
levari) aut quod absim ab urbe,<br />
ut qui ad te proficiscantm, scire non<br />
possim.
lIBRO VI. 151<br />
Ja : no porque tuvine <strong>de</strong> ello aviso cierto; sino<br />
porque era cosa llana el conjeturarlo. Porque<br />
como el peligr'o <strong>de</strong> qualquier guerra es comun<br />
a las dos partes, y el fin y remate incierto<br />
; en esta guerra dicen que <strong>de</strong> ambas parta<br />
bai tan po<strong>de</strong>rosos egércitos y con tanto ánimo<br />
.le pelear, que no bai que maravillarnos, que<br />
qualquiera <strong>de</strong> las dos partes alcance la vi80ría.<br />
Lo que se tiene por cosa entre todos mui<br />
averiguada es , que aunque entre la causa <strong>de</strong><br />
las 'armas haya alguna diferencia, que la havl'á<br />
poca en el modo <strong>de</strong>l usar <strong>de</strong> la vi8oria, ,<br />
porque la crueldad <strong>de</strong> los unos ya casi la 'uimOI<br />
por la experiencia: <strong>de</strong>l otro todos entien<strong>de</strong>n<br />
quánto terror pondrá un hombre vi80rioso,<br />
viniendo con las armas en la mano. Si en esto<br />
te pareciere que acreciento tu pena, teniendo<br />
obligacíon <strong>de</strong> haverla <strong>de</strong> aliviar con algun consuelo;<br />
yo te digo y confieso llanamente, que<br />
para estos males comunes yo no hallo otro consuelo<br />
fuera <strong>de</strong> aquel, que eJ muí gran<strong>de</strong>, (si<br />
en tu ánimo pue<strong>de</strong>s hacerle lugar) y <strong>de</strong> que yo<br />
me valgo cada dia: que en los trabajos yadversida<strong>de</strong>s<br />
el mayor consuelo <strong>de</strong>l mundo el la<br />
buena conciencia <strong>de</strong> haver tenido buena y sana<br />
voluntad: y que no hai mal gran<strong>de</strong> para el<br />
hombre fi:cra <strong>de</strong> su propia culpa. r pues en este<br />
caso estamos tan lejos <strong>de</strong> ella, que siempre<br />
Vuestros parueres fueren les mejores, y mas<br />
&UI-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
L1BER 1'1. •<br />
magis nostri consilii quam consilium<br />
reprehendatur ; et quando praestitimus<br />
quod <strong>de</strong>buimus, mo<strong>de</strong>rare quod evenit<br />
feramus. Sed hoc mihi ramen non<br />
sumo, ut te consoler <strong>de</strong> communibus<br />
miseriis: qua e ad consolandum, maioris<br />
ingenii , ee ad ferendum , singularis<br />
virtutis indigenr. Illud cuivis facHe<br />
est doce re , cur praecipue tu do..;<br />
lere nihil <strong>de</strong>beas. Eius enim , quí tardior<br />
in te levando fuit quam fore putaremus<br />
, non est mihi dubia <strong>de</strong> tua<br />
salute sententia. De aliis aurem non arbitror<br />
te exspe¿hre quid sentiam. Reliquum<br />
est , ut te angat, quod absis a<br />
tuis tamdiu: res molesta, praesertim<br />
ab iis pueris , quibus nihil potest esse<br />
festivius. Sed ur ad te scripsi antea,<br />
tempus ese huiusmodi, ut suam quisque<br />
conditionem miserrimam putet, ee<br />
ubi quisque sit, ibi esse minime velit.<br />
Equi<strong>de</strong>m nos quod Romae sumus, miserrimum<br />
esse duco; non solum quod in<br />
malis omnibus acerbius est vi<strong>de</strong>re quam<br />
audire, sed etiam quod ad omnes casus<br />
subirorum periculorum rnagis obieéti sumus,<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
160<br />
L1BER r1.<br />
mus, quam si abessemus. EtsÍ me ip';<br />
sum consolarorem tuum, non tanttun<br />
lirerae quibus semper studui, quanrum<br />
longinquitas temporis mitigavit. Ql1anto<br />
fuerim in dolore, meministi. In quo<br />
prima illa consolatio est , vidisse me<br />
plus quam caeteros , quum cupiebam,<br />
quamvis iniqua conditione, pacem.<br />
Q!.lod etsi casu, divinatione mea fadurn<br />
est; tamen hac inani pru ..<br />
'<strong>de</strong>ntiae lau<strong>de</strong> <strong>de</strong>letl:or. Dein<strong>de</strong>, (quod<br />
mihi ad consolationem cornrnune tecum<br />
est) si iam vocer ad exitum<br />
vitae , non ab ea republica avellar,<br />
qua carendum esse doleam; praesertim<br />
quum id sine ullo sensu futu.,;<br />
rum sir. Adiuvat etiam aetas, et aél:a<br />
iam vira: quae cum cursu suo bene<br />
confeél:o <strong>de</strong>leél:arur, mm vetat in eo<br />
virn timere , quo nos iam natura ipsa<br />
pene perduxerit. Postremo, is vir,<br />
vd etiam ii viri hoc bello occi<strong>de</strong>runr,<br />
ut impu<strong>de</strong>ncia vi<strong>de</strong>atur ean<strong>de</strong>m fonunam,<br />
si<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBR o VI. 171-<br />
tosas y hacienda, y <strong>de</strong> lo que toca a tu fortuna<br />
; lo qual cada dia me parece ti mí que se<br />
hace mas faci! ,y que lleva mejor camino, y<br />
entiendo que muchos tienen mucha cuenta con<br />
ello: <strong>de</strong> cuya ajicion , y aun <strong>de</strong> la buena espe.:..<br />
ranza que <strong>de</strong> ellos y <strong>de</strong>l caso se tiene, creo que<br />
te ha escrito ya tu hijo. 2!fanto ti las cosas que<br />
por buena pazan se pue<strong>de</strong>n colegir, no presumo<br />
yo tanto <strong>de</strong> discreto, que pretenda que y{}<br />
veo mas ni alcanzo mas <strong>de</strong> lo que en#endo que<br />
tú vés y alcanzas. Pero porque-podría ser que<br />
tú lo consi<strong>de</strong>res eJto con el ánimo mas altertldo,<br />
pareceme que tengo obligacion <strong>de</strong> <strong>de</strong>cirte lo que<br />
entiendo. Las cosas tienen tal naturaleza, y<br />
la corriente <strong>de</strong> los tiempos vá <strong>de</strong> manera, que<br />
ni á tí ni ti los <strong>de</strong>más os pue<strong>de</strong> durar mucho<br />
ese trabajo: ni 1m tan fuerte agravio pue<strong>de</strong><br />
tanto tiempo permanecer en una tan buena<br />
causa y tan buenos ciudadanos. r así ti la particular<br />
esperanza que <strong>de</strong> tu libertad tenemos,<br />
no solamente por tu dignidad y valor (porque<br />
estas partes tambien se hallan en algunos otros)<br />
se allegan ti otras razones tuyas propias que<br />
proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> tu singular habilidad Y'l.'irtudmui<br />
acabada: ti las quales partes éste, en cuyo po<strong>de</strong>r<br />
estamos ,favorece mucho. r asi yo U cer<br />
tifico, que ni aun solo un momento no hu-vie<br />
r.1J estado en esa fatiga, si él no entendiera,<br />
que ese mismo bien <strong>de</strong> que él tanto gusta, en<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
tí
LIBRO VI. 173<br />
'tí l! havia ofendido. Lo qual cada día u le<br />
'Vá mo<strong>de</strong>rando: y aun los que son sus mui familiares<br />
amigos me dicen, que ne nombre qt-U<br />
tienn <strong>de</strong> discreto, te ha <strong>de</strong> valer mucho para<br />
bolver con él en gracia. Po,. lo qual yo te ruego<br />
quanto ti lo primero, que tengas un ánimo<br />
gran<strong>de</strong> y valeroso. Porque tu linage, tu crianza<br />
, tus buenas letras, la muestra y experiencia<br />
que hasta aora has dado <strong>de</strong> tí, te obligan<br />
ti hacerlo asi : <strong>de</strong>más <strong>de</strong> esto te ruego tambien<br />
que tenf,as muí ugura esperanza por las causa.s<br />
y razones que te he escrito. r querria tu<br />
'VIeses esto por mui cierto, que lo que en mí<br />
fuere para lo que ti tí y ti tus hijos tocáre , estará<br />
siempre mui ti punto: como lo requiere<br />
la antiguedad <strong>de</strong> nuestro amor, y la costumbre<br />
que ya tengo <strong>de</strong> favorecer ti mis amigos, Y.<br />
los muchos placeres que yo <strong>de</strong> ti he retibido.<br />
Tén salud.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
AR-
174<br />
LIBER VI.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Consolatur divinatione meNoNs fortunae<br />
sumpta ex ingenio Caesaris et natura<br />
rn'um ac temporum : p roposita fortitudinis<br />
lau<strong>de</strong> et conscienti.ze reéle fac1o<br />
.rum , quibus 4ddit communis calamitatis<br />
et turbatae . reipubl. argumentum.<br />
Aooo U. C. 707.<br />
M. T. C. A. CAECINAE , S. D.<br />
VI. VEreor, ne <strong>de</strong>si<strong>de</strong>res offi.<br />
dum meum; quod tibi<br />
pro nostra et meritorum multorum, et<br />
studiorum parium coniunéHone <strong>de</strong>esse<br />
non <strong>de</strong>ber : sed tamen vereor} ne liter.arum<br />
a me officium requiras; quas tibi<br />
et iampri<strong>de</strong>m , et saepe misissem,<br />
nisi quotidie melius exspeéhns , gratulationem<br />
, quam confirmationem animi<br />
tui compleéH li te ris maluissem. N une<br />
autem, ur spero , brevi gratulabimur.<br />
Iraque in aliud tempus id argumentum epistolae<br />
differo. Hís aurem lireris animum<br />
tuum , ql1em minime imbecillum esse et<br />
audio et spero , ersi nO}1 sapientissimi,<br />
at<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER VI.<br />
at amicissimi hominis auéloritate , con ..<br />
firmaodum etiam atque etiam puto: nec<br />
iis qui<strong>de</strong>m verbis , quibus re consoler<br />
ut affiW:l1m , et iam omlli spe salutis<br />
orbatum ; sed ut eum, <strong>de</strong> Cl1ius inco<br />
lumitare non plus dubitem , quam te me<br />
mini dubitare <strong>de</strong> mea. Nam quum me<br />
ex republica exputissent ii , qui illam<br />
ca<strong>de</strong>re posse stante me non putarunt:<br />
memini , me ex ml1ltis hospitibus, quí<br />
ad me ex Asia in qua tu eras vene<br />
rant , audire, te <strong>de</strong> glorioso, et ce1eri<br />
rediru meo confirmare. Si te ratio quae<br />
dam Etruscae disciplinae, quam a pa<br />
tre, nobilissimo arque oprimo viro ac<br />
ceperas , non fefellit; ne nos qui<strong>de</strong>m<br />
nostra d¡yinacio fallet, quam tum sa<br />
pienrissimorum virorllm monumentis, at<br />
que praeceptis , plurimoqlle, ut tu seis,<br />
doélrinae srudio , tum magno edam u<br />
su traélandae reipublicae, magnaque<br />
l1ostrorum temporum ,'arietare conse<br />
quuri sumus. Cui qui<strong>de</strong>m divinationí<br />
hoc plus confidimlls, quod ea nos ni<br />
hil in his tam obscur is rebus, tam<br />
que permrbatis unquam omnino fefd<br />
lit. Dicerem, quae anrea futura di<br />
xissem, ni vererer ne ex eventis<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
fia- '
LIBER PI.<br />
fingere vi<strong>de</strong>rer. Sed tamen plurirní st101:<br />
testes, me et inirio , ne coniungeret<br />
se cum Caesare , monuisse Pompeiurn;<br />
et postea , ne seiungeret. Coniunélione<br />
frangi senatus opes : disiunélione<br />
civile beUum excitari vi<strong>de</strong>hamo<br />
Atque utebar familiarissime Caesare,<br />
POlT'peium faciebam plurimi : sed<br />
erat meum consiliuffi cum fid<strong>de</strong> Pompeio<br />
, tum salmare utrique. Quae praeterea<br />
praevi<strong>de</strong>rim, praetereo. NoJo enim<br />
hunc <strong>de</strong> me optime meritum existimare,<br />
ea me suasisse Pompeio , quibus<br />
ilIe si paruisser, esser hic qui<strong>de</strong>m clarus<br />
in toga et pr inceps ; sed tantas 0pes,<br />
quantas nune haber, non habereto<br />
Eundum in Hispaniam censui; quod<br />
si fecisset , civile bellum nullum 0rnnino<br />
fuisset. Rationem haberi ahsentis<br />
non ram pugnavi ur liceret,<br />
qua m ut , quum ipso consule pugnante<br />
populus iusserat, haberetur. Causa<br />
belli orta esr: quid ego praetermisi<br />
aut monitorum , aut querelarum,<br />
quum<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
186 L1BER 1"1.<br />
Cl1m summa ilIius dignitate restituir.<br />
QLlO igirur haee speétant? Rerum hoe<br />
n,Hura et civilillm temporum non patietur<br />
; nec mancns, nec mutara ratio<br />
fcrer, primurn ut non ilJ causa parí<br />
ea<strong>de</strong>m sir ct conditio et fortuna 0mnium:<br />
<strong>de</strong>in<strong>de</strong>, ut in eam civitatem<br />
boni vid et boni dves nulla ignominia<br />
notari non revertantur, in qua m<br />
tot nefariorurn scelerum con<strong>de</strong>mnati reverterunt.<br />
Habcs augurium meum: quo,<br />
si quid addubitarem , non potius urerer<br />
, quam lila consolatione, qua fadIe<br />
forrem virum sustentarem : te,<br />
si explorara viCtoria arma sumsisses pro<br />
republica, (ita enim tum putabas) non<br />
nimis esse laudandum: sin, propter<br />
incertos exims eventusque bellorum,<br />
p:J,se acci<strong>de</strong>re ur vinceremur , purasses<br />
; non <strong>de</strong>bere te ad secundam fortunam<br />
bene paratum fuisse, adversam<br />
ferre nullo modo posse. Disputarem ería<br />
n, quanto sola tia tibi conscientia tui<br />
fa\..li, quantae <strong>de</strong>leétationi in rebus<br />
ad-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VI.<br />
él .rervirá para tí. Tú procura <strong>de</strong> entretenerte<br />
con esfuerzo <strong>de</strong> ánimo, y con mui firme esperanza.<br />
Tén salud.<br />
ARGUMENTO.<br />
Escusase <strong>de</strong> que su hijo no le havia entregado el<br />
libro nuevo. Quejase <strong>de</strong> que Cesar se enojó<br />
con él por el estilo, haviendo perdonado a los<br />
que rogaron a los Dioses que fuese vencido.<br />
Dice que ha tratado conamente y con mucho<br />
recato <strong>de</strong> Ciceron por temor <strong>de</strong> ofen<strong>de</strong>r con<br />
ello a Cesar. Ultimameme le ruega) le alcance<br />
su buelta a la patria) y que no permita se<br />
divulgue su libro , sin que le enmien<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />
modo, que no le páre algun perjuicio.<br />
Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />
A U L O C E C 1 N A A M. T. C.<br />
VII. SI el libro ha venido ti tu po<strong>de</strong>r algo<br />
tar<strong>de</strong>, ruegote que perdones mi<br />
mucho temor, y te apia<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la manera <strong>de</strong> los<br />
t;empos. Porque mi bij"o (segun entiendo) temió<br />
(y con razon ) si el libro se di-vu/gaba , no<br />
me fuese indiscretamente perjudicial, pues 110<br />
nos importa tanto vér con qué voluntad se escribe,<br />
,'amo con qué tal se recibe: especialmente<br />
pues están aun corriendo sangre ¡as hn'idas<br />
que mi propia pluma me ha dado. Porque soi<br />
en uto particularmente dngradado : pz,:e¡ la<br />
mentira <strong>de</strong> u11a escritura se er;mienda con borrarla,<br />
la necedad <strong>de</strong> cIJa se (¡litiga con la fama<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
194 LIBER VI.<br />
<strong>de</strong> quo quidquid <strong>de</strong>trahas , neces;<br />
se esr aut infirmirati aut invidiae as signetur.<br />
Ac nesdo, an tibi gratius<br />
opportuniusque acci<strong>de</strong>rit. Nam quod<br />
praestare non poreram , primum erat<br />
non attingere: secundum benefidum<br />
, quam parcissime facere. Sed tamen<br />
ego qui<strong>de</strong>m me sustinui. Multa<br />
minui, mulra sustuli, complura ne<br />
posui qui<strong>de</strong>m. Q!Iemadmodum igitur<br />
scalarum gradus si alios tollas , alios<br />
incidas, nonnu11os male haerentes relinquas,<br />
ruinae periculum struas, non<br />
adscensum pares; sic tot malis cum<br />
vinétum, tum fraétum studium scribendi,<br />
quid dignum amibus aut probabile<br />
potest afferre? QhlUm vera ad ipsius<br />
Caesaris nomen veni, toto cor-:<br />
pore contremisco, non poenae metu,<br />
sed illius iudicii: totum enim Caesarem<br />
non novio Q!.tem putas animum<br />
esse , ubi secum loquitur? hoc probabit:<br />
hoc verbum suspiciosum est:<br />
quid si muto? at veTeor ne peius<br />
sito Age vero , laudo aliquem:<br />
num off.:ndo? quum porro offendam,<br />
quid si non vule? armati stylum perse-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VI. 195<br />
y todo lo que <strong>de</strong> alli se quita, lo atribuyen <strong>de</strong><br />
necesidad ti cobardía <strong>de</strong> ánimo, (} ti embidia.<br />
Aunque para tí creo ha valido mas así, y te<br />
dará mas gusto. Porque pues no podia yo C01'<br />
"espon<strong>de</strong>,. con mi estilo al valor y merecimien·<br />
to <strong>de</strong> tus alabanzas ,fuera mejor no haver tocado<br />
en ellas: y ya que toqué, pasar por ellar<br />
<strong>de</strong> presto. Pero en fin yo en aquella parte me<br />
<strong>de</strong>tuve. Muchas cosas abagé <strong>de</strong> punto, muchas<br />
las quité <strong>de</strong>l todo, muchas no quise ponerlas.<br />
Tasi como si ti una escalera le quitan unos es·<br />
ealones ,y otros le quiebran, y otros le <strong>de</strong>jan<br />
<strong>de</strong>sbaratados, la hacen que sta <strong>de</strong>speña<strong>de</strong>ro,<br />
mas que escalera para subir; <strong>de</strong> esta misma<br />
manera mi estilo <strong>de</strong> escribir ajUgido y <strong>de</strong>rribado<br />
con tantos trabajos, qué cosa pue<strong>de</strong> hacer<br />
que agra<strong>de</strong> al oido, ni parezca bien al mundo?<br />
Pues quando vengo ti tratar <strong>de</strong> Cesar,todo<br />
el cuerpo me tiembla, no <strong>de</strong> temor <strong>de</strong> pena<br />
ninguna, sino <strong>de</strong> cómo lo tomará aquello: porque<br />
<strong>de</strong> la natural condicion <strong>de</strong> Cesar tengo<br />
mui poca noticia. Qyando lo introduzgo que él<br />
habla consigo ti solas, con quánto temor piensas<br />
tú que estoi? si le parecerá bien esto: si<br />
tendrá aquel término por sospechoso: pues si<br />
lo mudo? temo que parecerá peor el que pusiere<br />
en Jlt lugm', Pues si alabo ti otro, estoi con.<br />
recelo si se enfadará <strong>de</strong> aquello? si digo mili<br />
<strong>de</strong> algu11O , ea, sino le dá gusto? La ew'ituI,t?<br />
N:1 <strong>de</strong>l<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER VI.<br />
seguitur: vW:i et nondurn restitutí quid<br />
faciet? Auges etiam tu rnihi timorem,<br />
qui in OratfJre tuo caves tibi per Brutum<br />
, et ad excusarion'em socium quaeriso<br />
Ubi hoc omninrn panonus facis,<br />
quid me veterem tuum, nunc omnium<br />
clientem , sentire oponet? In hac igitur<br />
calumnia timoris, et caecae suspicionis<br />
tormento, quum plurima ad<br />
alieni sensus conieéhuam, non ad<br />
SUllm illdicillm scribanrur , quam dificHe<br />
sit eva<strong>de</strong>re, si minus expertus<br />
es (quod te ad omnia summum arque<br />
excellens ingenillm armavit) nos<br />
sentimus. Sed tamen ego filio dixeram<br />
, librurn tibi legeret et auferret:<br />
aut ea conditione daret, si reciperes<br />
te correél:ururn, hoc est, si rotum<br />
alium faceres. De Asiatico itInere<br />
, qllanguam surnma necessitas premebat<br />
, ut imperasti feci. Te pro<br />
me quid horter? vi<strong>de</strong>s tempus venisse,<br />
quo<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIlJER 1"1.<br />
'qua necesse sit <strong>de</strong> nobís cOMstitui.<br />
Nihil est , mi Cícero , quod filium<br />
mellm exspeéles: adolescens est: 0mnia<br />
excogitare vel studio , vd aetate<br />
, vd meto non potest. T otum negotium<br />
tu sl1stineas oportet. In te mi·<br />
hi omnis spes esto Tu pro tua' pru<strong>de</strong>ntia,<br />
quibLlS rebus gau<strong>de</strong>at quibus<br />
capiatur Caesar, tenes. A te omnia<br />
proficiscantur , et per te ad exitmll<br />
perduGlntur necesse esto Apud ipsl1m<br />
multum , apud eius omnes plurimum<br />
potes. Unum tibi si persuaseris, non<br />
hoc esse tui muneris si quid rogatus<br />
fuerís ut facias, (quanquam id<br />
mJgnum et amplum est ) sed totum<br />
tl1um es se onus , perficies. Nisi forre<br />
am in miseria nimis stulte, aut in<br />
amlCltla mmlS impu<strong>de</strong>nter tibi onus<br />
impono. Sed urrique rei excusationem<br />
tuae vitae consuetudo dar. Nam quod<br />
ita consuesti pro amicis laborare; non<br />
iam sic sperant abs te, sed etÍlm<br />
sic imperant tibi familiares. Qpod ad<br />
librum artinet) quem tibi filius dabit,<br />
peto a te ne exeat, aut ita<br />
corrigas ne mihi noceat. Vale.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VI. 10[<br />
ARGUMENTO.<br />
Cuentale como ha recabado <strong>de</strong> Balbo y <strong>de</strong> Opio<br />
que pueda ir a Sicilia y estarse alli ; aconsejale<br />
, que no quiera estar mas lejos <strong>de</strong> Roma.<br />
Ano <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />
'M. 1'. C. A A U L O e E C 1 NA.<br />
VIII. yo entendí <strong>de</strong> lo que me d¡.jo Largo<br />
, que es un hombre que te tiene<br />
much,t aJicion, que te havian dado <strong>de</strong> plazo<br />
para po<strong>de</strong>r estar en Sicilia hasta el primero<br />
<strong>de</strong> Enero: y como tenia experiencia que lo<br />
que Ealho y Opio hacían en ausencia <strong>de</strong> Cesar,<br />
lo solia él tener por bien hecho; roguéles<br />
mz,ti encarecidamente, que me hiciesen merced<br />
<strong>de</strong> darte licencia <strong>de</strong> que estuvieses en Sicilia<br />
basta que nos plJí"eciese convenir que estwuieses.<br />
r con tener ellos costumbre <strong>de</strong> prometerme<br />
llana y faci/mente lo que les pedía, ;10<br />
siendo cosa que les diese mucha pena; y si mt<br />
<strong>de</strong>cían <strong>de</strong> no, darme razon por dón<strong>de</strong> no se<br />
podia hacer lo que yo les pedia; ti esta <strong>de</strong>manda<br />
no me die1'on luego respuesta: pero el mIsmo<br />
día me t'espondieron, )1 me dieron licencia<br />
<strong>de</strong> que tu estuvieses en Sicilia todo el tIempo<br />
que quisieses; y que ellos me aseguraban que<br />
por ello no te vendría nir.gzm dano. Ypues has<br />
entendido 1.1 licencia que se te dá ; pareceme<br />
que es bien que entiend.u lo qUe yo tengo por,<br />
bue-.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VI.<br />
tengo ae mirar por Stt persona y hacienda por<br />
todas las vias que pudiere. Restame aora,pues<br />
por muchos indicios tengo yo entendido, qué es<br />
lo que tú entien<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la <strong>de</strong>sgracia <strong>de</strong> los buenos,<br />
y <strong>de</strong> las miserias y calamida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la república,<br />
rogarte no mas <strong>de</strong> que ti la voluntad<br />
y ajicion que tú <strong>de</strong> tuyo le bavias <strong>de</strong> tener ti<br />
Cecina, le añadas por me hacer ti mí merced<br />
tanto amor, quanto entiendo que me precias.<br />
Porque eJte será el mayor placer que yo podré<br />
-recibir <strong>de</strong> tí. Tén salud.<br />
ARGUMENTO.<br />
Promete su favor a Trebiano , que se hallaba <strong>de</strong>sterrado<br />
, con el que estaba muí enojado Cesar<br />
porque no solamente no havia <strong>de</strong>jado las armas<br />
<strong>de</strong>spues <strong>de</strong> la batalla <strong>de</strong> Farsalo , pero havia<br />
continuado guerra en la Africa.<br />
Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707.<br />
M. T. C. A T R E B lA N O.<br />
X. yo soi mui buen te stigo <strong>de</strong>l gran<strong>de</strong> amor<br />
que te tengo y s iempre te he tenido<br />
,y <strong>de</strong> laJ!.ran voluntad y ajicion que siempre<br />
he entendido que me tienes. Porque aquel<br />
tu parecer, o por mejor <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>sdicha <strong>de</strong> perseverar<br />
tanto en las guerras civiles, siempre<br />
me dió mucha pena: y el vh' que tengas t .mta<br />
<strong>de</strong>sgracia en cobrar tu estado y dignid.'ld mas<br />
ttlr<strong>de</strong> <strong>de</strong> lo que seria jetifo y yo querúa, me tiá<br />
no<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VI. "'11<br />
guamente lo hice, y asi me tienen en mucho,<br />
y me quieren mucho. r asi siempre que yo huviere<br />
buena sazon para tratar <strong>de</strong> tus negocios,<br />
quiero <strong>de</strong>cir <strong>de</strong> tu tibertad y uguro ? porque<br />
en esto está el todo, para lo qua! cada día me<br />
dan mayor esperanza las pláticas que yo tengo<br />
con ellos, yo lo trataré y trazaré por mí<br />
mismo. No hai para que <strong>de</strong>cirte particula1'mente<br />
lo que haré : sino qZle emplearé en tu<br />
servicio toda mi aficion y voluntad. Pero importame<br />
mucho pa'l'a que tengan por cierto, que<br />
no havrá cosa tan dificultosa, que no me parezca<br />
<strong>de</strong> mucho contento haciendo/a en tu ser ....<br />
vicio. Tén salud.<br />
ARGUMENTO.<br />
Escusase <strong>de</strong> que no le havia escrito, prometele<br />
mejor esperanza <strong>de</strong> su libertad, y cambien <strong>de</strong><br />
hacer por él todo lo posible.<br />
Aiío <strong>de</strong> la fundacion d: Roma 708.<br />
M. T. C. A T R E B lA NO.<br />
XI.ANtes <strong>de</strong> aora te hu viera escrito, si<br />
se me ofreciera alguna manera <strong>de</strong><br />
carta que po<strong>de</strong>rte escribir. Porque en una necesidad<br />
como /a tuya, los am;gos han <strong>de</strong> escribir<br />
o consuelos o ofertas. Consuelos no te los<br />
esrribia ,porque yo sabía por relacion <strong>de</strong> mtt<br />
[hru el much() valor y sabiduría que muntras<br />
02 en<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LJ.BER 1'1.<br />
res imunam temporum, quamque te ve·<br />
hementer consolarerur conscientia faéto<br />
,I'um et consiliorum tuorum : quo.d qui<strong>de</strong>m<br />
si facis, magnum fruélum studiorum<br />
oprimorum capis , in quibus te semper<br />
scio esse versatum; idque ut fadas<br />
eti3m arque etiam te hortor. Simul et illud<br />
tibi, homini peritissimo rerum et exc:mplorum<br />
et omnis vetusraris , ne ipse<br />
quiclem rudis, sed in srudio minus fortasse<br />
quam veUem , at in rebus arque<br />
usu plus eriam quam vellem , versa tus<br />
spon<strong>de</strong>o , tibi istam acerbitatem et iniuriam<br />
non diuturne fore. Nam et ipse<br />
qui . pturirnum . potes.r, quotidie mihi<br />
<strong>de</strong>labi ad aequitatem et ad rerum naturam<br />
vi<strong>de</strong>tur : et ipsa causa ea est,<br />
tlt ¡am símul cum repl1blica quac in<br />
perpetul1m iacere non potest, necessario<br />
reviviscat arque recreetur: quoridieque<br />
aliquid fit lenius et liberalius<br />
quam timebamus. G.!:¡ae quoniam in<br />
temporum inclinationibus saepe parvís<br />
posira sunt, omnia mornenra observabimus<br />
, neque ullum praetermittemus<br />
tui iuvandi et levandi 10cum.<br />
!taque ilIud alterum quod dixi<br />
literarUffi genus quotidie mihí, ut<br />
spe-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER PI.<br />
spero, fiet proclivillS , ut etiam poUice"<br />
ti possim. Id re, quam verbis, faciam<br />
libentius. Tu velim existimes, et pIures<br />
te amicos habere, quaOl qui in isto<br />
caSll sint ae fuerint , quantum qui<strong>de</strong>m<br />
ego intelligere potuerim; et me<br />
conee<strong>de</strong>re eortlm nemini. Fortem fae animum<br />
habeas et magnum , quod est<br />
in uno te. Quae sunt in fortuna, temporibus<br />
regentur , et consiliis nostris<br />
provi<strong>de</strong>bunrur. Vale.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Gratulatur' <strong>de</strong> reJtitutione, quam Dolabel<br />
Jae beneficio ipJi ímpetraverat; hortatu.r·<br />
que, ut aequo animo iaéluram f vrtunarum<br />
ferat, quía plus acquisíverit quam<br />
amiserat.<br />
Anno U. C. 709.<br />
M. T. C. TREBIANO, S. D.<br />
XII. D01abellam antea tantummodo<br />
. diligebJm; obligatus ei nihil<br />
eram ; nec enim acci<strong>de</strong>rat mihi opus es·<br />
se ; et ille mihi <strong>de</strong>bebat, quod non <strong>de</strong>fueram<br />
eius periculis. Nunc tanto sum <strong>de</strong>vinaus<br />
eius beneficio, quod et aatea. in re , ee<br />
- hoc<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER r1.<br />
quod egó non mirabar, quum recor<br />
LIBER PI.<br />
amicitiae ex parentibus nostris: quod<br />
faciendum- iis existimo , qui paternam amicitiam<br />
nullis ipsi officiis prosecuti sunr.<br />
lraque contentus ero nostra ipsorum a<br />
micitia: cuius fiducia peto a te, ut ab<br />
senrem me quibuscunque in rebus opus<br />
fuerit, tueare; si nullum officium tuum<br />
apua me intermoriturum existimas. Vale.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Respon<strong>de</strong>t Bitbynici cuidam epistolae, qua<br />
ille, constituta rep. cum Cicerone se fu<br />
turum promiserat, quod gratum sibi<br />
¡ore significat, ct se eius cue amantis<br />
Jimum confirmat.<br />
Anno U. C. 709.<br />
M. T. C. BITHYNICO , S. D.<br />
XVIlII. CUrn caeterarum rerum<br />
causa cupio esse aliquando<br />
rempublicam constitutam ; tum<br />
velim mihi credas , acci<strong>de</strong>re id etiam<br />
quo magis experam promissum tuum,<br />
quo in literis uteris. Scribis enim, si ita<br />
sit, te mecum esse viélurum. Gratissima<br />
mihi tua volunras est: facisque nihil<br />
alienum necessitudine n6>stra, iudiciisque<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
pa-
morationis<br />
LIBER rL<br />
ARGUM ENTUM.<br />
Cum Caesar ludos regiúnatim datttl'us CIset<br />
, curationem eorum Lepta ambiebat,<br />
cui id Cicero dissua<strong>de</strong>t, difJisus , propte,.<br />
multitudinem intimorum impetrari<br />
poue.<br />
Anno U. C. 708.<br />
M. T. C. LEPT AE , S. D.<br />
XXI. MAeulam officio fund:l1ffi<br />
esse gau<strong>de</strong>o. Eius Falernurn<br />
mihi semper idoneum visum<br />
ese diversorio, si modo te¿H satis est<br />
ad eomitatum nostrum recipiendum.<br />
Caeteroqui mihi loeus non displieet:<br />
nec ea re Petrinum ruuth <strong>de</strong>seram.<br />
Nam et villa, et amoeniras illa com-<br />
ese, non diversorii.<br />
De curatione aliqua munerum regionum,<br />
eum Oppio loeutus sumo Nam<br />
Balbum postea quam tu es profeélus<br />
non vidi; tantis pedum doloribus afficitur,<br />
ut se conveniri nolit. Omnino <strong>de</strong> tora<br />
re, ut mihi vi<strong>de</strong>tur, sapientius faceres,<br />
si<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
L1BER 1'"1.<br />
si non curares: qllod enim eo Iaoore<br />
assequi vis, nullo modo assequere. Tanta<br />
ese enim intimorum multitudo , ut<br />
ex his aliqllis potius affluae, quam novo<br />
sit aditus ; praesertim qui nihil afferat<br />
praeter. operam: in qua me se <strong>de</strong>disse<br />
beneficium puta bit , si modo ipsum<br />
sciet; non accepisse. Sed Camen<br />
aliquid vi<strong>de</strong>bimus in quo sir species. Alicer<br />
qui<strong>de</strong>m non modo non appetendum,<br />
sed etiam fugiendum puto. Ego me Asturae<br />
diutius arbitror commoraturum,<br />
quoad me quandoque veniat. Vale.<br />
ARGU'MENTUM.<br />
Toranius exul voluit Caesarianis ex Hispania<br />
vmturis occurrere , ut, captata iIlorum<br />
gratitl ,facilius CaeJari reconciliaretu,.:<br />
quod Cícero diuua<strong>de</strong>t, et manere<br />
iubet , ubi erat, quoad JGÍt'e pouie,<br />
quid agendum .lit. Addit tonsolationem a<br />
(ommuni calamitate , et reaí comcienti4.<br />
Anno U. C. 707.<br />
M. T. C. TORANIO, S. D.<br />
DE<strong>de</strong>ram triduo ante puerís<br />
en. Plancii literas ad te. Eo<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
nune<br />
XXII.
!lSZ LIBER rIlo<br />
mi sis etía m castris, sol us fugir. Hunc<br />
ego bélli rnihi finem feci : nec putavi,<br />
quum integrt pares non fuissemus , frafios<br />
superiores fore. Discessi ab ea<br />
bello, in qno aut in acie ca<strong>de</strong>ndurn<br />
fuit, aut in aliqnas insidias inci<strong>de</strong>ndum,<br />
aut inveniendum in via:oris<br />
manus , aut ad Iubam canfugiendurn,<br />
aut capiendus tanquam exsilio 10cus,<br />
aut consciscenda mors voluntaria. Certe<br />
nihil fuit praeterea , si te via:ori<br />
Dalles aut non au<strong>de</strong>res cornrnittere. Ex<br />
. omnibus autem iis quae dixi incornmodis<br />
, nihil tolerabilius exsilio; praesertim<br />
innocenti, ubi nuUa adiuna:a<br />
ese turpirudo; addo etiam, quum ea<br />
urbe careas , in qua nihil sir quod<br />
vi<strong>de</strong>re possis sine dolore. Ego cum<br />
meis (si quidquam nunc cuiusquam<br />
esr) etiam in rneis esse rnalui. Qyae<br />
acci<strong>de</strong>runt, amnia dixi futura. Veni<br />
domum, non quo oprime vivendi<br />
conditio esser; sed tamen) si esset<br />
aliqua forma reipublicae, tanquam in<br />
patria ut essem: si nu1la, tanquam<br />
in exsilio. Mortem rnihi cur<br />
cansciscerem, causa nulla visa est;<br />
CUt<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VII.<br />
tido ,y perdido el fuerte, se fu! huyendo Jalo.<br />
EJte dia pUle yo para mí por término y rema<br />
te <strong>de</strong> la guerra civil: pareciendome , que pues<br />
eJtando con todal nuestraJ fuerzas no havia<br />
mal podido ler iguales con Cesar, menOJ lo po<br />
driamol vencer <strong>de</strong>spueJ <strong>de</strong> rompidos una vez<br />
y <strong>de</strong>sbaratados. r <strong>de</strong>spedíme <strong>de</strong> aquella guer<br />
ra, don<strong>de</strong> o havia <strong>de</strong> morir el hombre fclean<br />
do, o d4r en alguna traícion , o ·venir a manos<br />
<strong>de</strong>l vencedor, o acogerse al reí Juba, o reti<br />
rarle ti alguna parte como ti un voluntario <strong>de</strong>s<br />
tierra, J matarle con sus propias manos. Por<br />
que una <strong>de</strong> estas cosas havia por fuerza <strong>de</strong> ha<br />
cer, el que no quisiese o no osáse ponerle en<br />
las manos <strong>de</strong>l vencedor. De todoJ estos danos<br />
que he dicho, el mas tolerable era el <strong>de</strong>stierro;<br />
especialmente ti un hombre que no conocia en<br />
sí culpa que le pudiese causar verguenza: y<br />
ha viendo <strong>de</strong> carecer <strong>de</strong> una ciudad, en que no<br />
se puedc vér cosa que no dé pena. Pero en.fin<br />
yo quile 'estar con los mios en mi hacienda, si<br />
oí dia pue<strong>de</strong> nadie <strong>de</strong>cir mio. Todo lo que ha<br />
sucedido, ya yo lo pronostiqué que havia <strong>de</strong><br />
suce<strong>de</strong>r. Bol'víme ti mi casa, no porque me pareciese<br />
buena manera <strong>de</strong> vivir; sino con.fin <strong>de</strong><br />
tltal' en ella como en mi propia tierra, si hu<br />
viese alguna manera <strong>de</strong> república: y Ji no, como<br />
en un <strong>de</strong>stierl'o. Para darme ti mí mismo<br />
la muerte '. m me pareció que havia razon;<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
aun-
LIBRO VII. zSs<br />
'aunque las bavia muchas para <strong>de</strong>searla. Porque<br />
es un dicho antiguo, Que no hai porque<br />
<strong>de</strong>sear la vida, don<strong>de</strong> uno no vive con la<br />
honra que salia. Pero en.fin es gran consuelo<br />
verse bombre carecer <strong>de</strong> culpa; especialmente<br />
pues tengo dos cosas con que entretenerme, que<br />
son ciencia <strong>de</strong> mui buenas letras, y honra <strong>de</strong><br />
mui ilustres hechos: <strong>de</strong> las quales la primera<br />
nadie me la podrá quitar mientras yo viva, y<br />
la otra ni aun <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> muerto. Todo esto te<br />
he querido ew'ibir aunque con alguna proligidad<br />
,y ti trueque <strong>de</strong> darte pesadumbre,porque<br />
te conozco por mui aficionado mio y <strong>de</strong> la república.<br />
r he querido que entendieses toda mi<br />
intencion ,para que supieses, que lo primero<br />
que yo <strong>de</strong>seé fué , que ningun particular pt-ldiese<br />
mas que toda la república. r que <strong>de</strong>spues<br />
que ví, que por culpa <strong>de</strong> alguno podía uno tao·<br />
to que no le podiamos resis#r , <strong>de</strong>seé la paz:<br />
y que <strong>de</strong>spues qtte ví perdido el égército, y<br />
muerto aquel capitan tri solo el qual estaba<br />
nuestra esperanza, <strong>de</strong>seé qtte todos Jos d(más<br />
d(jasemos las armas; y quando con esto no pu<strong>de</strong><br />
salir, las<strong>de</strong>gé yo. Porque si ésta es. ciudad,<br />
viviré en ella como ciudadano; y si no, mejor<br />
lugar es éste para vivir en <strong>de</strong>stierro, que<br />
no Rodas ni Mitylene. Mas qtúJiera tratar<br />
contigo eJto .ara a cara: pero como me pareci6<br />
gue se dilataba mucho el po<strong>de</strong>rnos vlr, quisete-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VII. 3°1<br />
n,o' se te ofrecerá mejor? Qyanto a lo que me<br />
escribes <strong>de</strong> aquel Jurista Preciano, yo jamál<br />
ceso <strong>de</strong> escribirle en tu favor. r él me respon<br />
<strong>de</strong>, que hará <strong>de</strong> manera que tengas obligacion<br />
<strong>de</strong> darle las gracias. Avisame <strong>de</strong> lo que hicie<br />
re. Yo estoi a!',uardando lo que me escribireis<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Inglaterra. Tén salud.<br />
ARGUMBNTO.<br />
Encargale a Tcebacio que le escriba; y exortale<br />
que no <strong>de</strong>see bol ver a Roma ames <strong>de</strong>l tíempo<br />
conveniente. Ano <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 699.<br />
M. T. c. A T RE B A e IO.<br />
VIIII.MUchos di as ha que no sé en qué<br />
f1.. entien<strong>de</strong>s. Porque ni tú me es<br />
cribes: ni yo tampoco te he escrito en estos dos<br />
meses. Porque como no estaba! con mi herma<br />
no Qyinto) ni sabía ti don<strong>de</strong> las bavia <strong>de</strong> re<br />
mitir, ni ti quien las bavia <strong>de</strong> encomendar.<br />
Deséo saber en qué entien<strong>de</strong>s) y dón<strong>de</strong> has <strong>de</strong><br />
invernar. Yo querría mucbo invernases con<br />
Cesar: aunque por verlo tan ocupado no le he<br />
o.sado escribir cosa n;'ngU1UJ. Pero heselo escri<br />
to ti Ba/bo. Tú procura <strong>de</strong> mirar por tí. No se<br />
nos dará nada que buelvas ti Roma algo tar<strong>de</strong>,<br />
solamente venga! rico. Ni hai para que te dh<br />
prisa en venir, especialmente siendo ya muerto<br />
Vacerra. Pero no te falta consejo. Avisame<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
,<br />
<strong>de</strong>
LIBER rII.<br />
consritueris, cupio scire. Cn. Oéhvius,<br />
3n Cn. Cornelius qui<strong>de</strong>m, tuus familia"<br />
ris, summo genere narm, rerrae filius,<br />
is me , quía scit roum familiarem esse,<br />
crebro ad coenam invitar. Adhuc non<br />
potuit perducere : sed mihi camen gratum<br />
est. Vale.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Per iocum agitat, quod scripserat T'1'chatiu!,<br />
se Cacsari va/<strong>de</strong> iurisconsultum vi<strong>de</strong>ri : et<br />
timiditatis arguit , qui in Britanniam navigare<br />
recusaverit : ct ut <strong>de</strong> fruéJu commendationis<br />
ad Caesarem, ct omnibus re·<br />
bus suis scribat plura , admonet.<br />
Anno U. C. 699.<br />
M. T. C. TREBATIO , S. D.<br />
X. LEgi roas literas, ex quibus in ..<br />
tellexi te Caesari nostro val <strong>de</strong><br />
Iureconsultum vi<strong>de</strong>ri. Est quod gau<strong>de</strong>as,<br />
te in ista loca venisse, ubi aliquid sapere<br />
vi<strong>de</strong>rere. Quod si in Britanniam quoque<br />
profeél:us esses, profeél:o nemo in illa<br />
tanta insula peririor té fuisset. Veruntamen<br />
( ri<strong>de</strong>amus, licer: sum enim a te<br />
invita tus ) subinvi<strong>de</strong>o tibi , uitro te et-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> , <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
iaDl
LIBRO VII.<br />
<strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>terminares. Un amigo familiar tu<br />
yo ,que no sé si u dice Cnéo Oéiavio ,o si Cnéo<br />
Cornelio, hombre <strong>de</strong> antigua casta, porque es<br />
hijo <strong>de</strong> la tierra, me combida muchas veces a<br />
cenar, porque sabe que soi tu amigo. Hasta<br />
aora no la ha podido recabar <strong>de</strong> mi: pero con<br />
todo esto me dá gusto su cumplimiento. Tén<br />
salud.<br />
ARGUMENTO.<br />
Reprehen<strong>de</strong>le con donaire, porque le havia escri<br />
tO Trebacio , que Cesar le ren ia por un gran Ju<br />
rista : y le nota <strong>de</strong> cobar<strong>de</strong>, porque no havia<br />
o.sado pasar a Inglaterra: y encargale le dé a<br />
VISO <strong>de</strong>l fruco que havia producido su reco<br />
mef'ldacion a Cesar, y <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> sus cosas<br />
le dé larga cuenta.<br />
Arío <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 699.<br />
M T. C. A T RE BA CIa.<br />
x. yo he leido tu ca¡'ta , por la qual he<br />
entendido que ti nuestro amigo Cesar<br />
le parece que tú eres un gran Jurisconsulto.<br />
Bien tienes raZon <strong>de</strong> estar alegre, pues has<br />
ido ti una tierra, don<strong>de</strong> parecerá que sabes<br />
4lgo. Pues si bzwieras pasado ti Inglaterra,<br />
realmente que en una isla tan gran<strong>de</strong> como aquella<br />
es, no se huviera hallado hombre mal<br />
sabio que tú. Pero realmente que te tengo una<br />
poca df embidia ( que bim puedo escribir do-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
nai-
!jo6 LIBER rIl.<br />
hominem commonendum. Id feci. Q!.lid<br />
profecerim , fadas me velim certiorem:<br />
ct simul <strong>de</strong> toto statu tuo consiliisque<br />
omnibus. Scire enim eupio quid agas,<br />
quid exspeétes, quam longum istum<br />
tuum discessum a nobis futurum putes.<br />
Sic enim tibi persua<strong>de</strong>as velim , unum<br />
mihi esse solarium quare facilius possim<br />
pati te esse sine nobis , si tibi esse<br />
id emolumento sciam. Sin autem id<br />
noo e¡t, nihil duobus nobis est stultius:<br />
me, qui te· non Romam attraham;<br />
te , qui non hue advoles. Una mehereule<br />
nostra, ve! severa vel iocosa congressio<br />
pluris erít, quam non modo<br />
hostes , sed etiam fratres nosrri lEdui.<br />
Q!.lare omnibus <strong>de</strong> rcbus fae ut quam<br />
primum sciam:<br />
Aut comolando , aut consiJio , aut re<br />
iuvero.<br />
AB..-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBER 1"11.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Iocatur primum <strong>de</strong> interregnis: <strong>de</strong>in<strong>de</strong> sua<br />
Jet, si e re sua sit, maneat apud Caesarem:<br />
sin minus, Romam se recipiat.<br />
Anno U. C. 700.<br />
M. T. C. TREBATIO, S. D.<br />
XI. N Isi ante Roma profeélus es..;<br />
ses, nunc eam cerre relinqueres.<br />
Quis enim tot interregnis Iureconsultum<br />
<strong>de</strong>si<strong>de</strong>rat? Ego omnibus, un<strong>de</strong><br />
petitur , hoc consilii <strong>de</strong><strong>de</strong>riffi ; ut a<br />
singulis interregibus binas advocationes<br />
postulent. Satisne ribi vi<strong>de</strong>or abs te ilIS<br />
civile dididsse? Sed heus tu, quid agis?<br />
ecqnid fit? vi<strong>de</strong>o enim te iam iocari<br />
per literas. Haee signa meliora sunt,<br />
quam in meo Tusculano. Sed quid sir,<br />
scire cupio. Consuli qui<strong>de</strong>m te a Caesare<br />
scdbis : sed ego tibi ab ilIo con·<br />
suli maLlem. Quod si aut fit, aut futulum<br />
putas ; perfer istam militiam, et<br />
permane. Ego enim <strong>de</strong>si<strong>de</strong>rium tui,<br />
spe tuorum commodorum consolabor.<br />
Sin autem ista Slmt inaniora, redpe<br />
te<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
316 LIBER r1I.<br />
nisi quod, ubi esses, plane nesciebam.;<br />
Hic tu me etiam insimulas , nec satis<br />
-faélionem meam accipis. Audi, Testa<br />
mi : utrum superbiorem te pecunia fa-<br />
dt, an quod te imperator consulit? Mo<br />
riar, ni (quae tua gloria est) puto te<br />
malle a Caesare consuli, quam inaurari.<br />
Si vero utrumque esr : quis te [eret,<br />
praeter me, ql1i omnia ferre possum?<br />
Sed ut ad rem re<strong>de</strong>am, te istic invitum<br />
non esse, vehementer gau<strong>de</strong>o: et<br />
lit illud erat molestum, sic hoc est iu<br />
cundum. Tantum metuo, ne artificiurn<br />
tuum tibi pamU1 prosit. N am ut audio<br />
istic , Non ex iure manu consertum, sed<br />
mage ferro<br />
Rem repetunt.<br />
Et tu soles ad vim facíendam adhibe<br />
ri ? Neque est, quod illam exceptio<br />
nem in interdiélo perrimescas , Q!..Jod tu<br />
prior vi bominibus armatis non veneris.<br />
Scio enim te non esse procacem in<br />
lacessendo. Sed ut ego quoque te aliquid<br />
admonearn <strong>de</strong> nostris cautioni<br />
bus; Treviros vites censeo. Audio<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
c¡¡-
33 2 LIBER rll.<br />
Sic habeto, non tibi maiod esse curae,<br />
ut iste tuus a me discessus qua m fruétuosissimus<br />
tibi sir , quam mihi. Itaque,<br />
quando ves trae cautiones infirmae<br />
sunt, Graeculam tibi misi cautionem<br />
chirographi mei. Tu me velim <strong>de</strong> ratione<br />
Gallici belli certiorem facias. Ego<br />
enim ignavissimo cuique maximam fi<strong>de</strong>m<br />
habeo. Sed ut ad epistolas tuas<br />
re<strong>de</strong>am, caetera belle: illud miror; quis<br />
solet eo<strong>de</strong>m exemplo pIures dare , 'luí<br />
sua manu scriblr? Nam quod in palimpsesto<br />
, laudo equi<strong>de</strong>m parsimoniam:<br />
sed miror, quid in illa chartula fuerit,<br />
quod <strong>de</strong>lere malueris quam haec scribere;<br />
nisi forte mas formulas. Non<br />
enim puto te roeas epistolas <strong>de</strong>lere,<br />
l1t reponas tuas. An hoc significas, nihil<br />
fieri ? frigere te? ne charram qui<strong>de</strong>m<br />
tibi suppeditare? 1am ista tua culpa<br />
est, qui verecundiam tecum ex tuleris<br />
, et non hic nobiscum reliqueris.<br />
Ego te Balbo , quum ad vos proficiscetur<br />
y more R.omano cornmendaba.<br />
Tu, si intervallum longius erit<br />
rnc::arum literarum , ne sis admiratus.<br />
EraIn<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
334 LJBER rJI.<br />
Eram enim abfururus mense Aprilí.<br />
Has literas scripsi in Pomptino , quum<br />
ad villam (*) Metrilii Philemonis divertissem<br />
: ex qua iam audieram fremitum<br />
clientillm meorum, quos qui<strong>de</strong>m tu mihi<br />
conciliasti. N am Ulubris honoris mei<br />
causa vim maximam ranunculorum se<br />
commosse constabat. Cura ut valeas. vI.<br />
idus April. <strong>de</strong> Pomptino.<br />
Epistolam tuam, qua m accepi ab L.<br />
'Arruntio , conscidi innocentem: nihil<br />
enim habebat, quod non vd in condone<br />
reae legi posset. Sed et Arruntius<br />
ita te mandasse aiebat, et tu adscripseras.<br />
Verum illud esto. Nihil te ad me<br />
postea scnpslsse <strong>de</strong>miror, praesertim<br />
tam novis rebulo<br />
(*) Alii cum Aprileo: M. I.E.mili¡.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VII. 335<br />
maravilles. Porque todo el mes <strong>de</strong> Abril he <strong>de</strong><br />
tstar' fuera <strong>de</strong> Roma. Esta carta te'eJo"ibo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
Pontino, estando apoJentado en la granja<br />
<strong>de</strong> (*) Metritio Filemon: <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la qual oigo el<br />
estruendo <strong>de</strong> mis clientes, los que tú me procuraste.<br />
Porque tengo nueva cierta, que u ha<br />
movido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Ulubra en mi favor una gran<br />
multitud <strong>de</strong> ranaquajos. Mira por tu salud.<br />
Dada ti ocho <strong>de</strong> Abril <strong>de</strong> Pontino.<br />
La carta que me escribiste con Lucio Arrun·<br />
do , la hice pedazos sin que ella lo mereciese:<br />
porque no venia en ella cosa, que no se pudiese<br />
leer en concejo seguramente. Pero dijome<br />
Arruncio que tú se lO' havim dicho asi <strong>de</strong> palabra,<br />
y tú tambien me lo pedias asi al pie <strong>de</strong><br />
ella. Pero vaya en buen hora. Maravillome<br />
que <strong>de</strong>/pues acá no me bayas escrito cosa ninguna,<br />
eJpecialmente haviendo sucedido tantas<br />
nO'4Jeda<strong>de</strong>s •<br />
AR-<br />
(*) O'm<br />
©<strong>Biblioteca</strong><br />
'I)n Ahril<br />
<strong>Nacional</strong><br />
leen: Marco <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
Emilio.
LIBER '1'11.<br />
id fecíssem Musis omnibus approbantíbus.<br />
Sed tamen erat aptum bibliothecae<br />
, stl1diisque nosrris congruens.Bacchis<br />
vero ubi esr apud me locus? At<br />
pulchellae sunr. Novi oprime, et saepe<br />
vidi. Nominatim tibi signq mihi nora<br />
mandassem, si probassem. Ea enim signa<br />
ego emere soleo , quae ad simiHtudinem<br />
gymnasiofUOl exornent rnihi in<br />
palaesrra locum. Manis vero signum<br />
quo mihi pacis auétori? Gau<strong>de</strong>o nullum<br />
Saturni signum fuisse. Haec enim<br />
duo signa putarem mihi aes alienum attulisse.<br />
Mercurii mallem aliquod fuisset.<br />
Fecilius ( puto) cum Aviano transigere<br />
possemus. Qgod tibi <strong>de</strong>stinaras (*) Trapezophoron,<br />
si te <strong>de</strong>leétat, habebis:<br />
sin autem senrentiam mutasri, ego habebo<br />
scilicet. Ista ql1i<strong>de</strong>m summa nae<br />
ego multo libenrius emerim diversorium<br />
TarraCÍnae, ne semper hospiti<br />
molestus sim. Omnino liberti mei vi<strong>de</strong>o<br />
esse culpam , cui plane res certas<br />
(*) i. e. qui mensam fere : seu mensae fulcilIlemum.<br />
,<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
350 LIBER rII.<br />
tas mandaram ; iternCJl1e Iunii, quem pu·<br />
to tibi notum esse , Aviani familiarem.<br />
Exhedria ql1aedam mihi nova sunt insti·<br />
tuta in porticula Tusculani. Ea volebam<br />
tabellis omare. Erenim , si quid generis<br />
istiusmodi me <strong>de</strong>leétat, piétura <strong>de</strong>leétat.<br />
Sed tamen , si ¡sta mihi sunr habenda,<br />
certiorem velim me facias, ubi sint,<br />
quando arcessantur, quo genere veéturae.<br />
Si enim Damasippus in sententia<br />
non manebit, aliquem pseudodamasippum<br />
vel cum iaaura reperiemus.<br />
Quod ad me <strong>de</strong> domo scribis iterum<br />
, iam id ego proficiseens manda ....<br />
bam meae Tulliae. Ea enim ipsa hora<br />
acceperam tuas literas: egeram etiam<br />
cum tuo Nícia; quod is ntitur (ut seis)<br />
familiarirer Cassio. Ut redii aurem , prius<br />
qllam tuas legi has proximas literas,<br />
qllaesivi <strong>de</strong> mea Tullía quid egisset.<br />
Per Liciniam se egisse dicebat. Sed opinar<br />
Cassium mi noo ita multum sorore.<br />
Eam porro negare se au<strong>de</strong>re,<br />
quum vir abe ser, (ese enim profeétus<br />
in HispJniam Decius) illo et absente<br />
et ioscienre migrare. Esr mihi gratissimum,<br />
tanti a re aestimatam consuetudinem<br />
vitae viétusque nostri: primum,<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBR o VII. 35 1<br />
que se havia <strong>de</strong> hacer; y tambien Junio amigo<br />
<strong>de</strong> Aviano , al qua! creo ya conoces. Yo<br />
he emprendido <strong>de</strong> hacer en mí gral'tja Tusculana<br />
ciertol asientos nuevo! en e/ .1,zaguan. Y<br />
querría/o! adornllr con algunos buenoJ quadros.<br />
Porque si algo me dá gus.to <strong>de</strong> ese artificio<br />
, es realmente la pintura. Pero en jin , si<br />
todada han <strong>de</strong> ser para mí es as estatuas, querría<br />
me avisases dón<strong>de</strong> están,y quándo vendrán,<br />
y por qué manera <strong>de</strong> portes. Porque si Dama·<br />
sipo muda <strong>de</strong> parecer, havremos <strong>de</strong> buscar al·<br />
gun Damasipo contrahecho, aunque sea con<br />
per<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l precio.<br />
Qganto ti lo que me escribes ya segunda vez<br />
acerca <strong>de</strong>l negocio <strong>de</strong> la casa, yo dí cargo <strong>de</strong><br />
ello ti mi hija Tulia quando me partí <strong>de</strong> Roma.<br />
Porque ti la que estaba ya para partirme<br />
recibí tu carta: y tambien lo traté con tu amigo<br />
Nicia, el qtMl (como tú sabes) es mui familiar<br />
amigo <strong>de</strong> Casio. Q!.tando bolví , antes<br />
<strong>de</strong> recibir esta tu segunda carta, le pregunté<br />
ti mi hija Tulia , si havia tratado algo <strong>de</strong> ello.<br />
Respondióme que lo havia tratado con Lícinia.<br />
Pero entiendo, que Casio no está muí bien con<br />
su hermana. Y tambíen entiendo que ella dice,<br />
que estando su marido ausente, (porque Decio<br />
está en España) y sin darle parte, no se osará<br />
mudar. Mucho gusto me dá, que tú precies<br />
tanto la compania y trato <strong>de</strong> nuestro 'vivir,<br />
que<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VII.<br />
(le baver empleado parte <strong>de</strong>l día en visitar a<br />
mis amigos; lo qual aara hago mas ti menudQ<br />
que salia, porque les parece que oi dia vér un<br />
ciudadano que tenga buena opinion y parecer,<br />
es como vér un cuervo blanco; encierro me en<br />
mi libreria: don<strong>de</strong> yo hago tantas obras, quantas<br />
tú por ventura sentirá!. Porque <strong>de</strong> una tu<br />
conversacion , en que reprehendias. mi tristeza<br />
y poca confianza, entendí que <strong>de</strong>cias ti los<br />
<strong>de</strong> tu casa, que no mostraba yo en mi vivir<br />
aquel ánimo que en mis libros parecia. Pero<br />
entonces lloraba yo la caída <strong>de</strong> la república,<br />
la qual queria yo y amaba mucho, no solamente<br />
por las buenas obras que ella me havia hecho<br />
ti mí , pero aun tambien por las gran<strong>de</strong>¡<br />
cosas que yo havia hecho en stf, servicio: y aun<br />
el dia <strong>de</strong> oi , aunque ya no solamente me dá<br />
consuelo la razon , la qual <strong>de</strong>be ser <strong>de</strong> mucha<br />
importancia, pero aun tambien el dis ...<br />
curso <strong>de</strong>l tiempo, que es el consuelo <strong>de</strong> los necios;<br />
cor¡ todo eso tengo gran<strong>de</strong> sentimiento<br />
<strong>de</strong> vér el bien comun tan arruinado y postrado,<br />
que no hai ni un aliento <strong>de</strong> esperanza<br />
<strong>de</strong> que algun dia tendrá mejor aliento. De<br />
lo qual aora no tiene la culpa aquel, en cuyo<br />
po<strong>de</strong>r está todo: si ya <strong>de</strong> esto no le damos culpa,<br />
y nos parece que no fuera razon que todo<br />
estu·viera en po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> uno: pero parte ha sucedido<br />
<strong>de</strong> esta m.'mera pot' <strong>de</strong>sgt'acia , y parte<br />
Tom.I1.. Aa por<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
37 Z LIBER rIJ.<br />
eumque unum praeter caeteros observat<br />
Ole díligit. Quem si tu ¡am forte cognosti<br />
, puto me hoc quod fado, facere<br />
serius. Ea est enim humanitate et observantia,<br />
ut eum tibi íam per se ipsum<br />
commendatum putem. Quod tarnen sí ita<br />
est, magnopere a te quaeso , ut ad eam<br />
;voluntatem , si qua m in illum ante has<br />
meas literas contulisti , quam maximus<br />
potest mea commendatione cumulus accedar.<br />
Sin aurem propter verecundiam<br />
suam minus se tibi obtulit, aut nondum<br />
eum satis habes cognitum , am quae causa<br />
eSt cur maioris commendationis indigear;<br />
sic tibi eum commendo, ut neque<br />
maiore studio quemquam, neque iustioribus<br />
<strong>de</strong> causis cornmendare possim.<br />
Faciamque id , qUQd <strong>de</strong>bent facere ii<br />
qui religiose er sine ambitione commendant<br />
: spon<strong>de</strong>bo enim tibi, vel potius<br />
spon<strong>de</strong>o, in meque redpio, eos esse M'.<br />
Curii more , eamque tum probitarem<br />
tum etiam humanitarem , ut eum er arnicitia<br />
tua, et tam accurata comrnendatione<br />
, si tibi sir cognitus, dignum sis<br />
existimaturus. Mihi cene gratissimum<br />
feceris , si intellexero , has literas tantum,<br />
quantum scribens confi<strong>de</strong>bam, apud<br />
1e pondus habuisse. Vale.<br />
AR-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VII. 373<br />
Atico, al qual él respeta y ama mas que a todos<br />
los <strong>de</strong>más. Bien tengo por cierto, que si tú<br />
<strong>de</strong> él tienes ya noticia, llegará ya tar<strong>de</strong> esta mi<br />
carta <strong>de</strong> favor. Porque es un hombre <strong>de</strong> tanta<br />
humanidad y respeto, que entiendo, que por su<br />
propio valor le querrás tú ya mucho. r si ello<br />
es asi , ruegote muí encarecidamente, que la<br />
voluntad que antes <strong>de</strong> recibir ésta huviere.r<br />
puesto en él, por me hacer merced la acrecientes<br />
todo lo posible. Y si acaso por su mucho comedimiento<br />
no se te ha dado a conocer, o S11¡O<br />
tienes aun <strong>de</strong> él entera noticia, o si hai alguna<br />
'Otra razon por don<strong>de</strong> él tenga necesidad <strong>de</strong> mayor<br />
y mas encarecido favor; yo te lo encomiendo<br />
tan encarecidamente, como te podría encomendar<br />
al que con mayor aficion y por mas<br />
justos respetos te encomendase. r haré lo que<br />
tienen'obligacion <strong>de</strong> hacer los que encomiendan<br />
recatadamente y no por vía <strong>de</strong> ambicion: que<br />
te prometeré, o por mejor <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong> hecho te<br />
pr'ometo , y tomo sobre mi , que Manio Curio<br />
es un homb1'e <strong>de</strong> tales costumb1'es ,y <strong>de</strong> tanta<br />
bondad y humanidad, que si tú una vez le conaces,<br />
lo tendr/u por digna <strong>de</strong> tu amistad, y<br />
<strong>de</strong> un favor tan encarecido. Yo recibiré todo el<br />
contento <strong>de</strong>l mundo si entendiere, que ésta ,mi<br />
carta ha podido contigo tanto, quanto confiaba<br />
quando la escribía. Tén salud.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VII. 377<br />
ro. Mi1:'a por tu salud, patron mio; 1 dale a<br />
mi querido Tiran las encomiendas <strong>de</strong> mi parte.<br />
Dada a los veinte y nueve <strong>de</strong> Oélubre.<br />
A.RGUMENTO.<br />
Encomienda a Auto la persona <strong>de</strong> Manío Curio,<br />
. y que le conserve libre y esento <strong>de</strong> todo daflo,<br />
perjuicio, y pesadumbre.<br />
A.no <strong>de</strong> la !ulfdacion <strong>de</strong> Roma 709.<br />
M. T. C. A AUT O P ROCONSUL.<br />
XXXI. EL respeto r voluntad que me<br />
tienes, la qual entendí manifiestamente<br />
en todo aquel tiempo que estuvimos<br />
juntos en Brin<strong>de</strong>z, me ha dado ánimo para escribirte<br />
familiarmente y con buen <strong>de</strong>recho, si<br />
algo se me ofreciel"e que me fuese mucho en ello.<br />
Manio Curio, el qual tiene sUs negocios y tratos<br />
en Patraso , es tan familiar amigo mio,<br />
que hasta alli pue<strong>de</strong> llegar. Yo he hecho por amor<br />
<strong>de</strong> él machas cosas ,y él tambierJ. muchaspop<br />
amor <strong>de</strong> mí: y lo que es <strong>de</strong> mayor importancia,<br />
hai entre nosotros 1fJt¡,; gran<strong>de</strong> y comun 'Voluntad.<br />
Y pues esto es así, hasml <strong>de</strong> hacer esta<br />
merced, si algo <strong>de</strong> mi amistad confias ; y si lo<br />
que por mí hiciste en Brin<strong>de</strong>z y la voluntad<br />
que me mJstraste <strong>de</strong>seas que me dé mas gusto,<br />
aunque me lo dió mucho; y si entien<strong>de</strong>s que<br />
todos /os tuyos me ti,nen mucha aftciotJ ; que<br />
. \<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
a
LIBRO VII.<br />
eso es cosa mas sufri<strong>de</strong>ra el oírlas que no el<br />
verlas. A lo menos no te hallaste presente etl<br />
campo Marcia, quando ti las nueve <strong>de</strong> la mañana,<br />
en la elucion <strong>de</strong> tesoreros, estuvo puelta<br />
la silla <strong>de</strong> Q!!into Maximo , el qual <strong>de</strong>dan<br />
que era consul : y como vino la nueva <strong>de</strong> SU<br />
muerte, la quitaron. r Cesar, haviendo captado<br />
los agiteros , para juntar el concejo P01'<br />
parroquias , lo juntó por centurias: y ti las<br />
dos horas <strong>de</strong> spues <strong>de</strong> medio dia nombró un consul,<br />
que governaJe hasta el primero <strong>de</strong> Enero,<br />
que bavia <strong>de</strong> Je'l' al otro día por la mañana. r<br />
asi te hago ¡aber, que en todo el confUlado <strong>de</strong><br />
Caninio no huvo hombre que comieJe ti medio<br />
dia. r mas que en todo aquel consulado la repilblica<br />
no recibió daño ningtmo. Porque ha<br />
sido Canillio un" consul <strong>de</strong> tanta vigilancia,<br />
que en todo sU consulado no pegó fUS ojos. A tí<br />
parecete que estas son cosas <strong>de</strong> donaires: porque<br />
no estás aquí presente. Pero si l{1.s vieses,<br />
no podrías <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> llorar la perdicion <strong>de</strong> la<br />
patría. Pues qué sería, si te escribiese lo <strong>de</strong>más<br />
que pasa? Porque hai injinitas cosas <strong>de</strong><br />
"este jaez: las qua/es yo no las bastaría ti sufrir<br />
, sino me huvieJe acogido al pueyto <strong>de</strong> la<br />
filosojia, y sino me hiciese compañia en mis<br />
estudios nu estro amigo Atico : cuyo te dices ser<br />
en la poses ion y dominio, aunque mio en el usufruto;y<br />
pues tú así lo confiesa! ,yo me tengo<br />
po,.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
388 LIBER rll.<br />
Trahantur per me pedibus omnes reí:<br />
sic vd Selíus tam eIoquens , ut possir<br />
probare se Iiberum ; non laboro. Urbanitatis<br />
possessionem , amabo , quibusvis<br />
interdiéHs <strong>de</strong>fendamus: in qua te unum<br />
memo , contemno caereros. Deri<strong>de</strong>ri te<br />
putas? N unc <strong>de</strong>mum inre1/igo te sapere.<br />
Sed mehercules extra iocum, val<strong>de</strong> mihi<br />
tuae literae faceta e elegantesque visae<br />
sunt. llla quamvis ridicula essent,<br />
sÍCut erant, mihi tamen risum non moverunt.<br />
Cupio ením nostrum illum amicum<br />
in tribunatu quam plurirnum habere<br />
gravitatis: id cum ipsius causa, (est<br />
enirn mihi, ut seis, in amoribus) tum<br />
mehercule etiam reipublicae; quam qui<strong>de</strong>m<br />
, quarnvis in me ingrata sit, amare<br />
non <strong>de</strong>sinam. Tu ) mi Volumni , ( quando<br />
et instituisti , et mihi vi<strong>de</strong>s esse<br />
gratum) scribe ad me quam saepissime<br />
<strong>de</strong> rebus urbanis , <strong>de</strong> republica. IllCUOdus<br />
est mihi sermo literarum tuarum.<br />
Praeterea Dolab lIam, quem ego perspício<br />
et iudico cupidissimum esse atque amantissimum<br />
mei ,cohorrare et confirma,<br />
ct red<strong>de</strong> plane meum. Non mehercule<br />
quo<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
, \<br />
LIBER VIIl.<br />
TametsÍ tu scio quam sis curiosus; et<br />
quam omnibus peregrinantibus gratum<br />
sir , minimarum quoque rerum, qua e<br />
domi gerantur, fieri certiotes : tamen<br />
hoc <strong>de</strong>precor , ne meum hoc officium<br />
arrogantiae cO'n<strong>de</strong>mnes , quod hunc lahorem<br />
alreri <strong>de</strong>legavi : non quin mihi<br />
suavissimum sit (ct occupato , ct ad literas<br />
scribendas ,ut tu nosti, pigerrimo)<br />
, tuae memoriae dare operam. Sed id ip<br />
.sum volumen, quod tibi misi , facHe<br />
(ut ego arbitror) me excusat. Nescio<br />
cuius otii esset, non modo perscribere<br />
haee, sed omnino animadvertere. Omnia<br />
enim sunt ibi senatlls-consulta , ediéta,<br />
fabulae , rumores. Quod exemplum si<br />
forte minus te <strong>de</strong>leélarit, ne molestiam<br />
tibi eum impensa mea exhibeam , fae<br />
me certiorem. Si quid in republica maius<br />
aétum erit, quod isti operarii minus<br />
commo<strong>de</strong> persequí possint; et quemadmodum<br />
aétum sit, et quae cxistimatio<br />
secuta, quae <strong>de</strong> eo spes est, diligenter<br />
tibi perscribemus. Ut nunc<br />
est, nulla magnopere exspeétatio esto<br />
Nam et HU rumores <strong>de</strong> comitiis Transpadanorum,<br />
Cumarum tenus caluerunt.<br />
Ro-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LlBRO VIII. 997<br />
bien sé yo que tú eres mui curioso;, ti todos<br />
los que están fuera <strong>de</strong> sus tierras les dá gusto<br />
que les dén aviso basta <strong>de</strong> las mas pequeñas<br />
cosas que en ellas suce<strong>de</strong>n: pero supllCote, qUI<br />
no me tengas en esto por hombre entonado, por<br />
ha'ver yo dado ti otro el cargo <strong>de</strong> escribir las<br />
cosas qtee acaecen: porque no lo be hecho por<br />
que no 'me dé mui gran gusto (aunque estoi<br />
mui ocupado, JI en el escribir cartas soi tan<br />
perezoso como tú sabes) el darte contento con<br />
avisarte <strong>de</strong> todo lo que pasa. Pero la gran<strong>de</strong><br />
%:a <strong>de</strong>l 'volumm que be embiado, me escusará<br />
(creo) para contigo faci/mente. Porque sería<br />
menestt1'estarmui <strong>de</strong>soCtlpado, no solamente<br />
para escribir tantas cosas, pero aun para ha<br />
verl.1s <strong>de</strong> notar. Porque ván alli todas las or<strong>de</strong>naciones<br />
<strong>de</strong>l senado, los edi80s , lo que se di<br />
ce por la ciudad, las nuevas que bai. r si esta<br />
manera <strong>de</strong> darte aviso no te parece bien, tlvi-;<br />
same <strong>de</strong> ello, porque no te dé pena ti costa <strong>de</strong><br />
mi bolsa. Si algo sucediere en la república <strong>de</strong><br />
tanta calidad, que esos escribientes no lo pue<br />
dan bien advertir; yo te lo escribiré curiosa<br />
mente <strong>de</strong> mi propia mano, <strong>de</strong> la manera que<br />
acaeciere, qué opinion se havrá tenido, qul<br />
esperanza havrá <strong>de</strong> ello. Pero en el estado en<br />
que aora están las cosas, no hai novedad nin<br />
guna. Porque las nuevas <strong>de</strong> los ayuntamientos<br />
'ltle hadan los Transpadanos , no pasaron d,<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
Cu-
414 L1BER 1'111.<br />
Ad kalendas Sextiles usque exspeél:aví.<br />
Praetoriis morae quaedam inci<strong>de</strong>runt.<br />
Mea porro comiria quem eventum sint<br />
habitura, nescio. Opinionem qui<strong>de</strong>m,<br />
quod ad Hirrum attinet , incredibilem,<br />
aedilium plebis comitiis naéta sunt. Nam<br />
M. Caelium Vinicianum mentio illa fatua<br />
quam <strong>de</strong>riseramus olim, ee promulgatio<br />
<strong>de</strong> ditl:atore subito <strong>de</strong>iecit; et <strong>de</strong>·<br />
ietl:um magno clamore insecuta esto Jn<strong>de</strong><br />
Hirrum cuntl:i iam non faciendurn<br />
flagitare. Spef.O, te celeriter ee <strong>de</strong> nobis<br />
quod sperasti , et <strong>de</strong> illo quod vix<br />
sperate ausus es, auditurum. .<br />
De republica iam novi quidquam<br />
exspetl:are <strong>de</strong>si<strong>de</strong>ramus. Sed quum senatus<br />
habitus esset ad Apollinis ad 'XI.<br />
kal. Sexto et referretur <strong>de</strong> stipendio Cn.<br />
Pompcii; mentio fatl:a est <strong>de</strong> Iegione<br />
ea , quam expensam tulit C.<br />
Caesari Pompeius , quo numero esset,<br />
quo appeteretur: quum ex Gallia coatl:us<br />
esset dicere Pompeius se Iegionem<br />
abdutl:urum , sed non statirn<br />
sub mentionem ee conVlClUrn obtreétatotUm.<br />
In<strong>de</strong> interroga rus <strong>de</strong> successio-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
426 L1BER 1'111.<br />
alrerutrum <strong>de</strong> filiis ad te missllrum. Híc<br />
nos omneS absolviml1s : et hercule (*)<br />
confefra omnia , foeda , et inhonesta<br />
sunt. Consules autem habemus summa<br />
diligentia: adhuc senatus-consllltum, nisi<br />
<strong>de</strong> feriis Latinis, nullum facere potuerunt.<br />
Curio ni nostro tribuna tus conglaciar.<br />
Sed did non potest quo modo<br />
hic omnia iaceant. Nisl ego cum tabernariis<br />
et aql1ariis pugnarem , veternus<br />
civitatenl occupa"ser. Si Parthi vos nihil<br />
calfaciunt , nos hic frígore frigescimus.<br />
T amen , quoquo modo hic omnia<br />
iaceant , potuit sine Parthis. Bibulus in<br />
Amano nesdo quid cohorticularum amisito<br />
Hoc sic nuntiatum esto<br />
Q90d tibi supra scripsi , Curionem<br />
val<strong>de</strong> frigere , iam calet : nam ferventissime<br />
concerpirur. Levissime cnim, quia<br />
<strong>de</strong> intercalando nOll obtinuerat , transfugit<br />
ad populum , et pro Caesare 10qui<br />
coepit: legemque viariam, non dissimilem<br />
agrariae Rullí , et alimentariam,<br />
quas iubet aediles metiri, ialtavit.<br />
Hoc nondum fecerat, quum<br />
prio-<br />
(*) Alii: consep tao<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBR o VIII. 433<br />
'diez a Curion; y que tú no me hayas embiadlJ<br />
mayor número: aunque <strong>de</strong> estas mismas diez,<br />
y <strong>de</strong> otras diez Africanas me ha lBecho merced.<br />
Curio n ; porque no pienses que solamente sabe<br />
Curion dar 'bereda<strong>de</strong>s. Tú con solo acordarte<br />
<strong>de</strong> ello ,y mandar venir <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> tí los Cihiratas<br />
,y escribir a los <strong>de</strong> Panfilia, (porque<br />
alli dicen que se cazan muchas) havrás quantas<br />
quisieres. ProcurQlo aora esto con mas ajidon<br />
que antes, porque bago cuenta <strong>de</strong> hace,.<br />
mis aparejos y fiestas aparte, y no jurztamente<br />
con mi compañero. Por amor <strong>de</strong> mí, que en<br />
esto fuerces tu condicion, y 10 procures. Porque<br />
<strong>de</strong> ordinario eres <strong>de</strong>Jcuidado tambien como<br />
yo. Aqui no tieneJ que tener cuidado <strong>de</strong> otra<br />
cosa, Jino <strong>de</strong> mandarlo y encargarlo. Por ...<br />
que en ser cazadas, luego tendrás allí quien<br />
las govierne y traiga, que son los que be emhíado<br />
ti cobrar la cedttla <strong>de</strong> Sitio. Yo , aunque<br />
tú ninguna esperanza me dás <strong>de</strong> ello por tu<br />
cart.l, entiendo que havré <strong>de</strong> embiar allá aun<br />
otros mensageros.<br />
Encomiendote mucho ti .'Adarco Feridio cavaliera<br />
Romano, que es bija ,:e un amigo mio,<br />
y es mancebo mui virtuoso y d:/igente , el qual<br />
vá aí a tm negocio <strong>de</strong> impD1'tancia ; y te !Uplica<br />
que lo tengas en cuenta <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> tus amigos.<br />
Lo que él preten<strong>de</strong> es, que los campos que<br />
cada pueblo tiene para JtU menesteres, le ha-<br />
Tom.ll Ee gas<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO 'vIII. 435<br />
zas merced y favor <strong>de</strong> mandar sean lihres <strong>de</strong><br />
tributo; lo qual tú pue<strong>de</strong>s hacer facilmente y<br />
sin perjuicio <strong>de</strong> tu honra. Harás con esto, que<br />
unos hombres agra<strong>de</strong>tidos y muí virtuosos te<br />
que<strong>de</strong>n en perpetua obligacion. No quiero que<br />
pienses ,que dFavonio lo excluyeron <strong>de</strong> Japretura<br />
solamente los que dán sus votos ti quien se<br />
lo paga; que todos los buenos tambien le negaron<br />
el voto. Tu amigo Pompeyo claramente<br />
muestra no ser su voluntad, que Cesar tengt:<br />
provincia con egército , l' que sea e/eao consul.<br />
r con todo eso ha ,Ucho, que por aora n()<br />
con-viene que se haga ninguna or<strong>de</strong>nacion. Cipian<br />
ha sido <strong>de</strong> parecer, que el primero dI<br />
Marzo se proponga en el senado lo que tOC4 ti<br />
la provincia <strong>de</strong> Francia, y no se trate otra cosa<br />
ninguna. Este parecer di6 mucha pena ti<br />
Corne/io Ea/bo : y sé que se ha quejado <strong>de</strong> ell'J<br />
al mismo Cipion. Calidio en su <strong>de</strong>fension u<br />
ha mostrado muí discreto; mas en la acusacir)'fl<br />
ha sido mui fria. Tén salud.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
AR-
44Z LIBER 1"111.<br />
pecuniam ex bonis parris pervenisse ad<br />
Servilium ; praevaricarionisque causa dieerer<br />
<strong>de</strong>positum H. S. Lxxxr. Admiraris<br />
amentiam? Quid si aétiones stultissi·<br />
mas? quid si nefarías (*) patris confes<br />
siones audisses? Mittit in consilium eos<br />
<strong>de</strong>m ilIos , qui lites aestimaranr , iudices.<br />
Q.mOl aequo numero sententiae<br />
fuissent ; Laterensis leges ignorans<br />
pronut:itiavit, quid singuli ordines<br />
iudicassenr: ct ad extremum , (**) ut<br />
solent, Non redig;am. Postquam discessit,<br />
er pro absoluto Servilius haberi coeptus,<br />
legisque unum et centesimum cctput legie<br />
, in quo ita erar : Q.uod eorum iu·<br />
dkum maior paros iudicarit , id ius ra<br />
tumque eito : in tabulas absolutum non<br />
retulir ; ordinum iudicia perseripsir. Postulante<br />
rursus Appio , cum L. Lollio<br />
transegit , et se relaturum dixit. Sic<br />
nune neque absolutus , neque damnatus<br />
Servilius , <strong>de</strong> repetundis saucius Pi·<br />
lio tra<strong>de</strong>tur. Nam <strong>de</strong> divinatione Appius,.<br />
(*) Alii: <strong>de</strong> patre.<br />
quum<br />
(**) AprileuJ legim 'f)i<strong>de</strong>tu,.: uc solee J ait, Re·<br />
{tramo Sic alii quoque legunt.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
446 LIBER YIII.<br />
"Scribonius C. filius Popo Curio , L.<br />
" Atteius L. filius An. Capito, M. Op<br />
" pius M. filius Terentina.<br />
" Q!;lOd M. Marcellus consul, (*) V.<br />
"F. <strong>de</strong> provinciis consularibus; (**) D.<br />
"E. R. 1. C. uti L. Paulus , C. Mar<br />
" cellus consules, quum magistratum ini<br />
"issent , (t) ad kal. Marr. quae in suo<br />
"magistratu futurae essent, <strong>de</strong> consula<br />
"ribus provinciis ad senatum referrenr,<br />
"neve quid prius ex kal. Mart. neve<br />
"quid conil1néHm <strong>de</strong> ea re referretur<br />
"a consulibus; lHique eius reí causa<br />
"per dies comitiales senatum haberenr,<br />
,,(tt) S. Q. C. facerent: et ql1um <strong>de</strong><br />
" ea re ad senatum referretur a consuli<br />
" bus, eorum, qui in cee iudicibus es<br />
" sent, sex abducere liceret. Si quid <strong>de</strong><br />
"ea re ad populum , ad plebernve lato<br />
"opus esset , mi Servo Sulpicius , M.<br />
" Marcellus consules, praetores, tribuni<br />
" que plebis, quibus eorum vi<strong>de</strong>retur, ad<br />
"populum' plebemve [errent: ql10d ii<br />
" non rulissenr , mi quicl1nque <strong>de</strong>inceps<br />
" essent , ad populum plebemve ferrene.<br />
(*l i. e. Verba fecit.<br />
(**) i. e. De ea re ita censuerunr.<br />
(t) A1ii: ex a. d. x. ka!. Mart.<br />
(tt) i. e. Senatllsque consultum.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
s.
454 LlBER 1'111.<br />
cum Caesare esse negotium , effecir.<br />
ltaque iam e ur vid o ) alterutram ad<br />
conditionem <strong>de</strong>scen<strong>de</strong>re vulr Caesar, ut<br />
2ut mane:1t, neque hoc anno sui ratio<br />
habeatur; aur , si <strong>de</strong>signari porerir<br />
, <strong>de</strong>cedat. Curio se contra eum<br />
totum parat. Qlid assequi possir, nesdo.<br />
Illud vi<strong>de</strong>o , bene sentientem ,ersi<br />
nihil effecerit , cad ere non posse.<br />
Me traétar liberaliter Curio : eL mihi<br />
suo munere negotium imposuir. Nam<br />
si mihi non <strong>de</strong>disset eas, quae ad<br />
ludos ei adveétae erant Africanae , potuit<br />
superse<strong>de</strong>ri. N une ) quando dare<br />
necesse est , velim tibi curae sir quod<br />
a te se rnper petii , ut aliquid istinc<br />
bestiarum habeamus ; Sittianarnque syngrapham<br />
tibi cOlTImendo. Libertum Philonem<br />
isruc misi ) et Diogenem Graecum<br />
, quibus mandata ee li teras ad te<br />
<strong>de</strong>di. Eos tibi, et reni <strong>de</strong> qua misi<br />
, velím cura e habeas. Nam, quam<br />
vehemenrer ad me pertinear , in iis,<br />
quas tibi illi red<strong>de</strong>nt , lireris <strong>de</strong>scripsi.<br />
Vale.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
AR"!
-<br />
L IBR o VIII. 457<br />
ARGUMENTO.<br />
Cuentale las nuevas que <strong>de</strong> la guerra <strong>de</strong> los Partos<br />
corrian en Roma: lo que juzga se hará acerca<br />
<strong>de</strong> las provincias: la leí que preteó<strong>de</strong> hacer<br />
Curion <strong>de</strong>l término Campano: y lo que hará<br />
para que no se le prorogue a Ciceron el<br />
cargo. Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 707..<br />
CE L lOA M. T. C.<br />
X. GRan<strong>de</strong> alteracion nos han dado las<br />
cartas <strong>de</strong> Cayo Casio y <strong>de</strong>l reí Deyotaro.<br />
Porque Casio ha escrito que el campo<br />
<strong>de</strong> 101 Partos havia ya pasado el rio Eufrates:<br />
y Deyotaro, que marchaba por-la provincia<br />
Comagena ácia nuestra pro·vincia. Yo en lo<br />
que ti tí tocaba, tu·ve gran temor (porque sabía<br />
que estabas wal apercibido <strong>de</strong> soldados)<br />
no mancbáfe algo tu autoridad este movimiento.<br />
Porque si mal firme cllmpo tuvieras, estu<br />
'Viera yo con gran recelo <strong>de</strong> tu vida. Pero el<br />
vér que tú tenias mui pequeJiío egército, me-<br />
, hacia enten<strong>de</strong>r que te retirarias, y no vendrias<br />
ti las manos con el enem;go. Lo qu,1.1 cómo<br />
lo tomarían los hombres ,y cómo juz.garian<br />
<strong>de</strong> tu necesidad, aun lo temo : ni per<strong>de</strong>ré el<br />
miedo, hasta que entienda que bar llegado ti<br />
Italia. Estas nuevas <strong>de</strong> la -venida <strong>de</strong> los Partos<br />
han <strong>de</strong>spertado di'versos pareceres. Porque<br />
tmos son <strong>de</strong> parece,. que Pompeyo en pn'sona<br />
'4-'a-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VIIL 461<br />
Jupiese. Aora ya estamos al fin <strong>de</strong>l ano: porque<br />
ésta te he es(rito ti Jos d;ez y ocho <strong>de</strong> Noviembre.<br />
r yo no veo que hasta el primero <strong>de</strong><br />
Enero se pueda hacer cosa ninguna. Ya tú conoces<br />
ti Marcelo quan ftematico es y quan <strong>de</strong><br />
pocos negocios; y ti Servio qua n amigo <strong>de</strong> dilatarlos.<br />
Q3é piensas tú que harán estos? O<br />
cómo podrán concluir laque no quieren; pues<br />
aun lo que <strong>de</strong>sean lo tratan tan friamente, que<br />
parece que no lo <strong>de</strong> se an ? QJ!ando entrarán los<br />
nue'vos consules, si los Partos mueven guer<br />
ra, no ¡e tratará <strong>de</strong> otra cosa en todos los pri<br />
meros meses. r si no la mueven, y fuere tAn<br />
flaca, que o vosotros o los que os Jttccedie-<br />
1'en, con añadir algo mayor número <strong>de</strong> suldados<br />
le podreis resistir; yo entiendo que Curion<br />
procurará dos cosas: quitar algo ti Cesar,<br />
para tener algo que dar ti Pompeyo, po,- poco<br />
que ello sea. Paulo entra mui bravo en eJ <strong>de</strong><br />
séo <strong>de</strong> la provincia. Aunque mustro amigo<br />
Furnio le saldrá en ello al t'nC1tentro. No sé si<br />
algttn otro. Lo que )'0 hasta (lúra entiendo, esto<br />
es. No veo otra cosa, que pueda suce<strong>de</strong>r.<br />
Muchas cosas pue<strong>de</strong> traer ei tiempo, y muchas<br />
cosas veo que están amnsadas. Pero todo ven<br />
drá ti resumirse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> estos limites. En lo<br />
<strong>de</strong> Curion me olvidaba la lei que preten<strong>de</strong> hacer<br />
<strong>de</strong>l término Campano: <strong>de</strong>t qual dian que<br />
ya ti Cesar nq se 1, diÍ nada; pero que Pompe-<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
fO
46:! LIBER 1'111.<br />
<strong>de</strong> nolle , ne vacuus advenienti Caesad<br />
pateat. Quod ad tuum <strong>de</strong>cessum attinet,<br />
illud tibi non possum polliceri, me cul'aturum<br />
ut tibi succedatur: iIlud cerre<br />
praestabo , ne amplius prorogetur. Tui<br />
consiHi est, si tempus, si senatlls coger,<br />
si honeste · a nobis recusari non poterit,<br />
velis ne perseverare. Mei officii esr meminisse,<br />
qua obtesratione disce<strong>de</strong>nc;, mihi,<br />
ne parerer fieri, mandaris. Vale.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Nuntians , supplicationn post acrem concertationem<br />
<strong>de</strong>cretas tan<strong>de</strong>m use, hortatttr,<br />
ut <strong>de</strong>creti auéloribus, pro cuiusque merito<br />
et voluntate ,gratías agat. Add;t<br />
<strong>de</strong> JUccessore Caesaris quid aélum sit:<br />
r commentariurll urbanarurll l'erum mittit;<br />
Sittianumque mgotium, <strong>de</strong> qua iam saepius<br />
, commendat.<br />
Anno U. C.703.<br />
e A E L 1 U S M. T. C. S. D.<br />
XI. Non diu, sed acriter nos tuae<br />
supplicariones rorserunt. 1nci<strong>de</strong>ramus<br />
enim in difficilem nodum:<br />
.. nam<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
476 LIBER VIII.<br />
QEibus quum parum proce<strong>de</strong>ret, ut uI...i<br />
la lege mihi ponerent accusatorem; compellari<br />
ea lege me voluerunt, qua dicere<br />
non poterant. Insolenrissimi homines<br />
summis Circensibus ludis meís postulandum<br />
me (*) lege Scantinia curant. Vi"<br />
hoc erar Pola locutus , quum ego Appium<br />
censorem ea<strong>de</strong>m lege postulavi.'<br />
Qyod melius ca<strong>de</strong>ret , nihil vidi. Nam<br />
sic est a populo, et non infimo quoque<br />
approbatum, ut maiorem Appio dolorem<br />
fama , quam postulatio attulerit.<br />
Praeterea .coepi sacellum, in domo quod<br />
est , ab eo petere. Conturbat me mora<br />
serví hUlus qui tibi literas attulit:<br />
nam acceptis prioribus literis , amplius<br />
(**) quadraginta mansito Qyid tibi scribam<br />
, neseio. Seis Dom itio diem timori<br />
esse? Exspetl:o te val<strong>de</strong>, et quam<br />
primum vi<strong>de</strong>re cupio. A te peto ut<br />
meas iniurias proin<strong>de</strong> doleas ,ut me<br />
exisrimas et dolere , et ulcisci tuas solere.<br />
Vale.<br />
AR-<br />
(*) Lege Scantinia) De nefando marium concubicu<br />
, quae poenam irrogabat <strong>de</strong>cem millia DUJJlmúm.<br />
Capitale crimen postea fecic lex Iulia ..<br />
(**) Alii addunt; dies) vel : dieb.u.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VIII. 477<br />
rntcto. r como no les salia a su proposito fl<br />
po<strong>de</strong>rme baqer proceso conforme a lei ninguna;<br />
banme querido acusar conforme a una Id,<br />
segun a la qual no me podian obgetar cosa<br />
ninguna. r asi los visarías banme procurado<br />
poner una <strong>de</strong>manda criminal, conforme a la<br />
lei Escantinia, en el mayor flrvor <strong>de</strong> mis fiestas<br />
Circenses. Apenas bavia dicho esto Pala,<br />
quando ya yo a Apio con ser censor h tenia<br />
hecha una <strong>de</strong>manda criminal por la misma<br />
lei. No 'Oí cala que mas a mi gusto sucediese.<br />
Porque dió tan en gracia mi acusacion, no solamente<br />
a la gente vulgar, pero aun ti mucha<br />
<strong>de</strong> la principal, que mas pena le dió a Apio<br />
la fama que la <strong>de</strong>manda. Comencé tambien <strong>de</strong><br />
pedirle un oratorio que tiene en su C/lsa. Dame<br />
gran pena la tardanza <strong>de</strong> este mensagero<br />
que lleva esta carta: porque <strong>de</strong>spues <strong>de</strong> ha<br />
'Ver recibido mi primera carta, ha aguardado<br />
(*) mas <strong>de</strong> otras quarenta. No.sé otra COM que<br />
escribirte. Domicio .sabes que espera el suceso<br />
<strong>de</strong> esto con temor. Con gran <strong>de</strong>séo te aguarda,<br />
y querria verte ya aquí. Supiícote que te duelas<br />
<strong>de</strong> mis agravios, como entien<strong>de</strong>s que me<br />
dudo yo <strong>de</strong> los tuyos y los vengo. Tén salud.<br />
AR<br />
('*') Segun ¡" 'f'llrianfe la/in,,: mas <strong>de</strong> quaren<br />
,a dias. ©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
473 LIBE R , V] 11.<br />
ARGUMENTUM.<br />
Varia esto Domitii repulsam , Saturnini<br />
accusatíonem, Pompeii et Caesaris discordiam,<br />
Appii censot'ÍJ ridiculam dili-:<br />
gentiam narrat.<br />
Anno U. C. 703-<br />
CAELIUS M. T. C. S. D.<br />
XlIII. TAnti non fllit Arsacen ca..;<br />
pere et Seleuciam. expu<br />
gnare 1 ttt earum rerum , quae hic ge<br />
stae SUt1t , speé1:aculo careres; N unquam<br />
tibi oculÍ doluissent , si in repulsa Do<br />
mitii vultum vÍdisses; Magna illa comi<br />
tia fuerUnt ; et plane studia ex partium<br />
sensu apparuerunt. Perpauci, necessitudinem<br />
secuti , officium praestiterunr. Itaque<br />
mihi est Domitius inimicissimus,<br />
ut ne familiarem qui<strong>de</strong>m suum quem<br />
quam tam o<strong>de</strong>rit quam me: arque eo<br />
magis , quod per iniuriam sibi porat e-'<br />
reptuDl , cuius ego aué1:or fuerim. Nunc<br />
furit , tam gavisos homines. SUUI11 . dolo<br />
rem, unumque me studiosiorem Antonii.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
Nam
480 LIBER 1"111.<br />
Nam Cn-. Saturnínum adolescente m<br />
ipse Cn. Domitius reUm fecit , sane<br />
quam superiote a vita ibvidíosum. QEod<br />
iudicium nune in exspeétatione est ; etiam<br />
in bona spe, post Sexto Peducaei<br />
absolutionem. De summa republica saepe<br />
tibi scripsi, me annum pacem non<br />
vi<strong>de</strong>re : et quo propius ea contentio,<br />
quam fieri necesse est, accedít, ea claríus<br />
id periculum apparet. Propositum<br />
hoc est, <strong>de</strong> quo, gui rerum potillntur,<br />
sunt dimieaturi: quod Cn. Pompeius<br />
constituit non patí C. Caesarem eonsufem<br />
aliter fieri, nísi exercitum et provincias<br />
tradi<strong>de</strong>rit; Caesari autem persuasum<br />
est, se sal vum esse non posse , si<br />
ab exercitu recesserit. Fert illam tamen<br />
conditionem , lIt ambo exercitus<br />
tradant. Sic illi amores, et invidiosa<br />
coniuntHo , non ad occultam recidit<br />
obtreétationem , sed ad bellum se erumpit.<br />
Neque mearum recum quid<br />
consilii capiam , reperio : negue dubito<br />
, qoin te quoque haee <strong>de</strong>liberatío<br />
sit perrurbatura. Nam mihi cum<br />
hominibus his et gratia et necessitudo<br />
est: tum causam illam, non homines<br />
odio Illud te non arbitror fugere,<br />
quin<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
LIBRO VIII. 487<br />
que han concluido la guerra, como quien se<br />
vá pasearzdo en tierras tan asperas y frías, y<br />
en un invierpo tan fuerte , están vezados a<br />
mantenerse <strong>de</strong> camuesas? Bien sé que me dí<br />
,rtÍs : ya comienzas <strong>de</strong> bias orzar ? No en ver<br />
dad: antes si tú supiese! , entendieses bien la<br />
pena que yo tengo te burlarías <strong>de</strong> mi blasan,<br />
como <strong>de</strong> cosa que no me toca nada. Pero <strong>de</strong> to<br />
do esto no te puedo <strong>de</strong>cir nada hasta que no!<br />
veamos cara ti cara: lo qual creo que ,erá mul<br />
presto. Porque Cesar tiene <strong>de</strong>terminado <strong>de</strong> hacerme<br />
ir ti Roma, en haver echado ti Pompeyo<br />
<strong>de</strong> Italia. Lo qual ti la hora <strong>de</strong> aora creo l()<br />
havrá ya hecho, si ya na ha <strong>de</strong>termirtado <strong>de</strong><br />
ponerle sItio en Brin<strong>de</strong>z. No viva yo, si no es<br />
una <strong>de</strong> las mayores causas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sear yo ir a<br />
Roma, el <strong>de</strong>sear verte y comunicarlo todo con·<br />
tigo! porque tengo mucho que tratar, Y temo<br />
que en estar <strong>de</strong>lante <strong>de</strong> ti se me olvida<br />
rá , como les suele acaecer ti los hombres que<br />
son muí finos enamorados. Pero qué pecados<br />
mios han sido la causa <strong>de</strong> que me seaforza<br />
do bolver atrás aora por los Alpes? La cau<br />
sa es, que los <strong>de</strong> Ventimilla están pueJtos<br />
en armas por un caja no <strong>de</strong> mr,¡,cha importancia.<br />
Yes que Belieno, esclavo nacido en casa<br />
<strong>de</strong> Demetrio , y que estaba alli con presidio,<br />
ha prendido alli ti un hombre prindp:ll<br />
llamado D.omicio )' huesped <strong>de</strong> Cesa,. ) y por<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
di-
LIBRO Vllt 489<br />
'dinero que le han dado los <strong>de</strong> la parcialidad<br />
contraria, le ha torcido el cuello. Por esto la<br />
ciudad se ha puesto en armaJo r yo he <strong>de</strong> ip<br />
llora allá con quatro compañias por medio <strong>de</strong><br />
la nieve. Bien creo que dirás, que por todas<br />
partes les vá mal ti los Domicios. Bien quisie<br />
ra yo qtte el hijo <strong>de</strong> Venus (*) tuviera tanto á<br />
nimo en torcer el cuello a vuestro Domicio,<br />
como estotro (**) hijo <strong>de</strong> Pseca<strong>de</strong> tuvo con es<br />
totro. A tu hijo Ciceron saludarás <strong>de</strong> mi par..te.<br />
Tén salud.<br />
ARGUMENTO.<br />
Echado <strong>de</strong> Italia Pompeyo ) aconseja Celio a CI<br />
ceron, que no siga el VJl1do caído; y se retire<br />
el alguna <strong>de</strong> las ciuda<strong>de</strong>s en que no haya guerra.<br />
Año <strong>de</strong> la fundacion <strong>de</strong> Roma 704.<br />
MAR e o e E L lOA M. T. c.<br />
XVI. GRan<strong>de</strong> alteracion me dió aquella<br />
carta, en que me escribías que<br />
no imaginabas sino cosas tristes; y no me es<br />
cribias qué era lo que imaginabas: aunque<br />
bien me diste a enten<strong>de</strong>r, qué era tu intento.<br />
r tui he procttrado escribirte luego esta carta.<br />
ro te suplíco ( Ciceron) por lo que a tu ser y<br />
al <strong>de</strong> tus hijos toca, y encarecidamente te lo<br />
(*) EllO el: Cesar.<br />
(**) ElfO el: hijo <strong>de</strong> criada) " esclava.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
rlte-
490 LIBER Ylll.<br />
ne quid gravius <strong>de</strong> salute et incoIllmitate<br />
tua consulas. Nam <strong>de</strong>os hominesque,<br />
amicitiamque nostram testificor, me neque<br />
remere tibi praedixisse, neque remere<br />
monuisse: sed post ql1am Caesarem<br />
convenerim, sententiamque eius , qualis<br />
[utma esset parta viéloria , cognoverim,<br />
te certiorem fecisse. Si existimas ea n<strong>de</strong>m<br />
rationem fore Caesari in dimitten·<br />
dis adversariis , et conditioniblls ferendis<br />
, erras. Nihil nisi atrox et saeVllm<br />
cogitat , arque etiam loquitur. Iratus<br />
senarui exiit : his intercessionibus plane<br />
incitatlls est : non, mehercule , erit <strong>de</strong>precationi<br />
locus. Quare , si tibi tu , sí<br />
filius unicus , si domus , si spes tl1ae<br />
reliquae tibi carae sunt, si aliquid apud<br />
te nos, si vir optiml1s gener tuus<br />
valer , (quoruffi fortunas non <strong>de</strong>bes<br />
velle conturbare) sequere eam causam,<br />
in cuius viéloria salus nostra esr,<br />
ne am odisse aut relinquere cogamur,<br />
aut impiam cupidiratem contra salute m<br />
t uam habeamus. Denique illud cogita;<br />
quod<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
,02 INDICE.<br />
vun. El mismo a Tito FUlfano<br />
proconsul.<br />
X. El mismo a Treviano.<br />
XI. El mismo al mismo.<br />
XII. El mismo al mismo.<br />
XIII. El mismo a Ampio Ealbo.<br />
XlIII. EL mismo al mismo.<br />
XV. El mismo a Ligario.<br />
XVI. El mismo al mismo.<br />
XVII. El mismo a Basilio.<br />
XVIH. Bitynico a Ciaron.<br />
XVIIII. Ciceron a Bitynico.<br />
XX. El mismo a Lepta.<br />
XXI. El mismo al mismo.<br />
XXH. EL mismo a Toranio.<br />
XXIJI. El mismo al mismo.<br />
XXIIII. El mismo a Domicio.<br />
l.<br />
IJ.<br />
1II.<br />
1I1I.<br />
V.<br />
VI.<br />
LIBR o SEPTIMO.<br />
:¿O,_<br />
2.°7·<br />
:¿II.<br />
215'.<br />
21 9'<br />
:221.<br />
,229'<br />
233,<br />
237'<br />
ibid.<br />
239·<br />
241 •<br />
247'<br />
249·<br />
253·<br />
257·<br />
Cceron a Marco Mario. 263.<br />
El mirmo al mismo. 273.<br />
El miJmo al mismo. 279.<br />
EL mismo al mismo. 287.<br />
EL mismo a Cesar emperador. 289.<br />
El mismo a Trebacio. :293.<br />
/ EL<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong>
;0.f 1 N DIe E.<br />
XXXIIII. El mismo a VolumrzÍo. 38,<br />
XXXV. El mismo al mismo. 39 r.<br />
J.<br />
JI.<br />
lII.<br />
lIII.<br />
V.<br />
VI.<br />
VII.<br />
vnI.<br />
VIlIl.<br />
X.<br />
XI.<br />
XII.<br />
XIII.<br />
XIlU.<br />
XV.<br />
XVI.<br />
XVII.<br />
LIBRO OCTAVO.<br />
MArco Celia a Ciceroll. 395.<br />
EL mismo al mismo. 401.<br />
El mismo al mismo. 4p,.<br />
El mismo al mismo. 4II.<br />
El mL'mo al mismo. 419'<br />
El mismo al mi-'mo. 423'<br />
El mismo al mismo. 429'<br />
EL mismo al mismo. 437.<br />
El mismo al minno. 439'<br />
El mismo al mÍfmo. 457'<br />
El mi>mo al mi.mo. 463'-<br />
El mismo al mis.mo. 471.<br />
El mismo al mismo. 473'<br />
El mismo al mismo. 479.<br />
El mismo al mismo. 485'<br />
El miJmo al mismo. 489'<br />
El mismo al mismo. 497.<br />
©<strong>Biblioteca</strong> <strong>Nacional</strong> <strong>de</strong> <strong>Colombia</strong><br />
.•