pdf. Los albores del arte en Las Encartaciones - creap
pdf. Los albores del arte en Las Encartaciones - creap
pdf. Los albores del arte en Las Encartaciones - creap
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Ar<strong>en</strong>aza kobazuloa<br />
178<br />
96<br />
96. ereduan sailkatutako kobazulo<strong>en</strong><br />
kokalekuar<strong>en</strong> mapea<br />
97. La Pasiega kobazuloko gorriz margotutako orein emea.<br />
lako aurkikuntzak El P<strong>en</strong>do, Arco B-C, Pondra,<br />
Cualv<strong>en</strong>ti, Tito Bustillo eta La Garma<br />
kobazuloetan.<br />
Margoereari jagokonez, kobazulo guztiotan<br />
erabili da margotzeko teknika bera, hain zuz<strong>en</strong><br />
be puntu bidezko trazatua eta, horregaz<br />
batera, trazu lerrokatuak, ugariagoak edo<br />
urriagoak. Ar<strong>en</strong>aza kobazuloar<strong>en</strong> kasuan,<br />
lotu-lotuta dagoz puntu bidez margotzeko<br />
teknikea eta irudi<strong>en</strong> gaia, kasu honetan orein<br />
emea, eta horixe gertatz<strong>en</strong> da be El P<strong>en</strong>do<br />
edo Covalanas kobazuloetan, horreetan be<br />
nagusi diralako. Ostera, irudi hori nagusi ez<br />
dan lekuetan, esate baterako Arco B-C, Pondra<br />
edo La Haza kobazuloetan, badira margotzeko<br />
beste teknika batzuk be.<br />
Zeinuei jagok<strong>en</strong>ez, argi dago lotura estua<br />
dagoana zeinu angeluzuz<strong>en</strong><strong>en</strong> eta puntuz<br />
egindako animali<strong>en</strong> irudi<strong>en</strong> <strong>arte</strong>an, nahiz eta<br />
egia izan puntutxuakaz egindako zeinu guztiak<br />
ez dirala angeluzuz<strong>en</strong>ak (ez dagiguzan<br />
ahaztu bikoteka egindako trazuak, puntu<strong>en</strong><br />
hodeiak, puntu<strong>en</strong> lerroak, ...), eta egia izan<br />
be zeinu angeluzuz<strong>en</strong> guztiak ez dirala puntu<br />
bit<strong>arte</strong>z egindakoak, badiralako be grabatutakoak<br />
eta trazu lerrokatu gorriz edo baltzez<br />
egindakoak. Ar<strong>en</strong>azako kobazuloar<strong>en</strong> kasuan,<br />
zeinu angeluzuz<strong>en</strong> bat —ez da beste<strong>en</strong><br />
modukoa neurri<strong>en</strong> eta teknikear<strong>en</strong> aldetik—<br />
oraintsu aurkitu izanak osatu egit<strong>en</strong> dau aitatutako<br />
beste kobazulo horreekazko gauza<br />
bardintsu<strong>en</strong> zerr<strong>en</strong>dea.<br />
Era berean, irudietan agertz<strong>en</strong> diranak eta<br />
kobazuloan irudi bakotxak hartz<strong>en</strong> dau<strong>en</strong><br />
lekua, itxura bat<strong>en</strong> behintzat, ez dagoz beste<br />
barik aukeratuta. Salbuesp<strong>en</strong> batzuk k<strong>en</strong>duta,<br />
esaterako El P<strong>en</strong>do kobazuloko Margo<strong>en</strong> frisoa<br />
deritxana, ez da bat be zaila ezbardintzea<br />
zeintzuk diran panel nagusiak eta zeintzuk<br />
panel osagarriak. Animali<strong>en</strong> irudiak bikoteka<br />
margotzeko joerea nabarm<strong>en</strong>tz<strong>en</strong> da (Ar<strong>en</strong>aza<br />
eta Covalanas kobazuloetan adibidez) edo<br />
animali<strong>en</strong> talde txikiak egitekoa (La Pasiega<br />
A eta La Haza kobazuloetan), horretarako<br />
erabiliaz ondo mugatutako horma-eremuak,<br />
horma-hobitxu konkatuetan egot<strong>en</strong> diranak,<br />
baina edozelan be irudiak alkarr<strong>en</strong> ganean<br />
jarri barik. Bikoteak atontzeko formulak ia<br />
bardin-bardinak dira kobazulo batzuetan eta<br />
besteetan, hain zuz<strong>en</strong> be plano berean animailia<br />
bi alkarr<strong>en</strong> aurrez aurre, edo alkarregandik<br />
atzerikara, edo bata altuera bat<strong>en</strong> eta<br />
bestea beste altuera bat<strong>en</strong>, normalean alde<br />
bererantz begira. Aldaera gehiago agertz<strong>en</strong><br />
dira kobazulo bakotxar<strong>en</strong> eremu dekoratuei<br />
jagok<strong>en</strong>ez. Batzuetan sarreratik hur dagoz<br />
(La Pasiega B, Pondra, Arco C eta La Haza),<br />
beste batzuetan kobazuloar<strong>en</strong> erdiar<strong>en</strong> inguruan<br />
(El P<strong>en</strong>do, Llonín, Tito Bustillo eta<br />
La Garma) eta beste batzuetan kobazuloar<strong>en</strong><br />
amaiera aldean (hortxe egot<strong>en</strong> dira irudirik<br />
de la técnica <strong>del</strong> trazo punteado combinado <strong>en</strong><br />
mayor o m<strong>en</strong>or medida con el trazo lineal. En el<br />
caso de Ar<strong>en</strong>aza, existe una vinculación estrecha<br />
<strong>en</strong>tre la técnica de punteado y la temática<br />
repres<strong>en</strong>tada, <strong>en</strong> este caso la cierva, al igual que<br />
sucede <strong>en</strong> El P<strong>en</strong>do o Covalanas donde también<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un dominio casi absoluto. Por el contrario,<br />
<strong>en</strong> aquellos conjuntos <strong>en</strong> los que dicho motivo<br />
no sobresale, Arco B-C, Pondra o La Haza, existe<br />
una diversidad técnica mayor.<br />
Respecto a los signos, es evid<strong>en</strong>te una estrecha<br />
vinculación <strong>en</strong>tre los rectangulares y las fi guras<br />
animales rojas punteadas, si bi<strong>en</strong> es cierto que<br />
no todos los signos punteados son rectangulares<br />
(no olvidemos los trazos pareados, las nubes<br />
de puntos, las hileras de puntos,...), ni todos los<br />
signos rectangulares son punteados (de hecho,<br />
también han sido grabados y pintados <strong>en</strong> trazo<br />
lineal rojo o negro). En el caso de la cueva de<br />
Ar<strong>en</strong>aza, el reci<strong>en</strong>te hallazgo de un signo rectangular,<br />
aunque no conv<strong>en</strong>cional <strong>en</strong> cuanto a tamaño<br />
y técnica, completa la panoplia de elem<strong>en</strong>tos<br />
comunes de las cavidades m<strong>en</strong>cionadas.<br />
Asimismo, la interrelación <strong>en</strong>tre las repres<strong>en</strong>taciones<br />
y el espacio cavernario <strong>en</strong> el que se ubican<br />
tampoco responde, apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, al azar.<br />
Salvo algunas excepciones como sucede con el<br />
friso de las pinturas de la cueva de El P<strong>en</strong>do,<br />
no resulta fácil difer<strong>en</strong>ciar paneles principales<br />
acompañados de otros m<strong>en</strong>ores. Más bi<strong>en</strong> se<br />
ti<strong>en</strong>de a disponer las fi guras animales <strong>en</strong> parejas<br />
(como <strong>en</strong> Ar<strong>en</strong>aza o <strong>en</strong> Covalanas) o pequeñas<br />
agrupaciones (como <strong>en</strong> La Pasiega A o <strong>en</strong> La<br />
Haza), utilizando li<strong>en</strong>zos de límites bi<strong>en</strong> defi nidos<br />
que suel<strong>en</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong> pequeñas hornacinas<br />
cóncavas pero evitando <strong>en</strong> todo caso las super-<br />
96. Mapa de localización de las cuevas atribuidas al grupo de la<br />
.<br />
97. Cierva pintada <strong>en</strong> rojo <strong>en</strong> la cueva de La Pasiega.<br />
posiciones de fi guras. <strong>Las</strong> fórmulas de organización<br />
de las parejas se reproduc<strong>en</strong> de manera<br />
idéntica <strong>en</strong> las difer<strong>en</strong>tes cuevas, tratándose de<br />
la disposición <strong>en</strong> un mismo plano con los animales<br />
<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tados o dándose la espalda, o, <strong>en</strong><br />
dos planos de altura, ori<strong>en</strong>tados g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> la misma dirección. Una mayor variabilidad<br />
pres<strong>en</strong>ta la localización de los sectores decorados<br />
de cada cavidad. Compr<strong>en</strong>de algunos<br />
próximos a la <strong>en</strong>trada (como <strong>en</strong> los casos de La<br />
Pasiega B, Pondra, Arco C o La Haza), zonas<br />
medias (como <strong>en</strong> El P<strong>en</strong>do, Llonín, Tito Bustillo o<br />
La Garma) y terminales (donde se dan las máximas<br />
conc<strong>en</strong>traciones, si<strong>en</strong>do los ejemplos más<br />
repres<strong>en</strong>tativos Ar<strong>en</strong>aza, Covalanas, Arco B y<br />
La Pasiega A). La t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia por las áreas fi nales<br />
puede darse <strong>en</strong> los propios ejes de tránsito de<br />
fácil acceso (como <strong>en</strong> La Pasiega A y <strong>en</strong> Covalanas)<br />
o <strong>en</strong> los espacios laterales de dim<strong>en</strong>siones<br />
exiguas, de escasa visibilidad y de difícil acceso<br />
que implican unas posturas forzadas de trabajo<br />
(como se da <strong>en</strong> Arco B o <strong>en</strong> Ar<strong>en</strong>aza). Por lo<br />
tanto, es evid<strong>en</strong>te una int<strong>en</strong>cionalidad difer<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> ambos casos, unos conjuntos de acceso público<br />
de los que todo el grupo puede participar,<br />
y otros más inaccesibles como una posible vía<br />
para restringir o, por lo m<strong>en</strong>os, controlar la <strong>en</strong>trada<br />
a los mismos.<br />
La cueva de Ar<strong>en</strong>aza<br />
97<br />
179