pdf. Los albores del arte en Las Encartaciones - creap
pdf. Los albores del arte en Las Encartaciones - creap
pdf. Los albores del arte en Las Encartaciones - creap
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Paleolitoko horma-<strong>arte</strong>a ekialdeko kantaurialdean: kontuan hartu beharreko funtsezkoak<br />
44<br />
Arte eroangarrian aztarnategi<strong>en</strong> konz<strong>en</strong>trazino<br />
handia dago, aldikada zehatz batekoak<br />
—Goi/Azk<strong>en</strong> Magdal<strong>en</strong> aldikoak—, jarduera<br />
grafi ko handi bakoak, edozelan be. Behe<br />
Magdal<strong>en</strong> aldian aitatzekoak dira Bolinkobako<br />
III. mailan aurkitutako konpresorea<br />
(ahuntz bi grabaturik ditu) eta Debako Praile<br />
Aitz<strong>en</strong> aurkitutako zintzilikariak. Goi/Azk<strong>en</strong><br />
Magdal<strong>en</strong> aldiko aztarnetan aitatzekoak dira<br />
Santa Katalinako (Lekeitio) III. mailan aurkitutako<br />
zulagailua (uroa, zaldia, errinozeroa<br />
eta antropomorfo bat grabaturik ditu), Lum<strong>en</strong>txako<br />
(Lekeitio) C mailan aurkitutako<br />
hematitezko lauza (zaldi bi grabatuta ditu),<br />
Santimamiñeko (Kortezubi) VI. mailan aurkitutako<br />
konpresorea (azeri bi grabaturik<br />
18. Lum<strong>en</strong>txako kobazuloko grabaturiko zaldiak dituan hematitezko<br />
lauza.<br />
Santimamiñe, Ekain eta Altxerri kobazuloak<br />
dira horma-<strong>arte</strong>a dauk<strong>en</strong> bakarrak, kantaurialdeko<br />
irudi-multzorik handi<strong>en</strong>etarikoak<br />
ditu<strong>en</strong> arr<strong>en</strong>, kontuan izanik, ganera, kronologiar<strong>en</strong><br />
aldetik irudirik barri<strong>en</strong>etarikoak<br />
dirala. Horre<strong>en</strong> <strong>arte</strong>an Altxerri kobazuloko<br />
bisonte gorria izan leiteke zaharragoa; goialdeko<br />
galeria bat<strong>en</strong> dago eta baleiteke ap<strong>arte</strong>ko<br />
sarrera bat euki izana, gaur egun estalita<br />
dago-ta. Praile Aitz kobazuloan oraintsuago<br />
aurkitu dira hormako margo batzuk, trazu eta<br />
puntu gorriak egin-eginean.<br />
Oso ezaguna da Santimamiñeko margo baltzeko<br />
multzoa, bisontear<strong>en</strong> irudia erdigune dala,<br />
grabatur<strong>en</strong> bat edo beste be badituala, beste<br />
kobazulo batzuetan gertatz<strong>en</strong> dan lez, esaterako<br />
kantaurialdeko Urdialeseko eta Covaciellakoetan<br />
edo Ariègeko Niaux eta Le Portel<br />
kobazuloetan, adibiderik zuz<strong>en</strong><strong>en</strong>ak aitatzearr<strong>en</strong>.<br />
Kobazulootako batzuetan egindako erradiokarbonozko<br />
dataketek erakust<strong>en</strong> dab<strong>en</strong>a<br />
eta ikergai dogun kobazulokoar<strong>en</strong> estiloa erkatu<br />
ezkero, Erdiko Magdal<strong>en</strong> aldi inguruan<br />
kokatu geinke Lum<strong>en</strong>txakoar<strong>en</strong> dataketa.<br />
18. Plaqueta de hematites con caballos grabados de la cueva<br />
de Lum<strong>en</strong>txa.<br />
2 Oka eta Urola ibai<strong>en</strong> <strong>arte</strong>an jarduera gra- ditu), Urtiagako (Deba) D mailan aurkitu-<br />
2 Entre las cu<strong>en</strong>cas <strong>del</strong> Oka y el Urola existe<br />
fi ko<strong>en</strong> beste aztarnategi-multzo bat dago, autako harribila (zaldi bat<strong>en</strong> irudia dauka) eta<br />
otra importante acumulación de actividad grárrekoez<br />
oso bestelakoa. Batez be <strong>arte</strong> eroan- zatitutako lauza (edur-oreina, ahuntza eta zefi<br />
ca aunque, <strong>en</strong> este caso, de características<br />
garria dagerr<strong>en</strong> aztarnategiak dira inguru haztu bako beste animalia batzuk ditu), Ekain-<br />
bi<strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes. Se trata principalm<strong>en</strong>te de ya-<br />
horretakoak, apaindutako kobazulo gitxi ba- eko (Zestoa) VIa mailan aurkitutako lauza<br />
cimi<strong>en</strong>tos con <strong>arte</strong> mueble a los que se un<strong>en</strong><br />
tzuk t<strong>arte</strong>an dirala, garrantzi handikoak barriz, (oreina, ahuntza eta zaldi bat ditu), etab.<br />
unas pocas cuevas decoradas aunque de suma<br />
tamainu handiko margoak ditue-ta. Kronolo- (GONZÁLEZ SAINZ, CACHO TOCA,<br />
importancia por el tamaño de sus dispositivos.<br />
giar<strong>en</strong> ikuspegitik, aro barriagoetara garoez FUKAZAWA, 2003). Danak dira gauza txi-<br />
Además, desde el punto de vista cronológico<br />
eta <strong>arte</strong> eroangarrian urriak dira Magdal<strong>en</strong>kiak, euretako batzuk eguneroko tresnak,<br />
se bascula hacia épocas más reci<strong>en</strong>tes, si<strong>en</strong>do<br />
aurreko aztarnak —gehi<strong>en</strong> bat Santimamiñe, grabatutako grafi a gitxi batzukaz; hortaz, ez<br />
escasas las muestras premagdal<strong>en</strong>i<strong>en</strong>ses <strong>en</strong><br />
Antoliñako Koba, Lum<strong>en</strong>txa eta Bolinko- dago <strong>arte</strong>-ekoizp<strong>en</strong>erako ber<strong>en</strong> beregiko z<strong>en</strong>-<br />
<strong>arte</strong> mueble –algunas decoraciones principalbako<br />
hazur ganean egindako apaindura geotrorik.m<strong>en</strong>te geométricas sobre soportes óseos <strong>en</strong><br />
metrikoak— eta ia aztarnarik ez dago horma-<br />
Santimamiñe, Antoliñako, Lum<strong>en</strong>txa y Bolinkoba<br />
<strong>arte</strong>an —Praile Aitz kobazuloan aurkitu barri<br />
básicam<strong>en</strong>te- y prácticam<strong>en</strong>te inexist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />
diran irudietan baleiteke halako<strong>en</strong> aztarnak<br />
<strong>arte</strong> parietal -podrían estar pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>tre las<br />
egotea—. Beste kasu batzuei erreparatuta,<br />
18<br />
muestras parietales reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te descubiertas<br />
Antoliñako Kobako zapaian dagoan orban<br />
<strong>en</strong> la cueva de Praile Aitz- (<strong>en</strong> otros casos, si<br />
gorri txikitxua eta Goikolau kobazuloko ildo<br />
resulta difícil valorar <strong>en</strong> este aspecto la pequeña<br />
ez fi guratiboak baloratz<strong>en</strong> gatx badagoz, are<br />
mancha roja sobre el techo de Antoliñako Koba<br />
gatxagoa da daborduko desagertuta dagoan<br />
y los surcos no fi gurativos de Goikolau, más di-<br />
Atxuri kobazuloko trazu gorriak baloratzea.<br />
fícil resultan los trazos rojos de la desaparecida<br />
cueva de Atxuri).<br />
En cuanto al <strong>arte</strong> mueble, este se caracteriza por<br />
el alto grado de conc<strong>en</strong>tración de yacimi<strong>en</strong>tos de<br />
un horizonte cronológico bi<strong>en</strong> defi nido –Magdal<strong>en</strong>i<strong>en</strong>se<br />
superior/fi nal- pero <strong>en</strong> los que la actividad<br />
gráfi ca no es especialm<strong>en</strong>te prolija. Destaca,<br />
<strong>en</strong> el Magdal<strong>en</strong>i<strong>en</strong>se inferior el compresor con<br />
dos cabras grabadas <strong>del</strong> nivel III de Bolinkoba<br />
y el conjunto de colgantes de Praile Aitz (Deba),<br />
y <strong>en</strong> el Magdal<strong>en</strong>i<strong>en</strong>se superior/fi nal el percutor<br />
grabado con un uro, un caballo, un rinoceronte<br />
y un antropomorfo <strong>del</strong> nivel III de Santa Catalina<br />
(Lekeitio), la plaqueta de hematites grabada con<br />
dos caballos <strong>en</strong> el nivel C de Lum<strong>en</strong>txa (Lekeitio),<br />
el compresor con dos zorros grabados <strong>en</strong><br />
el nivel VI de Santimamiñe (Kortezubi), el caballo<br />
El <strong>arte</strong> parietal paleolítico <strong>en</strong> el Ori<strong>en</strong>te Cantábrico: Consideraciones básicas<br />
45<br />
sobre canto y la plaqueta fragm<strong>en</strong>tada con un<br />
r<strong>en</strong>o, una cabra y otros animales indeterminados<br />
<strong>en</strong> el nivel D de Urtiaga (Deba), la plaqueta con<br />
un ciervo, una cabra y un caballo <strong>en</strong> el nivel VIa<br />
de Ekain (Zestoa), etc (GONZÁLEZ SAINZ, CA-<br />
CHO TOCA, FUKAZAWA, 2003). En todos los<br />
casos se trata de pequeños objetos, algunos de<br />
uso cotidiano, con unas pocas grafías grabadas.<br />
Es decir, no se detecta ningún c<strong>en</strong>tro con una<br />
dedicación especial a la producción artística.<br />
<strong>Las</strong> muestras de <strong>arte</strong> parietal se reduc<strong>en</strong> a las<br />
cuevas de Santimamiñe, Ekain y Altxerri, todas<br />
ellas con unos dispositivos <strong>en</strong>tre los más amplios<br />
<strong>del</strong> cantábrico, sobre todo si consideramos<br />
que son de nueva creación –solam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el<br />
caso de Altxerri podría mant<strong>en</strong>erse una cronología<br />
más antigua para una pintura roja de bisonte<br />
localizada <strong>en</strong> una galería superior que pudo<br />
t<strong>en</strong>er una <strong>en</strong>trada distinta al resto, hoy <strong>en</strong> día<br />
colmatada-. Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te se han descubierto<br />
pinturas parietales –trazos y puntos rojos- <strong>en</strong> la<br />
cueva de Praile Aitz.<br />
Santimamiñe, como es conocido, cu<strong>en</strong>ta con un<br />
grupo homogéneo de pinturas negras c<strong>en</strong>tradas<br />
<strong>en</strong> la repres<strong>en</strong>tación <strong>del</strong> bisonte, a las que se<br />
añade algún grabado, tal y como sucede <strong>en</strong> las<br />
cuevas cantábricas de Urdiales y Covaciella, por<br />
poner los ejemplos más directos, o Niaux y Le<br />
Portel <strong>en</strong> el Ariège. Si consideramos las dataciones<br />
radiocarbónicas obt<strong>en</strong>idas para algunas<br />
de estas cuevas, la comparación estilística con<br />
la cueva tratada nos permite otorgarle una datación<br />
relativa <strong>en</strong>torno al Magdal<strong>en</strong>i<strong>en</strong>se medio.<br />
La cueva de Ekain pres<strong>en</strong>ta un dispositivo más<br />
amplio y complejo con la aparición <strong>del</strong> recurso a