21.02.2013 Views

El estilo de vida, factor de riesgo en la causalidad de las ... - bvsde

El estilo de vida, factor de riesgo en la causalidad de las ... - bvsde

El estilo de vida, factor de riesgo en la causalidad de las ... - bvsde

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Revista LatinoAmericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud <strong>en</strong> el Trabajo<br />

Volum<strong>en</strong><br />

Volume 1<br />

Artículo:<br />

Número<br />

Number 2<br />

<strong>El</strong> <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, <strong>factor</strong> <strong>de</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>causalidad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y<br />

acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo<br />

Derechos reservados, Copyright © 2001:<br />

Consejo Mexicano <strong>de</strong> <strong>la</strong> Medicina <strong>de</strong>l Trabajo<br />

Otras secciones <strong>de</strong><br />

este sitio:<br />

☞ Índice <strong>de</strong> este número<br />

☞ Más revistas<br />

☞ Búsqueda<br />

Mayo-Agosto<br />

May-August 2001<br />

edigraphic.com


LatinoAmericana<br />

Revista<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud<br />

<strong>en</strong> el trabajo<br />

<strong>El</strong> <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, <strong>factor</strong> <strong>de</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>causalidad</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo<br />

Dra. Lilia Macedo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concha,* Dr. Rodolfo Nava Hernán<strong>de</strong>z,** Lic. En Psic. B<strong>la</strong>nca<br />

Valdés Sánchez***<br />

Resum<strong>en</strong><br />

<strong>El</strong> artículo seña<strong>la</strong> que los acci<strong>de</strong>ntes y <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> trabajo, no ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como únicos<br />

responsables a los <strong>factor</strong>es <strong>de</strong> <strong>riesgo</strong> directam<strong>en</strong>te<br />

re<strong>la</strong>cionados con el proceso <strong>de</strong> trabajo,<br />

sino que el <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> ti<strong>en</strong>e también peso<br />

importante <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>causalidad</strong> <strong>de</strong> los mismos. <strong>El</strong><br />

artículo pret<strong>en</strong><strong>de</strong> l<strong>la</strong>mar <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los profesionales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo, a <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

<strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>-salud <strong>de</strong> los trabajadores,<br />

así como <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar dicha<br />

re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud y <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> los daños.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: Estilo <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, <strong>causalidad</strong>, campo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo, prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>riesgo</strong>s<br />

<strong>de</strong> trabajo.<br />

Introducción<br />

l paso por <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes explicaciones <strong>de</strong><br />

cómo se g<strong>en</strong>eran los daños, ha repercutido<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes mo<strong>de</strong>los<br />

<strong>de</strong> <strong>causalidad</strong>, los cuales establec<strong>en</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

causa-efecto con difer<strong>en</strong>tes <strong>en</strong>foques <strong>de</strong> acuerdo<br />

con el mom<strong>en</strong>to histórico <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ron;<br />

el primero establece <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción, causa simple/efecto<br />

simple; el segundo, causa múltiple/efecto simple,<br />

y el tercero, causa múltiple/efecto múltiple. 1<br />

Una escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> que nos adherimos,<br />

consi<strong>de</strong>ra que este último es el más a<strong>de</strong>cuado<br />

para compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> <strong>causalidad</strong> <strong>de</strong> los problemas<br />

<strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo, pues permite un<br />

análisis integral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones que pue<strong>de</strong>n<br />

existir <strong>en</strong>tre los estados <strong>de</strong> salud y <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad<br />

<strong>de</strong> una pob<strong>la</strong>ción y los <strong>factor</strong>es asociados a<br />

dichos estados.<br />

Sin embargo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica, el estudio <strong>de</strong> los problemas<br />

<strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo asocia fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te<br />

los <strong>factor</strong>es <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong> <strong>la</strong> acti<strong>vida</strong>d <strong>la</strong>boral,<br />

y <strong>la</strong>s acciones que se realizan para prev<strong>en</strong>ir y<br />

contro<strong>la</strong>r los <strong>riesgo</strong>s <strong>de</strong> trabajo, se dirig<strong>en</strong> a <strong>la</strong><br />

edigraphic.com<br />

* Profesor-Investigador, Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Salud Pública Facultad <strong>de</strong> Medicina, UNAM.<br />

** Profesor-Investigador, Coordinador <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> el Trabajo. Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Salud Pública Facultad <strong>de</strong> Medicina, UNAM.<br />

*** Técnico-Académico, Coordinación <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> el Trabajo, Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Salud Pública, Facultad <strong>de</strong> Medicina UNAM.<br />

93<br />

modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>la</strong>borales que son<br />

<strong>de</strong>sfavorables para <strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores.<br />

Esto repercute <strong>en</strong> una at<strong>en</strong>ción parcializada ya<br />

que se consi<strong>de</strong>ran <strong>en</strong> muy poca medida el resto<br />

<strong>de</strong> los <strong>factor</strong>es condicionantes y <strong>de</strong>terminantes<br />

<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes y <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> trabajo a los<br />

que está expuesta <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción trabajadora, resultado<br />

<strong>de</strong> su <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>.<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s críticas que han t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong>s<br />

especialida<strong>de</strong>s médicas, es que <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong><br />

salud que éstas ofrec<strong>en</strong>, ha perdido el estudio<br />

integral <strong>de</strong> los individuos y se reduc<strong>en</strong> a at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

<strong>la</strong> parte afectada, objetivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> especialidad, por<br />

lo que <strong>la</strong> solución a los problemas <strong>de</strong> salud es<br />

poco efectiva.<br />

Esta situación se observa <strong>en</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo<br />

y aunque -al <strong>de</strong>finirse como “una acti<strong>vida</strong>d<br />

multidisciplinaria dirigida a proteger y promover<br />

<strong>la</strong> salud <strong>de</strong> los trabajadores mediante <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y acci<strong>de</strong>ntes, así como<br />

<strong>la</strong> eliminación <strong>de</strong> los <strong>factor</strong>es o condiciones que<br />

pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> peligro <strong>la</strong> salud y seguridad <strong>en</strong> el trabajo”-,<br />

2 que favorece <strong>la</strong> visión integral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>causalidad</strong> <strong>de</strong> los <strong>riesgo</strong>s <strong>de</strong> trabajo, <strong>la</strong>s acciones<br />

se restring<strong>en</strong> a <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones<br />

<strong>de</strong> trabajo, y no consi<strong>de</strong>ra el <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong><br />

que también interactúa con el trabajo.<br />

Lo anterior permite ubicar, que el estudio y <strong>la</strong> solución<br />

<strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> salud <strong>de</strong>l trabajo son<br />

más complejos <strong>de</strong> lo que ya tradicionalm<strong>en</strong>te se<br />

ha p<strong>en</strong>sado, pues <strong>en</strong> una pob<strong>la</strong>ción trabajadora su<br />

salud y <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> ésta se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> a <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

que existe <strong>en</strong>tre sus características biológicas y <strong>la</strong>s<br />

que le g<strong>en</strong>erarán los diversos contextos <strong>en</strong> que los<br />

individuos se <strong>de</strong>s<strong>en</strong>vuelv<strong>en</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l <strong>la</strong>boral,<br />

por lo que el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> causa múltiple/efecto<br />

múltiple se adapta muy bi<strong>en</strong> a su análisis.<br />

<strong>El</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo<br />

Para po<strong>de</strong>r compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre los <strong>factor</strong>es<br />

y el estado <strong>de</strong> salud y <strong>en</strong>fermedad, y poste-<br />

Vol. 1 Número 2/Mayo-Agosto 2001:93-95


94<br />

Vol. 1 Número 2/Mayo-Agosto 2001:93-95<br />

riorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>finir <strong>la</strong>s características <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción,<br />

es necesario contar con un concepto <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud.<br />

<strong>El</strong> concepto que se adopta para este fin es el “campo<br />

<strong>de</strong> salud”, <strong>de</strong> A<strong>la</strong>n Dever, 3 (Figura 1) el cual<br />

establece, “... que <strong>la</strong> salud está <strong>de</strong>terminada por<br />

una variedad <strong>de</strong> <strong>factor</strong>es que se pue<strong>de</strong>n agrupar<br />

<strong>en</strong> cuatro divisiones primarias: medioambi<strong>en</strong>te,<br />

<strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, biología humana y organización<br />

<strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> salud”. Dever sosti<strong>en</strong>e que <strong>la</strong>s cuatro<br />

divisiones son igualm<strong>en</strong>te importantes, <strong>de</strong><br />

modo que el equilibrio <strong>en</strong>tre éstas es fundam<strong>en</strong>tal<br />

para lograr un estado <strong>de</strong> salud a<strong>de</strong>cuado.<br />

Este concepto favorece el estudio integral <strong>de</strong> lo<br />

que es el proceso <strong>de</strong> salud-<strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> don<strong>de</strong><br />

se refleja el mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> causa múltiple y efecto<br />

múltiple (Figura 2), el cual trasci<strong>en</strong><strong>de</strong> a un <strong>en</strong>foque<br />

más equilibrado <strong>de</strong>l estudio y <strong>la</strong> solución <strong>de</strong><br />

los problemas <strong>de</strong> salud, y jerarquiza <strong>la</strong> salud sobre<br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad.<br />

Con base <strong>en</strong> lo anterior, el concepto que se propone<br />

para el estudio y solución <strong>de</strong> los <strong>riesgo</strong>s <strong>de</strong><br />

trabajo es el que consi<strong>de</strong>ra difer<strong>en</strong>tes dim<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud -<strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, medio ambi<strong>en</strong>te,<br />

biología y organización <strong>de</strong> los servicios para <strong>la</strong><br />

salud-, para que éstas se apliqu<strong>en</strong> <strong>en</strong> los programas<br />

<strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo, bajo <strong>la</strong> óptica <strong>de</strong> dirigir<br />

sus acciones fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> los <strong>riesgo</strong>s <strong>de</strong> trabajo y a <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> salud integral <strong>de</strong> los trabajadores.<br />

<strong>El</strong> <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>causalidad</strong> <strong>de</strong> los<br />

<strong>riesgo</strong>s <strong>de</strong> trabajo<br />

De <strong>la</strong>s cuatro divisiones primarias, el área biológica,<br />

el medio ambi<strong>en</strong>te -<strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r el <strong>la</strong>boraly<br />

<strong>la</strong> organización <strong>de</strong> los servicios <strong>de</strong> salud <strong>en</strong> el<br />

trabajo, son los más consi<strong>de</strong>radas <strong>en</strong> el estudio y<br />

<strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> los <strong>riesgo</strong>s <strong>la</strong>borales.<br />

<strong>El</strong> <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> <strong>en</strong> el área <strong>la</strong>boral es <strong>la</strong> dim<strong>en</strong>sión<br />

m<strong>en</strong>os estudiada. Es cierto que el trabajo es<br />

uno <strong>de</strong> sus compon<strong>en</strong>tes; sin embargo no se consi<strong>de</strong>ra<br />

el resto <strong>de</strong> los elem<strong>en</strong>tos que lo integran e<br />

interactúan con él, pues su estudio se restringe<br />

<strong>en</strong> el mejor <strong>de</strong> los casos a <strong>la</strong> medición ais<strong>la</strong>da <strong>de</strong><br />

Medio<br />

ambi<strong>en</strong>te<br />

Campo <strong>de</strong> salud<br />

Estilo <strong>de</strong><br />

<strong>vida</strong><br />

Salud<br />

Biología<br />

humana<br />

Sistema<br />

<strong>de</strong> salud<br />

L Macedo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concha y cols.<br />

algunos aspectos, como el tipo alim<strong>en</strong>tos que<br />

consum<strong>en</strong> los trabajadores y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> algunas<br />

adicciones como tabaquismo y alcoholismo,<br />

pero no existe una evaluación integral <strong>de</strong>l<br />

<strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>.<br />

Por <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>, se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> el patrón <strong>de</strong> conducta<br />

que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los trabajadores, el cual se <strong>de</strong>fine por <strong>la</strong>s<br />

características <strong>de</strong> su trabajo, <strong>la</strong> alim<strong>en</strong>tación, el ejercicio<br />

que realiza, <strong>la</strong>s adicciones que ti<strong>en</strong>e, el tiempo<br />

que <strong>de</strong>scansan y duerm<strong>en</strong>, el tipo <strong>de</strong> recreación que<br />

elig<strong>en</strong> y su actitud ante <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> su salud, 4 <strong>factor</strong>es que están pres<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> manera<br />

perman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los trabajadores cuyas características<br />

repercut<strong>en</strong> necesariam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> su<br />

salud o <strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> ésta.<br />

Cómo se pue<strong>de</strong> observar, <strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s y conductas<br />

que se ti<strong>en</strong><strong>en</strong> ante estos aspectos <strong>de</strong>fin<strong>en</strong> los<br />

saludable o nocivo que pue<strong>de</strong> ser el <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong>.<br />

<strong>El</strong> conocimi<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> valoración <strong>en</strong> forma integral<br />

<strong>de</strong> todos sus <strong>factor</strong>es, permit<strong>en</strong> establecer los<br />

patrones <strong>de</strong> conducta <strong>de</strong> los trabajadores que están<br />

interactuando <strong>en</strong> forma constante con los <strong>factor</strong>es<br />

<strong>de</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>la</strong>borales.<br />

En <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y acci<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> trabajo se<br />

pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> <strong>causalidad</strong> como el acontecimi<strong>en</strong>to,<br />

circunstancia, o combinación <strong>de</strong> <strong>factor</strong>es<br />

que <strong>de</strong>sempeñan un papel importante <strong>en</strong> los<br />

<strong>riesgo</strong>s <strong>de</strong> trabajo.<br />

Exist<strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong> causas: sufici<strong>en</strong>te y necesaria.<br />

La causa sufici<strong>en</strong>te es aquel<strong>la</strong> que inevitablem<strong>en</strong>te<br />

produce o inicia una <strong>en</strong>fermedad, y ésta<br />

no suele ser un <strong>factor</strong>, sino un conjunto <strong>de</strong> varios<br />

compon<strong>en</strong>tes. La necesaria se <strong>de</strong>fine como aquel<strong>la</strong><br />

causa que no pue<strong>de</strong> estar aus<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> un daño. 5<br />

En <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los problemas <strong>de</strong> salud, i<strong>de</strong>ntificar<br />

los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> causa sufici<strong>en</strong>te es<br />

muy importante, pues aunque esté pres<strong>en</strong>te una<br />

causa necesaria, si no existe una sufici<strong>en</strong>te el daño<br />

no se <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>na.<br />

<strong>El</strong> <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> causa sufici<strong>en</strong>te,<br />

y <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong> sus compon<strong>en</strong>tes<br />

pue<strong>de</strong> inferir con <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más y<br />

por lo tanto evitar el problema <strong>de</strong> salud.<br />

Causa<br />

Causa<br />

Efecto<br />

Efecto<br />

Efecto<br />

Figura 1. Citado por A<strong>la</strong>n Dever, G.E: op. cit. p. 4 Figura 2. Citado por A<strong>la</strong>n Dever, G.E: op. cit. p. 23


Estilo <strong>de</strong> <strong>vida</strong>-salud <strong>de</strong> los trabajadores 95<br />

Algunos ejemplos que ilustran lo anterior son los<br />

sigui<strong>en</strong>tes:<br />

• <strong>El</strong> tabaquismo <strong>en</strong> los trabajadores expuestos a<br />

fibra <strong>de</strong> asbesto, aum<strong>en</strong>ta 20 veces <strong>la</strong> probabilidad<br />

<strong>de</strong> cáncer broncogénico, y si a éste se<br />

asocia <strong>la</strong> ina<strong>de</strong>cuada alim<strong>en</strong>tación y <strong>la</strong> actitud<br />

poco favorable <strong>de</strong>l trabajador hacia el uso <strong>de</strong>l<br />

equipo prev<strong>en</strong>tivo, <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong>l <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l daño es mayor.<br />

• <strong>El</strong> <strong>riesgo</strong> <strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes aum<strong>en</strong>ta, cuando el trabajador<br />

ti<strong>en</strong>e una actitud negativa hacia <strong>la</strong>s medidas<br />

<strong>de</strong> seguridad establecidas, y si a<strong>de</strong>más<br />

es adicto a algún fármaco <strong>de</strong> abuso y al alcohol,<br />

éste se pot<strong>en</strong>cializa.<br />

• Los malos hábitos higiénicos como no <strong>la</strong>varse<br />

<strong>la</strong>s manos antes <strong>de</strong> comer, y comer <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l<br />

área <strong>de</strong> trabajo, aum<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> intoxicación<br />

por diversas sustancias químicas.<br />

• La ina<strong>de</strong>cuada alim<strong>en</strong>tación, <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> ciertos<br />

hábitos como el <strong>de</strong>porte, <strong>la</strong> ingesta <strong>de</strong> cafeína,<br />

el alcoholismo y el tabaquismo, increm<strong>en</strong>ta<br />

<strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong> infarto al miocardio<br />

e hipert<strong>en</strong>sión arterial <strong>en</strong> personas expuestas<br />

a <strong>factor</strong>es estresantes <strong>en</strong> el trabajo.<br />

• La obesidad, <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> condición física por<br />

<strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ejercicio, favorec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s lesiones<br />

<strong>en</strong> columna <strong>en</strong> trabajadores que realizan<br />

cargas pesadas.<br />

Conclusión<br />

<strong>El</strong> <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> como <strong>factor</strong> <strong>de</strong> <strong>riesgo</strong> para <strong>la</strong><br />

salud cobra una importancia relevante; <strong>en</strong> los<br />

perfiles epi<strong>de</strong>miológicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción trabajadora,<br />

<strong>en</strong> casi todas <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y causas <strong>de</strong><br />

muerte que ocurr<strong>en</strong> con mayor frecu<strong>en</strong>cia, se refleja<br />

<strong>la</strong> participación <strong>de</strong> éste <strong>en</strong> su <strong>de</strong>s<strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to,<br />

y sin embargo es poco estudiado. Esto se<br />

ve a<strong>de</strong>más reforzado por el poco <strong>de</strong>sarrollo que<br />

1. A<strong>la</strong>n Dever GE. Epi<strong>de</strong>miología y prev<strong>en</strong>ción<br />

<strong>en</strong>: Epi<strong>de</strong>miología y servicios <strong>de</strong> salud. OPS/<br />

OMS, 1991, p. 21-23.<br />

2. 2da. Reunión <strong>de</strong> C<strong>en</strong>tros Co<strong>la</strong>boradores <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> OMS, citado <strong>en</strong>: Ramos GJ, Arias DR,<br />

Arias RJ, Nava HR. Situación actual <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

salud <strong>en</strong> el trabajo <strong>en</strong> México. Revista Latinoamericana<br />

<strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> el Trabajo 2001;<br />

1:28-29.<br />

Bibliografía<br />

edigraphic.com<br />

se le ha dado a <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> recursos humanos<br />

<strong>en</strong> los aspectos más importantes sobre el <strong>estilo</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>vida</strong>, que <strong>de</strong>be conocer un profesional que<br />

se <strong>de</strong>dica al área <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo.<br />

La modificación <strong>de</strong> los hábitos y costumbres <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción es uno <strong>de</strong> los aspectos más difíciles<br />

<strong>de</strong> lograr, aún así el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong><br />

favorable resulta fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y<br />

control <strong>de</strong> los <strong>riesgo</strong>s <strong>de</strong> trabajo.<br />

En esta época <strong>de</strong> creci<strong>en</strong>te interés <strong>en</strong> lo que se refiere<br />

al cuidado <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia persona y <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia respecto <strong>de</strong>l cuidado institucional, es<br />

imprescindible que los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong><br />

los trabajadores, t<strong>en</strong>gan conocimi<strong>en</strong>tos c<strong>la</strong>ros sobre<br />

<strong>la</strong> importancia <strong>de</strong>l <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> salud, y<br />

ori<strong>en</strong>tan a sus trabajadores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s diversas e ilimitadas<br />

acciones <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud que <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

realizar con respecto a esta dim<strong>en</strong>sión.<br />

Discusión<br />

Estudiar el <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> <strong>de</strong> los trabajadores resulta<br />

ser fundam<strong>en</strong>tal para <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción y control<br />

<strong>de</strong> sus daños, pues se consi<strong>de</strong>ra una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

cuatro dim<strong>en</strong>siones que conforman el campo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> salud.<br />

Un grupo <strong>de</strong> investigadores consi<strong>de</strong>ramos que<br />

existe <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> conci<strong>en</strong>tizar y capacitar a<br />

los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong> el trabajo <strong>en</strong> esta<br />

dim<strong>en</strong>sión. Por ello nos hemos dado a <strong>la</strong> tarea <strong>de</strong><br />

medir los conocimi<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>erales que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una<br />

muestra <strong>de</strong> profesionales <strong>de</strong>dicados a <strong>la</strong> salud <strong>en</strong><br />

el trabajo,* sobre el <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> y el <strong>de</strong> sus trabajadores,<br />

para <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>finir <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> formación que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> sobre el tema.<br />

En los sigui<strong>en</strong>tes números <strong>de</strong> esta revista pres<strong>en</strong>taremos<br />

algunos <strong>de</strong> sus resultados y el <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> los temas que se <strong>de</strong>tect<strong>en</strong> como necesarios para<br />

<strong>la</strong> capacitación <strong>de</strong> los responsables <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>en</strong><br />

el trabajo.<br />

3. A<strong>la</strong>n Dever GB. Epi<strong>de</strong>miología y política sanitaria<br />

<strong>en</strong>: op cit., p. 28-32.<br />

4. Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Medicina Social, Medicina<br />

Prev<strong>en</strong>tiva y Salud Pública. Unidad <strong>de</strong> Educación<br />

para <strong>la</strong> Salud. Tu <strong>estilo</strong> <strong>de</strong> <strong>vida</strong> y tu salud<br />

<strong>en</strong> temas <strong>de</strong> educación para <strong>la</strong> salud, Facultad<br />

<strong>de</strong> Medicina UNAM, 1997, No. 2, p. 21-26.<br />

5. Besglebole R, Bonita R, Kjellström T. Causalidad<br />

<strong>en</strong> epi<strong>de</strong>miología <strong>en</strong>: Epi<strong>de</strong>miología básica.<br />

OPS, 1994, p. 75.<br />

* Alumnos <strong>de</strong> tres diplomados <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> el Trabajo, impartidos por <strong>la</strong> Coordinación <strong>de</strong> Salud <strong>en</strong> el Trabajo <strong>de</strong>l<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Salud Pública <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Medicina <strong>de</strong> <strong>la</strong> UNAM.<br />

Vol. 1 Número 2/Mayo-Agosto 2001:93-95

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!