Wojsko i Technika Historia nr spec 2/2024 short

www.zbiam.pl
Operacja “Barbarossa” 1941
Państwa Bałtyckie
NUMER SPECJALNY 2/2024
Marzec-Kwiecień
cena 25,00 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
W NUMERZE:
Krążownik liniowy
HMS Hood
W momencie wejścia do służby,
HMS Hood był największym
okrętem wojennym na świecie.
Uzbrojenie główne składało się
z ośmiu dział 381 mm w czterech
2-działowych wieżach, ustawionych
w superpozycji na dziobie
i rufie...
Latające czołgi
Na początku lat 30. Walter Christie
rozpoczął kolejną kampanię
promocyjną: skoro US Army
nie chce kupować czołgów
kołowo-gąsienicowych, to może
kupi czołgi latające? M1940 miał
wszelkie cechy, które pozwalały
myśleć o nim jak o samolocie…

Zespół Badań
i Analiz Militarnych
CZASOPISMA
SPECJALISTYCZNE
WWW.ZBIAM.PL
PORTAL INFORMACYJNY
RAPORTY SPECJALNE
I ANALIZY
z b i a m . p l

W momencie wejścia do służby,
HMS Hood był największym
okrętem wojennym na świecie.
Uzbrojenie główne składało się
z ośmiu dział 381 mm w czterech
2-działowych wieżach, ustawionych
w superpozycji na dziobie
i rufie...
Na początku lat 30. Walter Christie
rozpoczął kolejną kampanię
promocyjną: skoro US Army nie
chce kupować czołgów kołowogąsienicowych,
to może kupi
czołgi latające? M1940 miał wszelkie
cechy, które pozwalały myśleć
o nim jak o samolocie…
Vol. X, nr 2 (50)
www.zbiam.pl
Operacja “Barbarossa” 1941
Państwa Bałtyckie
NUMER SPECJALNY 2/2024
Marzec-Kwiecień
cena 25,00 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
NUMER SPECJALNY 2/2024 1
INDEX: 409138
I SN: 2450-3495
W NUMERZE:
Krążownik liniowy
HMS Hood
Latające czołgi
Na okładce: PzKpfw II.
Rys. Arkadiusz Wróbel
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2024
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Operacja „Barbarossa” 1941. Państwa Bałtyckie (1) 4
WOJNA W POWIETRZU
Tomasz Szlagor
Ofensywa Spitfire’ów. Wojna powietrzna nad Francją 1941 (2) 20
MONOGRAFIA MORSKA
Grzegorz Nowak
Brytyjski krążownik liniowy HMS Hood (1) 36
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Focke-Wulf Fw 190 A. Normandia i obrona Rzeszy: lato 1944 r. (8) 50
WOJSKA DESANTOWE
Tymoteusz Pawłowski
Latające czołgi 66
II RZECZPOSPOLITA
Jędrzej Korbal
Optymalna brygada pancerno-motorowa. Zmiany w strukturze
10. BK i WBP-M
BITWY I KAMPANIE
Krzysztof Drozdowski
Zaginiony rozkaz czy zwykła panika? Bitwa pod Bukowcem,
3 września 1939 r.
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
82
96
3

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
4
Operacja „Barbarossa” 1941
Państwa Bałtyckie
Dowodzona przez feldmarszałka Wilhelma Rittera von Leeba
Grupa Armii „Północ” w ramach operacji „Barbarossa”, czyli
niemieckiego ataku na ZSRS w czerwcu 1941 r., otrzymała zadanie
opanowania Państw Bałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia),
a następnie uchwycenia lub odcięcia Leningradu, w ramach
osłony północnego skrzydła GA „Środek” idącej na Moskwę,
czyli wykonującej główne zadanie. Południowe skrzydło tej
ostatniej osłaniały poleskie bagna na pograniczu Białorusi
i Ukrainy, na południe od których walczyła Grupa Armii „Południe”,
mająca opanować Ukrainę i wybrzeże Morza Czarnego.
GA „Północ” wykonywała więc teoretycznie najmniej ważne
zadanie, choć izolowanie (lub w sprzyjających warunkach zdobycie)
Leningradu, drugiego co do wielkości miasta ZSRS i dawnej
stolicy Imperium Rosyjskiego, było oczywiście dość istotne
z operacyjno-strategicznego punktu widzenia.
1
Jeszcze w 1939 r. granice na terenach
Państw Bałtyckich przebiegały nieco
inaczej niż dziś, ale też inaczej niż
w 1941 roku. To co dzisiaj jest Obwodem Królewieckim
jeszcze w pierwszych miesiącach
1939 r. było granicą między niemiecką prowincją
Prusy Wschodnie, a niepodległą Litwą.
W stosunku do dzisiejszych granic Litwa nie
miała wąskiego pasa terenu po swojej południowo
wschodniej stronie o powierzchni
13 490 km², w którego centrum leżała dzisiejsza
stolica państwa litewskiego – Wilno.
Ów pasek terenu wchodził w skład państwa
polskiego, tworząc z całej północno wschodniej
Polski Województwo Wileńskie. Ów pasek
terenu w wyniku „buntu” generała dywizji
Lucjana Żeligowskiego (12 października
1920 r.), który na polecenie Józefa Piłsudskiego
oderwał go od Litwy, początkowo tworzył
separatystyczną Litwę Środkową, ale po niecałych
dwóch latach został formalnie włączony
do Polski (18 kwietnia 1922 r.).
Litwa jako państwo powstała w XIII wieku,
a wiek później na krótko obejmowała nawet
Kijów, walcząc z kim się dało, ale głównie
z niemieckimi zakonami rycerskimi. Później
była długotrwała Unia z Polską, aż do rozbiorów,
kiedy to Litwa dostała się pod panowanie
rosyjskie. W 1917 r. tereny Litwy
znalazły się pod niemiecką okupacją. Niemcy
podjęli próbę stworzenia tu marionetkowego
państwa. I tak od 16 lutego do 2 listopada
1918 r. istniało Królestwo Litewskie,
zależne od Niemców, ale 2 listopada 1918 r.
powstała Republika Litewska, już rzeczywiście
niepodległa. Podobnie jak Polska, Litwa
Na zdjęciu czołgi Vickers 4-tonowe Armii Łotewskiej. Zakupiono 17 wozów tego typu, później otrzymała
je 23. Dywizja Pancerna z 12. Korpusu Zmechanizowanego Armii Czerwonej. Natomiast 6 łotewskich
wozów Fiat 3000 skierowano do 202. Dywizji Zmotoryzowanej, z tego samego korpusu.

Tomasz Szlagor
Ofensywa Spitfire’ów
Wojna powietrzna nad Francją 1941
2
20
Brytyjskie lotnictwo rozpoczęło
działania zaczepne
po drugiej stronie kanału
La Manche już pod koniec
1940 r. Pół roku później
Niemcy, w ramach przygotowań
do inwazji na Rosję,
przerzucili na wschód większość
sił Jagdwaffe (części
myśliwskiej Luftwaffe). RAF
zyskał wówczas zdecydowaną
przewagę liczebną i wydawało
się, że już nic nie stoi
na przeszkodzie, by zdominował
przeciwnika nad Francją.
W
pierwszej połowie 1941 r. siły Fighter
Command (części myśliwskiej
RAF) sukcesywnie rosły. Każdego
miesiąca przybywały kolejne dywizjony
Spifire’ów, nowo formowane lub przezbrojone
z Hurricane’ów. Na początku lipca było
ich 40, rozmieszczonych następująco:
9. Grupa Myśliwska: kanadyjski
403. Sqn i australijski 457. Sqn;
10. Grupa Myśliwska: brytyjskie 66.,
118., 130., 152., 234. i 501. Sqn;
11. Grupa Myśliwska: brytyjskie
74., 92., i 609. Sqn w Biggin Hill, 54., 603.
i 611. Sqn w Hornchurch, 145., 610. i 616. Sqn
w Tangmere, polskie 303., 306. i 308. Sqn
w Northolt oraz 91. Sqn w Hawkinge;
12. Grupa Myśliwska: brytyjskie 19.,
65., 129., 222. i 266. Sqn, kanadyjskie 411.
i 412. Sqn, australijski 452. Sqn i nowozelandzki
485. Sqn;
13. Grupa Myśliwska: brytyjskie
41., 64., 72., 122., 123., 131. i 602. Sqn oraz
czeski 313. Sqn;
14. Grupa Myśliwska: brytyjskie 111.
i 124. Sqn.
W działaniach nad Francją uczestniczyły
głównie dywizjony 11. Grupy Myśliwskiej,
stacjonujące w Anglii południowo-wschodniej,
naprzeciw regionu Pas-de-Calais, oraz
w mniejszym stopniu dywizjony 10. Grupy
Myśliwskiej (Anglia południowo-zachodnia)
i 12. Grupy Myśliwskiej (Anglia środkowa).
Skład grup zmieniał się, ponieważ
dywizjony były rotacyjnie luzowane przez
te z pozostałych grup myśliwskich, stacjonujących
w głębi kraju.
Jako że każdy dywizjon mógł wystawić
do walki minimum 12 samolotów, dowództwo
Fighter Command miało do dyspozycji
prawie 500 Spitfire’ów. Niemniej, z owych
40 dywizjonów zaledwie siedem zdążyło
przezbroić się w wersję Mk V, która w przeciwieństwie
do starszych Mk I i II mogła nawiązać
równorzędną walkę z najnowszymi Messerschmittami
Bf 109F. Ponadto w Wielkiej
Brytanii stacjonowało jeszcze około 30 dywizjonów
Hurricane’ów, chociaż ze względu
na ich osiągi, nie przystające do realiów toczącej
się batalii, angażowano je w ograniczonym
stopniu.
W drugiej połowie 1941 r. ofensywę Fighter
Command kontrowały praktycznie tylko
dwa niemieckie pułki myśliwskie – JG 2
„Richthofen” i JG 26 „Schlageter”, każdy złożony
z klucza sztabowego (Stabsschwarm)
i trzech Gruppen po trzy Staffeln (te ostatnie,
w sile około 12 samolotów, wielkością
odpowiadały dywizjonom myśliwskim RAF).
Ponadto we Francji stacjonowały trzy grupy
treningowe (Ergänzungsgruppen), należące
do pułków JG 2, 26 i 53, oraz 4.(Eins)/JFS 5
– dywizjon operacyjny (Einsatzstaffel) jednej
ze szkół lotnictwa myśliwskiego (Jagdfliegerschule)
– które w razie potrzeby włączały
się do działań bojowych. Łącznie było to około
250 Bf 109, w większości nowej wersji F
– w tym okresie starsze Bf 109E były nadal
użytkowane przez I./JG 2, II./JG 26, Ergänzungsgruppen
oraz 4.(Eins)/JFS 5.
Supermarine Spitfire Mk IIa z 65. Sqn kołują na start w bazie dywizjonu w Kirton-in-Lindsey.

Grzegorz Nowak
Brytyjski krążownik liniowy
HMS Hood
1
36
Sława brytyjskiego krążownika liniowego Hood nie przeminęła
wraz z jego zatopieniem w maju 1941 r. i zapewne nigdy nie
przeminie z wielu powodów. Jednym z nich jest na pewno fakt,
że przez 20 lat swojej służby był największym okrętem wojennym
Brytyjskiego Imperium w okresie międzywojennym i jako
taki był świadomie wykorzystywany przez Royal Navy jako „nosiciel
flagi” brytyjskiej we wszystkich zakątkach świata podczas
swoich licznych rejsów i odwiedzin niezliczonej ilości portów.
Sławny rejs dookoła świata w towarzystwie niewiele mniejszego
krążownika liniowego Repulse oraz krążowników lekkich w latach
1923-1924 także stworzył jeden z wielu filarów nieśmiertelnej
sławy tego potężnego okrętu. Potężnego z wyglądu, choć
niestety papierowego jeśli chodzi o rzeczywiste właściwości
bojowe – co pokazało dobitnie jego starcie z niemieckim kolosem
Bismarck w 1941 r.
Zatopienie Hooda celną salwą niemieckiego
pancernika było szokiem nie
tylko dla Admiralicji, ale przede wszystkim
dla brytyjskiego społeczeństwa, które
wierzyło przez dwie dekady w to, że jest
to okręt tak potężny i tak silny, że jego zatopienia
nijak nie można było sobie wręcz wyobrazić.
Admiralicja, a szczególnie jej wyżsi
oficerowie, którzy doskonale znali szczegóły
konstrukcyjne największego krążownika liniowego
świata, w pełni zdawali sobie sprawę
z niedostatków tego okrętu dotyczących
przede wszystkim opancerzenia. Hood
był projektowany w czasie trwania I wojny
światowej na bazie wszystkich posiadanych
przez Royal Navy doświadczeń. Były to jednakże
doświadczenia czasów przedwojennych.
Choć po sławnej Bitwie Jutlandzkiej
(maj 1916 r.), kiedy w starciu głównych sił
Royal Navy z niemiecką Hochseeflotte Wielka
Brytania straciła aż trzy krążowniki liniowe,
zdecydowano się zrewidować projekt
Hooda i wprowadzić do niego wiele zmian
uwzględniających doświadczenia wyniesione
z działań krążowników liniowych w Bitwie
Pierwszy brytyjski krążownik liniowy HMS Invincible
Jutlandzkiej, w istocie niewiele to wniosło.
Tak naprawdę dopiero w latach 1919-1920
dysponowano dogłębnymi analizami samej
bitwy i wnioskami dotyczącymi przede
wszystkim błędnych koncepcji opancerzenia
wcześniej zbudowanych okrętów liniowych.
Niestety, w tym czasie Hood znajdował się
już w ostatnim stadium budowy i w styczniu
1920 r. przechodził już próby morskie.
Przez kolejne lata Admiralicja wykorzystując
Hooda głównie do celów propagandowych
była świadoma rzeczywistej słabości swojego
flagowego okrętu i kilkakrotnie w okresie
międzywojennym próbowała przeforsować
projekt jego gruntownej przebudowy. Plany
te rozbijały się niestety głównie o kłopoty
finansowe, z jakimi po I wojnie światowej
borykała się nie tylko Royal Navy, ale i sama
Wielka Brytania. Kiedy w końcu znalazły się
środki finansowe na przebudowę Hooda mającą
nastąpić w latach 1939-1941, we wrześniu
1939 r. wybuchła II wojna światowa.

Marek J. Murawski
8
Focke-Wulf Fw 190 A
Normandia i obrona Rzeszy: lato 1944 r.
50
O świcie 6 czerwca 1944 r.
alianci rozpoczęli desant
w Normandii. Operacja
„Overlord” miała na celu
otwarcie drugiego frontu
w Europie zachodniej, a jej
początek wspierały potężne
siły powietrzne. Pierwszego
dnia walk we Francji nad plażami
znalazło się 3467 czterosilnikowych
bombowców,
1645 średnich i lekkich bombowców,
5409 myśliwców
i 2316 transportowców.
Samoloty te wykonały łącznie
14 674 loty bojowe.
Naprzeciwko tej potężnej armadzie powietrznej
stanęły nieliczne jednostki
Luftwaffe, wśród których znajdowały
się cztery dywizjony myśliwskie wyposażone
w 121 samolotów Fw 190 A, z których 83 były
gotowe do działań. Jako pierwsza nad przyczółkiem
znalazła się para Fw 190 A-8 ze Stab/
JG 26, które pilotowali, dowódca pułku, Obst.
Josef Priller i jego boczny Uffz. Heinz Wodarczyk.
Para poleciała lotem koszącym aż w okolice
Le Havre, gdzie obydwa samoloty nabrały
wysokości i ukryły się w chmurach, aby
ponownie obniżyć wysokość lotu i znaleźć
się nad plażą w pobliżu Ouistreham, skąd lotem
koszącym skierowały się wzdłuż brzegu
na wschód ostrzeliwując stłoczonych na plażach
żołnierzy i pojazdy. Podczas przelotu
prowadziły do nich ogień zarówno okrętowe
działa przeciwlotnicze, jak i piechota z ziemi
i mogli mówić o wielkim szczęściu, że obydwaj
wyszli z opresji bez szwanku i bezpiecznie
wylądowali w bazie w Creil.
Pierwszy wypad nad aliancką flotą inwazyjną
przeprowadziły samoloty myśliwskie
Fw 190 A należące do 3./JG 2, co tak zapamiętał
Lt. Wolfgang Fischer:
6 czerwca 1944 r. około godziny 5:00 rano
łącznik motocyklowy podjechał pod nasz hotel
i wykrzyknął moje nazwisko oraz hasło „Inwazja”,
a następnie zabrał mnie z sobą i na przełaj
przez łąkę porośniętą trawą sięgającą kolan dotarliśmy
do lotniska Creil. Tam wyposażono nasze
maszyny w wyrzutnie rakietowe typu BR 21.
Podczas dwugodzinnego oczekiwania na ich
montaż zastanawiałem się, jak można czymś
takim cokolwiek trafić. Wskazówki dotyczące
celowania były bowiem bardzo skąpe i brzmiały
„zbliżyć się na odległość 1000 m i wziąć poprawkę
80 m w lewo”. Do stabilizacji pocisku
w locie służyły gazy wylotowe wydostające się
poprzez 24 wywiercone ukośnie otwory w tylnej
ścianie rakiety, co powodowało efekt obrotowy
w prawą stronę. Pociski te nie nadawały się zupełnie
do zwalczania niewielkich punktowych
celów. Jednakże skalkulowałem, że przeciwko
jednostkom pływającym o znacznej długości
istniały realne szanse trafienia w cel.
Tak więc wystartowaliśmy o 9:30 w sile
12 maszyn Fw 190 A-8 do naszej pierwszej
operacji nad frontem inwazyjnym na odcinku
brytyjskiej plaży „Gold” w rejonie wsi Vers-sur-
-Mer. Hohagen [Maj. Ernst Hohagen, dowódca
I./JG 2 – przyp. aut.] nie uczestniczył w tej
akcji, w jego zastępstwie formację prowadził
Hptm. Wurmheller. Niebo w 7/10 pokryte było
grubą warstwą cumulusów, pomiędzy nimi
widzieliśmy uwijające się roje alianckich myśliwców,
z którymi jednakże nie chcieliśmy się
mierzyć, zanim nie odpalimy naszych rakiet
na cele morskie. Około 10:00 przelecieliśmy
nad Bayeux, gdzie dostrzegłem już łuny pożarów,
aby następnie skierować się na wysokości
3000 m w stronę ujścia Sekwany. Zamierzaliśmy
zaatakować od strony morza, obsady
okrętowych dział przeciwlotniczych nie spodziewały
się nas z tej strony, więc liczyliśmy
na to, że nie zostaniemy natychmiast powitani
ścianą ognia. Naszym największym problemem
było to, że z uwagi na gęsty parasol
myśliwski nad przyczółkiem nie mieliśmy wystarczającej
ilości czasu, żeby zająć dogodne
pozycje, aby zaatakować okręty z boku z ich
wolnej burty. Z naszego pułapu widziałem cały
fragment wybrzeża od ujścia Orne pod Caen
do St.-Mère-Église, przed którym zatrzymała
się cała głęboko urzutowana armada pancerników,
a bliżej lądu posuwały się do brzegu
statki transportowe i niewielkie barki desantowe,
które zmierzały w stronę plaży pozostawiając
za sobą spienione ślady torowe. Ponad
jednostkami znajdującymi się blisko brzegu
wisiały w powietrzu grube, ciemne sylwetki
balonów zaporowych. Ponieważ nie miałem
żadnego porównania odnośnie podobnych
operacji desantowych, przyjąłem początkową
tę wspaniałą scenerię z względną obojętnością,
nawet jeżeli w podświadomości zrodziła
mi się myśl, że wszystko to nie będzie już możliwe
przez nas do opanowania.
Jednakże, jako jedyny, miałem szczęście,
że prosto na moim kursie znalazła się wielka
krypa (wyglądała jak transportowiec wojska
typu Victory lub Liberty, 8000 BRT, miałem o nich
już wówczas mgliste pojęcie). Wprowadziłem
maszynę w płytkie nurkowanie i wycelowałem

Tymoteusz Pawłowski
Latające czołgi
Przed II wojną światową wyznacznikiem
nowoczesności
sił zbrojnych były samoloty
i czołgi. Latający czołg byłby
ostatecznym dowodem na potęgę
każdej armii, więc starano
się taki pojazd zbudować.
Sukcesem – i to specyficznym
– zakończyły się jedynie próby
podejmowane przez Brytyjczyków,
którzy jako jedyni byli
w stanie prowadzić operacje
powietrznodesantowe z wykorzystaniem
czołgów.
de Pâques – 120,80 km/h. W pierwszych
latach XX wieku w Stanach Zjednoczonych
jeździło blisko 100 000 samochodów:
40% napędzała para, 40% – elektryczność,
a 20% – silniki spalinowe, które wydawały się
przejściową modą.
W 1914 r. wybuchła jednak w Europie
I wojna światowa i niemal od razu okazało się,
że samochody elektryczne i parowe są nieprzydatne
do celów militarnych: wymagały
bardzo skomplikowanej infrastruktury, aby
uzupełnić paliwo. Użyteczne w warunkach
wojennych okazały się jedynie samochody
spalinowe, więc zaczęto je zamawiać w jak
największych liczbach. Trend przemysłowy
– do tej pory promujący samochody elektryczne,
jako tańsze i mniej skomplikowane
– został odwrócony, również w Stanach
Młody inżynier Walter Christie i jego samochód. Przed pierwszą wojną światową napęd na przednie
koła był skomplikowaną sprawą.
66
Pierwszy samochód zbudował w 1769 r.
Nicolas-Joseph Cugnot – był on napędzany
silnikiem parowym. Samochody
parowe – a także oparte na ich konstrukcji
maszyny drogowe, budowlane oraz rolnicze
– cieszyły się w XIX wieku sporym powodzeniem.
Miały jednak istotną wadę: duży ciężar
spowodowany koniecznością przewożenia
wody, przemienianej następnie w parę.
W 1861 r. inny Francuz – Gustave Trouvé
– zbudował pierwszy samochód elektryczny.
Na przełomie XIX i XX wieku samochody
stawały się coraz doskonalsze i szybsze:
w 1899 r. elektryczny CITA No 25 rozwinął
prędkość 105,88 km/h, a jego rekord został
poprawiony w 1902 r. przez parowego Œuf

Jędrzej Korbal
Optymalna brygada pancerno-motorowa.
Zmiany w strukturze 10. BK i WBP-M
82
Program tworzenia w WP
brygad pancerno-motorowych,
jaki przyjął KSUS
na początku 1937 r., doczekał
się w ostatnich latach szeregu
wartościowych publikacji.
Złożoność całego zagadnienia
jak i dostępna baza źródłowa
powodują, że współcześni
badacze nadal mają
możliwość uszczegóławiania
wybranych elementów
przedmiotowego procesu.
Warto pamiętać, że zmiany
zachodzące w strukturach
obu brygad motorowych,
tj. 10. Brygady Kawalerii
i Warszawskiej Brygady
Pancerno-Motorowej, następowały
aż do momentu wybuchu
wojny, a w przypadku
młodszej z brygad nawet
po rozpoczęciu walk.
Przystępując do charakterystyki polskiej
brygady pancerno-motorowej z okresu
poprzedzającego niemiecką agresję
na Polskę 1 września 1939 r. warto zadać
sobie kilka pytań. Czy ujęta w ramy etatów
struktura organizacyjna tej nietypowej na tle
WP wielkiej jednostki miała już formę ostateczną?
Czy w znanej ogólnie strukturze nie
dokonywano zmian i jakie zmiany planowano
w przyszłości? Wreszcie, czy istniejący
od wiosny 1937 r. model związku taktycznego,
interpretowany często jako eksperyment,
uznawano za pełnowartościowy czy
nadal pozostający w fazie doświadczalnej?
Kilku słów komentarza wymaga również
proces kompletowania 10. BK, jak i WBP-M,
w ludzi i sprzęt.
Okres dojrzewania
Przez nieco ponad dwa lata funkcjonowania
w WP 10. BK przeszła szereg reorganizacji
strukturalnych i sprzętowych. Zdobywane
sukcesywnie doświadczenia odnośnie kształtu
eksperymentalnego tworu jakim była brygada
pancerno-motorowa doprowadziły do uzyskania
jej optymalnej jak się wydaje formy z końcem
lat trzydziestych. Wpływ na ocenę pokojowej
pracy brygady rzeszowskiej miało kilka
wydarzeń o znaczeniu zasadniczym:
pierwsze ćwiczenia międzybrygadowe
z sierpnia 1937 r., w ramach których
nowopowstała jednostka wzięła udział wraz
z Mazowiecką Brygadą Kawalerii, w tzw. ćwiczeniu
doświadczalnym „Opoczno”;
międzydywizyjne manewry pomorskie
z września 1937 r.;
międzydywizyjne manewry wołyńskie
z września 1938 r.;
prowadzone w ramach Samodzielnej
Grupy Operacyjnej „Śląsk” działania na Śląsku
Cieszyńskim na przełomie września i października
1938 r.;
realizacja zadań na Spiszu i Orawie
na przełomie listopada i grudnia 1938 r.
przy bezpośredniej podległości szefowi
Sztabu Głównego i dużej samodzielności
pracy w terenie.
Pierwsze trzy wymienione wyżej rozdziały
historii 10. BK okazały się być w pierwszej kolejności
próbą weryfikacji faktycznych zdolności
WP do utworzenia wielkiej jednostki
motorowej. Podejmowane aż do końca lata
1938 r. działania nosiły wszelkie znamiona
prac eksperymentalnych i koncentrowały
się na ogólnym ustaleniu zasad wykorzystania
doświadczalnego związku taktycznego
w realiach opisanego ramami ćwiczeń pola
walki. Odmienny, będący de facto sprawdzianem
kompetencji, charakter miały działania
rzeszowskiej brygady pancerno-motorowej
na Zaolziu i następnie pograniczu
polsko-czechosłowackim trwające od końca
września do początku grudnia 1938 r. Tutaj
brygada, a szczególnie jej dowództwo, musiało
wykazać się większą samodzielnością,
zdolnością do działania w dynamicznie zmieniających
się realiach, a w sytuacjach skrajnych
gotowością do podjęcia walki z rzeczywistym,
a nie umownym przeciwnikiem.
Dopiero jednak, gdy do powyższego obrazu
rozwoju eksperymentalnej, wielkiej, polskiej
jednostki pancerno-motorowej dodać jeszcze
warstwy personalną (zmiana dowódcy,
szkolenie kadr i specjalistów) i sprzętową
(nasycanie oddziałów pojazdami i prawidłowa
gospodarka materiałem) otrzymamy
właściwe wyobrażenie.
Swoją dojrzałą formę, w ramach której
można było już bez cienia wątpliwości uznać

BITWY I KAMPANIE
Krzysztof Drozdowski
96
Zaginiony rozkaz czy zwykła panika?
Bitwa pod Bukowcem, 3 września 1939 r.
Omawiana w artykule bitwa
pod Bukowcem był improwizacją
z obydwóch stron. Stąd
też dzisiaj niezmiernie trudno
chronograficzne i faktograficznie
przedstawić wydarzenia
w oparciu o posiadane
materiały, gdyż są one niepełne
i chaotyczne. Wymaga
to dokładnej analizy i porównań.
Wnioski, które można
i należy wyciągnąć prowadzą
do całkowitego przewartościowania
dotychczas powtarzanych
historii.
Wzrastające zagrożenie militarne
ze strony III Rzeszy, która oczekiwała
od Polski oddania Wolnego Miasta
Gdańska oraz utworzenia eksterytorialnej autostrady,
spowodowało że polskie władze państwowe
i wojskowe zadecydowały o rozpoczęciu
realizacji planu „Zachód” i przeprowadzeniu
tzw. cichej mobilizacji już 23 marca 1939 r. Na
Pomorzu wzmocniono stany osobowe 4., 15.
i 16. DP oraz Pomorskiej Brygady Kawalerii
(PBK) w skład której wchodził interesujący nas
w kontekście omówienia bitwy pod Bukowcem
16. pułk ułanów Wielkopolskich (16. puł). W
efekcie tej utajnionej mobilizacji stan osobowy
pułku zbliżył się do etatów wojennych 1 .
PBK otrzymała do wykonania zadanie:
rozpoznanie atakujących oddziałów niemieckich
i opóźnianie ruchów wojsk Grupy Armii
„Północ” poprzez przeprowadzanie zniszczeń
mostów i wiaduktów na środkowym
Pomorzu, na linii Lipusz – Kościerzyna – Skarszewy
– Tczew. Działania te miały się koncentrować
na szosach: Sępólno – Koronowo,
Więcbark – Bydgoszcz, Chojnice – Tuchola
i Kościerzyna – Tczew. Do dyspozycji dowódcy
PBK gen. bryg. S. Grzmot-Skotnickiego
oddano 1. batalion strzelców ppłk. Gustawa
Zacnego oraz bataliony Obrony Narodowej
operujące w pasie działania PBK 2 .
Zmobilizowanie 16. puł w sierpniu 1939 r.
zasadniczo przebiegło sprawnie. W terenie
izba przyjęć szeregowych rezerwistów została
wyznaczona w karczmie we wsi Białe
Błota koło Bydgoszczy. Oficerowie rezerwy
mieli się meldować w leśniczówce Biedaszkowo.
Punkt rozdzielczy koni z poboru znajdował
się w lesie otaczającym tę leśniczówkę
3 . Rankiem 23 sierpnia ogłoszona została
mobilizacja alarmowa poborowych, którzy
otrzymali karty powołania w DOK graniczących
z III Rzeszą. Rezerwiści zaczęli w szybkim
tempie napływać do koszar, tak że do wieczora
16. puł w większości swoich pododdziałów
posiadał już etaty wojenne. Tak więc wieczorem
następnego dnia pułk białych ułanów
odmaszerował w Bory Tucholskie 4 .
Gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki dowódca
PBK i Grupy Operacyjnej „Czersk” otrzymał
zadanie osłony odcinka o długości ponad
70 km, z czego wynika, że dysponował siłami,
które nie były wystarczające by stworzyć
ciągłą linię obrony. Znacznie osłabiona PBK
(16. puł, 8. psk, dwie baterie 11. dak, część
81. dpanc i komisariaty Straży Granicznej:
Lipnica, Brzeźno, Borzyszkowy) rozlokowana
została w okolicy Brusy – Lubnia – Orlik
– Gotleb – Wiele. 16. puł stojący w okolicy
m. Lubnia-Orlik, miał prowadzić działania
rozpoznawcze przed swoim frontem.
1 września 16. puł prowadził na swoim terenie
jedynie działania rozpoznawcze i osłonowe.
Do pierwszego starcia doszło w rejonie
Przymuszewa, gdzie natknięto się na oddziały
rozpoznawcze ze składu 3. Dywizji Pancernej.
Szwadron kolarzy por. Jerzego Woszczyńskiego
w rejonie m. Wiele także prowadził wymianę
ognia z patrolami niemieckimi. Oddzielne
zadanie wykonywał na stacji kolejowej Wierzchucin
1. pluton por. Jerzego Bukowskiego
z 1. szwadronu rtm. Józefa Przeniewskiego.
Pododdział 16. puł wspólnie z 3. baterią kpt.
Stanisława Sierakowskiego z 11. dak zabezpieczał
załadunek batalionu Obrony Narodowej
„Kościerzyna” na eszelon kolejowy.
Dopiero nocą, już ze znacznym opóźnieniem
transport wyruszył z Wierzchucina i ubezpieczające
go pododdziały odmaszerowały
ze stacji kolejowej.
2 września w rejonie Błądzimia dywizjon
16. puł dowodzony przez mjr. Witolda Jabłońskiego
w składzie 1. i 4. szwadron, sześć
ciężkich karabinów maszynowych oraz armata
przeciwpancerna wsparł jeden z batalionów
9. DP, który wycofywał się pod naciskiem
niemieckiego natarcia 5 . Wieczorem
16. puł osiągnął m. Błądzim, gdzie zarządzono
postój ubezpieczony. Pozycje w Bukowcu