Ons Amsterdam 1 2024

# 1 | JANUARI/FEBRUARI 2024 | JAARGANG 76
Kantoor
in het Korenmetershuis
Van graanwerkers
tot de redactie
Ons Amsterdam
bestaat 75 jaar
Dat gaan we vieren
Licht uit de kosmos
Een tempel voor
theosofen
Sergio Vyent
groeide op in
het kindertehuis
€ 6,95
BP

MAATWERK KASTEN EN WANDMEUBELS
VOLGENS EIGEN ONTWERP
Kom eens sfeer proeven in onze uitgebreide showroom
Showroom
Jarmuiden 47
1046 AE Amsterdam
020 613 47 75 www.degraafamsterdam.nl

INHOUDSOPGAVE
JANUARI/FEBRUARI20241
STADSARCHIEF AMSTERDAM
STADSARCHIEF AMSTERDAM
8
16
In dit nummer
6 75 jaar Ons Amsterdam
Kennis vergroot de liefde voor de stad.
8 Het Korenmetershuis
Waar ooit graan werd gemeten, zetelt nu de redactie
van dit blad.
16 Een tempel voor de theosofen
Het ‘licht van inzicht’ valt door de glazen nok.
24 Voetbalclub van machinisten
Een kort maar krachtig bestaan.
30 Vingervlugge virtuoos
Jean Modern speelt de sterren van de hemel op de
ocarina
36 Sint-Barbara aan het Eikenplein
Een katholiek bolwerk in Oost.
En verder
FOTO MAARTEN HELL 28
4 Stadsnieuws
5 Felix Rottenberg over de opa van Rem Koolhaas
14 50 & 25 jaar geleden
20 De onrustige jeugd van Sergio Vyent
28 Sporen De eetsalon van Velleman
33 Guus Luijters
36 Amsterdamse akten
44 Verschenen
45 Komt dat zien
46 Fijn dat u meeleest
Omslag: Het Korenmetershuisje uit 1620 aan de
Nieuwezijds Kolk, circa 1780. Tekening door H.P.
Schouten.
STADSARCHIEF AMSTERDAM
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
3

4 ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
STADSKRONIEK
Wilt u onze digitale
nieuwsbrief ontvangen?
www.onsamsterdam.nl
75 JAAR
Ons Amsterdam bestaat 75 jaar en begint
aan zijn 76ste jaargang. In 2024 besteden
we daarom ook aandacht aan Ons zelf. We
beginnen met onze lezers, die we maandelijks
zullen portretteren en die we dit jaar
extra vaak uitnodigen voor bezoekjes her en
der in de stad. U zult daar op deze plaats en
in onze nieuwsbrief meer van horen. We hopen zeer dat u dit
gedenkwaardig jaar met ons wilt vieren!
EEN BIJZONDER GRACHTENHUIS
Kunstenaar Clemens Merkelbach van Enkhuizen heeft zijn
formidabele grachtenhuis, Keizersgracht 374, geschonken
aan Stadsherstel, op voorwaarde dat hij er tot zijn dood
mocht blijven wonen. Merkelbach heeft het huis fraai ingericht
en gerestaureerd, het heeft bovendien een monumentaal
tuinhuis. Hij overleed vorig jaar. Lezers van Ons
Amsterdam worden uitgenodigd een kijkje te komen nemen
op een speciale Open Dag. Er zal u het één en ander worden
verteld over deze bijzondere kunstenaar en zijn huis.
28 februari, 14.00 uur, inloop vanaf 13.30 uur. Aanmelden bij
Stella van Heezik, stella@stadsherstel.nl. Zij wijst u graag
op de mogelijkheid het werk van Stadsherstel te steunen:
zie www.stadsherstel.nl/schenken.
BEZOEK AAN HET REMBRANDTHUIS
In maart 2024 organiseert Museum Rembrandthuis de tentoonstelling
Regie: Rembrandt. De tentoonstelling laat zien
dat Rembrandts kunst nauw verbonden was met het theater
in de stad.
Op 15 maart bent u om 11 uur of om 15 uur welkom in het
Museum voor een speciale introductie door Leonore van
Sloten en Frans Blom, een lezing en een privérondleiding.
Ons Amsterdam-lezers betalen € 3,00 + toegang tot het museum
(gratis met MJK). Tickets zijn te koop op www.tickets.
rembrandthuis.nl. Vol is vol!
ONS AMSTERDAM IN MAART:
met gasthoofdredacteur Jaap Jacobs
Het is 400 jaar geleden dat op Manhattan in Nieuw-
Nederland het stadje Nieuw-Amsterdam werd gesticht.
Jaap Jacobs is dé deskundige inzake de vestiging van
Nederlanders en Amsterdammers in Amerika, in het
bijzonder in wat nu de stad en de staat New York zijn. Hij
belicht de kleurrijke relatie van Amsterdam met de Nieuwe
Wereld • Danny Noorlander portretteert de Amsterdammer
Jacob Steendam, de eerste dichter van New York • Russell
Shorto blikt terug op de invloed van Amsterdammers op
de moderne metropool • Verder: bijna tachtig jaar na het
einde van de Tweede Wereldoorlog krijgt Amsterdam een
Holocaustmuseum • Peter Muller beschrijft de hopeloze
strijd van de Zedenpolitie tegen illegale pornoblaadjes • De
familie Urbanus is een Amsterdamse honkbaldynastie
Blijf op de hoogte via onze digitale nieuwsbrief
via www.onsamsterdam.nl/nieuwsbrief of volg
ons op Facebook en Instagram.
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF
WOLFF EN DEKEN
Op 7 maart wordt in De Nieuwe Kerk een schrijverssteen
onthuld voor Betje (Elizabeth) Wolff en Aagje (Agatha)
Deken. De twee deelden bijna dertig jaar lang huis, leven
én schrijversbestaan. Met de Historie van mejuffrouw
Sara Burgerhart (1782) werden zij nationaal beroemd. De
steen is ontworpen door Karen Polder.
GEMEENTE AMSTERDAM
KINDERBURGEMEESTER
Phileine (11) uit stadsdeel Centrum is gekozen tot de
nieuwe kinderburgemeester van Amsterdam. Ze wil zich
gaan inzetten om pesten op school tegen te gaan. ‘Ook
wil ik armoede onder kinderen aanpakken en laten zien
waarom een schone stad belangrijk is.’
STADSARCHIEF AMSTERDAM
MOOISTE KROEG
De Engelse Reet (Pilsner Club) in de Begijnensteeg is
door de lezers van Het Parool verkozen tot mooiste
bruine kroeg van de stad: geen muziek, zand op de vloer,
kelners die hun vak verstaan en ‘alleen het fluisterende
geluid van goed geouwehoer’. De gemeenteraad nam
vorig jaar een voorstel van PvdA-lid Lian Heinhuis aan,
om bruine kroegen met een gemeentelijke monumentale
status te beschermen.

BETTY ASFALT COMPLEX
Theater het Betty Asfalt Complex gaat over naar De
Theatertroep. Paul Haenen en Dammie van Geest namen
het in 1989 over van Sieto en Marijke Hoving. Toen de gemeente
het in 2019 verkocht aan Stadsherstel bedongen
Haenen en Van Geest dat het na de renovatie als theater
zou worden uitgebaat.
WINDVAAN
Op 18 december is de windvaan van de koepel van het
Paleis op de Dam verwijderd. De operatie is onderdeel
van de restauratie van het dak en de timpanen van het
Paleis. De renovaties moeten in 2025 zijn afgerond. De
windvaan in de vorm van een koggeschip is komende
zomer te zien in de tentoonstelling Hoog! Kijk omhoog.
Een dak vol verhalen in het Paleis.
DODEN
In 2023 kwamen in de regio Amsterdam elf mensen door
geweld om het leven, één minder dan in 2022, toen al een
laagterecord. Slechts twee slachtoffers waren criminelen.
In 1998 vielen er nog 65 doden.
Overleden Amsterdammers
HERBERT SARFATIJ (86)
10 november. Archeoloog.
Gespecialiseerd in onderzoek
naar middeleeuwse stadskernen.
Redacteur van Verborgen
steden. Stadsarcheologie in
Nederland (1990).
MARC SLAGER (62)
14 november. Reclamemaker.
Veelzijdige en geestige
tekstschrijver. Werkte voor
Suitsupply, Atrium, PicNic, ReNeWi,
Savills, Eyeworks. Medeontwikklaar
van De Nationale IQ-test.
ELLEN JENS (83)
17 november. TV-regisseur.
Maakte programma’s met Wim T.
Schippers – De Fred Hachéshow,
Van Oekel’s Discohoek, De Lachende
Scheerkwast. Regisseerde Hier is…
Adriaan van Dis, De Plantage, en
Jiskefet.
HELMERT WOUDENBERG (78)
23 november. Acteur.
In 1969 een van de oprichters
van Het Werkteater. Hoofdrollen
in de films Opname en Een
Zwoele Zomeravond. Speelde
solovoorstellingen over Jezus, Louis
Bouwmeester en Pim Fortuyn, en
ook over zijn grootvader Hendrik
Jan, leider van het Nederlandse
Arbeidsfront.
BURNY BOS (70)
1 december. Film- en Tv-producent.
Was op de radio Ko de Boswachter
en Lawaaipapegaai. Bij de VPRO
geestelijk vader van Theo en
Thea, Max Laadvermogen, Rembo en
Rembo, Achterwerk in de kast en vele
andere programma’s. Producent
van talrijke Annie M.G. Schmidtverfilmingen.
Gouden Kalf voor
Abeltje en Minoes.
EVERT-JAN VONK (71)
4 december. Programmamaker,
fotograaf.
Dertig jaar lang de drijvende
kracht achter Cult TV voor Salto.
Interviewde talloze internationale
muziekhelden.
HENNA PLAYFAIR (70)
5 december. Verloskundige.
Eigenaar van Verloskundigenpraktijk
Bijlmermeer. Dé vroedvrouw van
Zuidoost.
LILS MACKINTOSH (68)
5 december. Jazzzangeres.
Dochter van Max Woiski jr.
Componiste, actrice en schrijfster.
Werkte met Oscar Peterson, B.B.
King, Hans Dulfer, Candy
Dulfer, Louis van Dijk, en vele
anderen.
JIM VAN DER WOUDE (75)
11 december. Acteur.
Acteur bij Orkater en Carver.
Speelde in de films De Illusionist en
De Wisselwachter van Jos Stelling.
LINDA VAN DYCK (75)
17 december. Actrice.
Geboren Linda de Hartogh.
Stiefdochter van Ko van
Dijk. Speelde in de films Het
Gangstermeisje, Twee Vorstinnen
en een Vorst, Ciske de Rat en vele
tientallen toneel- en televisierollen.
LAMBIEK BERENDS (82)
22 december. Journalist.
Werkte voor de Volkskrant en
Het Parool. Medeschrijver van de
boekenserie Amsterdam Onbewolkt.
De opa van
Rem Koolhaas
Wanneer ga je de indeling en architectuur
van de stad waarin je gepokt en
gemazzeld bent een beetje begrijpen?
Het is een vraag die me vaak bezighoudt.
Bij mij begon het in 1963, ik was zes jaar.
Bus E bracht me vanaf halte Maasstraat naar halte
Beethovenstraat. Veertig meter verderop de hoek
om: de Cliostraat in naar de Eerste Openluchtschool.
Aanvankelijk hadden mijn ouders een afspraak met
andere ouders om ons afwisselend te halen en te
brengen. Op een dag zei ik tegen mijn moeder dat ik
wel alleen met de bus terug kon. Dat was geen heldendaad,
het straatleven was nog overzichtelijk. Er
waren ‘klaar-overs’ bij de zebrapaden, leerlingen uit
de hoogste klas brachten ons veilig naar de overkant.
Op een warme dag kwam bus E niet opdagen. Volgens
mijn herinnering moest ik wel een uur wachten
totdat ik besloot lopend terug te gaan. De halteborden
van Bus E gidsten me naar huis.
Voorbij de Beethovenstraat rechtsaf de Apollolaan in
passeerde ik een indrukwekkend en hoog gebouw dat
daarna altijd mijn blik is blijven vangen – het hoofdkantoor
van de Sociale Verzekeringsbank. Toen ik me
voor dit hoekje verdiepte in de geschiedenis van de
hoogbouw in Amsterdam bleek dat het witte gebouw,
in 1938 opgeleverd met als bijnaam ‘De Oceaanstomer’,
ontworpen was door de opa van Rem Koolhaas:
Dirk Roosenburg. Hij was een invloedrijk tijdgenoot
van Gerrit Rietveld en Willem Dudok.
Op zoek naar details spoorde ik een fraai geïllustreerde
bibliografie over hem op. Het bevat een verhelderend
voorwoord in de vorm van een interview
met Koolhaas over zijn opa van moederszijde. Het is
fascinerend als kleinkinderen in de voetsporen van
hun grootouders jaren later hetzelfde vak uitoefenen.
‘Mijn grootvader’ vertelt Koolhaas, ‘was ‘iemand die
deed wat hij interessant vond en totaal geen ideologie
aanhing.’ Het zijn woorden die ook voor Koolhaas
zelf op kunnen gaan. Kijk naar zijn Small, Medium,
Large-Extra Large uit 1995, een ongewoon boek van
drie kilo, en je ziet parallellen.
Opa Roosenburg was een gedistingeerde meneer,
net als zijn echtgenote voor wie ijdelheid geen vloek
was. En een architect die groot denkt, let ook op de
allure van zijn kleding. Voor zijn vrouw ontwierp hij
kleren en hoeden. Hij hakte met een scherpe beitel
de panden uit een stuk stof en zette op een Singer
naaimachine een hoed in elkaar.
Koolhaas woonde op zijn dertiende een jaar bij zijn
grootouders. Als zij samen aan het lezen waren in de
salon met Perzisch tapijt moest Rem van zijn oma
een 17de-eeuws Frans boek lezen, waarvan hij naar
eigen zeggen veel profijt heeft gehad.
FELIX ROTTENBERG
COLUMN
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
5

Kennis is
liefde
In 2024 bestaat Ons Amsterdam 75
jaar. Opgericht om Amsterdam weer te
omarmen na de verwoestende jaren van de
bezetting, schrijft het nog steeds met liefde
en lichtheid over de stad.
DOOR KOEN KLEIJN
6 ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
Ons Amsterdam, ‘geïllustreerd maandblad,
gewijd aan de hoofdstad des
lands’, verscheen voor het eerst op
1 januari 1949. Het was een uitgave
van de Gemeentelijke Commissie
Heemkennis, waarin allerlei vooraanstaande
Amsterdamkenners zaten.
Anton Portielje bijvoorbeeld, ‘het gezicht
van Artis’, volkskundige Piet Meertens,
natuurbeschermer Jacob Heimans en
Ton Koot, ‘slotvoogd van het Muiderslot’
en schrijver van het populaire wandelboekje
En nu… Amsterdam in!.
Het voorwoord in het eerste nummer
van Ons Amsterdam was van burgemeester
Arnold d’Ailly. ‘Kennis is
Liefde,’ schreef hij: ‘Het is mijn persoonlijke
ervaring – en ik weet, hierin niet
alleen te staan – dat grotere kennis, op
allerlei gebied, van zijn woonstad tot
resultaat heeft, dat men van haar gaat
houden, dat men haar als zijn eigen
bezit gaat beschouwen.’ Hij hoopte dat
de Commissie met de uitgave ‘in staat
zal zijn onze liefde voor Amsterdam op
te wekken of te vermeerderen’.
FEESTJES
Het 75-jarig bestaan van Ons Amsterdam is
ook de opmaat van het 750-jarig jubileum
van Amsterdam, dat in oktober 2024
losbarst. Met bevriende organisaties als
Stadsherstel, het Rembrandthuis, AT5 en
het Scheepvaartmuseum nodigen we u dit
dubbele feestjaar uit voor een serie grote
en kleine evenementen. Onze nieuwsbrief
en website houden u op de hoogte: www.
onsamsterdam.nl.
Dat d’Ailly zo hartelijk over liefde voor
Amsterdam schreef, was niet voor niks.
De herinnering aan de oorlogsjaren was
nog vers. Grote delen van de stad en de
havens lagen in puin, tienduizenden
Joodse Amsterdammers waren vermoord.
Wie de formidabele film De Bezette Stad
van Steve McQueen en Bianca Stigter
heeft gezien, kan meevoelen hoezeer
Amsterdam door de oorlog en de bezetting
was veranderd, vooral in de harten
van de Amsterdammers.
Het oude woord ‘heemkennis’ had een
negatieve bijklank gekregen. Er kleefde de
herinnering van de bezettingsjaren aan
toen, in de woorden van de redactie, ‘bloed
en bodem voldoende redenen waren om
alle misdaden door mensen ooit begaan,
ongestraft te bedrijven tegen hen, die van
een ander bloed op andere bodem vreedzaam
een eerlijk stuk brood verdienden’.

De omslag van het
eerste nummer van
Ons Amsterdam, dat
verscheen in januari
1949.
HOE HET BEGON
75 JAAR ONS AMSTERDAM
de torenspitsen en de wederwaardigheden
van Amsterdammers uit het
verre verleden. Het had daarbij weinig
oog voor de komst van tienduizenden
‘repatrianten’ uit Nederlands-Indië, of
voor de woningbouw voor arbeiders in
de 20ste eeuw. Het ging ook aan de redactie
voorbij dat in datzelfde jaar Pete
Felleman voor het eerst een hitparade
presenteerde op de Nederlandse radio.
De stemming in stad en land was er een
van ‘niet omkijken’ maar ‘aanpakken’ en
‘doorbreken’, de nieuwe tijd omarmen,
en dat betekende vooral sloop van het
oude, voor frisse wederopbouw.
Het Ons Amsterdam van 1949 wilde
de verbinding met het verleden nieuw
vormgeven en de Amsterdammers aanmoedigen
de geschiedenis van hun stad
weer te omarmen. Stadsgeschiedenis
moest vooral een lichte, vriendschappelijke
toon krijgen, schreef de redactie:
‘Waarde lezer, het gaat niet in de eerste
plaats om zwaarwichtige wetenschap,
het gaat om de levensvreugde. Er
zou veel bereikt zijn, als er vele
Amsterdammers op hun dagelijkse gang
door de straten hier een gevelsteen,
daar een oude boom, ginds een geveltje,
verderop een poort als een goede vriend
begroetten, als zij van aangezicht tot
aangezicht overal deze vrienden in de
stad kenden en er vreugde was om het
weerzien.’
Het blad was een succes. In mei 1949
telde het al zesduizend abonnees. Ons
Amsterdam schreef in de eerste jaren
nog vooral over die ‘vrienden in de stad’:
de poortjes, de gevelstenen, de bomen,
Vijfenzeventig jaar later beslaat de
geschiedenis in Ons Amsterdam veel
meer terreinen. Amsterdam is een stad
geworden met vele culturen, vele lagen,
vele invalshoeken en dus met veel meer
verhalen.
Maar de woorden burgemeester d’Ailly
zijn nog altijd relevant. Kennis van de
stad vergroot de liefde voor de stad, en
die liefde is opnieuw van groot belang.
Het zicht op Amsterdam wordt vertroebeld
door miljoenen toeristen, door
ondermijning, verwaarlozing en vercommercialisering
van de binnenstad,
door onbetaalbare huren en huizenprijzen,
door brutale overtredingen van de
verordeningen die de weerloze waarde
van de stad moeten beschermen.
De redactie van Ons Amsterdam wil de
komende 75 jaar opgewekt doorgaan
met het voeden van onze gezamenlijke
liefde voor Amsterdam. Niet alleen met
dit tijdschrift, ook met onze podcast,
de Grote Amsterdam Quiz, de talrijke
evenementen in de stad. Net als 75 jaar
geleden gaat het niet om zwaarwichtige
wetenschap: het gaat om levensvreugde.
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
7

De kracht
van de
korendragers
Korendragers, -storters, -zetters,
-verschieters en -meters beheersten
eeuwenlang het transport van graan
in de stad. Ze hielden kantoor in het
Korenmetershuis op de Nieuwezijds Kolk.
Nu zit hier de redactie van Ons Amsterdam.
DOOR RUUD PAESIE
Fotobijschrift
Fotocredit
De Nieuwezijds Kolk met het Korenmetershuisje
in 1909, in een fotoalbum van de politie.
STADSARCHIEF AMSTERDAM

75 JAAR ONS AMSTERDAM
KORENWERKERS
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
9

ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
10
Vanaf de 16de eeuw ontwikkelde Amsterdam zich
tot de graanschuur van Europa. Het graan uit de
landen rond de Oostzee werd niet alleen ingevoerd
voor de eigen voedselvoorziening, maar ook opgeslagen
om later met winst weer uit te voeren. De
handel was volgens Johan de Witt de ‘moedernegotie’
van Amsterdam.
Het beroep van zakkendrager
was een makkelijke eerste stap
op de arbeidsmarkt
Een gildepenning
voor het
Korenmeters- en
-zettersgilde
Amsterdam
van Bernardus
Erasmus uit 1784.
De korenwerkers
hechtten zeer aan
hun organisaties.
RIJKSMUSEUM
AMSTERDAM
Het transport en opslag van graan in de stad werd
uitgevoerd door de korendragers. Alleen zij hadden
het recht om graan in zakken te dragen en in
graanpakhuizen op te slaan. Iedereen die wel eens
een zak op zijn schouders nam – en daar konden
ook peulvruchten, specerijen, zout of kastanjes
in zitten – moest lid zijn van het St. Joostenof
Korendragersgilde, dat terugging tot 1551. Om
lid te worden moest je poorter zijn van de stad,
entreegeld betalen en jaarlijks contributie afdragen.
Dubbel gildelidmaatschap
Schuitenvoerders en korenlichterlieden die het
graan over het water vervoerden, waren lid van
hun eigen transportgilde, maar ze moesten ook lid
zijn van het Korendragersgilde en hadden zodoende
een dubbel gildelidmaatschap. Dat gold ook voor
de korenfactors, de aannemers tussen de graankooplieden
en de korendragers.
De factors verdeelden de werkzaamheden onder
de korendragers, die in vaste ploegen werkten, en
betaalden hen ook uit. Zij moesten lid zijn om de
zakken, trappen en ladders van de corporatie te
mogen huren. Werkgevers en werknemers waren
dus verenigd in één en dezelfde
corporatie.
Dan waren er ook nog ‘korenverschieters’, veelal
vrouwen die geen lid waren van het gilde. In de
pakhuizen woelden zij het opgeslagen graan met
harken om, om broei te voorkomen.
Voor de heffing van de stedelijke accijnzen waren
door de stad korenmeters en korenzetters aangesteld,
die vanaf 1654 verenigd waren in een eigen
gilde. De korendragers droegen het graan naar
de pakhuizen, waarna het werd gemeten door
de korenmeters. De korenzetters hielden dan de
‘schepel’ of korenmaat – een houten ton met een
geijkte inhoud – netjes recht, waarna de korendragers
hun graanzak daarin leegden. De korenzetters
streken vervolgens de schepel af met een geijkte
stok of ‘strijk’, waarna de korenmeter het aantal
schepels turfde. Vervolgens goten de korenstorters
de inhoud in lege zakken. Als al het graan gemeten
was kon de hoogte van de accijns worden bepaald.
Familiebedrijf
Het dragen van zakken graan was fysiek zwaar.
Om voor toetreding tot het gilde in aanmerking te
komen, mocht de aspirant-korendrager dan ook
niet jonger zijn dan 18 jaar en niet ouder dan 38. De
corporatie kende in tegenstelling tot de meeste andere
transportgilden geen beperking aan het aantal
leden, en het aantal korendragers was groot: tussen
1650 en 1850 schommelde dat jaarlijks tussen vijfhonderd
en duizend dragers.
Het beroep van zakkendrager vereiste natuurlijk
geen opleiding en het was daardoor een relatief
makkelijke eerste stap op de arbeidsmarkt. Zo werd
de Duitse immigrant Jan Fredrik Grijn, afkomstig
uit Bonsheijn bij Darmstadt, op 6 mei 1790 poorter
van Amsterdam en gaf toen als beroep ‘korenfactor’
op. Vier dagen later werd hij korendrager. Hij
trouwde twee jaar later met Helena Scheijdeman,
afkomstig uit Hannover, en zij kregen zeven kinderen,
zes zonen en een dochter.
Vijf zoons werden rond hun twintigste korendrager.
De oudste, Johan Pieter, in 1815; negen jaar
later treffen we hem aan als korenfactor, waarschijnlijk
als opvolger van zijn vader. Tweede
zoon Jan Ernst was behalve korendrager
ook schuitenvoerder. Hij trouwde met
de dochter van Roelof Matthijsen,
winkelier en korendrager; twee van
hun vijf kinderen, Jan Ernst jr. en
Fredrik, werden ook korendrager,
en Fredrik werd later als korenmeter
aangesteld.
Onder de drie generaties Grijn
treffen we zo’n 25 familieleden
aan die als korenfactor, -drager,
-meter, -verschieter of schuitenvoerder
hun brood verdienden.
Je kunt bijna spreken van een
familiebedrijf.
Zware geldkisten
De Korenmeters hielden kantoor in het fraaie
Korenmetershuis op de Nieuwezijds Kolk uit 1620.
De korendragers hadden een eigen kantoor aan het
Damrak, onder de Oude Brug bij de Korenbeurs.

75 JAAR ONS AMSTERDAM
KORENWERKERS
Interieur van het Korenmetershuis in de tweede helft
van de 19de eeuw. Penseeltekening van J.M.A Rieke.
STADSARCHIEF AMSTERDAM
goed, zoals dubbele pakhuizen met woningen op
Prinseneiland. Deze werden als opslagruimten
verhuurd.
Nadat het Korendragershuis onder de Oude Brug
in 1830 was verkocht, verhuisde het kantoor van
de dragers naar een pand op de hoek van de Onze
Lieve Vrouwensteeg. De draagzakken voor het
graantransport werden bewaard en opgelapt in de
kelder van het Korenmetershuis; na 1885 vonden
ook de korendragers daar onderdak.
Op deze gevelsteen
uit 1729 strijkt een
korenzetter het graan
af met een geijkte
stok.
STADSARCHIEF
AMSTERDAM
Daar kwamen de overlieden voor vergadering bijeen
en bewaarden zij hun kapitaal. In de nacht van
vrijdag 21 op zaterdag 22 september 1821 vond er
een ‘zwaare huijsbraak’ plaats. Daarbij werden alle
kisten en kasten opengebroken en werd voor maar
liefst 16.692 gulden aan contanten buitgemaakt. De
daders zijn, voor zover bekend, nooit gepakt.
De diefstal gaf aanleiding tot maatregelen. Voortaan
moesten de zware geldkisten met drie verschillende
sloten worden afgesloten, waarvan de sleutels
door drie verschillende overlieden werden beheerd.
Het korendragersgilde bezat ook onroerend
Ruw volk
Korendragers waren doorgaans potige havenarbeiders,
stevige drinkers, die kroegen en tapperijen
frequenteerden en er niet voor terugdeinsden
om op de vuist te gaan. In de herbergen waar ze
bijeenkwamen en waar de korenfactors de dragers
aanstelden, zoals de Drie Korendragers in de
Dirk van Hasseltsteeg of De Korendrager in de
Mandenmakerssteeg, hing het beeld van een korendrager
uit. Andere kroegen waren herkenbaar aan
houten beelden van korendragers in de gelagkamer.
Het drankgebruik ging vaak gepaard met misdragingen
en vechtpartijen. Een akte uit 1679 meldt dat
de 31-jarige korendrager Pieter Claesz Hangblock,
alias Piet Smockel, met zijn collega’s Scheele Piet
en Evert Jansz op kroegentocht was geweest. Nadat
ze hadden ingedronken in herberg Bahia buiten de
Haarlemmerpoort belandden ze met drie vrouwen
van lichte zeden in een smokkelkelder in de
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
11

De geschiedenis van
Amsterdam ontdekken?
Lees Ons Amsterdam
1 e jaar
10 nrs
31, 45 OOK
LEUK ALS
CADEAU!
óf een
abonnement +
CADEAU
VANAF SLECHTS
41, 95
Keuze uit o.a.
2 OUDE NRS ONS AMSTERDAM +
OUDE NRS ONS AMSTERDAM +
• Het tijdschrift dat al sinds 1949 de geschiedenis
van Amsterdam in kaart brengt.
• Meeslepende verhalen.
• De geschiedenis van je favoriete Amsterdamse plekjes.
• Prachtig nostalgisch beeldmateriaal.
Ga naar abonnement.onsamsterdam.nl of scan de qr-code.
Vul je gegevens in en klik op versturen.

Lombardsteeg. Daar ontaardde de dronkenschap
en opdringerigheid naar de vrouwen in een vechtpartij,
waarbij Smockel zijn twee kompanen met
een mes verwondde. Uiteindelijk kreeg hij daarvoor
de doodstraf.
De korendragers waren ruw volk en ze waren met
velen. Daarin lag ook hun politieke kracht. Zij
werkten in vaste ploegen van ervaren dragers en
werden in stukloon uitbetaald. In tegenstelling tot
andere transportgilden kenden de korendragers
geen vast tarief. Dat kon voordelig zijn, want de
graanhandel kende ups en downs; als de vraag naar
arbeid toenam, konden de dragers hogere looneisen
stellen. De kooplieden klaagden daar herhaaldelijk
over.
In 1729 onderhandelde de Directie der Oostersche
Handel en Rederijen, de spreekbuis van de
Amsterdamse graanhandel, met de
overlieden van het gilde, maar
vergeefs: van een vast loontarief
kon geen sprake zijn. De achterban
zou dat niet accepteren.
De overlieden waren bevreesd
dat ‘de groote meenigte van
gildebroeders en de conduites
en humeuren van dien’ zich
tegen hen zou keren. Pas in
1828 werden de tarieven voor
de verschillende werktrajecten
vastgelegd.
Transportgilden
Toen in 1795 de Bataafse Republiek
werd uitgeroepen werden de overlieden
van het gilde vervangen
door ‘provisionele commissarissen’.
Drie jaar later kregen alle
Nederlandse steden opdracht
om de ambachtsgilden
op te heffen. Hoewel de
transportgilden van veel
maatregelen waren uitgezonderd,
kwam ook daar
een eind aan het verplichte
lidmaatschap. De weerstand
tegen de afschaffing
van de gilden was echter
groot, vooral in Amsterdam,
dat maar liefst 14.000 gildeleden
telde. Op 18 augustus 1802
herstelden de korendragers als
eerste corporatie het oude gildemonopolie
en nam het aantal leden weer snel
toe. Vier maanden later volgden de andere
Amsterdamse gilden.
In 1820 werden de Nederlandse ambachtsgilden
alsnog definitief afgeschaft, maar de
Dit houten beeld van een korendrager uit 1716,
ongeveer een halve meter hoog, heeft in een
gelagkamer gestaan.
AMSTERDAM MUSEUM
Korendragers
frequenteerden kroegen
en gingen graag op de vuist
transportgilden bleven voortbestaan. Vanaf 1828
werkten ze met vaste tarieven. Korendragers
moesten voortaan tijdens het werk leren armbanden
dragen, later vervangen door stadspenningen
met een nummer. Bovendien kregen zij
bijnamen, die bij de werkverdeling een rol speelden.
Van zo’n 800 dragers zijn hun bijnamen
bekend. Zo heette Hannes Wolffgramm ‘Kroes’,
Jacob Hessels ‘Beer’ en Gerrit Coorengel ‘Rum’.
Met de introductie van stoomkracht nam de
mechanisatie in het havenbedrijf in de tweede
helft van de 19de eeuw snel toe en daarmee werd
de oude manier van graantransport overbodig.
De laatste korendrager trad in 1883 toe tot het
oude gilde; zeven jaar later werd het definitief
opgeheven, en de eeuwenoude band tussen de
stad en de korendragers voor altijd verbroken.
Het belegde kapitaal van het gilde bleef echter
intact, en wordt tot op de dag van vandaag
beheerd door de stedelijke overheid. De burgemeester
van Amsterdam heeft het recht om het
vruchtgebruik van deze obligaties te besteden
aan liefdadige doeleinden.
Graanwerkers
Op 1 mei 1900, de eerste Internationale Dag
van de Arbeid, richtten de korendragers en
korenmeters gezamenlijk een nieuwe vakvereniging
op, Door Eendracht Verbonden
(DEV). In het vervolg werden ze graanwerkers
genoemd. Daarna sloot DEV
zich aan bij Nederlandsche Scheeps- en
Bootwerkersbond. Aan het begin van de
20ste eeuw was de organisatiegraad van
deze Amsterdamse graanwerkers zeer hoog.
Ze waren vaak solidair met andere stakende
arbeiders en waren onder meer betrokken bij
de Grote Spoorwegstakingen in 1903.
Veruit de meeste graanwerkers werkten in
die jaren voor de Nederlandsche Silo Elevator
en Graanfactor Maatschappij (NSEGM) op de
Westerdoksdijk, waar in 1918 de laatste drie korenfactors
in waren opgegaan. De laatste korendrager
overleed in 1943. In het Korenmetershuis
huizen nu de Bond Heemschut en de redactie
van dit tijdschrift.
DIT ARTIKEL IS GEBASEERD OP HET PROEF-
SCHRIFT VAN RUUD PAESIE: DRAGEND
BESTAAN. AMSTERDAMSE KORENDRA-
GERS IN HISTORISCH PERSPECTIEF,
CA. 1525-CA. 1940 (2023).
KORENWERKERS
75 JAAR ONS AMSTERDAM
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
13

14 ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024 50 JAAR GELEDEN
DOOR PETER DE BROCK
Zunderdorpergouw in 1958.
STADSARCHIEF AMSTERDAM
74
DONDERDAG
Januari 1974
17 JANUARI
GEMEENTE IN ACTIE TEGEN ILLEGALE BOUWSELS
Voor een tiental bezitters van illegaal gebouwde woningen, vakantiehuisjes en schuren
in de polder tussen Ransdorp en Zunderdorp begint het nieuwe jaar slecht, als ze van
de gemeente het bericht krijgen dat ze hun bouwsels moeten slopen. Met deze harde
actie hoopt Amsterdam op herstel van het landelijk aanzien van het gebied. Het gezin
Larsche is een van de gedupeerden en moet zijn vijftien jaar oude illegale houten woonhuis
aan de Poppendammergouw verlaten. ‘De gemeente heeft een woning aangeboden
drie hoog in de Gibraltarstraat… Dat is verschrikkelijk, als je de ruimte om het huis hier
gewend bent. We hebben dit aanbod dus geweigerd.’
donderdag 3 De Federatie
van Amsterdamse Woningbouwcorporaties
wil op korte
termijn in gesprek met de gemeente
over de fors gestegen
stookkosten voor de oliegestookte
centrale verwarming
in hun wooncomplexen.
zaterdag 5 De overvallers
van een filiaal van supermarkt
De Gruijter lossen in
de Clercqstraat enkele schoten
op hun achtervolger. De
51-jarige PTT-ambtenaar
P. van der Lende druipt teleurgesteld
af bij gebrek aan
hulp: ‘Een volgende keer
vraag je je dan wel af: moet je
dat nou nog eens doen?’
dinsdag 8 Bij de reconstructie
van de roofmoord op sigarenwinkelierster
J. Schelling-Vink
in de Vrijheidslaan
schelden woedende buurtbewoners
de verdachten uit.
vrijdag 18 De beruchte huisjesmelker
Hendrik Tabak (73)
wordt bij het verlaten van
zijn kantoortje aan de Spuistraat
mishandeld en beroofd
van 3000 gulden.
woensdag 23 Verkeerswethouder
Han Lammers zet
een streep door het plan voor
aanleg van een grote parkeergarage
onder het Vondelpark
bij de Stadhouderskade.
Februari 1974
dinsdag 5 Acht van de negen
voor het Nederlands elftal
geselecteerde Ajacieden
stellen zich niet beschikbaar
voor het WK-eindtoernooi in
West-Duitsland, uit onvrede
over de lage KNVB-premie
van 25.000 gulden. Die
zou in schril contrast staan
met een geheime vette bonus
voor Oranjes aanvoerder Johan
Cruijff.
woensdag 6 Kinderen in
Amsterdam-Noord hoesten
meer en zijn vaker verkouden
dan leeftijdsgenoten
in andere stadswijken, blijkt
uit medisch onderzoek onder
1200 basisscholieren.
zaterdag 9 Bij een storm
komt de 83-jarige zuster H.
W. Koek uit het Piusklooster
om het leven, als ze op de
Lijnbaansgracht wordt getroffen
door stukken uit een
gevel.
zondag 17 Na een telefonische
bommelding worden
alle 110 patiënten van de
Centraal Israëlitische Ziekenverpleging
aan de Jacob
Obrechtstraat geëvacueerd
naar de achterliggende polikliniek.
De bij de voordeur
aangetroffen metalen kist
blijkt leeg.
woensdag 20 In het Wilhelminagasthuis
overlijdt de
13-jarige Paul Bergschneeder.
Bij het oversteken van
de vrije trambaan op de
Nieuwezijds Voorburgwal is
hij geschept door een taxi,
die volgens getuigen veel te
hard reed.

25 JAAR GELEDEN
Het wetenschapsmuseum in 2005. In 2000 maakte het museum een doorstart onder de naam Science Center NEMO.
FOTO DORIANN KRANSBERG/STADSARCHIEF AMSTERDAM
99
VRIJDAG 8 JANUARI
EINDE NABIJ VOOR NEW METROPOLIS
De rechtbank verleent het in zwaar weer verkerende wetenschapsmuseum New
Metropolis uitstel van betaling. Het Amsterdamse stadsbestuur zegt drie maanden
overbruggingskrediet toe om een faillissement te voorkomen, mits de ministeries van
Economische Zaken en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ook bijspringen. Uit wanhoop
gooit het personeel de volgende dag de museumdeuren open. Dat trekt niet alleen
nieuwsgierige Amsterdammers, maar ook een bonte stoet van entrepreneurs. Makelaar
Harry Mens stelt voor alleen het casco te laten staan en Joop van den Ende er een theater
te laten bouwen: ‘Dat hele Willy Wortel-gedoe dat er nu zit, is natuurlijk helemaal niks.’
Januari 1999
vrijdag 1 Tijdens de traditionele
nieuwjaarsreceptie
in het Concertgebouw roept
burgemeester Schelto Patijn
de Amsterdammers op zich
netter te gedragen en meer
respect te tonen aan ambtenaren,
politieagenten en
tramconducteurs.
maandag 4 De Amsterdamse
Beurs schakelt moeiteloos
over van de gulden op
de euro. Bij de opening van
de beurshandel gooien leden
van de actiegroep Tegen
Autoritaire Anti-Revolutionaire
Types twee slagroomtaarten
in het gezicht van
minister Gerrit Zalm van
Financiën.
maandag 11 Slachtoffers
van kleine criminaliteit als
fietsendiefstal of zakkenrollen
kunnen vanaf vandaag
ook telefonisch aangifte
doen bij de politie.
dinsdag 12 Wethouder
Duco Stadig vraagt de stadsdelen
om uit te kijken naar
vier tot vijf geschikte locaties
voor de komst van
asielzoekerscentra.
vrijdag 30 In het Roothaanhuis
aan de Rozengracht
raakt een bezoeker van een
Turks feest gewond als
een geweigerde man viermaal
door de deur schiet.
Februari 1999
dinsdag 9 Vanwege capaciteitsproblemen
bij de rechtbank
treft Justitie schikkingen
met alle bordeelhouders
en ondernemers die zijn
aangehouden bij een politieonderzoek
op de Wallen
in 1996. Hierbij werd een illegaal
gokhuis gesloten en
werden zestig illegale prostitués
opgepakt.
woensdag 10 Medewerkers
van het AMC ontvangen
ernstige bedreigingen van
verontruste Bijlmerbewoners
die eisen dat het academische
ziekenhuis grootschalig
onderzoek gaat doen
naar de medische gevolgen
van de Bijlmervliegramp.
donderdag 11 Alle ontruimingen
door gerechtsdeurwaarders
worden tijdelijk
opgeschort, nu alle negen
personeelsleden van de gemeentelijke
afdeling boedelbeheer
zijn aangehouden.
Ze worden verdacht van het
onderhands doorverkopen
van goederen uit in beslag
genomen inboedels.
vrijdag 12 Na Ton van Royen
worden nu ook stadhuisverslaggever
Maurice
Piek en presenator Rik van
de Westelaken door Hilversumse
omroepen weggekaapt
bij stadszender AT5.
maandag 22 Op de Borneolaan
raken twee agenten
zwaargewond als de vier
overvallers van een geldtransport
het vuur op hen
openen.
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
15

‘Een brandpunt
van licht’
16
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024

De tempel van de Theosofische
Vereniging in 1931. Van de straatkant
oogt hij rond, maar naar binnen toe
versmalt het gebouw als een taartpunt.
STADSARCHIEF AMSTERDAM
THEOSOFISCHE TEMPEL
Halverwege de jaren
twintig van de vorige eeuw
gaven bevlogen theosofen
opdracht tot de bouw van
een tempel in de Tolstraat.
Met spanning werd
uitgezien naar de komst
van de nieuwe wereldleraar
Krishnamurti.
DOOR MANON DUINTJER
‘Tempel’ staat in witte letters boven de ingang
van het Rijksmonument op Tolstraat 160. Een
monument dat met zijn ronde vorm, kopergroene
dak, blauw stalen kozijnen en witte pleisterwerk
sterk detoneert in de buurt. Wanneer je de smal
toelopende treden naar de gesloten gevel oploopt,
voelt het even als alsof je wordt opgelicht naar
een andere dimensie. Binnen zorgt het schaarse
aantal ramen op de begane grond ervoor dat je
de drukte van de stad kunt achterlaten. Een plek
voor contemplatie dus, waar sinds 2021 creatieve
geesten als grafisch ontwerpers, keramisten en 3D
designers in alle rust werken.
Klim je de stalen binnentrap op, dan word je verrast
door de hoogte van de bovenzaal en het licht
dat daar via de glazen nok van het dak en door de
smalle zijramen naar binnenvalt. Tegenwoordig
wordt de zaal gebruikt voor lezingen, performances
en fluisterconcerten, maar oorspronkelijk
was het de bedoeling dat de Indiase ‘wereldleraar’
Krishnamurti achter het spreekgestoelte zou staan
‘in een brandpunt van licht’.
De huidige naam ‘Tempel’ slaat dan ook niet alleen
op de gewijde sfeer die het gebouw nu ademt,
ze verwijst ook naar de eerste bestemming: de
Theosofische Tempel die in 1925-1926 werd gebouwd
en in 1927 haar deuren opende om te dienen
‘als middelpunt van geestelijke kracht’.
Astrale vibratie
Het begon allemaal op de Amsteldijk 76. Daar
zetelde sinds 1892 het hoofdkwartier van de
Theosofische Vereniging Nederland, een van de
nationale afdelingen van de Theosophical Society,
die in 1875 in New York werd gesticht door onder
anderen Helena Blavatsky en Henry Steel Olcott.
De theosofen probeerden wetenschap, religie en
filosofie te verbinden en streefden naar de universele
broederschap der mensheid.
De beweging kende geen vastomlijnde dogma’s,
maar stimuleerde de geestelijke ontwikkeling van
haar leden. Daarbij ging ze er onder meer vanuit
dat alle religies in essentie één zijn en voortkomen
uit een gemeenschappelijke bron. De theosofie was
daarmee de eerste beweging die eind 19de eeuw
elementen uit het boeddhisme en hindoeïsme
zoals meditatie, reïncarnatie en yoga in het Westen
introduceerde.
De Nederlandse Vereniging werd bestierd door
de charismatische Petronella ‘Piet’ Meuleman en
avonturier Barend Fricke, die fortuin had gemaakt
in Zuid-Afrika. Ze kenden elkaar van spiritistische
seances waar Meuleman als medium optrad.
Theosofen waren ervan overtuigd dat er meer
werelden bestonden dan alleen de materiële;
Meuleman bleef regelmatig boodschappen doorkrijgen
vanuit ‘onzichtbare gebieden’. Samen met
Fricke en een paar andere theosofen vormden zij
en haar man Evert op de Amsteldijk een woongroep
avant la lettre. Meuleman was de moeder van het
clubje. Ruzies beëindigde ze steevast met de woorden:
‘Kinderen, dat is allemaal astrale vibratie’.
Vanuit de Amsteldijk organiseerde het clubje
lezingen en bijeenkomsten onder andere over
reïncarnatie met als doel de theosofie in het land te
verspreiden. Daarnaast kwamen er vaak leden en
belangstellenden langs om met elkaar over theosofie
te praten, om de bibliotheek raad te plegen of
om bij Meuleman persoonlijk of spiritueel advies in
te winnen.
Geen spoor van zelfzuchtigheid
Rond 1900 tijd begon het hoofdkwartier op de
Amsteldijk uit haar voegen te barsten, de bibliotheek
puilde uit en er was ook behoefte aan meer
ruimte om te vergaderen en mensen te ontvangen.
Voor haar dood in 1902 had Meuleman al gewezen
op het terrein aan de Tolstraat als mogelijkheid
om uit te breiden. De naar haar vernoemde
P.C. Meuleman Stichting kocht de grond in 1907.
Als eerste werd daar een houten noodgebouwtje
neergezet ontworpen door de architect én theosoof
Karel de Bazel. Daar verhuisde de bibliotheek naar
toe en kon de Amsterdamse loge vergaderen.
Ondertussen werd het verlangen naar een
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
17

18 ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024 THEOSOFISCHE TEMPEL
‘Wereldleraar’
Krisnamurti houdt een
lezing in het Sterkamp
in Ommen. Datum
onbekend.
SPAARNESTAD PHOTO
ruimte voor grote bijeenkomsten steeds groter.
In 1912 riep Annie Besant, sinds 1907 presidente
van de internationale Theosophical Society én
goede vriendin van Piet Meuleman, op om een
Tempel in Amsterdam te bouwen: ‘Het is uw
plicht, Theosofen in Nederland, in uw hoofdstad
Amsterdam, een Tempel der Theosofie te stichten,
welke moet dienen als een middelpunt waarvan
geestelijke kracht zal uitgaan over uw land’.
Besants oproep viel vrijwel samen met een toevallige
ontmoeting op het strand van Adyar in India.
Tijdens een bezoek aan het internationale hoofdkwartier
van de Society aldaar maakte de vooraanstaande
theosoof Charles Webster Leadbeater een
strandwandeling toen zijn oog viel op de veertienjarige
Krishnamurti.
Vanuit de glazen nok viel het ‘licht
van inzicht’ uit de kosmos op het
spreekgestoelte
Leadbeater werd getroffen door de schoonheid van
zijn aura ‘die geen enkel spoor van zelfzuchtigheid
toonde’. Hij herkende in hem ‘het perfecte voertuig’
waarin de verwachte wereldleraar kon incarneren.
In 1910 stemde de vader van Krishnamurti ermee
in om het voogdijschap over hem en zijn broertje
over te dragen aan Annie Besant. Zij nam hen
mee naar Europa om hen op te voeden en om
Krishnamurti voor te bereiden op zijn taak in
Europa.
Orde van de Ster
Om het optreden van de nieuwe wereldleraar te
dienen werd in 1911 de Orde van de Ster opgericht.
Aan het hoofd stond de jonge Krishnamurti; Annie
Besant en Leadbeater fungeerden als beschermers.
De orde was een zelfstandig functionerende
organisatie, die geen onderdeel vormde van de
Theosophical Society, al waren er intensieve contacten.
In 1912 werd ook de Nederlandse afdeling
van de Orde opgericht.
Philip baron van Pallandt van Eerde schonk
Krishnamurti zijn landgoed in Ommen dat in
gebruik werd genomen als het Europese hoofdkwartier
van de Orde. Hier werden ‘Sterkampen’
gehouden, waar jaarlijks duizenden mensen uit
verschillende landen naartoe kwamen om te
kamperen, naar Krishnamurti te luisteren en te
filosoferen over een betere wereld die in aantocht
was. Het aantal bezoekers was zo groot dat er speciale
treinen werden ingezet en deed de oorspronkelijke
bewoners verzuchten: ‘De domm’n komen in
dromm’n naar Omm’n.’
Krishnamurti’s populariteit groeide en daarmee
ook het aantal leden van de Theosofische
Vereniging, waardoor de roep om een Tempel in
Amsterdam steeds groter werd. In 1923 maakte
Karel de Bazel een eerste schets. Daarbij noteerde
hij dat er een ‘weldadig magnetisme’ van het gebouw
moest uitgaan. Ook baseerde hij zich op het theosofische
principe dat de cirkel voor de volmaakte vorm
van de eeuwigheid staat. Zijn tempel was vierkant

Aankondiging van twee lezingen door Annie
Besant, 1903. Ontwerp door Mathieu Lauweriks.
Lauweriks gaf met Karel de Bazel cursussen
tekenen, kunstgeschiedenis en esthetica aan
theosofen in Amsterdam.
RIJKSMUSEUM AMSTERDAM
met een monumentale koepel en daarop weer een
kleine koepel waar licht doorheen kon komen. Zijn
ontwerp is nooit uitgevoerd. Het was veel te duur:
260.000 gulden, bovendien overleed De Bazel in
datzelfde jaar.
Licht, lucht en ruimte
De architecten Brinkman en van der Vlugt namen
het van hem over. Zij waren aanhangers van het
Nieuwe Bouwen en werden op een andere manier
door de theosofie beïnvloed. Hun devies was licht,
lucht en ruimte. Ze gebruikten materialen als staal,
pleister, beton en glas en hielden de afwerking
en inrichting van het gebouw strak. Om kosten te
besparen reduceerden ze de cirkel van De Bazel
tot een kwart: een taartpunt die van de straatkant
volledig rond oogt, maar naar binnen toe versmalt.
Dat gold ook voor het dak. Vanuit de glazen nok viel
het ‘licht van inzicht’ uit de kosmos op het spreekgestoelte
dat zich in de punt van de zaal bevond. Zo
zou Krishnamurti het goddelijke licht uitspreiden
over zijn toehoorders. Een inzamelingsactie onder
de leden van de Theosofische Vereeniging en de
Orde van de Ster leverde ruim 92.000 gulden op
waarmee de bouw gefinancierd kon worden.
Op 10 juli 1927 opende Annie Besant de
Amsterdamse Tempel. Vanaf dat moment werd
het gebouw dat 430 zitplaatsen bevatte en nog eens
250 op het balkon voornamelijk gebruikt voor (jaar)
vergaderingen van de Theosofische Vereeniging
en van de Orde van de Ster. Het stond klaar om de
wereldleraar Krishnamurti te ontvangen. Maar of
hij ooit daadwerkelijk in de Tempel heeft gesproken
is onduidelijk. Het zal in ieder geval niet meer dan
één keer geweest zijn, want twee jaar na de opening
nam hij een onverwacht en voor de theosofen onaangenaam
besluit.
Een land zonder paden
In zijn toespraak van 3 augustus 1929 voor duizenden
toehoorders in Ommen én voor de radio
Het interieur van
de tempel in 1997, als
hij in gebruik is als
openbare bibliotheek.
Schoonheid
is volgens de
theosofie gebaseerd
op kosmischgeometrische
figuren
als vierkanten, cirkels
en driehoeken.
FOTO MARTIN
ALBERTS/
STADSARCHIEF
AMSTERDAM
hief Krishnamurti de Orde van de Ster op, want:
‘Waarheid is een land zonder paden, dat langs geen
enkele weg, door geen enkele godsdienst, geen enkele
sekte valt te bereiken. Elke organisatie met een
geestelijk doel is een onding en ik wil niet behoren
tot een organisatie die een zogenaamd geestelijke
betekenis zegt te hebben. Het gaat mij om het enige
dat wezenlijk belangrijk is: dat de mens echt vrij zal
zijn.’
De Nederlandse theosofen reageerden verdeeld op
het nieuws. Sommigen waren verbijsterd en verweten
Besant een halfslachtige houding en slecht
leiderschap omdat ze hiermee akkoord was gegaan.
Anderen zagen het al aankomen en begrepen zijn
besluit.
Hoe het ook zij, voor de Nederlandse afdeling betekende
de opheffing van de Orde een aderlating van
het aantal leden en dus ook van het aantal bezoekers
van de Tempel. De theosofen moesten nieuwe
wegen vinden om het gebouw rendabel te houden.
In 1933 verhuurden zij de tempel als concert- en
gehoorzaal en daarna volgden er andere bestemmingen,
waaronder een bioscoop, tot ze het gebouw
in 1979 aan de gemeente Amsterdam verkochten.
Dat het nu functioneert als kunstenaarsbroedplaats
met de naam Tempel zou Besant en Fricke deugd
hebben gedaan. Zij schreven in de circulaire ten
behoeve van de inzamelingsactie: ‘En dan niet een
tijdelijke vorm als tot dusver, maar iets dat voor
langere tijden zal staan en aan welks innerlijke en
uiterlijke schoonheid ook allen, die na ons komen,
zich kunnen inspireren.’
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
19

20 ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024 SERGIO VYENT
VASTE ROUTE
WIE SERGIO VYENT
(AMSTERDAM, 1970)
Televisiepersoonlijkheid.
Won in 1988
het Nederlands
jeugdkampioenschap
verspringen. Was manager
bij de iconische
Supperclub. Kreeg
landelijk bekendheid
als gastheer van het
kijkcijferkanon First
Dates. Debuteerde in
2021 met het boek
De liefde volgens
Sergio. Deze winter
verscheen Het land van
Onverwagt, over de
zoektocht in Suriname
naar zijn voorouders
en roots.
‘Ik voelde me meer
een Amsterdammer
dan Surinamer’
DOOR PETER DE BROCK
Sergio Vyent kwam als peuter terecht
in kindertehuis Amstelstad. Lang wist
hij weinig tot niets van zijn Surinaamse
familiegeschiedenis. Het overlijden van
zijn biologische moeder bracht daar
verandering in. Over de zoektocht naar
zijn wortels schreef hij een openhartig en
liefdevol boek.
Hij groeide als puber op in een Brabants pleegezin,
ver weg van zijn geboortestad Amsterdam. ‘En nog
veel verder van Paramaribo,’ stelt Sergio Vyent in zijn
boek Het land van Onverwagt. Enkele dagen na de
boekpresentatie in de OBA aan het Oosterdok treffen
we elkaar in Café Cook in de Mercatorbuurt. Voorzien
van koffie en thee ondernemen we een denkbeeldige
wandeling langs de adressen uit zijn turbulente
kinderjaren in Amsterdam, waar hij in 1970 werd
geboren in het Onze Lieve Vrouwengasthuis aan het
Oosterpark.
Vyent is trots op zijn tweede boek, waarin hij beschrijft
hoe hij tijdens het regelen van de uitvaart
van zijn biologische moeder in Suriname niet alleen
kennismaakt met verre familieleden, maar ook leert
hoe de complexe koloniale geschiedenis van het land
is verweven met die van zijn voorouders.
‘Ik ben begonnen de band met mijn familieverleden
te omarmen. Ik stam af van zowel slaafgemaakten als
Portugees Joodse plantagehouders. Dat toont maar
weer eens aan wat voor gedeeld verleden we met
elkaar hebben. Het gaat mij niet om de schuldvraag,
maar we moeten niet ontkennen dat er verschrikkelijke
dingen zijn gebeurd. Die links- of rechtsom effect
op onze levens hebben. We moeten onze geschiedenis
kennen, om onze toekomst te kunnen vormgeven.’
En dus wil hij nu wat aan het land van zijn voorouders
teruggeven. Dat is best bijzonder voor iemand voor
wie Suriname tot voorheen een ver onbekend land
was. ‘Niet uit onverschilligheid of zo, maar ik was
daar nooit zo mee bezig. Voelde me altijd meer een
FOTO HANS VAN DEN BOGAARD

1966: Burgemeester Van Hall (r)
en architect G.H.M. Holt bekijken
de maquette van het nieuwe
kindertehuis Amstelstad, waar
Vyent later veel zal verblijven.
FOTO RON KROON/ANEFO/
STADSARCHIEF AMSTERDAM
Amsterdammer dan Surinamer.’ Hij had ook geen
ouders thuis die trots vertelden over hun jeugdjaren
in Suriname. Of familieverjaardagen met volle tafels
bojo, pom of andere Surinaamse feestgerechten. ‘Ik
heb oer-Hollandse vrienden hier in Amsterdam die
lyrisch zijn over de roti van De Hapjeshoek in metrostation
Waterlooplein of dwepen met Surinaamse
Ajacieden. Ik heb dat nooit gehad.’
Sergio Gilberto is het tweede kind van de 21-jarige
kantoorbediende Frank Maria Vyent en de vier jaar
jongere verkoopster Marita Georgetina Lie-Atjam.
‘Mijn moeder was zelf een kind nog.’ Een jaar eerder
was zus Eartha geboren, die in 2020 is overleden.
Het is geen gelukkig huwelijk, zijn vader verdwijnt na
de geboorte al uit beeld. Vanaf zijn tweede levensjaar
verhuist de kleine Sergio heen een weer van zijn moeders
woning aan de Insulindeweg naar kindertehuis
Amstelstad aan de Fred. Roeskestraat in Amsterdam-
Zuid. Dit in 1968 door prinses Beatrix geopende
hulpverleningscentrum voor kinderen kwam voort uit
het 17de-eeuwse Rooms-katholieke Jongensweeshuis
aan de Lauriergracht.
‘Ik ben begonnen de band
met mijn familieverleden
te omarmen’
Weet je waarom je in Amstelstad terecht bent gekomen?
‘Dat is een vraag die me bezighoudt, als zoon en
vader. Wist mijn moeder zich geen raad met het
opvoeden van twee kinderen, was ze te druk met haar
muzikale carrière als achtergrondzangeres of was de
uithuisplaatsing voor haar besloten? Ik kan me niet
voorstellen hoe het moet zijn om een van je eigen
kinderen bij de deur van een kindertehuis af te zetten.’
Wat hij zich nog wel herinnert is de keer dat hij
met twee oudere jongen is weggelopen uit de Fred.
Roeskestraat. ‘Dat klinkt heel stoer,’ lacht hij, ‘maar
we zijn hoogstens een nacht weggebleven. En verder
dan een bankje op het nabijgelegen Stadionplein zijn
we niet gekomen. Toen ik daar laatst een visje haalde
op markt moest ik er opeens aan die nacht denken.
Zag ik ons opeens weer op dat bankje zitten, liedjes
van André Hazes zingend.’
Het verblijf in Amstelstad is fijn. ‘Er werd goed voor
ons gezorgd.’ En hij krijgt er geen slaag zoals thuis.
‘Waarschijnlijk wist mijn moeder gewoon niet hoe
dat moest, kinderen opvoeden.’ Door het schipperen
tussen twee adressen staat hij voortdurend in de
overlevingsmodus. ‘Ik leefde heel erg in het hier en
nu, de volgende dag kon alles weer anders zijn.’
De ochtenden dat hij ontwaakt aan de Fred.
Roeskestraat wacht basisschool De Blauwe Reiger, op
de dagen bij zijn moeder de Albert Schweitzerschool
bij haar op de hoek. Het levert hem een zesde zintuig
op. ‘Ik ben bij nieuwe ontmoetingen altijd beducht en
alert op de non-verbale communicatie.’
Vaag kan hij zich nog een brand herinneren in de
woning van zijn moeder. In zijn herinnering heeft hij
de dagen daarna eindeloos op haar zitten wachten.
Maar van Runny, rond de brand al haar ex-vriend,
leerde hij dat ze hem diezelfde dag nog heeft teruggebracht
naar Amstelstad. Het is deze Runny die hem
met goedkeuring van zijn nieuwe partner onderdak
aanbiedt in de Van Beuningenstraat, als zijn moeder
de benen neemt naar de Verenigde Staten. Het is een
nieuwe start met meer structuur. ‘Ik ging voetballen
bij SDW, Sterk Door Wilskracht. Wij trapten bovenal
keihard tegen schenen!’
Het nieuwe adres brengt ook weer een nieuwe basisschool:
De Bron in Westerpark. Op een dag worden
de leerlingen meegenomen naar de Zeedijk, destijds
een heuse no-go area waar alles draait om heroïne.
Passanten worden er beroofd voor een paar gulden.
‘Het was een soort van schoolreisje naar de zelfkant
van de maatschappij. Te bizar voor woorden achteraf.
Ik denk dat de school ons wilde waarschuwen, dat we
als we niet ons best bleven doen daar later ook daar
tussen de junkies zouden staan. Vergeet niet, ook de
Staatsliedenbuurt was toen een ruige stadswijk met
verpauperde woningen, een fanatieke kraakbeweging,
drugsoverlast, jeugdbendes en meer narigheid.’
Met de komst van een baby in de Van Beuningenstraat
is er voor 11-jarige Sergio geen plek meer in
de krappe woning. Althans, dat maakt hij op als hem
het nieuws wordt verteld. ‘Jaren later begreep ik van
Runny dat hij dit nooit zo heeft gezegd. Kennelijk
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
21

Al meer dan 110 jaar
zetten wij ons in voor het
behoud van de schoonheid
van Nederland.
Dus ook in Amsterdam.
SLUIT U AAN!
Heemschut.
De Erfgoedbeschermers!
AANBIEDING!
Lezers van Ons Amsterdam kunnen nu voor
slechts € 20 een jaar lid worden van Heemschut
en daarmee actief bijdragen aan ons werk.
Ga naar Heemschut.nl/lid-worden en vul bij het veld
Kortingscode ‘Ons Amsterdam’ in. De korting
wordt dan automatisch achteraf verwerkt.
Mogen wij ons even voorstellen?
Meubelstoffeerderij Miedema & Zn. is een oude
vertrouwd Hollands bedrijf, waarbij kwaliteit, se
en persoonlijk contact nog echt bovenaan staan!
Meubelstoffeerderij Miedema & Zn. is een ouderwets
vertrouwd Hollands bedrijf, waarbij kwaliteit, Wij zijn service gespecialiseerd op het gebied van design
en persoonlijk contact nog echt bovenaan staan!
Mogen wij ons even voorstellen?
Leolux, Artifort, Gelderland, Rolf Benz, Gispen, Jori, De Se
Wij zijn gespecialiseerd op het gebied van design meubelen van onder andere:
Leolux, Artifort, Gelderland, Rolf Benz, Gispen, Jori, De Sede, Oisterwijk
Nu ook in Amsterdam 020 244 31 89
Nu ook in Amsterdam 02
Uw waardevolle meubelen
Uw waardevolle meubelen weer als nieuw?
Mogen wij ons even voorstellen?
Wij beschikken over een grote collectie leer en st
Mogen wij ons even voorstellen?
Mogen wij ons even voorstellen? Meubelstoffeerderij Mogen wij ons even Miedema voorstellen? & Zn. is een ouderwets
Meubelstoffeerderij Mogen Mogen wij wij ons ons even Miedema even voorstellen? voorstellen? & Zn. is een vertrouwd Meubelstoffeerderij ouderwets Hollands Miedema bedrijf, waarbij & Zn. kwaliteit, is een ouderwets
wij ons even voorstellen? Mogen wij ons even voorstellen
service
vertrouwd Meubelstoffeerderij Hollands Miedema bedrijf, Miedema waarbij & Zn. & is kwaliteit, een Zn. en
Mogen vertrouwd ouderwets is persoonlijk een service ouderwets wij Hollands ons
contact
even bedrijf, nog
voorstellen?
Mogen Mogen wij Mogen ons wij even ons Mogen wij even voorstellen?
wij ons Mogen ons wij voorstellen?
even Mogen ons wij voorstellen?
even ons wij Mogen voorstellen?
even ons even voorstellen?
wij ons voorstellen? even Meubelstoffeerderij voorstellen? Miedema & Meubelstoffeerderij Zn. echt waarbij is een bovenaan ouderwets kwaliteit, staan! Miedema service & Zn
Mogen vertrouwd persoonlijk ons Hollands contact even Hollands bedrijf, voorstellen?
nog bedrijf, echt waarbij bovenaan waarbij kwaliteit, vertrouwd
Meubelstoffeerderij Meubelstoffeerderij & Zn. is een Mogen kwaliteit, staan! persoonlijk service Hollands service contact bedrijf,
Miedema
waarbij nog vertrouwd echt kwaliteit,
& bovenaan Zn. is
Hollands service
een staan! ouderwets
Meubelstoffeerderij Miedema Meubelstoffeerderij Miedema & Miedema Zn. & is Zn. een Miedema & is ouderwets Zn. een Miedema is ouderwets & een Miedema Zn. ouderwets & is Zn. een Miedema & is ouderwets Zn. een is ouderwets een
wij
& Zn. ouderwets
ons
is een
even
ouderwets
voorstellen? bedrijf, waarbi
Meubelstoffeerderij Mogen persoonlijk persoonlijk wij ons contact even Miedema contact nog voorstellen?
vertrouwd echt nog & bovenaan Zn. echt Hollands is bovenaan een staan!
vertrouwd vertrouwd Hollands vertrouwd Hollands vertrouwd bedrijf, Hollands vertrouwd bedrijf, waarbij Hollands vertrouwd bedrijf, waarbij Hollands kwaliteit, bedrijf, waarbij Hollands kwaliteit, bedrijf, service waarbij kwaliteit, bedrijf, service waarbij kwaliteit, service Wij waarbij
vertrouwd Meubelstoffeerderij ouderwets
bedrijf, kwaliteit, persoonlijk zijn service kwaliteit, staan! waarbij gespecialiseerd service
Hollands contact kwaliteit, service nog Miedema bedrijf,
service echt op bovenaan het waarbij persoonlijk & gebied Zn. staan! kwaliteit, is van contact een design ouderwets nog service echt meub bov
en persoonlijk en persoonlijk vertrouwd en Wij Meubelstoffeerderij en persoonlijk contact zijn en contact gespecialiseerd persoonlijk nog Hollands en contact echt persoonlijk nog en bovenaan echt persoonlijk contact bedrijf, nog Miedema nog bovenaan echt contact op echt nog staan! waarbij bovenaan persoonlijk het contact echt staan! nog & gebied Zn. bovenaan echt kwaliteit, nog staan! contact is van bovenaan echt een Leolux, Wij vertrouwd staan! design bovenaan persoonlijk nog ouderwets service zijn Artifort, echt staan! gespecialiseerd meubelen bovenaan Hollands staan! Gelderland, contact staan! van bedrijf, nog onder Rolf op het echt Benz, waarbij andere: gebied bovenaan Gispen, kwaliteit, van Jori, design staan! De service Sede, meub Oist
Wij zijn gespecialiseerd op het gebied van design Wij zijn meubelen gespecialiseerd van onder op het andere: gebied Wij zijn van gespecialiseerd design meubelen op van het gebi ond
en Leolux, vertrouwd persoonlijk Wij Artifort, zijn Hollands gespecialiseerd contact Gelderland, nog bedrijf, Rolf echt Benz, op waarbij bovenaan het Gispen, gebied kwaliteit, Jori, Leolux, staan! van De design Sede, Artifort, Oisterwijk meubelen Gelderland, van Rolf onder Benz, Gispen, andere: Jori, De Sede, Oist
Wij zijn op het Wij zijn gespecialiseerd van Leolux, en persoonlijk service
op Artifort, het gebied Gelderland, contact van design Rolf Benz, nog
meubelen Leolux, Gispen, echt
Artifort, Jori, bovenaan
van De onder Gelderland, Sede, andere: Oisterwijk staan!
Wij zijn Wij zijn Wij Leolux, gespecialiseerd zijn
Rolf Benz, Gi
en persoonlijk Leolux,
Wij gespecialiseerd Artifort, zijn op
Artifort,
Wij het Gelderland, zijn op gebied Wij het gespecialiseerd
contact Gelderland,
zijn op gebied van het Rolf design gebied op van Benz,
nog Rolf
het design meubelen op Gispen, van gebied
Benz,
het design meubelen op gebied Jori,
Gispen,
van het van De meubelen design gebied van onder Sede, Jori,
van design meubelen van Oisterwijk
De andere:
Sede,
design meubelen
Oisterwijk
van meubelen onder van onder andere: van onder andere:
andere:
Leolux, Artifort, Gelderland, Rolf Leolux,
echt
Benz, Gispen, Artifort,
bovenaan Wij
Jori, Gelderland, De Nu
staan! zijn onder gespecialiseerd van onder andere: andere: op het gebied van design meub
Leolux, Leolux, Artifort, Leolux, Artifort, Gelderland, Artifort, Leolux, Gelderland, Rolf Leolux, Gelderland, Artifort, Benz, Rolf Leolux, Artifort, Gispen, Gelderland, Benz, Rolf Artifort, Gispen, Gelderland, Jori, Benz, Rolf De Gelderland, Gispen, Jori, Sede, Benz, Rolf De Oisterwijk Jori, Gispen, Sede, Benz, Rolf De Oisterwijk Gispen, Sede, Benz, Jori, Sede, Rolf ook Benz, Gispen, in Jori, De Amsterdam Sede, Oisterwijk 020 24
Leolux, De Oisterwijk Gispen, Jori, Sede, Artifort, De Oisterwijk Jori, Sede, De Gelderland, Oisterwijk Sede, Oisterwijk
Wij zijn gespecialiseerd op het gebied van Rolf Benz, Gispen, Jori, De Sede, Oist
Nu design Wij zijn
020 ook meubelen gespecialiseerd
244 in in Amsterdam van onder 31 op
89 Nu
het andere: gebied
ook 020 van
in 244 design
Amster 020 31 meub 8924
Leolux, Wij
Nu
zijn Artifort,
ook
gespecialiseerd Gelderland,
in Amsterdam
Rolf op Benz, het Gispen, gebied Jori, van De design
020
Sede,
244
Oisterwijk meubelen
31 89van onder andere:
Meubelstoffeerderij Miedema & Zn. is een ouderwets
vertrouwd Hollands bedrijf, waarbij kwaliteit, service
Meubelstoffeerderij Miedema & Zn. is een
en persoonlijk
ouderwets
contact nog echt bovenaan staan!
vertrouwd Hollands bedrijf, waarbij kwaliteit, service
en persoonlijk contact nog echt bovenaan Wij staan! zijn gespecialiseerd op het gebied van design meubelen van onder andere:
Mogen wij ons even voorstellen?
Ohmann, Designers Guild, Ploeg, Kvadrat, Alcantara, Romo
Wij beschikken over een grote collectie leer en stoffen van onder andere:
Leolux, Artifort, Gelderland, Rolf Benz, Gispen, Jori, De Sede, Oisterwijk
Doorgezakte banken of fauteuils?
Wij vervangen de vullingen!
Ohmann, Designers Guild, Ploeg, Kvadrat, Alcantara, Romo, Sanderson en Saum & Viebahn.
Wij zijn gespecialiseerd op het gebied van design meubelen van onder andere:
Nu ook in Amsterdam 020 244 31 89
Nu ook in Amsterdam 020 244 31 89
Doorgezakte banken of fauteuils?
Wij vervangen de vullingen!
Leolux, Artifort, Gelderland, Rolf Benz, Gispen, Jori, De Sede, Oisterwijk
Gr
Lever
Bel voor meer informatie of een vri
bij u thuis of kom even langs in ons
Bel voor meer informatie of een vrijblijvende afspraak
bij u thuis of kom even langs in ons atelier.
Uw waardevolle meubelen weer als nieuw?
Uw waardevolle meubelen weer als nieuw?
Wij beschikken over een grote collectie leer en stoffen van onder andere:
Wij beschikken over een grote collectie leer en stoffen van onder andere:
Ohmann, Designers Guild, Ploeg, Kvadrat, Alcantara, Romo, Sanderson en Saum & Viebahn.
Gratis halen en brengen
Levering onder 3 jaar garantie
Gratis halen en brengen
Levering onder 3 jaar garantie
Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Z
Amersfoort Amsterdam Bussum Rotterdam
033 472 35 77 020 244 31 89 035 691 29 05 010 21 888 76
Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn.
Amersfoort Amsterdam Bussum Rotterdam Schiedam Utrecht
033 472 35 77 020 244 31 89 035 691 29 05 010 21 888 76 010 27 34 727 030 662 82 18
Doorgezakte banken of fauteuils?
Wij vervangen de vullingen!
Doorgezakte banken of fauteuils? Gratis halen en brengen
Wij vervangen de vullingen! Levering onder 3 jaar garantie
Ohmann, Designers Guild, Ploeg, Kvadrat, Alcantara, Romo, Sanderson en Saum & Viebahn.
Bel voor meer informatie of een vrijblijvende afspraak
Bel voor meer informatie of
bij
een
u
vrijblijvende
thuis of kom
afspraak
even langs in ons atelier.
bij u thuis of kom even langs in ons atelier.
Nu ook in Nu ook in Leolux, Amsterdam Artifort, Gelderland,
244020 Rolf
31 244 Benz,
89meubelen 31 Gispen, Jori, De Sede, Oist
Nu Nu ook Nu ook in ook Nu in Nu ook Amsterdam in Nu ook in ook in 020 Amsterdam in 020 244 020 244 31 89 244 31 020 89 31 020 244 89020 244 31 89
31 89 31 Leolux, Artifort, Gelderland, Rolf Benz, Gispen, we
Uw Nu Jori, De waardevolle Sede, ook Oisterwijk
weer in als Amsterdam meubelen Uw meubelen waardevolle weer 020 als
we me 24 n
Nu
Uw
Uw ook
waardevolle
Uw Uw in Uw waardevolle Amsterdam Uw meubelen
Uw waardevolle weer meubelen als Nu 020
weer
Uw weer nieuw? ook weer meubelen 244 als als
Uw waardevolle meubelen weer als nieuw? weer nieuw?
31 in als weer 89
nieuw?
Amsterdam nieuw? als weer als nieuw?
nieuw? als nieuw? 020 24
Nu ook in Amsterdam 020 244 31 89
Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn.
Amersfoort Amsterdam Bussum Rotterdam Schiedam Utrecht
Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. 033 Miedema 472 35 & 77Zn.
020 Miedema 244 31 & 89 Zn. 035 Miedema 691 29 & 05Zn.
010 21 888 76 010 27 34 727 030 662 82 18
Amersfoort Amsterdam Bussum Rotterdam Schiedam Utrecht
033 472 35 77 020 244 31 89 035 691 29 05 010 21 888 76 010 27 34 727 030 662 82 18
www.miedemaenzn.nl
www.miedemaenzn.nl
www.miedemaenzn.nl
www.miedemaenzn
Mogen Mogen wij ons wij ons even even voorstellen? voorstellen?
Wij beschikken over over een grote een collectie grote Wij beschikken collectie leer en stoffen over leer een en van grote stoffen onder coll an
Meubelstoffeerderij Meubelstoffeerderij Miedema Mogen wij
Miedema Wij & Zn.
Wij ons Wij even beschikken & & Zn. is Zn. een voorstellen?
is is een een ouderwets
ouderwets
over een een grote Wij grote collectie beschikken collectie leer over
leer
en Ohmann, Uw Wij leer stoffen een
en beschikken stoffen grote Designers van waardevolle stoffen collectie onder
van Guild, van onder
andere: over Guild, leer Ploeg, onder en
andere: een Ploeg, Kvadrat, stoffen grote andere: Ohmann, Kvadrat, Alcantara, van meubelen collectie onder Designers Alcantara, Romo, andere: Guild, leer Sanderson Romo, Ploeg, en stoffen
Kvadrat, we Saum Sande &
vertrouwd vertrouwd Wij Mogen Hollands beschikken Hollands Wij wij bedrijf, beschikken bedrijf, Wij ons waarbij Ohmann, Wij beschikken Designers Guild, Meubelstoffeerderij Uw
Ohmann, beschikken over waarbij even Mogen Wij kwaliteit, een over voorstellen?
beschikken Wij grote waardevolle Miedema
wij een over service
Designers beschikken ons Wij grote collectie Guild, een Zn.
Mogen even beschikken over collectie grote
is Ploeg, over Ploeg, leer een
een
voorstellen?
over wij collectie
Ploeg, Ohmann, Kvadrat, een ouderwets Kvadrat, en grote ons leer een over stoffen Kvadrat, meubelen grote Alcantara, even collectie grote
Designers Alcantara, leer een stoffen van grote
Alcantara, collectie voorstellen?
collectie onder stoffen leer van
Guild, Romo, Ohmann,
Romo, collectie onder leer andere: stoffen van
Ploeg, Romo, leer Designers en Sanderson stoffen Guild, en van Saum Ploeg, onder Kvadrat, Viebahn. andere:
Doorgezakte
Alcantara, Romo, Sand
Ohmann, Designers Guild, Ploeg, Kvadrat, Alcantara, Sanderson Sanderson onder leer andere: stoffen van Kvadrat, weer en banken Saum Alcantara, andere: stoffen onder
als
Romo, banken Saum van onder andere:
Viebahn. Romo, & van
of fauteuils?
nieuw?
Viebahn. onder andere: andere:
en persoonlijk en persoonlijk contact Sanderson en Saum & Viebahn.
n voorstellen?
ogen wij ons wij even ons Ohmann, Meubelstoffeerderij even
Uw waardevolle
Doorgezakte
meubelen Gratis banken halen of fauteuil
we bre
vertrouwd
voorstellen?
Ohmann,
contact nog
voorstellen?
Designers Ohmann,
nog echt
Designers
echt bovenaan
Guild, staan!
Hollands
Meubelstoffeerderij Ohmann, Miedema Designers Ploeg, Guild, Ohmann, Designers Kvadrat, Ploeg, Guild, & Ohmann, Zn.
Uw bedrijf, Sanderson of fauteuils?
Saum & Viebahn. Gratis h
waardevolle waarbij
Meubelstoffeerderij Designers Kvadrat, Ploeg, Alcantara, Guild, is
kwaliteit,
Miedema een Designers Kvadrat, Alcantara, Ploeg, Guild, ouderwets Romo, Alcantara, Kvadrat,
service
& Guild, Ploeg, Zn. Romo, Sanderson Miedema Kvadrat, Ploeg, is Alcantara, Sanderson een Romo, Kvadrat, en
Wij ouderwets
Alcantara, Saum Sanderson & Romo, en
beschikken Zn. Alcantara, & Saum Viebahn. Sanderson Romo, is en een & Saum Viebahn. Romo, Sanderson ouderwets
& Viebahn. Saum Sanderson & Saum Viebahn. en & Saum Viebahn. & Viebahn.
over een grote collectie leer en stoffen
iedema eubelstoffeerderij Wij & zijn Zn. Wij gespecialiseerd Miedema zijn op het van of Doorgezakte van onder
meubelen banken Gratis Wij of fauteuils? halen vervangen weer brengen
vullingen! als
Gratis
nieuw?
halen Wij vervangen en Levering brengen de onder vullingen! 3 jaar g
en
is vertrouwd een Miedema persoonlijk
ouderwets & Hollands op Zn. het op Doorgezakte & Wij contact
is het gebied vertrouwd Zn. een bedrijf, is ouderwets
van een van design ouderwets
beschikken Rolf Benz, nog
Jori,
echt
Hollands waarbij banken meubelen over De Sede,
bovenaan
vertrouwd kwaliteit, bedrijf, van of fauteuils?
onder een grote of staan!
Hollands waarbij service
andere: bedrijf, kwaliteit, waarbij service Gratis kwaliteit, halen service brengen
Leolux, Leolux, Artifort, collectie leer Ohmann, Doorgezakte Wij stoffen vervangen Designers van banken Guild, onder Ploeg, vullingen! of andere:
fauteuils? Kvadrat, Alcantara, Levering Romo, Gratis Sande oh
ertrouwd drijf, Hollands waarbij Hollands
Doorgezakte Artifort, Gelderland,
kwaliteit, bedrijf, en persoonlijk bedrijf,
Doorgezakte Gelderland, Rolf Doorgezakte Rolf Benz,
waarbij service waarbij
banken Benz, Gispen,
contact
Doorgezakte Gispen, banken
kwaliteit, persoonlijk kwaliteit,
of Jori, Jori, nog
Doorgezakte fauteuils? banken De De Sede, of Sede,
echt service service
fauteuils?
Oisterwijk
bovenaan
banken of fauteuils? banken
de staan!
of fauteuils? banken Gratis of fauteuils? Gratis halen of fauteuils? Gratis
Wij vervangen Levering Wij halen brengen
de vullingen! beschikken Gratis halen brengen Gratis halen brengen Gratis
onder 3 jaar over halen brengen
garantie Levering een halen brengen grote brengen
Wij vervangen contact de persoonlijk vullingen! nog echt contact bovenaan nog staan! echt Levering bovenaan onder staan! 3 jaar garantie onder collectie 3 jaar garantie leer en stoffen
n Ohmann, Doorgezakte Designers Guild, banken de Ploeg, Kvadrat, of fauteuils? Alcantara, Bel Romo, Wij voor vervangen Sanderson meer Gratis informatie en halen Saum 3 vullingen! & Bel Viebahn.
brengen
nog persoonlijk echt contact bovenaan Wij beschikken over een grote collectie Ohmann, leer en stoffen Designers van Guild, Ploeg, andere: Kvadrat, of voor een Alcantara, meer vrijblijvende informatie Levering Romo, Sand af o
Wij contact
Wij
nog zijn staan! echt nog
vervangen Wij
gespecialiseerd bovenaan echt
vervangen Wij bovenaan
de vervangen vullingen!
staan!
Wij de vervangen
op het staan!
vullingen! Wij de vervangen Wij vullingen! de vervangen vullingen! Levering de vullingen! Levering de vullingen! onder Levering onder 3 jaar Levering onder 3 garantie jaar Levering 3 garantie onder jaar Levering garantie onder 3 jaar onder 3 garantie jaar 3 garantie jaar garantie
Nu Nu ook ook gebied Wij vervangen 020 244 van 31 design
de Bel
89 meubelen van
vullingen! voor of meer een bij Bel Doorgezakte onder andere:
Wij zijn in in
gespecialiseerd Amsterdam informatie u voor thuis Levering of meer of banken afspraak kom een informatie even vrijblijvende of 3 bij fauteuils? langs jaar u garantie thuis ons of afspraak of een atelier. kom vrijbli Gratis even la h
Ohmann, Wij zijn Designers op gespecialiseerd het 020 020
gebied 244 Guild, Wij zijn 31 van 89
Ploeg, op gespecialiseerd design het Kvadrat, gebied meubelen Alcantara, van op design van het onder gebied Romo, meubelen andere: van Sanderson design van onder meubelen Saum andere: & van Viebahn. onder andere:
Leolux, Artifort, Gelderland, Rolf Benz, Gispen, Jori, De Sede, Oisterwijk
n ij op gespecialiseerd zijn het gespecialiseerd gebied
Bel Nu Leolux, van op ook design
voor Bel
het Artifort, op Doorgezakte gebied
voor
in
Bel het meubelen
meer Bel
Gelderland, Amsterdam gebied van
voor
Leolux,
meer
voor
Bel voor design van Artifort, Rolf
meer voor Bel informatie meer
onder design meer banken Benz, meubelen of voor Bel
Gelderland,
meer informatie informatie
Gispen, Leolux, andere: 020 meubelen weer
voor of of meer
van 244 Artifort, Jori, even een fauteuils? bij als Rolf
of
onder
meer De 31 van Benz, u informatie een
Sede, langs Gelderland, 89 thuis onder of
andere: Gispen, Oisterwijk
vrijblijvende een of
in andere:
of of een
Rolf Jori, ons kom bij Bel een Doorgezakte Benz, De
of vrijblijvende
Wij atelier. Sede,
u
Gratis afspraak
een voor even Gispen, of
Oisterwijk
thuis
vervangen afspraak een vrijblijvende
Jori, langs halen meer De
afspraak
afspraak
banken Sede,
of in kom informatie afspraak
Oisterwijk ons brengen vullingen! of atelier. afspraak
even fauteuils? afspraak
Uw Uw waardevolle langs of een in
Levering
ons vrijbli Gratis
Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. ateo
h
M&
Artifort, eolux, , Rolf Benz, Artifort, Gelderland, Gispen, Gelderland, bij Jori, Rolf u bij De Benz, thuis Rolf Sede, u bij Gispen,
bij Doorgezakte Benz, thuis bij
Wij Oisterwijk of meubelen u u
Bel Gispen, kom Jori, thuis bij
u vervangen of thuis
De
thuis voor u kom Jori, bij Sede, even thuis of De u of
banken Oisterwijk kom bij weer Sede, even
of meer thuis langs kom of Oisterwijk
kom vullingen! even thuis kom als langs of even nieuw?
informatie even fauteuils? kom langs even ons of langs kom atelier. ons even langs atelier. even ons in langs in ons
langs Amersfoort bij of Levering atelier.
Wij
langs ons
u een atelier.
ons Gratis thuis vervangen
atelier. ons vrijblijvende in
atelier. onder ons atelier. halen of 3 atelier.
Wij kom jaar Bussum vullingen! brengen garantie
Amersfoort even afspraak
Wij
beschikken beschikken
over over
een
een
grote Rotterdam langs Amsterdam in Schiedam Levering ons Bussum ate Uo
Miedema grote
collectie
collectie
leer Zn. leer
en
Miedema stoffen
stoffen
van
& Zn. van
onder
Miedema onder
andere:
Wij beschikken 020 andere: & Zn.
244 Miedema 31 & Zn.
Miedema & Zn.
Miedema & Zn.
Miedema & Zn. Miedema & Zn.
Ohmann, Nu Designers ook Guild, Ploeg, 033
bij u thuis of kom even langs Bel 89
Ohmann, Designers
over
Guild,
een grote
Ploeg, 472 35 voor 77
& Zn. 020
ons meer 244 31 atelier. informatie & 035 691033 29 05 472 35 010 77
21 Zn. 888 of 02076
Miedema 244 een 31 010 8927 vrijbli
34 & 035 727 Zn. 691 Mi 29 03
Amersfoort
in
Kvadrat,
collectie
Wij Nu Kvadrat, Amsterdam
Alcantara,
leer en
Romo,
stoffen
Sanderson
van onder Saum
andere:
&
vervangen Alcantara, ook Amsterdam Romo, in Sanderson de Amsterdam vullingen!
Bussum Amersfoort
Saum 020
Viebahn.
Miedema Miedema & Zn. Miedema & Miedema Zn. Miedema && Zn. & Zn. Zn. Miedema & Miedema Zn.
Miedema & Nu & Zn.
Zn. & Miedema Zn. & & ook Zn. Zn.
Miedema Miedema & & Zn.
Viebahn. in Zn. & Miedema 244
& Zn.
Rotterdam & Zn. Amsterdam Zn.
Miedema 31
Miedema & & Zn.
89
Zn. 020 Levering Miedema & Schiedam
Bussum & Zn. Zn. Zn.
244 Miedema Miedema & & Zn.
31 Zn. onder Miedema Utrecht
& 020 Rotterdam
89
& Zn. Zn. Zn.
Miedema 3 Miedema 244 & jaar Zn.
31 Miedema & Schiedam garantie & Zn. Zn. 89
Ohmann, Designers Guild, Ploeg, Kvadrat, Alcantara, Romo, Sanderson en Saum & Viebahn.
Miedema & Zn. Utrecht & Zn.
ook msterdam u ook in Doorgezakte Bel Miedema 033 voor 472 35 & 77 Zn. meer Miedema 31 informatie 89& Zn. 035 033691 Miedema 47229 3505
77 & 010 of 020 Zn. 21 244 een 888 Amersfoort bij Miedema Bel
317689vrijblijvende u 010 voor
035 thuis 27 & 691 34 Zn. 29 727
meer
05 Amsterdam
Miedema of 030 010662 kom 21 888 82 & Zn. 18 76
Bussum Miedema 010 27 34 727
& Zn. 030 Rotterdam Miedema 662 82 18
Doorgezakte
Amersfoort
banken of fauteuils? Gratis halen en brengen
& Zn. Sch
www.miedemaenzn.nl
informatie afspraak even langs of een in ons M
Uw in Amersfoort
banken 020 Amersfoort Amsterdam
of Amersfoort 244 fauteuils? Amsterdam
Amersfoort 31020 Amsterdam
Amersfoort 89 Bussum Amsterdam Gratis 020 Amersfoort
244 Bussum Amsterdam halen 244 31 Bussum Amsterdam Rotterdam en 89 Bussum brengen 31 Amsterdam Rotterdam Bussum 89 Rotterdam Bussum Schiedam Rotterdam Bussum Schiedam Rotterdam Schiedam Rotterdam Utrecht Schiedam Rotterdam Utrecht Schiedam Utrecht Schiedam Schiedam Utrecht
Utrecht Utrecht
weer als
Amersfoort Miedema & Amsterdam Zn. Miedema & Bussum Zn. Miedema & Rotterdam 033 Amersfoort
Zn.
472 Miedema
35 77
& Schiedam 020 Amsterdam
Zn.
244
Miedema
31 89
& Utrecht 035 Bussum Zn.
691
Miedema
29 05
&
010 Rotterdam Zn.
21 888
www.mi vrijbli ate
Doorgezakte Wij
Wij
033 vervangen
Uw vervangen
472 banken 033 35 77 472 of
waardevolle 033 35 020 vullingen! fauteuils? 033 76 01
bij Bel vullingen!
77 472 244 472 35 020 033 31 77 3589
244 472 77020 033 31 035 89 77 020 244 Levering 472 Gratis 691
u Uw thuis voor waardevolle meer Levering
033 244 31 035 020 2989
77 472 halen 31 05 691 onder 244 35 89
of meubelen kom Uw informatie onder
035 020 29 31 010 77 en 305
89 691 jaar 244 035 brengen
3
21
jaar
020 29 garantie 31 888 010 035 691 05 244
garantie
8976
21 691 2931 888 010 05 035 29 010 8976
05 21 691 27 010 888 035 29 34 010 21 76 05 691 727
21 888 29 34 888 010 76 030 05 727 76
21662 34 888 010 030 010 82 727 76 21 27 18 662 27 888 34 34 030 010 82 727 76 727 18 662 34 010 82 030 727 18
662 34030 82 727
18
662030 82 18 662 82 18
Wij vervangen vullingen! Levering onder
Sc
www.miedemaenzn.nl
3 waardevolle even jaar garantie meubelen langs weer of in als bij een ons meubelen
033 472 Amersfoort 35 77 020 244 Amsterdam 31 89 035 691 Bussum 29 05 010 03321 472
www.miedemaenzn.nl
u nieuw? weer vrijblijvende thuis atelier. als of kom nieuw? weer afspraak even als nieuw? langs in ons ate
w waardevolle meubelen Bel Miedema Rotterdam 888 35 & 76 77 Zn. 010 Miedema 02027 244 Schiedam 3431 727 & 89 Zn. 030 Miedema 035662 691 Utrecht 82 29 & 18 05 Zn. Miedema 010 21 888 & 76 Zn. Mi 01
Bel Wij
voor
voor beschikken
meer
meer informatie
informatie bij weer meubelen over u een thuis als of
of grote
een
een nieuw? weer vrijblijvende
of collectie vrijblijvende weer kom als leer
afspraak
even als en nieuw?
afspraak stoffen nieuw? langs van onder in andere:
Bel bij voor ons atelier.
bij
Wij u thuis meer thuis
beschikken of informatie kom even
of 033 472 35 77 020 244 31 89 035 691 29 05 Amersfoort 010 21 888 76 Amsterdam 010 27 34 www.miedemaenzn.nl
Ohmann, Designers Miedema kom
over
even
Wij langs of een beschikken een Guild, & Zn. langs
grote in vrijblijvende ons Ploeg, Miedema Kvadrat, in ons
collectie Wij atelier. over & atelier.
beschikken een
www.miedemaenzn.nl
leer grote afspraak
en stoffen collectie over een van
www.miedemaenzn.nl
leer grote onder en collectie stoffen andere: van leer onder en stoffen andere: van
Alcantara, Zn. Miedema Romo, Sanderson & Zn. Miedema en Zn. Miedema & Zn. Miedema
727 Bussum onder 030 andere:
&
662
Zn.
82 18 Rotterdam Sch
Miedema Saum & Viebahn. & Zn. Miedema Zn. Miedema Zn. Miedema & Zn. M
schikken ij grote beschikken bij collectie over u thuis Ohmann, een over leer of grote een kom en Designers grote collectie stoffen even collectie Guild, Ohmann, van langs leer onder Ploeg, en in leer Designers stoffen ons Kvadrat, andere:
atelier.
Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. Miedema & Zn. stoffen Ohmann, van Guild, Miedema Alcantara, onder van Ploeg, &
Amersfoort Amsterdam Bussum www.miedemaenzn.nl
Zn. Designers Miedema onder Romo, andere: Kvadrat, & Guild, Sanderson andere:
Zn. Alcantara, Ploeg,
Rotterdam
033 en Kvadrat, Romo, Saum 472 35 & Sanderson Alcantara, Viebahn. 77
Schiedam
020 en Romo, 244 Saum 31 Sanderson & 89 Viebahn.
Utrecht www.miedemaenzn.nl
035 en 691 Saum 29 & 05Viebahn.
010 21 888 76 01
Amersfoort Miedema & Zn. Amsterdam Miedema & Zn.
Miedema & Zn.
Rotterdam Miedema & Zn. Schiedam Miedema & Zn. & Zn.
Utrecht Miedema Zn. Zn. Miedema Amersfoort & Zn. Miedema Amsterdam & Zn. Miedema Bussum & Zn. Rotterdam Sc
Ploeg, hmann, , Designers Kvadrat, Miedema Designers Guild, 033 Amersfoort & Alcantara, 472 Doorgezakte Zn. 35 Ploeg, Guild, Miedema 77 020 Amsterdam Kvadrat, Ploeg, Romo, 244 & Kvadrat,
033
Zn. 31 89 Miedema
Amersfoort 472 Sanderson Alcantara, 035 BussumAlcantara, 35 691 &
77 29 Zn. 05en of Miedema Romo, 010 Saum 020 fauteuils?
Rotterdam 21 888
Romo,
Amsterdam 244
& Sanderson Zn. 76Viebahn.
Sanderson
31
Miedema 01089
Schiedam 27 34 en & 727 035 Saum Zn. 030 Miedema en
Bussum 691 & www.miedemaenzn.nl
662 Utrecht Gratis Saum Viebahn. &
29 82 & 1805
Zn.
Viebahn.
010 Rotterdam 033 21 en 888 472
brengen 76 35 77010 Schiedam 020 27 34 244727
31 89030 Utrecht 035 662691 82 18 29 05 010 21 888 76 01
Amersfoort 033 472 Doorgezakte 35 Amsterdam
77 020 244 31 Bussum 89banken 035 Doorgezakte 691 29 05 Rotterdam of fauteuils?
010 21 888 banken 76
27 34 of 727fauteuils?
030 Gratis 662 82 18halen en brengen Gratis halen en brengen
Wij vervangen
033 472
de
35
vullingen!
Doorgezakte Schiedam Utrecht
77 020 244 31 89
Levering
banken
035 691 29
onder
of fauteuils?
05 010 jaar
21 888
garantie
Gratis halen en brengen
033 472 35 77 020 244 31 89 035 76 010 27 34 727
www.miedemaenzn.nl
of oorgezakte fauteuils? banken banken of Wij fauteuils? vervangen of Gratis fauteuils? www.miedemaenzn.nl
691 29 05 010 21 888 76 010 27 34 727 030 662 82 18
halen Wij vullingen!
vervangen Gratis brengen Gratis halen Wij de halen vullingen! vervangen brengen Levering brengen de onder vullingen! 3 Levering jaar garantie onder Levering 3 jaar garantie onder 0303662 jaar 82 garantie 18

VASTE ROUTE
SERGIO VYENT
was dat mijn conclusie, had ik daar gewoon kunnen
blijven.’ Sergio schakelt terug op overlevingsstand,
ziet een terugkeer naar Amstelstad niet zitten, pakt
zijn spullen en neemt de trein naar Eindhoven. Dat
ligt volgens hem dichtbij Helmond , waar zijn zus in
een gastgezin zit.
Uiteindelijk brengt de kinderbescherming hem onder
bij het pleeggezin van Mien Visser in Waalre. ‘Een
geweldige vrouw! Ik realiseerde me al snel dat Mien
meer een moeder voor me was dan mijn moeder ooit
was geweest. Ze heeft me vijf jaar in huis opgevangen,
alsof ik een van haar eigen kinderen was. En ook
mijn zus Eartha was welkom toen ze niet langer bij
haar gastgezin kon blijven.’
In het warme Brabantse pleeggezin vindt hij rust, genegenheid
en ontdekt hij zijn aanleg voor atletiek. Als
lid van Atletiek Vereniging Valkenswaard wordt Sergio
Vyent op 25 juli 1988 in Krommenie Nederlands
jeugdkampioen verspringen met een sprong van 7
meter en 17 centimeter. Toevallig op dezelfde dag dat
Amsterdammer Rinus Michels met het Nederlands
Elftal in München Europees kampioen wordt, door de
Sovjet te verslaan met 2-0. Na een bulderlach: ‘Het
hele land vierde feest, stond op zijn kop voor mijn
nationale titel! Maar die gouden medaille om mijn nek
heeft me serieus veel zelfvertrouwen geschonken.’
Na Waalre, een studie in Sittard en horecawerk
in Utrecht keert Sergio Vyent in 1999 terug naar
Amsterdam. Als manager van de überhippe
Supperclub in de Jonge Roelensteeg, waar bezoekers
plaatsnemen op ligbedden – eerder voor de totaalervaring
dan voor het eten. ‘We organiseerden de
In 1999 gaat Sergio
werken bij de hippe
Supperclub, hier in
2008, waar mensen
kunnen aanliggen bij
het eten.
FOTO Q-BEE/FLICKR.
COM
gekste dingen. Ik heb bijvoorbeeld een avond rondgelopen
op hoge hakken en in een roze glitterjurk.’ Het
uitventen van het concept in Singapore bleek geen
succes. ‘De klanten daar zaten niet te wachten op
entertainment, die wilden na de eerste gang direct
het volgende gerecht.’
Als zijn oudtante Claudetta hem vanuit Suriname
belt met het nieuws dat zijn moeder is overleden en
vraagt of hij haar uitvaart wil regelen, twijfelt Sergio
geen moment en pakt het vliegtuig. ‘Ik denk dat ik
wilde laten zien: jij bent er in Amsterdam nooit voor
mij geweest, maar ik ben er nu wel voor jou. Ondanks
alles.’ Tijdens de uitvaart maakt hij kennis met zijn
grote familie en leert hij meer over het familieverleden.
Hij blijkt recht te hebben op grondbezit op
de in 1863 bij de afschaffing van de slavernij door
acht slaafgemaakten gekochte voormalige plantage
Onverwagt. ‘Drie van hen droegen de naam Vyent.’
Vyent in 1988
wanneer hij
Nederlands
jeugdkampioen
verspringen wordt.
‘Waarschijnlijk wist
mijn moeder gewoon
niet hoe dat moest,
kinderen opvoeden’
Je beschrijft in het boek ook hoe alleen al de ontmoeting
met oom Appie je westerse blik heeft verruimd.
‘Op weg naar mijn stuk grond vroeg hij of we in
Nederland ook een maan hadden, maar hij wist wel
alle jungleplanten te benoemen. Op Onverwagt bleek
niemand geïnteresseerd in de papierwinkel waarmee
ik kon aantonen een Vyent te zijn. Nee, ik moest mijn
schoenen uitdoen. Een blik op blote voeten volstond:
ik had de voor Vyents kenmerkende grote smalle
voeten! Ik heb nog geen idee wat ik met de grond wil
gaan doen. Maar zoals eerder gezegd, wil ik wat aan
het land teruggeven.’
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
23

’s Zomers
de bat,
’s winters
de bal
Topvoetbalclub RAP bij de wedstrijd
tegen HVV op het Malieveld in Den
Haag, 2 februari 1890. Drie Machinisten
spelen mee: Staand, uiterst links: Theo
Jacometti, met het uniformpetje van
de machinistenschool. Uiterst rechts:
Louis Stollé en Henry Potter. Het
gevarieerde assortiment hoofddeksels
is ongetwijfeld een grap. Uit de Nederlandsche
Sport van 8 februari 1890.
In 1889 richt een aantal leerlingen van de
Kweekschool voor Machinisten een ‘club
voor veldsport’ op, die een korte maar
krachtige twee jaar bestaat. Enthousiaste
jongelui, weinig cricket, maar wel leuke
voetbalwedstrijden.
DOOR JAN LUITZEN EN WIM ZONNEVELD
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
24
p 19 oktober 1878 gaat
de Kweekschool voor
Machinisten van start
op de Oostelijke Eilanden,
in een oud schoolgebouw aan de
Oostenburgermiddenstraat 30. De
oprichters zijn vrijwel allemaal
Amsterdammers afkomstig uit scheepvaart,
handel en nijverheid. Daar
bestaat een groeiende behoefte aan goed
opgeleid praktisch-technisch personeel,
dat inzetbaar is in zowel het thuisland
als in Nederlands-Indië.
De opleiding wordt gefinancierd uit een
combinatie van particuliere bijdragen
en gemeentesubsidie en biedt een driejarig
programma, dat begint met een
klassikaal-theoretisch deel en eindigt
met een stage. De school trekt zo’n
vijftig inschrijvingen per cursusjaar,
met leerlingen uit het hele land – uit
de betere milieus, vooral vanwege het
pittige schoolgeld van zo’n driehonderd
gulden per jaar.
Nuttig Door Oefening
Theorie is niet het enige waarmee de
leerlingen zich mee bezighouden: sport
heeft al zijn intrede gedaan. Op 1 juni
1885 meldt het blad De Turnvriend dat
‘eenige leerlingen van de Kweekschool
voor Machinisten alhier’ een gymnastiekvereniging
hebben opgericht:
Advendo: Aangenaam Door Vriendschap
En Nuttig Door Oefening.
Cricket is in Nederland in zwang
gekomen sinds de jaren tachtig, gestimuleerd
door de oprichting van de
Nederlandsche Cricket Bond in 1883.
Voetbal komt daar wat later achteraan,
vaak gespeeld door dezelfde jongelui.
’s Zomers hanteren ze de bats en ’s
winters, als de velden slechter worden,
trappen ze hollend tegen een bal.
In december 1889 wordt de
Nederlandsche Voetbal- en Athletiek
Bond (NV & AB) opgericht, die meteen
die winter een nationale competitie
organiseert, waarin alleen clubs uit het
westen participeren: HFC uit Haarlem
(kampioen in 1890), HVV uit Den Haag
(kampioen in 1891) en Concordia en
Olympia uit Rotterdam. Uit de hoofdstad
draaien ook Voetbal Vereeniging
Amsterdam (VVA) en de voetbalafdeling
van cricketclub RAP mee (kampioen
in 1892). De Amsterdamse cricketclubs
Volharding en Amstels bieden rond deze
tijd ook voetbal aan, net als de kleinere

MACHINISTENVOETBAL
clubs Achilles, Excelsior, Mercurius,
Quick, Sparta en Victoria, in onderlinge
friendly games.
Zes voetbalwedstrijden
Zo ziet de Amsterdamse sportwereld
er uit als het weekblad Nederlandsche
Sport op in december 1889 schrijft:
Voetbal is in deze
beginperiode vooral
een sport voor
scholieren
‘Den 12en December is te Amsterdam
opgericht de “Machinisten Voetbal- en
Cricket Vereeniging”.’ Nog geen twee
jaar later, op 14 november 1891, meldt
het tijdschrift dat de club alweer is
opgedoekt.
Het oprichtingsbericht van december
1889 geeft de namen van de aangestelde
bestuursleden. Het kernbestuur bestaat
uit: Lodewijk van der Maessen (president),
Hendrik de Ronde (secretaris)
en Willem Schultz (penningmeester).
De elftalzaken worden behartigd door
teamcaptain Theo Roeland, Gerrit Ebell
(vice-captain), en Theo Jacometti (materiaalcommissaris).
De president en
secretaris zijn van de lichting september
1887, de andere vier van 1888. Roeland,
Ebell en Jacometti vormen een opvallende
clan uit Nijmegen, waar ze tussen
1886 en 1888 cricket en voetbal hebben
geleerd bij Gelria (opgericht mei 1882) en
het kleinere Blauw en Wit.
Voetbal is in deze beginperiode vooral
een sport voor scholieren, die op hun
HBS of Gymnasium clubs oprichten,
gestimuleerd door uit Engeland overwaaiende
sporten. De machinisten-jongens
passen wel en niet in dit patroon.
Het zijn scholieren, maar dan wat ouder,
ze volgen hun opleiding juist na de
middelbare school. Hun cricketactiviteiten
worden niet zichtbaar in verslaggeving,
zeker niet in wedstrijden, hoewel
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
25

Groep leerlingen in het uniform van
de Kweekschool voor Machinisten, circa
1885. Uit het gedenkschrift bij het 50-jarig
bestaan van 1928.
EEN UNIFORM VAN BLAUW LAKEN
De Machinistenschool van 1878 was direct na de opening een groot succes. In
de eerste zes jaren werden er 306 jongens toegelaten. Een derde daarvan kwam
uit Amsterdam; 33 waren afkomstig uit Indië. Behalve het stevige schoolgeld
moesten de studenten zelf boeken en instrumenten aanschaffen plus het
uniform van blauw laken. Veertig kwekelingen woonden intern in het Zeemanshuis
aan het Kadijksplein, strikt gescheiden van de daar verblijvende zeelieden.
Wegens ruimtegebrek wordt in 1886 een groot gebouw aan de Plantage Muidergracht
38 betrokken, met een inpandig internaat. Tot 1934 is de school daar
gevestigd, daarna op de Overtoom en later op de Schipluidenlaan. De school
ging op in de HTS-Amsterdam, nu de Hogeschool van Amsterdam.
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
26
ze vermoedelijk wel ‘traineeren’ met
onderlinge partijtjes. Tussen maart 1890
en maart 1891 speelt de Machinistenclub
zes voetbalwedstrijden, die wél
traceerbaar zijn.
Gemengde achtergronden
Volgens een aankondiging in
Nederlandsche Sport zou de
Machinisten V.C. op zondag 9 maart
1890 zijn eerste wedstrijd spelen tegen
de Amsterdamse stadsgenoten van
Mercurius, maar slecht nawinterweer
voorkomt dat. Op zondag 23 maart
staan in Utrecht wel twee debuterende
voetbalteams tegenover elkaar, op een
braakliggend Staatsspoor-terrein bij
de Kruisvaart: de gloednieuwe voetbalafdeling
van cricketclub Hercules tegen
de Amsterdamsche Machinisten F. en
C. Vereeniging. Uit een karig wedstrijdverslag
in Nederlandsche Sport is op te
maken dat de Machinisten na rust een
1-0 achterstand ombuigen in een 1-2
overwinning.
De Amsterdammers spelen in de dan
gangbare 2-3-5 opstelling. Het elftal van
deze succesvolle eerste wedstrijd bestaat
uit De Ronde en Ebell als backs, Jan van
Ommeren, Jacometti en Schultz als halfbacks,
en Gustaaf Vermehr Rhemrev,
Roeland Everwijn, Theo Roeland (captain),
Jean Chrétien Baud en Leo Hartog
als forwards. Vijf bestuursleden worden
dus aangevuld met een anonieme goalkeeper
en vijf nieuwelingen, onder wie
Van Ommeren en Rhemrev van lichting
1888 en de andere drie van 1889.
Uit de personalia blijken de gemengde
achtergronden: vier spelers zijn
in Nederland geboren, zeven in
Nederlands-Indië. Rhemrev, die ook
al in Nijmegen cricket heeft gespeeld
bij Blauw en Wit, wordt ‘de beste der
Amsterdamsche forwards’ genoemd.
Hij scoort het eerste doelpunt in het bestaan
van de Machinisten-club, Schultz
het tweede.
Zijn tweede wedstrijd speelt het
Machinisten-team op 30 maart
1890, tegen de stadgenoten van
Mercurius op het sportterrein ‘achter
het Rijksmuseum’, het huidige
Museumplein. Het wordt 1-1 door een
gelijkmaker van captain Theo Roeland.
Onder de forwards is Baud vervangen
door Louis Stollé, een sterke veldsportjongen
met ervaring in cricket bij
Gelria in Nijmegen, en voetbal bij Quick
Amsterdam en zelfs bij topclub RAP.
Op Goede Vrijdag 4 april trekken de
Machinisten naar Nijmegen om te
spelen tegen het plaatselijke Quick Step.
De relatief onervaren Nijmegenaren
verdedigen zich met man en macht
en de veel sterkere Amsterdammers
komen daardoor niet verder dan de
kleinst mogelijke winst, door een
doelpunt van Rhemrev. De Machinisten
spelen met drie eenmalige invallers,
wat de samenhang enigszins uit het
team haalt: Adrian Luberth Andriesse
staat in de goal, clubpresident Van
Vier spelers zijn
in Nederland
geboren, zeven in
Nederlands-Indië

Tekening van een voetbalwedstrijd
door de Nederlandse
sportpionier Pim Mulier in de jaren
negentig. Uit de Geïllustreerde
Sport-Revue van 27 mei 1897.
De Kweekschool voor Machinisten
aan de Plantage Muidergracht
rond 1889. Met afbeeldingen
van de gevel, slaapzaal, eetzaal,
leerzaal, draaierij en smederij. Tekening
door Johan Conrad Greive.
STADSARCHIEF AMSTERDAM
MACHINISTENVOETBAL
der Maessen speelt back en Hendrik
Verhoop forward. Veel beter gaat het op
27 april in de return tegen Mercurius.
Met Stollé, Rhemrev en Roeland vormen
de nieuwelingen Henry Potter en Louis
Grivel de nieuwe voorhoede en dat loopt
als een trein. Een hattrick van Potter en
één doelpunt elk van Stollé en goalgetter
Rhemrev bepalen de eindstand op 5-0.
De Machinisten vormen nu een krachtig
team, met drie man uit de wedstrijdselectie
van RAP: Jacometti, Stollé en
Potter. De laatste – een ‘uitmuntende,
stevige back’ – speelt al sinds december
1888 voor die club, zij het op en af,
vanwege een steeds opspelend ‘euvel
aan de knie’.
Bondscompetitie
In oktober 1890 meldt de Machinistenclub
zich aan bij de NV & AB met
een ambitieus doel: meedoen aan de
bondscompetitie. De ingang daartoe is
de nieuwe landelijke Tweede Klasse,
die met een knock-out-systeem wordt
verspeeld. Maar deze broek blijkt veel
te groot: op 7 december 1890 wordt het
al in de eerste ronde tegen de Football
Club Haarlem, het broertje van het grote
HFC, een pijnlijk 3-0 verlies.
Alle sterke spelers zijn uit het team
verdwenen, sommigen hebben zelfs (al
dan niet tijdelijk) de machinistenschool
verlaten, vanwege matige studieresultaten.
Hun vervangers in het voetbalelftal
bakken er volgens Nederlandsche Sport
weinig van. De spelers lopen doelloos
door elkaar of staan met de handen in
de zakken toe te kijken. De verslaggever
raadt hen ongewild-ironisch aan ‘eens
een kijkje [te] nemen’ bij een wedstrijd
van RAP. In januari 1891 treedt een
heel nieuw bestuur aan. De return op 1
maart van de allereerste Machinistenwedstrijd
haalt een ultrakort krantenberichtje:
‘De Utrechtsche F.-C.
Hercules is tot nu toe gelukkig met
hare wedstrijden. Zij speelde jl. Zondag
tegen de Machinisten C en F.C. en
won met 2-1.’ Het is de laatste wedstrijd
van de Amsterdammers. Na een
veelbelovend eerste jaar is de fut eruit.
Nederlandsche Sport van 14 november
1891 meldt het gevallen doek: ‘Wegens
geringe deelname is de Machinisten
Cricket- en Voetbal-club te Amsterdam
ontbonden.’
MET DANK AAN HANS WARNAR VOOR DE
GENEALOGISCHE BIJDRAGEN.
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
27

De eetsalons
van Velleman
In de Korte Reguliersdwarsstraat en
aan het Kleine-Gartmanplantsoen
openden in 1935 een Joodse
veehandelaar en diens zoon twee
‘eetsalons’. Tijdens de bezetting
kwam er een triest einde aan beide
lunchlocaties, die na de bevrijding
heropenden met nieuwe uitbaters.
DOOR MAARTEN HELL
eigen waren en in de winkel te consumeren of mee
te nemen door hongerige passanten. De broodjesmakers
hielden zich aan de Joodse spijswetten,
waardoor bijvoorbeeld de verboden combinatie van
vlees en zuivel uit den boze was. Hun dik belegde
broodjes pekel, lever en halfom trokken echter
evengoed een niet-Joods publiek.
Behalve in de Jodenbuurt vestigden broodjeswinkeliers
zich in uitgaansgebieden. Zoals rond
het Rembrandtplein, waar de bezoekers van het
Rembrandttheater, bioscoop Tuschinski en talloze
kroegen langskwamen voor een bodempje of
tussen doortje. Een andere populaire vestigingsplaats
voor broodjesverkopers was het Leidseplein,
met allerhande horeca, de Stadsschouwburg en –
vanaf 1935 – het gloednieuwe City Theater.
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
28
Snackbar Prins
op het Kleine-
Gartmanplantsoen
FOTO MAARTEN HELL
mullend van hun broodje kroket of frietje
zullen bezoekers van Eetsalon Van Dobben
en Cafetaria De Prins weinig weet hebben
van de vooroorlogse geschiedenis van deze
eetgelegenheden.
Tussen 1880 en 1930 floreerden Joodse broodjeszaken
in Amsterdam. Vleeshouwers en visverkopers
gingen broodjes verkopen, belegd met hun
Op beide volkrijke locaties begon de 58-jarige Mozes
Velleman in 1935 zijn broodjeszaak. Op een steenworp
afstand van de City-bioscoop huurde hij een
pand aan het Kleine-Gartmanplantsoen (nr. 35, nu
nr. 53, Cafetaria De Prins) en om de hoek van het
Rembrandtplein in de Korte Reguliersdwarsstraat
(nr. 5, nu Van Dobben). Velleman had toen al een
bewogen leven achter de rug.
Met zijn vrouw woonde hij rond 1900 op een kleine
boerderij in de omgeving van Sloten. Daar zagen
hun zoon Nathan en dochter Roosje het licht.
Velleman onderhield zijn gezin met verdiensten uit
de veehandel, tot hij in 1904 naar de stad verhuisde
voor een baan in de diamantbewerking. Zijn werk
als briljantslijper leverde minder inkomsten op dan
verwacht en Mozes Velleman moest soms onder de
vastgestelde loongrens werken.
Daarbij kwam de zorg voor zijn nagekomen zoontje
Jacob, in 1910 geboren en behept met psychische
problemen. Oudste zoon Nathan leerde inmiddels
voor elektricien op de ambachtsschool, maar moest
zijn opleiding vroegtijdig verlaten omdat vader
Mozes het schoolgeld niet langer kon betalen. Ook
Nathan rolde het diamantvak in, waar hij meer
verdienende dan als halfopgeleide elektricien. In
1927 kon hij trouwen met de in Londen geboren
Katherine Woolf.
Als gevolg van de economische crisis verloren vader
en zoon Velleman hun beider banen. In 1935 begon
Mozes zijn broodjeszaken, waar zoon Nathan aan
de slag kon als winkelbediende. Met zijn expertise
en netwerk als voormalige veehandelaar wist
Mozes de benodigde vleeswaren in te kopen tegen

gunstige prijzen. In het begin had hij tijdelijk
zelfs nog een derde broodjesfiliaal, aan het
Rembrandtplein op nr. 12, maar deze locatie moest
hij binnen een jaar opgeven.
Behalve losse broodjes aan winkelbezoekers leverden
vader en zoon Velleman ook complete
lunchpakketten, door gezelschappen mee te
nemen op dagtrips. Met advertenties in De Sport
Illustratie richtten zij hun marketingpijlen verder
op amateur spelers en voetbalsupporters, die voor
of na de wedstrijd hun honger kwamen stillen,
bijvoorbeeld met een sandwich kip en mayonaise
à 20 cent. Als dorstlesser schonken ze de in 1928 in
Nederland geïntroduceerde suikerdrank Coca-Cola,
die juist in het openingsjaar van hun broodjeszaak
het predicaat koosjer had gekregen. De Vellemans
adverteerden ook in het socialistische dagblad Het
Volk. Met hun bakfiets bezorgden ze hun belegde
broodjes net zo lief aan huis als op het werk: ‘tijdig
besteld = tijdig bezorgd’.
Mozes Velleman woonde eerst in de Oosterpark-,
en later in de Rivierenbuurt. Zoon en inmiddels
ook zakenpartner Nathan huurde een huis aan
de Amstelkade, met zijn vrouw, ziekelijke dochter
en in 1938 geboren zoontje. Het was maar goed
dat zij niet boven de broodjeszaak in de Korte
Reguliersdwarsstraat woonden, want in februari
1940 brak daar brand uit. Vanwege de kou had de
bewoonster een petroleumstel aangestoken, dat per
abuis omviel en haar gehele kamer in vuur en vlam
zette.
De Duitse inval zou ingrijpendere gevolgen
hebben voor het familiebedrijf Velleman. Zoon
Nathan raakte betrokken bij Het Comité voor Vrij
Nederland. Deze verzetsgroep was in augustus 1940
opgericht door reclameman Tom Bosschart, met
als doel sabotage te plegen en inlichtingen te verstrekken
aan de Nederlandse regering in ballingschap
in Londen. Met een geheime zender poogde
Nathan berichten te sturen vanuit het bezette
Nathan Velleman
in hechtenis in
Rheinbach, november
1942.
NIOD
Broodjeszaak
Velleman aan
het Kleine-
Gartmanplantsoen
rond 1941.
FOTO J. VAN DIJK/
STADSARCHIEF
AMSTERDAM
BROODJESWINKEL
Nederland. Alle leden van de verzetsgroep vielen
echter in handen van de Duitsers. Op 1 maart 1941
lieten zij ook Nathan Velleman oppakken en opsluiten
in de strafgevangenis van Scheveningen, het
beruchte Oranjehotel. Hij werd ter dood veroordeeld
wegens spionage.
Wonder boven wonder kreeg Nathan Velleman gratie
van de Duitse opperbevelhebber Christiansen,
die zijn straf liet omzetten in een levenslange
tuchthuisstraf. Na verblijven in de gevangenissen
in Rheinbach, bij Bonn, en Kamp Siegburg werd
Nathan Velleman in 1943 alsnog om het leven gebracht,
in Auschwitz, waar een jaar eerder ook zijn
vrouw en kleine kinderen waren vermoord.
Vader Mozes Velleman werkte bij de vleesdistributie
van de Joodse Raad. Ook hij werd in 1943
op transport gezet en gedood in het Poolse
vernietigingskamp.
Na de bevrijding kregen de beide leegstaande
zaken van Velleman nieuwe uitbaters. In 1945
betrok Aat van Dobben het winkelpand in de Korte
Reguliersdwarsstraat 5. Na vijf jaar breidde hij de
zaak uit in het naastgelegen huis, waar hij voortaan
de befaamde kroketten in elkaar draaide. In
1958 volgde een tweede winkelpand op nummer
9. Eetsalon Van Dobben groeide uit tot een van de
bekendste broodjeszaken van Amsterdam, met een
eigen krokettenmerk.
Vellemans filiaal aan het Kleine-Gartmanplantsoen
kwam na de oorlog in handen van Johannes van
der Weerdt. Deze voormalige monteur uit Baarn
woonde boven de zaak, samen met zijn echtgenote
Elisabeth (Bet) Ouwerkerk. Hun voornamen vormden
de firmanaam ‘BeJo’, die voortaan zou pronken
op de winkelruit, servetjes en papieren zakjes.
Vanaf 1959 was er ook een automatiekhal met ‘de
lekkerste hapjes van de bekende kwaliteit’.
Na het vertrek van uitbater Van der Weerdt in 1964
heette de zaak tijdelijk Jeanson, doch later wederom
Bejo. In de jaren 1980 was de eetsalon verworden
tot een wat morsige en mistroostige snackbar. Bij
de leerlingen van de achtergelegen middelbare
school genoot de zaak bekendheid als ‘BenZoTerug’,
vanwege het papiertje dat steeds frequenter op de
gesloten toegangsdeur hing.
In 1984 ging het pand, tegelijk met de rest van
de ‘Bols-hoek’ tussen Weteringsschans en
Zieseniskade, tegen de vlakte. In de nieuwbouw
kwam opnieuw een snackbar.
SPOREN
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
29

Virtuoos op een
volksinstrument
Johan von Aesch werd wereldberoemd in
Nederland als Jean Modern: ‘het ocarina-wonder’.
Kranten schreven over zijn ‘ongelooflijke
vingervlugheid’, zijn ‘buitengewoon muzikaal
geheugen’ – en over het feit dat hij kennelijk geen
noten kon lezen.
DOOR MARTIN MAAS
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
30
Ocarinas zijn
doorgaans van klei,
maar Jean Modern
bespeelde er een van
metaal, zoals deze uit
1875.
MUSÉE DE LA MUSICA
PARIJS/WIKIMEDIA
Een ocarina is een fluitje, dat vroeger in elke muziekwinkel
voor een paar stuivers te koop was. Ze
worden doorgaans gemaakt van gebakken klei,
maar ook wel van porselein, glas of metaal. Het instrumentje
wordt met beide handen bespeeld, heeft
tussen de vier en twaalf vingergaten van verschillende
grootte en één of twee duimgaten.
De ocarina is al duizenden jaren oud. Vergelijkbare
instrumenten bestaan in Japan, China, Korea en
Midden-Amerika. De stemming van het instrument
wordt bepaald door het bakken van de klei, en is
dus afhankelijk van toeval. Een ‘standaard’ ocarina
bestond eigenlijk niet tot de eerste klassieke, chromatische
ocarina werd ontworpen door de Italiaan
Giuseppe Donati. Hij gaf het instrument ook zijn
naam: ocarina, ‘kleine gans’.
Het instrument werd in de tweede helft van de 19de
eeuw populair, omdat het goedkoop was, het werd
ook in verenigingsvorm bespeeld. De Amsterdammer
Johan von Aesch werd er als Jean Modern wereldberoemd
mee in Nederland.
Jean Modern was geboren als Johannes Gerardus
von Aesch op 31 mei 1888, zoon van Johann Maximiliaan
von Aesch en Sara Winkhoff. De familienaam
Von Aesch doet Duitse adel vermoeden, maar was
van oorsprong Zwitsers. Johannes’ overgrootvader
Johann was afkomstig uit het dorpje Zofingen in het
kanton Aargau. Hij belandde in 1822 in Den Bosch.
Grootvader Johann Hendrik von Aesch verhuisde
uit Den Bosch naar Amsterdam; hij was van beroep
korporaal-tamboer bij het 1ste Bataljon van het 7e
Regiment Infanterie. Vader Johann Maximiliaan
stond toen hij trouwde geregistreerd als muzikant,
maar later ook als schilder, werkman, huisschilder
en toneelknecht.
Toen Johan zestien jaar oud was volgde hij twee jaar
lang een opleiding voor diamantbewerker. Hij legde
een proeve van bekwaamheid af en werd lid van
de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond
(ANDB). Maar het is duidelijk dat hij liever op de
planken stond, met zijn ocarina.
Voorzover bekend maakte hij in 1915 zijn debuut in
het Tip Top Theater in de Jodenbreestraat. De directeur
van het theater, Joseph Kronenberg, gaf hem
toen de artiestennaam Jean Modern en zo wordt hij
in juli van dat jaar in De Telegraaf vermeld, als ‘ocarina-virtuoos’,
bij een optreden in het Rozentheater.
Hij speelde er stukken uit populaire opera’s als La
Traviata en Cavalleria Rusticana.
Tuschinski en Carré
Vanaf toen ging het voorspoedig: in november 1915
stond Jean Modern op het toneel van de Haagsche
Bioscoop in Den Haag, en werd daar aangekondigd
als ‘Buitengewoon kunstvol fluitvirtuoos, op ’t eenvoudigste
volksinstrument’. In een advertentie voor
optredens in de Flora-Bioscoop in Enschede in ja-

MARKANTE AMSTERDAMMER
JEAN MODERN
Jean Modern speelt de
ocarina, 1940-1945.
THEATER INSTITUUT
NEDERLAND/ALLARD
PIERSON
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
31

MARKANTE AMSTERDAMMER
JEAN MODERN
Modern
musiceerde ook
samen met een
bespeler van
de euphonella,
een vioolachtig
instrument met
één snaar, versterkt
door een metalen
hoorntje.
WIKIMEDIA
Aankondiging van
een optreden in een
varietéprogramma
in de Arnhemse
Courant van 27
december 1929.
DELPHER.NL
nuari 1916 heet het: ‘Jean Modern speelt op een metalen
Occarina, zooals die overal in de winkels te
koop zijn, de mooiste Ouverture’s, Operette’s, Marschen
enz. De ongelooflijke en onnavolgbare prestaties
van Jean Modern, maken de Occarina tot het
schoonste muziekinstrument.’
En zo verder. Jean Modern stond op de planken
van de grootste theaters, cabarets, concertzalen en
schouwburgen in het land; in Amsterdam trad hij
op in Tuschinski, Mille Colonnes, Carré, het Leidsepleintheater,
Bellevue en het Rozentheater, in kindervoorstellingen
en op feestavonden. Maar ook
in voorstellingen voor de diamantbewerkersbond,
waar hij nog altijd bij hoorde. Hij bleef lid van de
ANDB tot 1926, waardoor je zou kunnen denken dat
hij niet altijd van de ocarina kon leven. Bij zijn huwelijk
met Catharina van der Kolk in mei 1917 wordt
hij nog ‘toneelknecht’ genoemd.
Plaatopnamen
Jean Moderns repertoire besloeg een eindeloos scala
aan operamelodieën, ouvertures en marsen, maar
ook de hits van de tijd. Hij trad op met een pianist,
en ook wel met een groter ensemble, of een orkest.
In de aankondigingen in de kranten steeg zijn roem
verder tot ‘het occarina-wonder’, ‘Neerlandsch
grootste occarino virtuoos’ en ‘de meester der occarinovirtuosen’.
Men schreef over zijn ‘ongelooflijke
vingervlugheid’, zijn ‘buitengewoon muzikaal geheugen’
en over het feit dat hij kennelijk geen noten
kon lezen. In april 1921 maakte Modern zijn eerste
plaatopnamen in Rotterdam. Daarna reisde hij voor
opnamen geregeld naar Berlijn en werd dan in de
studio begeleid door het Tuschinski-orkest onder
leiding van Max Tak. Ook maakte hij opnamen in de
studio van het Amsterdamse hotel Schiller. Hij nam
populaire Amerikaanse en Duitse nummers uit die
tijd op, dansmuziek, potpourri’s van opera’s en ook
een paar composities van Nederlandse liedjesschrijvers.
Op YouTube zijn een paar plaatopnamen van Jean
Modern te vinden, de Amerikaanse liedjes On Miami
shore en Sunshine of your smile, Wij leven vrij/
Zie dat duifje eens vliegen en Morgenwandeling –
de laatste twee met het Edison Trio, gevormd door
Jean Modern op ocarina, Frans (?) Hoogenbirk op
viool en J. Hinse op euphronella.
Dat laatste is een raadselachtig instrument. Het
wordt zo vermeld op de platenlabels van het Edison
Trio, en ook in een advertentie uit 1930 voor een
‘Parlophone Potpourri in 2 deelen’ gespeeld op ‘Piano,
Ocorino, Euphronella, Viool’, maar het woord
‘euphronella’ is in het Woordenboek der Nederlandsche
Taal niet te vinden. In het boek Haring &
Hawaii van Lutgard Mutsaers, over de Hawaiiaanse
muziek in Nederland, wordt het opgenomen als
‘trekfluit, vaak gebruikt als geluidseffect bij slapstick’.
Euphonella
Nader onderzoek doet vermoeden dat het hier gaat
om een ‘euphonella’. Dat is een vioolachtig instrument
met één snaar, verbonden met een mechanische
versterking en een metalen hoorntje. Het
instrument moet in de jaren ’10 van de 20ste eeuw
zijn uitgevonden in Londen door de firma Barnett
Samuel and Sons, als ‘Phono-Viol’ of ‘Phono Fiddle’
– ‘Euphonella’ was het handelsmerk.
De firma Barnett, makers van piano’s en andere
muziekinstrumenten, bestond sinds 1832. In de
19de en vroege 20ste eeuw produceerden ze allerlei
mechanische weergevers, zoals de Pistonola, een
automatische piano, en het ‘cottage organ’, een orgel
op huiskamerformaat. In 1914 patenteerde Barnett
de eerste draagbare platenspeler, de Dulcephone,
die ze verkochten onder de naam Decca.
De euphonella lijkt op de Stroh-viool, uitgevonden
door Johannes Stroh, ook wel trompetviool en
schaatsviool genoemd. Ook dat is een viool zonder
klankkast, maar dan met vier snaren, de klank

COLUMN
GUUS LUIJTERS
wordt door een metalen hoorntje versterkt. Door
de hoorn kon de speler van de euphonella of de
Stroh-viool de klank beter richten, en in de begindagen
van de opnametechniek was dat een voordeel.
In een advertentie in het Leidsch Dagblad van 18 december
1925 voor nieuwe platen worden de opnamen
van het Edison Trio dan ook ‘zeldzaam mooi’
genoemd.
Louis Davids en Willy Walden
In de jaren dertig en veertig speelde Jean Modern
voor de radio – KRO, AVRO, VARA – en tijdens de
bezetting ook voor de Rijks Radio Omroep, maar
vooral trad hij op als onderdeel van programma’s
van grotere revue- of cabaretgezelschappen, ook
wel ‘specialiteitengezelschappen’ genoemd. Daar
waren alle bekende namen uit de tijd bij: Jac. Smits
uit Haarlem, Louis Davids, Eduard Kapper en Carl
Tobi. Met het Revue- en Operettegezelschap Frits
Schakels speelde hij in revues: Van klein tot groot in
1931 met Willy Walden, in De Bonte Parade (1934) en
Artisten Show in 1941.
Tussen 1933 en 1940 maakte hij vaak deel uit van
het gezelschap van Dick van Peursen uit Amsterdam,
ook wel het ‘Cabaret De Eenvoudigen’ genoemd.
In 1933 en 1934 trad dat gezelschap overal
in het land op met de volksschets Marietje en in
1938 en 1939 met de revue Wat men wil, die ook zeven
weken in het Leidseplein Theater stond. Met
Tobi’s Cabaret werkte Jean Modern in 1940 mee aan
De Spijskaart, Tutti-Frutti en Cocktail.
Werkend voor deze gezelschappen kwam Modern
met enige moeite de oorlogsjaren door. Vermeldingen
van optredens door de ocarinavirtuoos na
de oorlog zijn schaars: een paar keer in het bijprogramma
van Bioscoop Odeon in de Zeeburgerstraat
in 1950, een optreden voor de diamantbewerkers
van de ANDB in 1952.
Toen ene K. Bakema in september 1955 in de Volkskrant
schreef dat achter de naam Jean Modern de
ocarinahandelaar Louis van Dam schuilging, klom
Maria Keyzer, Moderns dochter, in de pen. In haar
vinnige repliek in de krant schrijft ze: ‘Als deze Jean
Modern niet mijn eigen vader was, kon ik dit alles
niet zo zeker weten. En als de heer Bakema zich wil
overtuigen dan kan hij bij ons (Henri Polaklaan 31)
aankomen en horen hoe Jean Modern nog alle bekende
opera’s en ouvertures op zijn – nikkelen! –
ocarina speelt.’
Jean Modern overleed op 30 januari 1960 in Amsterdam,
71 jaar oud.
Via deze QR-codes zijn de plaatopnamen van Jean Modern
op YouTube te beluisteren
De P-lace to be
Op rommelmarkten dank ik altijd God dat
ik vliegtuigjes spaar en geen autootjes,
want zo zeldzaam als vliegtuigjes zijn, zo
overvloedig is het aanbod van autootjes,
en waar laat je al die dingen, zelfs de vliegtuigjes
worden ons soms al te machtig.
Autootjes laten me koud, maar het blikken opwindstoomlocomotiefje
in de etalage van de ansichtkaartenwinkel
om de hoek raakte een snaar. Nadat ik
er een keer of zes keer zuchtend naar had gekeken
en daar thuis uitgebreid verslag van had gedaan,
wachtte me een verrassing: een pakje met daarin
niet zomaar een locomotiefje, maar het locomotiefje
dat ik zo mooi vond. ‘Voor mij?’ zei ik nog, en voor
mij was het.
Maar er was een probleem, het opwindmechaniekje
was kapot en dus ging ik ermee terug naar de winkel
waar een vriendelijke blondine van zekere leeftijd er
geen probleem van maakte mijn locomotiefje om te
ruilen voor een functionerend exemplaar. We zaten
midden in een gesprek over koprolvliegtuigjes en
potlodenverzamelingen toen ze me nog eens aankeek
en zei: ‘Kwam jij vroeger niet in de Pels?’
Het viel niet te ontkennen, ik kwam vroeger in de
Pels en niet alleen in de Pels, maar ook in de Pool
en de Pieter en de Pieterspoort. Met de Prins
erbij, waar ik niet kwam, vormden deze cafés het
zogenaamde P-concern, gedreven door Rob Klap die
het bedacht had: een café waar je niet getapt werd
door een al wat oudere man in een jasje, maar door
iemand van je eigen leeftijd – iemand die je kende,
of zou kunnen kennen in ieder geval.
Het was begonnen in de Pool, een enigszins verlopen
zaak in de Oude Hoogstraat, die bekend stond als
‘de laatste pomp voor het stadhuis’ als je van de ene
kant kwam en als ‘de eerste pomp na het stadhuis’
vanaf de andere. In het midden van de jaren zestig
was het ineens de place to be. Iedereen kwam er, en
iedere dag: schrijvers, dichters, componisten, schilders,
acteurs, actrices, Marina Schapers en Peter
Schat, Kitty Courbois, Mary Schoonheyt, Harry
Mulisch, Ischa Meyer, Thomas Rap.
Je kon er eten, gebakken schol of biefstuk met patat,
gewoon aan de bar. Minstens zo bekend als de klanten
waren de barkeepers, legendarische figuren als
Marco Polo met zijn twee hondjes, Martha van het
bittere bier, de immer sacherijnige André Pool, Dirk
Wiarda. Ik had er altijd ruzie, en dat beviel uitstekend.
De P-café’s verspreidden zich als een vlek over
de stad. Totdat het, zoals dat gaat, ineens gedaan
was met de populariteit. De Pool is nu een Ierse
Pub of zoiets. Toen ik laatst door de ruit naar binnen
keek, ben ik me een hoedje geschrokken.
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
33

Crime passionel
aan de Lange
Leidse
Sytje Smit en Jan Pietersz
Paasgeson willen trouwen,
maar Sytjes vader geeft geen
toestemming. Een bloedig drama is
het gevolg.
DOOR FRANS THUIJS
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
34
Jan Paasgeson had sinds begin 1730 verkering met
Sytje Smit. Hij was 27 jaar, Amsterdammer van
geboorte en huistimmerman; er is weinig meer
over hem bekend dan dat hij de zorg had voor zijn
alleenstaande moeder. Sytje Smit was 31, dochter
van Albert Smit, een van de overlieden van het
Turfdragersgilde. Zij woonde met haar vader in
een kelderwoning in de Lange Leidsedwarsstraat,
‘naast de herberg Vredenburg’, bij de Spiegelgracht.
In de 18de eeuw werd in keurige ambachtsgezinnen
doorgaans laat getrouwd: er moest eerst een
toekomst worden verdiend. Maar dat Sytje op haar
31ste nog steeds ongetrouwd was, had een bijzondere
reden.
Vader Albert was in 1694 op 21-jarige leeftijd
gehuwd met de 19-jarige Aaltje Jans. Het stel kreeg
vijf kinderen. Moeder Aaltje liet het leven in 1704;
het jongste kind was toen net een half jaar oud.
Nauwelijks zes maanden later hertrouwde Albert
daarom met Cornelia de Vis. Zij stierf in december
1730 en liet Albert, inmiddels tegen de zestig, alleen
achter met Sytje. Het jongere zusje en haar broer
waren inmiddels het huis uit. Daarmee was het
probleem voor de twee verliefden duidelijk: Jan had
de zorg voor zijn moeder, Sytje de zorg voor haar
vader, en dat zat een huwelijk in de weg.
Op maandag 30 april 1731 blijkt Sytje onder
verdachte omstandigheden te zijn overleden. Jan
wordt gevangengezet en op 1 mei verhoord door
de heren van het Gerecht. Jan vertelt die maandag
omstreeks half twaalf in de kelder aan de Lange
Leidsedwarsstraat te zijn gekomen om tijdens zijn
schafttijd met Sytje en haar vader het middagmaal
te gebruiken. Dat deden zij vaker.
Er wordt nog wat nagetafeld en een brandewijntje
gedronken. Sytje gedraagt zich eigenaardig. Ze
neemt een stoel en slaat die op vloer aan stukken,
zeggend ‘daar zal na mijn dood geen ander mee
pronken!’. Vader Albert zou hebben gezegd: ‘Ben
je dol of gek, dat je die stoel aan stukken breekt?’
Waarop Sytje antwoordt: ‘Daar is niks aan gelegen,
het is mijn eigen stoel!’
Omstreeks twee uur verlaat vader Albert het huis.

Jan gaat niet terug naar zijn werk maar blijft in de
kelder zitten. Er ontspint zich een gesprek tussen
Sytje en Jan over wanneer ze nou toch eindelijk
zouden kunnen trouwen. Omdat Sytje voor Albert
moet zorgen weigert die pertinent zijn toestemming
te geven. Zij heeft daarover ‘gedurig’ ruzie
met hem en zegt nu ‘dat zij zich liever wilde verdoen
dan zo door te leven’.
Ze pakt een mesje van tafel en steekt dat in haar
keel, ‘nevens haar strot’. Zij bloedt hevig, valt van
XXX
naar huis kan gaan, naar zijn moeder, om die niet
ongerust te maken.
Dat doet Jan, maar om kwart over tien is hij weer terug
bij de kelder in de Lange Leidsedwarsstraat. Hij
staat er ‘anderhalf kwartier’ aan te kloppen, maar er
wordt niet meer opengedaan, en dus gaat hij weer
naar huis. Onderweg drinkt hij nog een glas bier.
Een dag later wordt Jan weer verhoord, nu in aanwezigheid
van Sytjes vader. De verklaring wordt dan
een stuk uitgebreider. De Heren van het Gerecht
vragen of Jan die avond niet bij Sytje in bed is gekropen?
Ja, zegt Jan, ‘met sijn lijf op haar lijf’, maar hij
heeft geen ‘vleselijke conversatie’ met haar gehad.
Dat had daarvoor al wel meermalen had plaatsgevonden,
maar de bewuste avond niet. Hij ontkent
ook dat hij haar gedwongen zou hebben.
Kennelijk was Sytjes wanhoop nog niet geweken. Er
volgt een woordenwisseling waarin zij Jan uitscheldt
voor een moordenaar, met wie ze niet kan trouwen.
In de stukken wordt dat niet nader verklaard; we
kunnen aannemen dat mensen elkaar ook in de
18de eeuw in de hitte van de strijd dingen toevoegen
die ze niet werkelijk meenden.
Maar Jan vat het ernstig op: als zij niet meer met
hem wilde trouwen, dan met niemand anders. Jan
bekent dat, omdat Sytje’s zelfmoordpoging mislukt
was, het ‘het best was dat ik het dan maar doe’.
Waarop hij het knipmesje heeft genomen, dat naast
Sytje op het bed lag, ‘en dezelve daarop de strot
heeft afgesneden’.
Stadsgeneesheer Willem Roëll en de chirurgijns
Theo van Brederode en Jan Koenerding, die het lichaam
van Sytje Smidt onderzochten, verklaren dat
zij ‘drie gestookene wonden voor aan den hals’ hebben
geconstateerd, de eerste ‘even onder kin, door
het vel en onderliggende spieren’, de tweede ‘een
paar vingers breedte’ over de hele hals ‘van de twee
onderste wervels van de hals tot in het merg van de
ruggegraat’. Die diepe snee heeft de halsslagader
geraakt, ‘van welke na ons oordeel deselve heeft
moeten sterven’. De derde wond was ‘alleen door het
vel’. Het moet een waar bloedbad zijn geweest.
AMSTERDAMSE AKTEN
Op de rechterpagina:
het verhoor van Jan
Paasgeson door de
Heeren van het Gerecht,
op 1 mei 1731.
STADSARCHIEF
AMSTERDAM
de stoel en trekt ander meubilair ondersteboven.
Jan zegt dat zij niet gevochten hebben, wel dat hij
met haar worstelt om het mesje uit haar hand te
krijgen, waarbij zij hem ‘over de hand’ snijdt. Hij
stelpt het bloed van haar wond, die uiteindelijk niet
ernstig blijkt. Jan legt Sytje op bed en blijft naar
eigen zeggen tot half tien ’s avonds bij haar zitten,
om te voorkomen dat ze zichzelf iets zal aandoen.
Hij heeft niet een buurvrouw gewaarschuwd, zegt
hij, omdat Sytje had gezegd dat het allemaal niet zo
erg was en dat ze zich schaamde, en dat hij beter
Jans bekentenis wordt op een dag later, op drie mei,
nog eens aan hem voorgelezen. Hij blijft vrijwillig bij
zijn verklaring. De toedracht zoals Jan die opbiechtte
werd als bewezen aangenomen. Jan moet heel
goed hebben geweten, dat hij met zijn verklaring
zijn doodvonnis tekende.
Dat wordt voltrokken op zaterdag 2 juni 1731. De
enige coulance van het Gerecht was een eervolle
dood, onthoofding met het zwaard. Minder eervol
was dan weer dat zijn lijk naar de Volewijk werd
overgebracht, waar zijn lichaam op een rad werd
gezet, en zijn hoofd op een pen.
DIT ARTIKEL IS EEN BEWERKING VAN EEN VERHAAL UIT
HET BOEK GALG EN RAD. VERHALEN UIT DE GESCHIE-
DENIS VAN DE LIJFSTRAFFELIJKE RECHTSPLEGING, DAT
DEZER DAGEN VERSCHIJNT BIJ UITGEVERIJ NOORDBOEK.
NOORDBOEK.NL
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
35

Katholiek
blok in
Oost
In juli 2023 heeft de Barbaraschool
de deuren gesloten. De kleine
buurtschool aan het Eikenplein
begon in 1889 als een katholieke
meisjesschool, onderdeel van een
waar katholiek bolwerk.
DOOR SJOERD LINDERS
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
36
Bij de inzegening op 12 september 1889 staat de
nieuwe St.-Barbaraschool in een buurt in aanbouw,
naast de grote Bonifatiuskerk aan het
Kastanjeplein, die in 1886 is ingewijd. Het adres
van St.-Barbara is dan Eikenweg 11; het wordt pas
Eikenplein in 1912, als de school al twintig jaar bestaat
en aan de overzijde het Elisabeth Otter-Knollhuis
opent, een protestants opvanghuis voor alleenstaande
gefortuneerde dames.
Dat maakt het Eikenplein een plek voor vrouwen:
de St.-Barbaraschool is namelijk bestemd voor de
opleiding van meisjes ‘tot flinke Katholieke onderwijzeressen’
en staat onder leiding van de zusters
Franciscanessen van Bennebroek, een orde van actieve
zusters die op meerdere plekken in het land
een klooster met lagere scholen heeft.
De Sint-
Barbaraschool aan
het Eikenplein in
1984.
FOTO MARTIN
ALBERTS/
STADSARCHIEF
AMSTERDAM

BARBARASCHOOL
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
37

De kapel van de
zusters met muurschilderingen
en
glas-in-lood ramenin
1947. De foto is
in 2015 gevonden
op zolder in de Barbaraschool,
onder
de duivenpoep.
In 1887 schenkt de Amsterdamse makelaar
Theodor Westerwoudt 25.000 gulden aan de parochie
op verzoek van zijn vrouw Joanna Stoffels, die
op 18 december 1886 is overleden. Zij wilde dat er
elk jaar op 4 december, de feestdag van St.-Barbara,
drie heilige missen zullen worden opgedragen (à 5
gulden de mis) ‘tot rust harer ziel’, die door zoveel
mogelijk schoolkinderen moet worden bijgewoond.
4 December is ook de geboortedag van haar dochter
Maria.
Schets van de
indeling van het
complex.
Twee zusters gaan
in 1927 op cursus
bij de Nederlandse
Montessorivereniging
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
38
Het parochiebestuur koopt voor 19.680 gulden de
grond aan. Het gebouw wordt getekend door de architect
Evert Margry die ook de Bonifatiuskerk
heeft ontworpen. Een jaar later krijgt de parochie
een tweede gift, nu van de dochter, Maria
Westerwoudt. Vader Theodor is in 1888 overleden,
en Maria treedt in in een klooster in Sambeek. Zij
schenkt 12.000 gulden in obligaties, met het verzoek
de drie missen op te dragen aan haar beide
ouders, ‘het overige geld te besteden voor Kerk of
armen’.
Er komen op den duur meerdere scholen in het
gebouw. Via een ingang aan de Tweede Oosterparkstraat
kunnen de armste kinderen uit de
buurt naar de gratis lagere school. Aan de Derde
Oosterparkstraat komt een ingang naar de lagere
school voor ‘de dubbeltjes’, kinderen waarvan de
ouders wat meer te besteden hebben. Het gebouw
wordt aan deze kant uitgebreid en daarmee ontstaat
er ook ruimte voor een ‘kwartjesschool’, die
na de Eerste Wereldoorlog ULO (Uitgebreid Lager
Onderwijs) gaat geven. Kinderen van net wat beter
gesitueerde ouders kunnen hier hun lager onderwijs
uitbreiden met drie jaar Frans, Duits, geschiedenis
en aardrijkskunde. Samen met de bewaarscholen
(kleuterscholen) op de hoeken van het plein
heeft de St.-Barbaraschool maar liefst vijf deuren
om alle scholen te bereiken. De klassen zijn groot:
in 1913 telt elke klas minstens 48 leerlingen.
De zusters hebben hun klooster in het hoger uitgevoerde
middendeel. Ze slapen in kamers op zolder.
Ze mogen vanwege hun gelofte het klooster

BARBARASCHOOL
niet verlaten, maar ze hebben een moestuin, fruitbomen,
kippen en geiten. Om van het klooster
naar de kerk (‘de grote Bon’) te gaan moet de pastoor
of moeder-overste via de zesde klas van de lagere
school aan de Derde Oosterparkstraat lopen.
Kinderen in dit doorlooplokaal schieten dan in de
houding om de passant te begroeten. Volgens een
oud-leerling is het gevolg ‘… dat we in de klas niets
anders deden dan opstaan om dan in koor “dag eerwaarde
moeder” of “dag mijnheer pastoor” of “dag
mijnheer kapelaan” te roepen’.
De zusters beschikken vanaf 1911 over een sfeervolle
kapel met muurschilderingen en glas-in-lood ramen.
Deze ruimte is net als de eetzaal afgesloten
voor buitenstaanders; er staat met grote letters het
woord ‘slot’ op de deur. De zusters maken lange dagen.
Om middernacht gaan ze naar bed en om vijf
uur staan ze op. De eerste decennia hebben ze een
witte kap op met een grote zwarte kap er overheen
zodat alleen hun gezicht te zien is. Sommige kinderen
gaan er daarom vanuit dat de zusters geen haar
hebben.
In de jaren twintig komt er onder de zusters
Franciscanessen aandacht voor de Fröbelmethode
en voor de onderwijsmethode van
Maria Montessori. Beide worden in de St.-
Barbara-kleuterscholen toegepast. Twee zusters
gaan in 1927 op cursus bij de Nederlandse
Montessorivereniging. Volgens zuster Edwarda zijn
ze er een opvallende verschijning met hun kap en
koord: ‘Al gauw merkten de anderen dat we leergierige
en hartelijke onderwijsmensen waren en werden
we met het grootste respect behandeld.’
Schooltuintje en volière
De Montessori kleuterschool is zo’n succes dat veel
ouders dezelfde methode ook op de lagere school
willen hebben. De ambitieuze pastoor Schiphorst
die in 1933 aantreedt, gaat naar het internationaal
Montessoricongres in Amsterdam en keert
als enthousiast bewonderaar terug. Hij weet samen
met moeder-overste het kerkbestuur voor
zich te winnen, en in 1937 is de eerste katholieke
Montessorischool in Nederland een feit.
Klaslokalen zijn samengevoegd om meer ruimte
te maken, er is speciaal lesmateriaal, en kinderen
zitten in groepjes aan tafel, heel wat anders dan
de bankjes en tafels met ingebouwde inktpotten. Er
komen plantjes in de lokalen en op de binnenplaats
is plaats voor een schooltuintje en een volière. Er
is zelfs ruimte voor een miniatuurkapelletje zodat
kinderen hun eigen mis kunnen naspelen.
In 1984 wordt de Bonifatiuskerk
aan het Kastanjeplein
gesloopt.
FOTO MARTIN ALBERTS/
STADSARCHIEF
AMSTERDAM
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
39

In 1937 wordt St-
Barbara officieel een
Montessorischool. Er
is aandacht voor de
natuur, en het meisje
rechts werkt met
speciaal montessorimateriaal
op een
kleedje.
ARCHIEF
BARBARASCHOOL
In 1950 gaat pastoor Schiphorst met pensioen.
De nieuwe pastoor is minder gecharmeerd van
Montessorionderwijs; na de zomervakantie komen
de kinderen terug op school en het blijkt dat
de onderwijsmethode door het schoolbestuur weer
is omgezet in klassikaal onderwijs. Een deel van de
ouders richt een actiecomité op om de beslissing
via de aartsbisschop terug te draaien; volgens een
oud-leerling zijn de ouders met hun actie tot aan de
In 1913 telt elke klas
minstens 48 leerlingen
paus gegaan, maar zonder resultaat.
Tegelijkertijd stuurt de pastoor een brief om andere
ouders te waarschuwen tegen het actiecomité.
Affiches bij winkels worden weggehaald. Het gevolg
is dat alle Montessorileidsters en het schoolhoofd
zuster Canisio de St.-Barbaraschool verlaten.
In de jaren vijftig loopt het aantal leerlingen en het
aantal zusters terug. Door de jongens van de nabijgelegen
Laurentiusschool toe te laten kunnen de
scholen open blijven. Het klooster wordt in 1965
opgeheven. In het middendeel van het gebouw
wordt op 8 april 1967 hotel De Eik geopend, een
‘meisjeshotel’ waar jonge vrouwen tussen de achttien
en dertig jaar drie maanden kunnen verblijven.
Het is een initiatief van de Katholieke Vereniging
ter Bescherming van Meisjes, om jonge vrouwen
die in Amsterdam gaan werken een veilige overbruggingsperiode
te bieden. Op de zolder komen 78
slaapplekken en de kapel wordt een slaapzaal.
Al snel verruimt het hotel de regels zodat ook gemengde
schoolgroepen en jonge toeristen uit
heel Europa zijn toegestaan. Het hotel is daardoor
goed gevuld, maar toch heeft directrice E.M.L.
Verstrijden het zwaar te verduren. De verbouwing
heeft veel gebreken; de hotelkamers worden door
andere instanties gebruikt om ‘probleemgevallen’
te stallen. Vooral het echtpaar dat de huishouding
doet bezorgt de directie kopzorgen.
Mevrouw de Vries, hoofd huishouding, weigert de
ochtenddienst omdat ze niet vroeg op kan staan:
‘7 uur is te vroeg’. Haar man is kok en conciërge,
maar hij is volgens de directrice onhygiënisch in de
keuken en onhebbelijk (‘Ben je belazerd?!’) tegen de
gasten. Omdat het echtpaar met de kerst tegelijkertijd
vrij neemt moet de directrice al het werk doen.

BARBARASCHOOL
In 1969 blijkt dat de prognose over de bezetting te
optimistisch is geweest en per 1 oktober 1970 moet
De Eik sluiten.
Crèche Barbarella
In de jaren tachtig worden de kleuterschool en lagere
school samengevoegd tot een reguliere basisschool,
aangevuld met de crèche Barbarella. De
Bonifatiuskerk wordt in 1984 gesloopt; het schoolgebouw
blijft bestaan en wordt gerenoveerd. De
ruimte aan de Derde Oosterparkstraat komt los van
de school te staan en wordt verhuurd.
In 2000 wil de parochie het hele pand slopen om
er nieuwbouw voor terug te plaatsen, maar de gemeente
kent het gebouw de status gemeentelijk
monument toe. De Barbaraschool – inmiddels zon-
1956/1957:
leerlingen spelen
op zelfgemaakte
blokfluiten.
FOTO JETTY
VLOEIMANS/
SCHOOLBANK
der het heilige voorvoegsel – valt vanaf 2001 onder
de stichting Katholiek Basisonderwijs Amsterdam
Nieuw-West, die ouders en kinderen meerdere malen
laat schrikken met berichten over een potentiële
schoolsluiting.
Net als in de jaren vijftig mobiliseren ouders zich,
en weten ze sluiting te voorkomen. Met architect
Thomas Bernardt wordt een groot deel van het
charmante gebouw door de ouders gerenoveerd. De
verbouwing wordt in 2015 bekroond met de NRP
Gulden Feniks, de nationale prijs voor renovatie en
transformatie.
In 2017 wordt opnieuw een sluiting op het nippertje
afgewend, maar het leerlingaantal blijft steken op
130. De parochie, eigenaar van het pand, wil het gebouw
in 2022 in de verkoop doen; de bestuurder van
de scholenstichting KBA keurt op zijn laatste werkdag
goed dat de Barbaraschool het gebouw zal verlaten.
Ook over deze beslissing vindt geen overleg
plaats met de ouders of de medezeggenschapsraad.
Zo verdwijnt in 2023 een kleinschalige buurtschool,
de oudste basisschool van Amsterdam, die altijd
in hetzelfde gebouw gehuisvest was. Twee oudgediende
leerkrachten, juf Alice en juf Asha, sluiten
op 21 juli 2023 met tranen in hun ogen voor de laatste
keer de deur. De buurtbewoners rekenen er op
dat het statige gebouw zijn maatschappelijke functie
zal behouden.
Op 8 april 1967 wordt hotel De Eik
geopend, een ‘meisjeshotel’ waar jonge
vrouwen veilig kunnen wonen.
STADSARCHIEF AMSTERDAM
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
41

‘Dus zó zag
mijn buurt
eruit!’
Gepensioneerd schooldirecteur Theo Durenkamp (1949) heeft
hetzelfde geboortejaar als Ons Amsterdam. Als middelbare
scholier kreeg hij van zijn ouders voor Sinterklaas een
abonnement. Durenkamp heeft de stad flink zien veranderen,
en niet altijd ten goede. ‘Het gebouw van de Nederlandsche
Bank is een puist in het aangezicht van Amsterdam.’
DOOR JANNA TOEPOEL
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
42
ijn eerste Ons Amsterdam las ik als 16-jarige
in de bibliotheek op het Surinameplein.
In het tijdschriftenrek vond ik het oktobernummer
van 1965, met daarin een artikel
over de Willemsparkbuurt. Vooral de foto’s
intrigeerden mij. Ik herkende de Amstelveenseweg,
de Zeilstraat, de Sophialaan; mijn eigen buurt.
Rond 1890 was de omgeving daar nog heel landelijk.
De Koninginneweg was een slingerende dijk, waar
slechts een paar huizen aan stonden. De tram reed
niet verder dan de Saxen Weimarlaan; daar hield de
stad zo’n beetje op. Het was voor mij een ‘aha-erlebnis’:
dus zó zag mijn buurt er tachtig jaar geleden
uit!’
Een 12-jarige Theo
Durenkamp voor de
St-Agneskerk aan de
Amstelveenseweg,
vlak voor vertrek op
kampweek in 1962.
‘Thuis vertelde ik over mijn ontdekking. Mijn vader
is zelfs nog een keer mee geweest naar de bibliotheek
om de foto’s te bekijken. Hij vond ze ook interessant.
Een paar weken later kreeg ik met Sinterklaas
van mijn ouders een abonnement.’
En sindsdien bent u onafgebroken abonnee
geweest?
‘Ja. De St. Jozefschool in Sloten, waar ik in 1971 begon
als onderwijzer, had ook een abonnement. Toen
de school in 1988 vanwege een teruglopend leerlingenaantal
moest sluiten, erfde ik de hele collectie.
Zodoende heb ik de jaargangen 1965 t/m 1988 nu
dubbel.’
Hebt u altijd in Amsterdam gewoond?
‘In 1955 – ik was vijf – zijn we vanuit Zeeland verhuisd
naar Amsterdam. We woonden in de Zeilstraat;
toen de grote doorgangsroute naar Den Haag
en Schiphol. Al het verkeer dat Amsterdam binnenkwam,
moest langs mijn huis. Dat gold ook voor
staatshoofden en andere prominente figuren. Ik
weet nog dat ik op het Hoofddorpplein ging kijken
naar koningin Elizabeth en koningin Juliana, die samen
in een open auto zaten. De Sjah van Perzië heb
ik ook gezien. En de Beatles natuurlijk! Zij reden
in 1964 pal langs onze voordeur. Anders dan de koninklijke
gasten, moesten de Beatles gewoon wachten
voor het stoplicht aan de Amstelveenseweg.’
Wat is uw favoriete rubriek?
‘“25 en 50 jaar geleden”. Als ik dat lees, denk ik telkens:
Ah, dat weet ik nog heel goed! Of, die heb ik

FOTO HANS VAN DEN BOGAARD
ONS AMSTERDAM 75 JAAR
LEUEK LEZER
ook vaak: Ik dacht dat het veel korter geleden was!’
‘Ik kan me bijvoorbeeld het Bouwvakkersoproer
herinneren. In de zomer van 1966 liep een protest
van bouwvakkers over de uitbetaling van hun vakantiegeld
volledig uit de hand. De binnenstad was
één groot machtsvertoon van alle soorten politie
en militairen. In de Zeilstraat merkten we er niets
van, maar ik volgde alles via de radio. ’s Avonds na
het eten ben ik toch nog even naar het centrum gefietst.
Op de Dam stond een politiehuisje: alle ramen
waren ingeslagen. Overal lagen stenen en rotzooi.
Ik stopte om te kijken, en er kwam meteen
een agent op me af, met een karabijn. “Hup, doorfietsen!
Niet stilstaan!”’
‘Het bleef nog lang onrustig. In de weken na het
Bouwvakkersoproer liepen er wel vijf verschillende
soorten agenten door de stad: de gewone gemeentepolitie;
de marechaussee met een indrukwekkend
uniform vol koorden en knopen; de rijkspolitie; soldaten
in donkerbruin en groen… Al die verschillende
uniformen! Het was bijzonder om te zien.’
Waarom bent u abonnee?
‘Ik ben geïnteresseerd in de manier waarop de stad
verandert. Wat ik leuk vind aan Ons Amsterdam is
de herkenbaarheid. Je ziet een stukje stad dat eigenlijk
al verdwenen is, en toch komt het je vertrouwd
voor. Ik heb Amsterdam enorm zien veranderen.
De katholieke jeugdbeweging waar ik lid van
was, Gilde Jong Nederland, had een clubhuis vlak
naast de Ringdijk. Daar speelden we buiten. Via een
smal paadje klommen we de Ringdijk op; die stond
Ons Amsterdam portretteert dit jubileumjaar een aantal
trouwe lezers. Mocht u ook zo’n verhaal kunnen vertellen,
schrijf dan naar webredactie@onsamsterdam.nl
vol struiken. Begin jaren zestig moest dat allemaal
weg, om plaats te maken voor de snelweg. De landelijke
omgeving is compleet verdwenen.’
‘Er is veel lelijks bij gekomen. De koepelkerk op het
Leidsebosje is afgebroken. En dat we het Paleis voor
Volksvlijt nooit herbouwd hebben, is een schande.
Daar staat nu dat gedrocht van de Nederlandsche
Bank: een puist in het aangezicht van Amsterdam.
De Universiteitsbibliotheek op het Singel is ook een
aanfluiting; zo’n vierkante gevel tussen al die historische
panden. Dat zijn ingrepen waarvan ik zeg:
Tjongejongejonge. Moet dat nou?’
Worden er ook mooie dingen gebouwd in
Amsterdam?
‘Oei, dat valt niet mee hoor, om iets te bedenken.
Maar je moet uitkijken dat je niet verzuurt en alleen
nog maar het negatieve ziet. Dus ik wil toch
een antwoord geven.’ Na even nadenken: ‘Ik vind
dat heel veel panden goed worden opgeknapt. De
Nieuwezijds Voorburgwal is mooi geworden. Er is
meer ruimte voor voetgangers. Het zou natuurlijk
nog beter zijn om de gracht terug te graven. Hup,
de Nieuwezijds Voorburgwal weer vol water. Helaas
zie ik dat niet meer gebeuren. We zijn te zeer gewend
aan de situatie zoals die nu is.’
‘Overigens is ons idee van mooi en lelijk erg tijdgebonden.
Neem bijvoorbeeld De Bazel, aan de Vijzelstraat.
Dat is toch best een fraai pand. Maar toen
het gebouwd werd in de jaren twintig waren de
Amsterdammers kwaad. Het zou een gedrocht zijn;
een verminking van de binnenstad. Hetzelfde geldt
voor het Centraal Station. Daar hebben heel veel
mensen zich tegen verzet. Gekkenwerk vond men
het, om het open havenfront dicht te bouwen. Nu
zou niemand meer anders willen.
Zo zie je maar: alles went. Ook lelijke gebouwen.’
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
43

RECENSIE
44 ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024 BOEKEN
Onderneemster in mode
WINKELDOCHTERS
GROEI EN BLOEI VAN
HET AMSTERDAMSE
MODEHUIS DE MEIJERE
IN DE NEGENTIENDE
EEUW
Marit Eisses en Jacoba de
Jonge-de Meijere
Waanders
224 blz
€ 35,00
Lady verlichting
Mina de Meijere werd al
zeer jong aan het werk gezet
in de winkel en garen
en band van haar moeder,
die ze daarna voortzette,
eerst met haar broer en
vanaf 1855 geheel alleen.
In De Meijeres ‘affaire in
manufacturen en modeartikelen’
stond Parijse
mode centraal. Ze reisde
zelf naar Frankrijk om inkopen
te doen en ze gaf de
zaak een passende naam,
‘Maison à la Ville de Paris’.
Begin jaren zeventig gingen
de zaken zo goed, dat
de winkel kon verhuizen
naar de Leidsestraat.
Tot 1905 zou De Meijere
beeldbepalend zijn voor de
winkelstraat, tot de zaak
werd overvleugeld door
nieuwkomers als Hirsch en de Bonneterie.
Eisses portretteert deze kranige ondernemer in de
context van haar familie, die zich met haar opwerkte
uit een nederig begin in de Jordaan tot hofleverancier,
en van de ontwikkeling van het Amsterdamse winkellandschap
in de tweede helft van de 19de eeuw.
Bovendien hebben de twee auteurs zich grondig verdiept
in het aanbod van De Meijere, de enorme variatie
in stoffen en materialen, wat voor kleding daarvan
werd gemaakt, en voor welke clientèle. Zo ontstaat
een gedetailleerd, leesbaar en fijn geïllustreerd beeld
van een ‘gewone’ winkel, gedreven door een gewone,
maar toch bijzondere Amsterdamse.
KOEN KLEIJN
Marleen de Vries is goed thuis in de levens van de mannen en vrouwen die in de 18de
eeuw actief waren in de letteren, wetenschappen en politiek. Daar zijn lieden onder
die de gemiddelde lezer alleen kent van staatnamen in 19de-eeuwse wijken – Kinker,
Wolff, Deken – en nog veel meer rare vogels, zoals Swedenborch en Van Hogendorp,
die zijn vrouw tijdens een bevalling hypnotiseerde. Door een aaneenschakeling van
biografietjes en schetsen van politieke en maatschappelijke ontwikkelingen zou een
beeld moeten ontstaan van ‘de Verlichting’. De Vries introduceert het fenomeen als
een vrouwenfiguur, ‘Lady Verlichting’, die herhaaldelijk opduikt om de uiteenlopende
figuren en gebeurtenissen in één langere ontwikkeling te plaatsen. Dat lukt haar niet.
Voor De Vries betekent ‘Verlichting’ een ontwikkeling naar democratie, naar vrijheid
van meningsuiting, naar de onttovering van de maatschappij ten gunste van seculiere
inzichten. De Vries projecteert haar ‘moderne’ interpretatie op figuren die daar
duidelijk heel anders over dachten. Het ontbreekt aan een vermogen tot synthese; de
lezer blijft aan de oppervlakte, bij de – op zich vermakelijke – losse brokken.
KOEN KLEIJN
Verslag uit de crisistijd
AJAX IN CRISIS
Menno de Galan
Alfabet
141 blz.
€ 14,99
Op de omslag van Ajax
in Crisis van journalist
en Nieuwsuur-redacteur
Menno de Galan prijkt een
witte cirkel met daarin de
tekst: ‘Wat is er in vredesnaam
gebeurd?’ Voor
iedereen die een antwoord
zoekt op die, voor voetballiefhebbers
prangende,
vraag na een periode van
absolute chaos bij AFC
Ajax is dit boek een must.
De Galan duikt met tegenzin
in het verhaal, want hij
had eigenlijk besloten na
zijn boek De nieuwe eeuw
van Ajax zijn jeugdherinneringen
neer te pennen.
Maar na een gesprek van
zes uur met ‘een insider’, besloot de auteur dat hij
genoeg redenen heeft om zelf de crisis te reconstrueren.
Startschot is de winterstop van 2021, waarin
Ajax nog zeer succesvol is. Maar een mailtje op 25
januari 2022 van algemeen directeur Edwin van der
Sar aan het Ajax-personeel, naar aanleiding van de
BOOS-uitzending over misstanden bij tv-programma
The Voice of Holland, blijkt aanleiding tot het ontslag
van directeur voetbalzaken Marc Overmars en een
bestuurlijke en voetbaltechnische crisis bij de club.
Wat volgt is een page-turner waarin De Galan de
lezer trakteert op smeuïge insiderinformatie, uit
zowel kleed- als bestuurskamer. Het boek benadert
het antwoord op de vraag wat er in vredesnaam is
gebeurd en sluit af met het bijna moedeloze: ‘Jammer
dat we niet meer aan Johan kunnen vragen hoe het
verder moet.’
PHILIP FOKKER
VERLICHT EN VILEIN
DE BIOGRAFIE VAN
ACHTTIENDE-EEUWS
NEDERLAND
Marleen de Vries
Balans
512 blz.
€ 34,95

AGENDA
MUSEA
Witsen in brieven
WILLEM WITSEN
(1860-1923)
EEN KUNSTENAARS-
PORTRET IN BRIEVEN
Samengesteld door
Ester Wouthuysen,
Linda Modderkolk, Odilia
Vermeulen
Verloren
307 blz.
€ 35,00
Willem Witsen is in 1860
geboren in Amsterdam.
Hij groeide op aan
de Prinsengracht en
kreeg zijn opleiding
aan de Amsterdamse
Rijksacademie, om
vervolgens een gewaardeerd
schilder, etser en
fotograaf te worden – en
de spil van een groep
kunstenaars die als de
Tachtigers de geschiedenis
is ingegaan.
Witsen was een brievenschrijver.
Ter gelegenheid
van zijn sterfdag
honderd jaar geleden,
13 april 1923, stelden
kunsthistorici Ester
Wouthuysen en Linda
Modderkolk, samen
met Odilia Vermeulen (kleindochter van componist
Alphons Diepenbrock die teksten van de Tachtigers
op muziek zette) een bloemlezing samen. Hierin
zijn 141 brieven opgenomen: 85 van Witsen, onder
andere aan schilders als Jacobus van Looy, George
Breitner, Jan Veth, en schrijvers als Willem Kloos,
Albert Verwey, Arthur van Schendel, en 56 brieven
aan Witsen.
‘Bij de keuze van de brieven,’ zo schrijven de samenstelsters
in hun Verantwoording, ‘stonden het
leven, het werk, de vriendschappen en de liefdes
van Witsen centraal met de bedoeling om een portret
van deze kunstenaar op te roepen. Schetsmatig
weliswaar, omdat door de aard van het materiaal en
de selectie het beeld fragmentarisch is. Zo komt bijvoorbeeld
de grote en langdurige vriendschap met
George Hendrik Breitner – letterlijk tot in de dood,
want ze zijn zij aan zij begraven – in deze bloemlezing
vrijwel niet naar voren. Breitner bewaarde
nauwelijks brieven.’
Ondanks deze beperking zijn de samenstelsters,
die de brieven van heldere achtergrondinformatie
voorzien, er niet alleen in geslaagd een beeld op te
roepen van het artistieke klimaat rond 1900, maar
vooral ook van het persoonlijke leven van Witsen.
KO VAN GEEMERT
SCHRIJVERS OVER
INDONESIË
In het kader van de Grote Indonesië
tentoonstelling, te zien tot 1 april, opent
de Nieuwe Kerk op woensdag 14 februari
ook in de avond de deuren. Bekende Nederlandse schrijvers
gaan dan in gesprek over de geschiedenis van Indonesië.
Verhalen uit Indonesië // 14 februari, 20.00-22.00 uur // nieuwekerk.nl
BEWAARD VOOR DE STAD
Jaarlijks schenken honderden mensen
historische stukken aan Stadsarchief
Amsterdam. De meest bijzondere zijn nu
te zien in De Bazel. In de Filmzaal speelt
een compilatie van de mooiste fragmenten
uit geschonken films.
Schenkingen 2021-2023 // t/m 25 februari // amsterdam.nl
FRANS HALS IN HET RIJKS
Met zijn eigenzinnige, losse schilderstijl
was Frans Hals een van de belangrijkste
schilders van de 17de eeuw. Vijftig
van zijn schilderijen zijn te zien in het
Rijksmuseum. Het groepsportret Feestmaal van de officieren van
de Sint-Jorisschutterij verlaat hiervoor – voor het eerst ooit – de
stad Haarlem.
Frans Hals. Zijn tijd ver vooruit // 16 februari-9 juni // rijksmuseum.nl
VIOLEN BOUWEN
Vioolbouwer Hubert de Launay geeft een
lezing over de geschiedenis van zijn instrument.
Daarbij heeft hij speciale aandacht
voor de Amsterdammer Hendrik
Jacobs, grondlegger van de oud-Hollandse
vioolbouw.
De glorietijd van de Nederlandse vioolbouw // dinsdag 27 februari 13.30 uur
in de Oranjekerk // amsterdamhv.nl
SCHEEPSWERF ’T KROMHOUT
’t Kromhout is de laatste overgebleven
scheepswerf in het Oostelijk
Havengebied. De Westhal is nog altijd
in gebruik; de Oosthal doet nu dienst
als museum. Een vaste expositie toont de (nog altijd werkende)
Kromhout-motoren die hier sinds 1895 gemaakt werden.
Museum ’t Kromhout // dinsdag 10:00-15:00 uur, elke derde zondag van de
maand, 12:00-15.30 uur // kromhoutmuseum.nl
JANUARI/FEBRUARI 2024 ONS AMSTERDAM
45

FIJN DAT U MEELEEST
ONS AMSTERDAM JANUARI/FEBRUARI 2024
Verf met speculaaskruiden
Ellen Pouwels herinnert zich de Sinterklaas-etalage van
De Bijenkorf op de hoek van de Dam naar aanleiding van het
artikel in het decembernummer: ‘Een bewegend tafereel van
poppen en speelgoedberen, alles onbetaalbaar duur. Van
heinde en ver kwam men zich vergapen aan zoveel luxe.’ Zij
voegt daar een opvallende herinnering aan toe: ‘De vensterbank
van de etalage was voorzien van een laag verf met daarin
speculaaskruiden om de sfeer te verhogen.’ Een geweldig
idee, maar kan iemand dat bevestigen?
Harry de Bruijn reageert op het artikel van Bab Barens
over de atleet Wim Slijkhuis in hetzelfde nummer. Hij werkte
in de winkel van Leo van der Kar op de Ceintuurbaan. Barens
schreef dat Van der Kar fuseerde met Perry, en dat de winkels
Van der Kar gingen heten. Dat is niet helemaal correct,
aldus de Bruijn.
In 1866 opende in Amsterdam het eerste filiaal van The
English American Warehouse Perry & Co. In 1959 werd
‘Perry’ verkocht aan De Bijenkorf, die het fuseerde met de
sportwinkel van Leo van der Kar tot Perry van der Kar, in 1978
omgedoopt tot Perry Sport. In 2015 had Perry Sport nog zo’n
zeventig vestigingen in Nederland. Op 6 december 2023 ging
het moederbedrijf van Perry Sport, Aktiesport en Sprinter
failliet.
Overigens zijn de straatnamen van de Nederlandse versie
van Monopoly gebaseerd op vestigingen van Perry. De
directeur ontwikkelde de Nederlandstalige versie, die 1940
uitkwam. Hij koos voor de plaatsen waar Perry filialen en
magazijnen had: Amsterdam, Rotterdam, Den Haag,
Groningen, Utrecht, Haarlem en Arnhem.
Bianca du Mortier, tot april 2023 Conservator Kostuum
in het Rijksmuseum, las ‘met plezier & interesse’ het artikel
over de firma A.F. Herbermann. ‘In de kostuumverzameling
van het Rijksmuseum bevinden zich twee zwarte zijden, hoge
hoeden en een kartonnen hoedendoos van Herbermann. De
ene hoed, een chapeau claque met een mechanisme waardoor
de bol plat wordt, heeft nog het adres Koningsplein 14
en moet dus van vóór 1896 zijn. De andere heeft – net zoals
de hoedendoos – adres Koningsplein 18/20 en moet dus van
vóór 1904 zijn. Beide dateringen konden dankzij het artikel
worden gepreciseerd.’
RIJKSMUSEUM AMSTERDAM
COLOFON
ONS AMSTERDAM
Klantenservice en abonnementen
Ten Brink Abonnementenadministratie,
Postbus 1064, 7940 KB Meppel,
telefoon (085) 016 00 75,
lezersservice@onsamsterdam.nl
Redactie Koen Kleijn (hoofdredacteur),
Marchien den Hertog (eindredacteur),
Froukje Holtrop (beeld redacteur),
Janna Toepoel (redacteur), Philip Fokker
(online-redacteur), Jitske Hell (stagiaire).
Adres Nieuwezijds Kolk 28, 1012 PV
Amsterdam
Telefoon 020-3053655
E-mail redactie@onsamsterdam.nl
Internet www.onsamsterdam.nl
Redactieadviescommissie Voorzitter:
A. de Wildt (Amster dam Museum).
Leden: E. Bergvelt (Culturele Studies UvA),
L. Smit (Stadsarchief), A. Oxenaar
(Architectuurhistoricus), B. van Woerkom
(Joods Historisch Museum).
Vormgeving en productie
FIZZ | Digital Agency – fizz.nl
Druk
Veldhuis Media BV, Meppel
Uitgever Uitgeverij Ons Amsterdam B.V.
in samenwerking met Virtùmedia, Pepijn
Dobbelaer, telefoon: (030) 6920677,
e-mail: pdobbelaer@virtumedia.nl
Advertenties Paul Revier,
telefoon: (030) 2027426,
e-mail: previer@virtumedia.nl
Marketing & samenwerkingen
Tamara van Dijk
telefoon: (030) 3072247
email: tvandijk@virtumedia.nl
Rob van der Linden,
telefoon: (030) 3031295,
e-mail: rvanderlinden@virtumedia.nl
Distributeur Betapress, www.betapress.nl
Prijs jaarabonnement Nederland € 67,95
bij automatische incasso (bij betaling
via factuur € 70,95). Europa € 86,45 bij
automatische incasso (bij betaling via
factuur € 89,45), Buiten Europa € 91,45
automatische incasso (bij betaling via factuur
€ 94,45). Overige prijzen op aanvraag.
Abonnementsgeld dient bij vooruitbetaling
te worden voldaan. Abonnementen kunnen
per nummer ingaan en worden automatisch
verlengd, tenzij een maand voor het
verstrijken van de abonnementsperiode
bericht van opzegging is ontvangen.Wilt
u uw abonnement opzeggen? Mail dan
naar lezersservice@onsamsterdam.nl.
Opzeggingen worden onzerzijds schriftelijk
bevestigd.
Reprorecht Het auteursrecht van de in
dit tijdschrift verschenen artikelen wordt
voorbehouden. Op toegestane verveelvoudiging
is het wettelijk bepaalde reprorecht
van toepassing.
Beeldrecht We hebben getracht alle rechthebbenden
te achterhalen, mocht u menen
dat u nog rechten kunt laten gelden, wilt u
zich dan melden bij de redactie?
ISSN 0166-1809
46

Yogi?
Outdoor mens?
Geschiedenis liefhebber?
Geef jezelf een tijdschrift cadeau!
Schrijf je in voor
de nieuwsbrief en
ontvang direct
€ 5,- korting!
Welkom bij Tijd voor Tijdschriften, de webshop voor
tijdschriften met karakter. Met +/- 50 titels is er voor
iedereen wat te vinden. Verras jezelf (of een ander)
met een abonnement.
Met deze korting heb je al een
jaarabonnement vanaf slechts €9,95
Ga naar:
www.tijdvoortijdschriften.nl