Priručnik o lekovitim biljkama

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/313010969
Priručnik o lekovitim biljkama
Book · March 2011
CITATIONS
0
READS
28,907
2 authors, including:
Danijela Avramović
University of Niš
69 PUBLICATIONS 20 CITATIONS
SEE PROFILE
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
Valorizacija prirodnih vrednosti Istočne Srbije View project
Economic Aspects of Occupational Health and Safety and Environmental Economics View project
All content following this page was uploaded by Danijela Avramović on 28 January 2017.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

Novica Ran|elovi}, Danijela Avramovi}
PRIRU^NIK O LEKOVITIM
BILJKAMA
raspoznavanje, branje i za{tita
SOKOBANJA, 2011.

Novica Ran|elovi} i Danijela Avramovi}
PRIRU^NIK O LEKOVITIM BILJKAMA
Izdava~I:
Udru`enje za lekovito bilje DR. JOVAN TUCAKOV - Sokobanja
DO FILM PUBLIK ART
Za izdava~a:
Neboj{a Stanojevi}
Urednik:
Milica Buha
Recenzent:
Dr Vlastimir Stamenkovi}
Dizajn i priprema za {tampu:
FPA CREATIVE TEAM
[tampa:
COLORGRAFX
Tira`: 1000
Izrada ove publikacije omogu}ena je uz pomo} ameri~kog naroda preko Agencije
Sjedinjenih Ameri~kih Dr`ava za me|unarodni razvoj (USAID). "Udru`enje Dr
Jovan Tucakov" je u potpunosti odgovorno za sadr`aj ove bro{ure, koji ne mora
nu`no odra`avati stavove USAID-a ili vlade Sjedinjenih Ameri~kih Dr`ava.

P R E D G O V O R
Ova publikacija nastala je iz na{eg li~nog iskustva i iskustva na{ih
prakti~ara na terenu u prikupljanju i prou~avanju lekovitih biljaka. Novina
ovog priru~nika je {to on sadr`i vi{e informacija o za{titi lekovitih biljaka,
dok su ostale informacije na pre|a{njem nivou.
Publikacija }e biti koristan priru~nik svim sakuplja~ima lekovitih
biljaka na terenima {irom Srbije, a naro~ito u podru~jima gde je ova
delatnost ve} tradicionalna - u okolini Sokobanje (Rtanj, Ozren, Devica),
Zaje~ara (Stara planina, Tupi`nica, Mali i Veliki Stol), Svrljiga (Svrlji{ke
planine, Tresibaba), Prokuplja (Pasja~a, Radan, Sokolovica), Ni{a (Suva
planina, Kalafat, Seli~evica) i dr. Ova knjiga }e predstavljati dragoceni
priru~nik za raspoznavanje, branje i za{titu lekovitih biljaka.
U priru~niku je obra|eno oko stotinu lekovitih biljnih vrsta na{ih
krajeva koje bera~i mogu sakupljati, vode}i ra~una o Naredbi o zabrani
sakupljanja pojedinih za{ti}enih vrsta divlje flore i faune (koja se donosi
po~etkom svake godine) s ciljem da se ne ugrozi njihov opstanak. Svi
zainteresovani bera~i se moraju obratiti nadle`nim istitucijama (Zavod
za za{titu prirode, Inspekciji za za{titu `ivotne sredine i dr.) kako bi
dobili dozvolu za branje odre|enih koli~ina lekovitih biljnih vrsta za
teku}u godinu. Osim toga, data su kratka uputstva o na~inu sakupljanja,
lagerovanja, pakovanja i prerade, kao i kalendar sakupljanja lekovitih
biljaka.
U priru~niku je za svaku biljnu vrstu dat opis i tip stani{ta na kojem
se mo`e na}i, vreme cvetanja, delovi koji se koriste (droga, sirovina),
primena u narodnoj medicini (etnomedicini).
Autori

S A D R @ A J
PREDGOVOR ......................................................................................
3
OP[TI DEO
- BRANJE, SU[ENJE, LAGEROVANJE I PRERADA
LEKOVITIH BILJAKA ...............................................................
- RE^NIK BOTANI^KIH POJMOVA ...........................................
- KALENDAR BRANJA LEKOVITIH BILJAKA .............................
- ADRESAR OTKUPLJIVA^A LEKOVITOG,
AROMATI^NOG I ZA^INSKOG BILJA
I [UMSKIH PLODOVA .....................................................
- ZA[TITA LEKOVITIH BILJAKA ..............................................
5
6
11
14
15
POSEBNI DEO
- LEKOVITE BILJKE NA[IH KRAJEVA ....................................
INDEX NARODNIH IMENA ...............................................................
INDEX LATINSKIH IMENA ................................................................
LITERATURA .......................................................................................
17
95
95
96

BRANJE, SU[ENJE, LAGEROVANJE
I PRERADA LEKOVITIH BILJAKA
Razli~iti delovi samoniklih lekovitih, aromati~nih i za~inskih biljaka koriste se
kako u farmaceutskoj i prehrambenoj industriji, tako i u narodnoj medicini
kao fitoterapeutska sredstva, ili u kulinarstvu. Iz napred navedenih razloga je
neophodno poznavanje na~ina prikupljanja tih delova.
Koren (radix) jednogodi{njih biljaka se sakuplja na kraju vegetacijske
sezone, u jesen, a vi{egodi{njih u jesen i prole}e. Aromati~no korenje bi trebalo
samo krpom o~istiti, a nearomati~ne oprati u vodi, a nakon toga ise}i na
sitne delove i osu{iti. Su{enje se mo`e obaviti nizanjem na konac ili rezanjem
na tanke listi}e i su{enjem na specijalnim mre`ama. Su{enje se vr{i
prirodnim putem, mo`e i na suncu, ili u su{arama. Osu{eni korenovi se
pakuju u kartonske kutije (nearomati~ni) ili u staklene posude (aromati~ni).
^uvaju se u suvim i hladnim prostorijama. Posebno treba naglasiti da je
nakon va|enja korena neophodno odse}i korenovu glavu i vratiti
je u zemlju, kako bi se slede}e godine iz nje razvila nova biljka.
Stablo (caulus) i listovi (folium) - nadzemni delovi biljaka (herba)
se sakupljaju dok su jo{ mladi i so~ni, uglavnom pre cvetanja. Sakupljanje
se obavlja tokom suvih i sun~anih dana, a najpovoljniji period za ve}inu
biljnih vrsta je prepodne od 10 do 11 i od 14 do 15 sati. Za branje se koriste
makaze ili no`, a za odlaganje papirna ili pamu~na ambala`a. Plasti~ne kese
nisu preporu~ljive jer se biljni materijal zapari i gubi na kvalietu. Svi delovi
biljke bi trebalo da budu sve`i. Tako sakupljeni se raprostiru u tankim slojevima
na lesama (drvene ili od platna), a mo`e se koristiti i ~ista hartija (pakpapir)
i povremeno okre}u. Na taj na~in se dobija suva, zelena i zdrava sirovina
spremna za upotrebu. Ovako dobijena sirovina se pakuje u posebne
kutije ili d`akove od hartije, etiketira i skladi{ti.
Cvetovi (flos) se sakupljaju kada su u punom razvoju (procvetale biljke).
Aromati~ni cvetovi se sakupljaju pre izgrevanja sunca, a nearomati~ne oko
podneva, kada se osu{e od rose. Su{enje se obavlja u tankom sloju na
povoljnoj podlozi (hartija, platno, drvo, mre`a). Nearomati~ni cvetovi se
pakuju u kartonske kutije ili kese, a aromati~ni u staklenke. Cvetovi se tako|e
~uvaju na suvom i hladnom mestu.
Plodovi (fructus) i semenke (semen) se beru kada su potpuno zreli, ali
postoje i izuzeci. Tako se {ipurak ru`e bere kad zarudi, jer kao potpuno zreo
mo`e da omek{a. Zarudeli {ipurak ima vi{e vitamina C od potpuno zrelog,
lak{e se su{i i prera|uje.
5

Kora (cortex) se skida rano u prole}e, jer se u to vreme lako odvaja od
drveta. Skida se samo zdrava, glatka, mlada i `iva kora. Ispucala, stara i
mrtva kora nema lekovita svojstva. Kora se odmah se~e na sitnije delove,
su{i i pakuje u kese od hartije.
Pupoljci se beru u rano prole}e, kada se naj~e{}e i razvijaju. Pupoljci breze,
bora, topole i jo{ nekih biljaka se beru jo{ u februaru. Su{e se na promajnom
mestu i pakuju u kese od hartije.
RE^NIK BOTANI^KIH POJMOVA
DELOVI BIJKE
PRA[NIK
@IG TU^KA
STUBI] TU^KA
CVET
PLODNIK TU^KA
KRUNI^NI
LISTI]
^A[I^NI LISTI]
CVETNA DR[KA
CVETNA DR[KA
LIST
KOREN
LISKA
LISNA DR[KA
LISNA OSNOVA
6

RAZLI^ITI OBLICI LISTA
IGLI^AST LINEARAN LANCETAST JAJASTO JAJAST IZDU@ENO OBJAJAST
LANCETAST
JAJAST
LOPATI^AST OKRUGLAST [TITAST BUBRE@AST
ROMBI^AN TROUGLAST STRELAST KOPLJAST PERAST
SRCAST OBRNUTO DLANOLIK PRSTASTO
SRCAST
SLO@EN
7

OBOD LISKE
CEO VIJUGAV NAZUBLJEN TUPO NAZUBLJEN
TESTERAST DVOJNO TESTERAST TRNOVITO TESTERAST GRUBO TESTERAST
NERVATURA LISTA
PERASTA MRE@ASTA PARALELNA
POLO@AJ LISTA
NA LISNOJ DR[CI SEDE]I OBUHVATA STABLJIKU SA RUKAVCEM
8

SLO@ENI LISTOVI
NEPARNO PARNO TROJNO
PERASTO SLO@ENI PERASTO SLO@ENI PERASTO SLO@ENI
RASPORED LISTOVA NA GRANI
NASPRAMAN UNAKRSNO NASPRAMAN NAIZMENI^AN
PR[LJENAST
9

RAZLI^ITI TIPOVI CVASTI
GLAVICA KLIP UVOJAK JEDNOSTRANI GROZD KLAS
(MONOHAZIJUM) GROZD
[TIT METLICA GRONJA SLO@ENI [TIT
[TITASTA METLICA
DIHAZIJUM
PODZEMNI ORGANI
RIZOM
LUKOVICA
KRTOLA
OSOVINSKI KOREN
REPA
GOMOLJ
(KRTOLASTA LUKOVICA)
10

KALENDAR BRANJA LEKOVITIH BILJAKA
Sve biljne vrste, pa tako i lekovite biljke odlikuju se smenom odre|enih faza razvi}a (fenofaze) tokom `ivota i tokom
godine, odnosno tokom jednog vegetacionog ciklusa. Kod svih biljnih vrsta razlikuju se ~etiri karakteristi~ne fenofaze:
pupljenje, listanje, cvetanje i plodono{enje. Zajedno sa klijanjem, to su osnovne faze razvi}a biljke. Faze razvi}a i fenofaze
je neophodno dobro poznavati za svaku vrstu, kako bi se mogao izraditi kalendar sakupljanja lekovitih biljaka. Taj
kalendar ne}e biti isti za svaki deo na{e zemlje, jer razli~ite biljke imaju razli~ito vreme pojavljivanja odre|enih fenofaza
u zavisnosti od mnogih faktora: nadmorske visine, makro- i mezoklime, reljefa, geografske {irine i dr. Najva`nije je
znati da se biljke beru tokom cele godine i da aktivnost sakuplj~a biljka ni jednog trenutka ne prestaje.
Tabela 1. Kalendar sakupljanja lekovitih biljaka obra|enih u knjizi, sa koli~inama sve`e sirovine potrebnim za dobijanje 1 kg
osu{ene. Zbog nedostatka relevantnih podataka za nekoliko biljaka ovi podaci nisu dati.
Doma}i naziv
An|elika divlja
Bela mrtva kopriva
Bokvica
Borovnica
Breza
Br{ljan
Verbena
Vidova trava
Vilino sito
Vijo{nica
Virak
Vranilova trava
Vrba bela
Gavez crni
Glog
Dan i no}
Divizma
Biljna vrsta
Angelica pan~i}ii Vandas
Lamium album L.
Plantago sp. L.
Vaccinium myrtillus L.
Betula pendula Roth.
Hedera helix L.
Verbena officinalis L.
Euphrasia officinalis L.
Carlina acaulis L.
Parietaria officinalis L.
Alchemilla vulgaris L.
Origanum vulgare L.
Salix alba L.
Symphytum officinale L.
Crataegus monogyna Jacq.
Viola tricolor L.
Verbascum phlomoides L.
Deo koji se bere
koren
cvet
list
list i plod
list, kora pupoljci
list, plod
herba
herba
koren
herba
herba
herba
kora
rizom, list
plod, cvet
herba
cvet
Vreme sakupljanja
XI - III
IV - X
V - X
V - VI
II - VII
X - IV
VI - VI
VII - IX
VII - IX
VI - IX
VI - IX
VIII - X
II - IV
III; XI; V - VII
V - X
V - VIII
VII - VIII
Koli~ina sve`e sirovine
(u kg) za 1 kg suve
4
5
4-4.5 (P. maj. .4.5 P. lan. 4)
list 3.5 - plod 6.5
list 2.5 - kora 3
3.5
3.5
3.5
3.5
-
4
4
2
rizom 3.5
plod 2.5 - cvet 3.5
5
7
11

Doma}i naziv
Divlji kesten
Dimnja~a
Dobri~ica
Dra~a
Dunja
Zdravac crveni
Ze~ji trn
Zlatnica
Zova crna
Imela bela
Ivanjsko cve}e
Jagor~evina
Kantarion
Ki~ica
Kleka
Kokotac
Konoplju{a
Kopitnjak
Kopitnjak krstasti
Kopriva
Krestu{ac
Kupina
Lazarkinja
Lipa pozna
Maj~ina du{ica
Malina
Masla~ak
Medunika
Oman beli
O~ajnica
Biljna vrsta
Aesculus hippocastanum L.
Fumaria officinalis L.
Glechoma hirsuta L.
Paliurus spina chrysti Mill.
Cydonia oblonga Mill.
Geranium robertianum L.
Ononis spinosa L.
Solidago virgaurea L.
Sambucus nigra L.
Viscum album L.
Galium verum L.
Primula officinalis (L.) Hill.
Hypericum perforatum L.
Centaurium umbellatum Gilib.
Juniperus communis L.
Melilotus officinalis (Med.) Lam.
Eupatorium cannabinum L.
Asarum europaeaum L.
Hepatica nobilis Mill.
Urtica dioica L.
Polygala comosa Schuhr.
Rubus fruticosus L.
Galium odoratum (L.) Scop.
Tilia cordata Mill.
Thymus serpyllum L.
Rubus idaeus L.
Taraxacum officinale Web.
Filipendula ulmaria (L.) Max.
Inula helenium L.
Marrubium vulgare L.
Deo koji se bere
plod
herba
herba
plod
list, plod
herba
koren
herba
list, cvet, plod i kora
herba
herba
koren, list, cvet
herba
herba
plod
herba
herba
herba
list
koren, herba
herba
plod, list
herba
cvet
herba
plod, list
koren, list
koren, herba
koren
herba
Vreme sakupljanja
V - VI; IX - X
IV - VI
IV - V
VII - X
IV - V
VII - VIII
XI - III
VII - VIII
IV - VI
II - V
VII - IX
IV - VIII
VII - X
VII - IX
X
V - VII
VII - VIII
IV - V
III - IV
IV - XI
V - VIII
VII-X
IV - VI
VI - VIII
IV - IX
IV - VI
IV - IX
VI - X
X - III
VI - IX
Koli~ina sve`e sirovine
(u kg) za 1 kg suve
4
3
-
-
-
4
3
4
cvet 4 - plod 6
3
3.5
koren 3 - cvet 6
3
4
1.5
4
-
herba 4 - list 4.5
3
koren 3 - herba 5
-
4.5
4
3
3
4.5
-
-
3.5
3.5
12

Doma}i naziv
Petrovac
Pirevina
Plu}njak
Podbel
Podubica
Poto~njak,
Ranilist
Rastavi} poljski
Razgon
Rusa
Rusoma~a
Svilovina
Sitnica
Slatka paprat
Slez beli
Slez crni
Srda~ica
Sremu{
Suru~ica
Trava iva
Trnjina
Troskot
Hajdu~ka trava
Hmelj
Hrast lu`njak
Cikorija
^i~ak
^ubar planinski
[ipak
[umska jagoda
Biljna vrsta
Agrimonia eupatoria L.
Agropyron repens L.
Pulmonaria officinalis L.
Tussilago farfara L.
Teucrium chamaedrys L.
Lythrum salicaria L.
Stachys officinalis L. (Betonica off. L.)
Equisetum arvense L.
Veronica officinalis L.
Chelidonium majus L.
Capsella bursa-pastoris (L.) Medic.
Epilobium sp.
Herniaria glabra L.
Polypodium vulgare L.
Althaea officinalis L.
Malva sylvestris L.
Leonurus cardiaca L.
Allium ursinum L.
Filipendula vulgaris Mch.
Teucrium montanum L.
Prunus spinosa L.
Polygonum aviculare L.
Achillea millefolium L.
Humulus lupulus L.
Quercus robur L.
Cichorium intybus L.
Arctium lappa L.
Satureja kitaibelii Wuerzb.
Rosa canina L.
Fragaria vesca L.
Deo koji se bere
herba
rizom
herba
herba
herba
herba
herba, koren
herba
herba
rizom, herba
herba
herba
herba
rizom
koren, herba
cvetovi, listovi
herba
list, lukovica
herba
herba
cvet, plod i list
herba
herba (cvt + list)
{i{arice
kora, plod i list
koren, herba
herba
herba
plod i cvet
list, plod
Vreme sakupljanja
V - IX
V - VI
IV - V
II - V
VI - VIII
VI - X
VII - VIII
V - X
VI - VIII
V - IX
III - VII
V - IX
V - VIII
III - IV; X
VII - IX
V - IX
VI - VIII
IV - VI
V - VII
VII - VIII
III - V
V - VIII
VI - VIII
V - VIII
IV - V
XI - VII
VII - VIII
VIII - IX
IV - V
V - VI
Koli~ina sve`e sirovine
(u kg) za 1 kg suve
-
4
5
3
3.5
-
-
3.5
3.5
4
4
4
3
-
koren 3.5 - herba 6
cvet 5 - list 4
3.5
list 10
-
3
4
4.5
4.5
-
kora 2
koren 3.5 - herba 4
4
3
plod 2.1
3.5
13

ADRESAR OTKUPLJIVA^A LEKOVITOG, AROMATI^NOG I
ZA^INSKOG BILJA I [UMSKIH PLODOVA
^LANOVI I SARADNICI UDRU@ENJA
”DR JOVAN TUCAKOV” - SOKOBANJA
ADONIS d.o.o.
A.Marki{i}a 166,
Sokobanja
tel.: 018 830 076
BETULA d.o.o.
R. Spasi}a, @itkovac
tel.: 018 886 592
BIOGAL d.o.o.
Omladinska 67, Svrljig
tel.: 018 822 950
EKOLIFE
Taskovi}i, Gad`in Han
tel.: 018 860 161
ZDRAVAC u.t.r.
Ilije @ivulovi}a, Svrljig
tel.: 018 823 665
INSTITUT JOSIF
PAN^I]
Tadeu{a Ko{}u{ka 1,
Beograd
tel.: 011 30 31 616
JELIGOR d.o.o.
Jocina 40, Svrljig
tel.: 018 824 110
PETROVI] d.o.o.
Omladinska 49, Svrljig
tel.: 063 404 410
PLANTA SPONTANEA
d.o.o.
Industrijska zona bb, Dobra
tel.: 030 590 247
SINICULA CO d.o.o.
Gornja Mutnica, Para}in
tel.: 035 571 647
[UMSKO BLAGO d.o.o.
Selo Bresnica, Vranje
tel.: 017 446 159
[UMSKI PLODOVI
Zmijanac bb, Boljevac
tel.: 030 63 449
^LANOVI NACIONALNOG UDRU@ENJA PRERA\IVA^A
I IZVOZNIKA LEKOVITOG BILJA ''SRBOFLORA''
ADONIS
Alekse Markisica 166, Sokobanja
tel.: 018 830 076
web: www.adonis-sb.com
e-mail: info@adonis-sb.com
BETULA
Radeta Spasica 30, @itkovac
tel.: 018 886 592
e-mail: doo.betula@gmail.com
BILJE BOR^A
Preliva~ka 98, Bor~a, Beograd
tel.: 011 3321 126, fax: 011 3324 651
web: www.biljeborca.rs
e-mail: office@biljeborca.rs
ZDRAVAC
Ilije Zivulovica bb, Svrljig
tel.: 018 823 277 i 018 823 665
e-mail: utrzdravac@sezampro.rs
KIRKA PHARMA
Bulevar M. Pupina 10z/IV, Novi Beograd
tel./faks: 011 3114 189; tel: 011 2145 701
web: www.kirkapharma.com
e-mail: office@kirkapharma.com
14
MACVAL TEA
Narodnog Fronta br. 57/411, Novi Sad
tel./faks: 021 4722 468
web: www.macval.rs
e-mail: office@macvalgroup.com
MELISA FARM
[umska br. 8, Apatin
tel.: 025 774 197 i 025 798 100
web: www.melisa-farm.com
e-mail: office@melisa-farm.com
SRBIJA[UME
Bulevar M. Pupina 113, Novi Beograd
tel.: 011 3112 367
web: www.srbijasume.rs
e-mail: srbijasume.z.r@beotel.rs
FRUCTUS
Novosadski put 15/2, Ba~ka Palanka
tel.: 021 752 898, fax: 021 752 899
web: www.fructus.rs
e-mail: info@fructus.rs
HERBA
Ustani~ka 194, Beograd
tel.: 011 3471 147, fax: 011 3470 608
web: www.herba.co.rs
e-mail: office@herba.rs

ZA[TITA LEKOVITIH BILJAKA
Za{tita prirode i prirodnih resursa, a samim tim i lekovitih biljaka je problem
od globalnog zna~aja i zadatak je svake dr`ave da svojim zakonima predvidi
re{avanje ovog problema. Porastom interesovanja za lekovite, aromati~ne,
za~inske i jestive biljke zapa`a se velika haoti~nost u kori{}enju ove grupe
biljaka, {to se pre svega odnosi na neracionalno kori{}enje prirodnih potencijala.
Procenjuje se da je oko 700 biljnih vrsta u Srbiji ugro`eno
ljudskom delatno{}u. Od tih biljaka najbrojnije su lekovite biljke.
Da ne bi do{lo do njihovog potpunog i{~ezavanja one su zakonom za{ti}ene
razli~itim stepenom i merama za{tite. Na osnovu najnovijih odluka Vlade Republike
Srbije za{ti}ene lekovite biljne vrste podeljene su u ~etiri kategorije:
I Biljne vrste za koje va`i potpuna zabrana kori{}enja i prometa.
II Biljne vrste koje su pod kontrolom kori{}enja i prometa.
III Biljne vrste koje su kao prirodne retkosti pod zabranom sakupljanja,
branja i uni{tavanja.
IV Biljne vrste za ~ije je prikupljanje potrebna dozvola.
Kako bi smo pojednostavili ovu podelu dajemo spisak vrsta ~iji je otkup potpuno
zabranjen ili ograni~en:
LEKOVITE VRSTE ZA KOJE VA@I STROGA ZABRANA (I i III kategorija):
- Gorka detelina (Menyanthes trifoliata L.)
- Medve|e gro`|e (Arctostaphyllos uva-ursi (L.) Spreng.)
- @alfija (Salvia officinalis L.)
- Izop (Hyssopus officinalis L.)
- Smilje (Helichrysum arenarium (L.) DC.)
- Rosulja (Drosera rotundifolia L.)
- Lincura (Gentiana lutea L.)
- Maljava breza (Betula pubescens Ehrh.)
VRSTE ^IJE JE PRIKUPLJANJE OGRANI^ENO (II i IV kategorija):
- Borovnica (Vaccinium myrtyllus L.)
- Kleka (Juniperus communis L.)
- An|eoski koren (Angelica pan~i}ii Vand.)
- Jagor~evina (Primula veris Huds.)
- I|irot (Acorus calamus L.)
- Ki~ica (Centaurium umbellatum Gilib.)
- Kilavica (Herniaria glabra L.)
- Dlakava kilavica (Herniaria hirsuta L.)
- Kantarion (Hypericum perforatum L.)
- Beli slez (Althaea officinalis L.)
15

- Crna zova (Sambucus nigra L.)
- Odoljen (Valeriana officinalis L.)
- Crni gavez (Symphytum officinale L.)
- Divizma (Verbascum densiflorum Bertol.)
- Mati~njak (Melissa officinalis L.)
- Vranilova trava (Origanum vulgare L.)
- ^ubar (Satureja kitaibelii Wierzb. ex Heuff.)
- Divlja maj~ina du{ica (Thymus sp.)
- Pelin (Artemisia absinthium L.)
- Zlatica (Solidago virgaurea L.)
- Oman (Inula helenium L.)
- Slatki koren (Glycyrrhiza glabra L.)
- Ka}un (Orchis morio L.).
Neophodno je napomenuti da postoje razli~ite me|unarodne konvencije o
za{titi biljnih vrsta, od kojih se jedna odnosi samo na divlje orhideje. Prilogom
br. 2 "Konvencije o me|unarodnoj trgovini ugro`enim vrstama divlje flore i
faune" - Washington, 1973. za{ti}ene su sve vrste divljih orhideja.
Biljke iz I i III grupe bi trebalo potpuno za{tititi od eksploatacije sa
prirodnih stani{ta, a potrebne sirovine obezbe|ivati isklju~ivo sa
planta`a.
Biljke iz II i IV grupe trebalo bi koristiti samo u meri koju dopu{taju
prirodni potencijali, stru~no i odgovorno, kako se njihov status ne
bi pogor{ao. I ovde je potrebno planta`iranje, naro~ito na prirodnim
stani{tima.
Berba lekovitih biljaka bi trebalo da bude racionalna, odnosno potrebno je
sakupljati samo one delove koji se upotrebljavaju za dobijanje
sirovine. Koli~ina koja se sakuplja trebalo bi da predstavlja koli~inu
dovoljnu za godinu dana. Tako|e je neophodno da se prilikom sakupljanja
samoniklih iekovitih biljaka 1/3 jedinki ostavi radi dalje reprodukcije.
U cilju o~uvanja lekovitih biljnih vrsta neophodno je na podru~jima na kojima
se ono sakuplja organizovati kurseve i letnje {kole za obuku sakuplja~a biljaka,
radi upoznavanja sa pravilnim i racionalnim sakupljanjem biljaka. Kurseve
bi trebalo da vode nau~ni i stru~ni radnici iz oblasti botanike i fitoterapije.
Radi poznavanja - o ugro`enosti flore Srbije najbolje govori Crvena knjiga
flore Srbije (1999) u kojoj je obra|eno 50 is~ezlih i 121 krajnje ugro`eni takson
(biljne vrste i podvrste). Me|u krajnje ugro`enim taksonima nalaze se
mnoge biljne vrste koje mogu da se koriste kao lekovite.
16

LEKOVITE BILJKE NA[IH KRAJEVA
Edicija Flora Srbije (I-X) donosi 3115 biljnih vrsta za ovu teritoriju, dok u
Crvenoj knjizi flore Srbije (1999) stoji podatak da na ovom podru~ju raste
3662 taksona i to 3272 vrste i 390 podvrsta. One su u klasifikacionom smislu
svrstane u 766 rodova i 141 familiju.
Me|utim, u knjizi Lekovite biljke SR Srbije (1989) navodi se 874 lekovite
biljke. To zna~i da od ukupnog broja biljaka koje rastu kod nas lekovitim pripada
1/4, {to nije u potpunosti ta~no. Naime, veliki broj biljaka jo{ nije
dovoljno ispitan, pa se tako i o njihovoj lekovitosti nedovoljno zna. Verovatno
}e budu}a istra`ivanja pokazati da je broj lekovitih biljaka mnogo ve}i.
Lekovite biljke su one biljne vrste koje je ~ovek koristio kao pristupa~ni lek ili
sirovinu za dobijanje lekova od davnina. Poznavanje ve{tine le~enja biljem
(fitoterapija) je kulturno nasle|e ranijih civilizacija. Danas, u eri visokih
tehnologija mogu}e je dobijanje i sinteti~kih lekova, ali se i dalje veliki broj
bazira na sastojcima ekstrahovanim iz biljaka. Neminovan i nezamenljiv je
povratak prirodnim lekovitim sredstvima jer su se sinteti~ke materije od kojih
se izra|uju lekovi pokazale nedovoljno sigurnim, sa mnogim ne`eljenim propratnim
pojavama.
Zbog toga su u medicinsku praksu uvedene nau~ne discipline koje
prou~avaju ispitivanje i upotrebu lekovitih prirodnih sirovina - farmakognozija
i fitoterapija. Svaki narod ima svoju knjigu lekovitih biljaka. Nave{}emo
samo nekoliko imena koja su zna~ajna za na{u (srpsku) fitoterapiju: Zaharije
Orfelin (1783), Vuk Karad`i} (1818), Josif Pan~i} (1868), Sava Petrovi}
(1883), Jovan Tucakov (1971), Gostu{ki (1979), Vlastimir Stamenkovi}
(1995) i dr.
U daljem tekstu navodimo neke od najpoznatijih i lekovitih biljaka
na podru~ju jugoisto~ne Srbije, kao i onih ~ija je potra`nja na
tr`i{tu najve}a.
17

AN\ELIKA DIVLJA - Angelica pan~i}ii
BELA MRTVA KOPRIVA - Lamium album
18

BOKVICA - Plantago sp.
Plantago major
Plantago major
Plantago lanceolata
Plantago lanceolata
BOROVNICA - Vaccinium myrtillus
19

AN\ELIKA DIVLJA - Angelica pan~i}ii Vandas. - Fam.: Apiaceae
(drugi narodni nazivi: an|eoski koren, an|elika, trubaljka, kravojec, {iviz)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa debelim, razgranatim
rizomom. Stablo visoko do 1,5 m, golo, {uplje i izbrazdano. Listovi perasto
deljeni, liske na duga~kim {upljim dr{akama. Cvetovi sakupljeni u
{titaste cvasti sa 20-30 zrakova. Cvetovi beli ili ru`i~asti. Plodovi elipsoidni,
sa rebrima, aromati~ni.
Stani{te: vla`na mesta - livade, listopadne {ume, obale reka i potoka,
naj~e{}e u brdskom i planinskom regionu.
Vreme cvetanja: od juna do oktobra.
Deo biljke: zreo plod (Angelicae fructus), koren (Angelicae pan~i}ii radix).
Koren se vadi rano u prole}e ili kasno u jesen, o~isti se od nadzemnih delova,
uzdu` rase~e i su{i se na promaji.
Primena: koristi se kod gastritisa, enteritisa i kolitisa, za otklanjanje `garavice,
podrigivanja, omek{avanje sluzi u disajnim organima, olak{ava
iska{ljavanje, protiv nadimanja i za pospe{ivanje rada `eluda~no-crevnog
sistema, protiv uboja i otoka spolja{njem delu tela.
BELA MRTVA KOPRIVA - Lamium album L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: ziprat, maronica, medi})
Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa razgranatim rizomom, sa zeljastim
~etvorougaonim stablom, visine do 40 cm, sa naspramnim dvousnim
cvetovima koji su raspore|eni u pazuhu listova. Plod je ora{ica.
Stani{te: raste naj~e{}e kraj potoka i {umskih puteva i po {ikarama u ni`em
brdskom-hrastovom regionu.
Vreme cvetanja: od aprila do oktobra.
Deo biljke: beru se dobro razvijeni cvetovi (Lamii albi flos) bez cvetnih
dr{ki, su{e se na vazduhu i ~uvaju u papirnim kesama.
Primena: kod belog pranja, neurednih i bolnih menstruacija. Koristi se u
kombinaciji sa hajdu~kom travom. Jo{ se koristi za apetit, slabokrvnost,
ko`ne ne~isto}e, kao i umiruju}e i uspavljuju}e sredsvo, kod gnojnih rana i
za izradu obloga za zarastanje rana.
20

BOKVICA - Plantago sp. L. - Fam.: Plantaginaceae
(drugi narodni nazivi: bokvica, mu{ka- uskolisna i `enska- {irokolisna)
Opis biljke: od zavisnosti od vrste (P. lanceolata mu{ka bokvica, P. major -
`enska bokvica), to je biljka sa jednom ili vi{e uspravnih, rebrastih cvetnih stabljika.
Listovi su u prizemnoj rozeti kod svih vrsta. Kod mu{ke elipti~no lancetasti,
u{iljeni, goli ili dlakav. Kod `enske {iroko jajasti sa dugim dr{akama,
manji u odnosu na listove mu{ke i su`eni u kratku lisnu dr{ku. Klasovi kod
mu{ke gusti, glavi~asti ili cilindri~ni, cvetovi sitni, sme|i. Kod `enske klasovi na
vrhu stabljike, ~a{ica zelena, sitna, antere ljubi~aste, {tr~e iz kruni~ne cevi.
Stani{te: raste na su{nim livadama, pored puteva, na zapu{tenim mestima,
na vla`nim i mo~varnim livadama, od brdskih do planinskih predela.
Vreme cvetanja: od aprila do septembra
Deo biljke: list (Plantaginis folium) i seme (Plantaginis semen).
Primena: mu{ka bokvica se koristi kod upale disajnih puteva, astme, katara
mokra}nog mehura i jetre, za previjanje rana i dr. @enska bokvica ima sli~nu
primenu i korsti se kod hemoroida koji krvare, hroni~nog bronhitisa, razli~itih
`eluda~nih problema i bolova u `elucu.
BOROVNICA - Vaccinium myrtillus L. - Fam.: Ericaceae
(drugi narodni naziv: borovinka)
Opis biljke: listopadni vi{egodi{nji `bun visok do 50 cm. Stablo golo,
zeleno, sa o{trim ivicama, uspravno. Listovi prosti, celi, okruglasto jajasti do
elipti~ni, po obodu fino testerasti, bledozeleni, u jesen crvenkasti. Cvetovi
crvenkasti. Plod vi{esemena bobica (borovnica, borovinka) slatko kiselkasta.
Stani{te: bukove i sun~ane {ume planinskog i subalpskog regiona, visokoplaninski
pa{njaci i vri{tine.
Vreme cvetanja: maj i juni.
Deo biljke: list (Myrtilli folium) i plod (Myrtilli fructus).
Primena: kod proliva, srdobolje, krvarenja, zapaljenja creva (katara), {uljeva,
enterokolitisa, protiv {e}erne bolesti, ja~anje o~nog vida, pobolj{anja
krvne slike i dr.
21

BREZA - Betula pendula
`enske rese
mu{ke rese
BR[LJAN - Hedera helix
22

VERBENA - Verbena officinalis
VIDOVA TRAVA - Euphrasia officinalis
23

BREZA - Betula pendula Roth. - Fam.: Betulaceae
(drugi narodni nazivi: `alosna breza, bela breza, breza, obi~na breza)
Opis biljke: listopadno drvo, visine do 50 m. Kruna jajasta, retka. Kora bela,
lju{ti se u horizontalnim trakama. Listovi trouglasto rombi~ni, po obodu
dvostruko testerasto nazubljeni. Mu{ki i `enski cvetovi u prividnim resama.
Mu{ke se pojavljuju na jesen `enske u prole}e. U `enskim resama nakon
sazrevanja nastaju trouglasti plodi}i koji se rasejavaju anemohorno (vetrom).
Stani{te: pionirska vrsta, raste na kr~evinama, po`ari{tima, {ljaci i jalovini u
zoni bukovih {uma, ~e{}e na silikatima, re|e na kre~njaku.
Vreme cvetanja: od aprila do maja.
Deo biljke: list (Betulae folium), kora (B. cortex), pupoljci (B. gemmae) i sok
(B. succus). List se bere kada je potpuno razvijen i su{i u tankom sloju u
hladovini, da sa~uva boju, a lisni pupoljci i sok u prole}e.
Primena: poznata kao "evropsko stablo protiv bubre`nih bolesti", koristi se
za prole}no ~i{}enje organizma, kod gr~eva u `eludcu i crevima, {e}erne
bolesti, reume i gihta, oboljenja jetre, mokra}nih kanala i be{ike, bubre`nih
kamenaca, ko`nih oboljenja, proliva i ka{lja, rana i gnojnih upala usne
{upljine, sun~anih paga na ko`i, za ja~anje korena kose, protiv peruti.
BR[LJAN - Hedera helix L. - Fam.: Araliaceae
(drugi narodni nazivi: br{ljika, zimzelen, zelengora, brsgran, br{ljen)
Opis biljke: drvenkasta penja~ica (lijana) sa tankim uvijaju}im stablom sa
koga polaze adventivni korenovi kojima se biljka pripije za podlogu i svoje
listove, cvetove i plodove iznosi na svetlost dana. Listovi su naizmeni~ni, goli,
sjajni, jajoliki ili romboi~ni. Nervatura izra`ena bela. Cvetovi mirisni, pravilni,
petodelni, beli. Plod je modra okruglasta bobica.
Stani{te: ni`i brdski region, {ikare, {ume i severno eksponirane stene.
Vreme cvetanja: septembra i oktobra (plodovi dozrevaju marta i aprila).
Deo biljke: list i plod (Hederae folium et fructus). Listovi se beru kad su
dobro razvijeni, su{e se u tankom sloju na promaji da bi sa~uvali boju. Plod
se bere kad je zreo, su{i na suncu ili su{nici.
Primena: uglavnom se koristi kao narodni lek kod rinitisa, rahitisa i katarakte.
Deluje na krvne sudove i srce, mokra}ne puteve (kamen, pesak i upale),
koristi se u tretmanu strija i celulita, ko`nih oboljenja, slezine i dr. U
me{avinama kod hemoroida, celulita, koprivnja~e kod dece, alergija kod
odraslih, `uljeva na nogama, polipa u nosu, kamena i peska u bubrezima,
upale mokra}ne be{ike, ko`nih bolesti u rana. Mo`e se upotrebiti samo
uz nadzor stru~njaka, jer pripada grupi otrovnih biljaka, naro~ito
kad se koriste plodovi.
24

VERBENA - Verbena officinalis L. - Fam.: Verbenaceae
(drugi narodni nazivi: ljutovnica)
Opis biljke: stablo uspravno, grane prikrivene prileglim dlakama. Listovi
jajasti, izdu`eni, ili izdu`eno-lancetasti, pri osnovi klinasto su`eni, perasto
use~eni, krupno nazubljeni sa tupim zupcima. Cvetovi mnogobrojni, u
vr{nim pazu{nim klasovima sakupljenim u {iroku metlicu. Krunica svetloljubi~asta,
gornji deo petore`njevit.
Stani{te: na livadama, obroncima {uma, proplancima, do 1200 m nadmorske
visine; korov u vo}njacima, povrtnjacima, pored puteva.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: cela biljka (Verbenae herba).
Primena: kod hroni~nog bronhitisa, groznice, poreme}aja varenja, nervoze,
kao antireumatik. Spolja kod rana koje te{ko zarastaju.
VIDOVA TRAVA - Euphrasia officinalis L. - Fam.: Scrophulariaceae
(drugi narodni nazivi: vidac, vidova trava, vidova~a, vidica)
Opis biljke: jednogodi{nja zeljasta biljka visine do 50 cm. Koren `ili~asto
vretenast, stablo zeljasto, tanko, okruglo. Listovi naspramni, dlakavi,
testerasto nazubljeni. Cvetovi pojedina~ni u pazuhu gornjih listova, dvousnati
crveni, ru`i~asti do `uti. Plod ~aura, ~ekinjasta sa brojnim semenkama.
Stani{te: raste na livadama i pa{njacima od brdskog do alpskog regiona.
Vreme cvetanja: od jula do oktobra u zavisnosti od nadmorske visine.
Deo biljke: nadzemni deo biljke (Euphrasiae herba)
Primena: koristi se kod oboljenja o~iju, organa za disanje, organa za varenje,
spre~avanje gubitka apetita, kod `utice, za ispiranje nosa, sti{avanje
ka{lja i promuklosti, protiv glavobolje i bolesti uva, protiv ekcema kod dece,
za pobolj{anje rasta kose...
25

VILINO SITO - Carlina acaulis
Carlina acantifolia
Carlina acaulis
VIJO[NICA - Parietaria officinalis
26

VIRAK - Alchemilla vulgaris
VRANILOVA TRAVA - Origanum vulgare
27

VILINO SITO - Carlina acaulis L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: kravljak, kraljevac)
Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka bez stabljike sa razvijenim rizomom.
Listovi su u rozeti duga~ki do 30 cm i {iroki do 6 cm. Cvetovi u glavi~astoj
cvasti pre~nika 5-15 cm, naj~e{}e pojedina~ni. Cvetovi su bele ili crvenkaste
boje. Plod je ahenija 5 mm duga~ka.
Stani{te: livade i pa{njaci planinskog podru~ja.
Vreme cvetanja: od jula do septembra.
Deo biljke: koren (Carlinae radix).
Primena: kod hroni~nog katara stomaka, ~ireva i ko`nih bolesti, vetrova,
groznice, hemoroida, glisata i parazita, pospe{uje izbacivanje sluzi iz plu}a,
izlu~ivanje mokra}e...
VIJO[NICA - Parietaria officinalis L. - Fam.: Urticaceae
Opis vrste: stablo uspravno, negranato, prekriveno sivkastim i kratkim
dlakama. Listovi na lisnim dr{kama, naspramni, izdu`eno jajasti do lancetasti,
po obodu celi, na vrhu za{iljeni, pri osnovi se su`avaju u lisnu dr{ku.
Cvetovi bledozelenkasti, sakupljeni u cvasti u pazuhu listova.
Stani{te: vla`ne {ume i obodi {uma, oko ku}a, zidina, plotova, pored puteva,
na |ubri{tima...
Vreme cvetanja: od juna do septembra.
Deo biljke: cela biljka (Parietariae herba).
Primena: kod pote{ko}a pri mokrenju, u ~ajnim me{avinama za "~i{}enje krvi".
28

VIRAK - Alchemilla vulgaris L. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: vrkuta, sitna rosanica)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Stablo pokriveno dlakama, visoko
10-50 cm, sa rozetom listova pri dnu. Listovi okrugli, bubre`asti, testerasto
nazubljeni ili izreckani. Cvetovi zelenkasto-`u}kasti, u metli~astim cvastima.
Osim vrste A. vulgaris postoji jo{ preko 40 vrsta virka i sve su lekovite.
Stani{te: sve`e livade i pa{njaci, kraj potoka, od planinskih do alpskih predela.
Vreme cvetanja: od juna do septembra.
Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Alchemillae herba), re|e samo listovi
(Alchemillae folium). Su{i se na promaji, u tankom sloju, da zadr`i prirodnu boju.
Primena: koristi se za ispiranje rana, zaustavljanje krvarenja, kod proliva.
^esto se kombinuje sa petrovcem (Agrimonia eupatoria), ze~jom stopom
(Geum urbanum) i drugim taninskim biljkama za sti{avanje preobilnog
krvarenja kod menstruacije, kod belog pranja kod `ena (vaginalni tu{), zapaljenja
u oblasti oka, zaustavljanja krvarenja iz nosa i dr.
VRANILOVA TRAVA - Origanum vulgare L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: crnovrh, vranilovka, divlji ~aj)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa `ili~astim korenom i zeljastim
stablom koje kasnije odrveni. Listovi naspramni, jajasti, celog oboda, goli ili
maljavi, sa utisnutim `lezdanim ljuspama. Cvetovi crveni do tamno crveni
sakupljeni u glavi~aste klasi}e. Plod je merikarpium sa 4 semenke (ora{ice).
Stani{te: raste na su{nim obroncima, su{nim livadama, na progalama, u
{ikarama trnjine, u vrta~ama na kre~nja~kim terenima, od brdskih do visokoplaninskih
predela.
Vreme cvetanja: od jula do septembra.
Deo biljke: vrhovi gran~ica u cvetu (Origani herba)
Primena: poma`e kod prehlade, zapaljenja ko`e i sluzoko`e, koristi se za
preznojavanje, pobolj{ava apetit, ubla`ava ka{alj.
29

VRBA - Salix alba
GAVEZ CRNI - Symphytum officinale
30

GLOG - Crataegus monogyna
DAN I NO] - Viola tricolor
31

VRBA - Salix alba L. - Fam.: Salicaceae
(drugi narodni nazivi: bela vrba, `alosna vrba)
Opis biljke: drvo visoko 25-30 m sa sme|e sivom korom. Listovi na lisnim
dr{kama, lancetasti, za{iljeni, sa nali~ja beli. Dvodoma biljka. Mu{ke biljke sa
pra{ni~kim resama, `enske sa plodnim resama. Plod vi{esemena ~aura.
Stani{te: raste u re~nim dolinama i na plavnim povr{inama.
Deo biljke: kora (Salicis cortex). Kora se skida u rano prole}e sa grana starih
2-3 godine. Sitni se i su{i direktno na suncu.
Primena: koristi se kod mi{i}nog i artroidnog reumatizma, upala, gripa,
plu}nog katara, kostobolje, kod krutosti zglobova (ankilozni spondilitis),
glavobolja i sl. U me{avinama kod bolesti hemoroida, prostate...
GAVEZ CRNI - Symphytum officinale L. - Fam.: Boraginaceae
(drugi narodni nazivi: konjski rep, crni koren, vrani gavez, cvatovci)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 100 cm, sa kratkim
rizomom i jako zadebljalim mesnatim korenom. Stabla uspravna, hrapavo
dlakava, granata, mesnata i {uplja. Listovi grubo hrapavi, izdu`eno jajasto
duguljasti. Cvetovi crveno ljubi~asti, vise}i, sakupljeni u duga~ke uvojke.
Plodovi ora{~i}i.
Stani{te: raste prete`no u ravnicama na obalama reka i potoka, kraj vla`nih
jarkova i u {umama.
Vreme cvetanja: od maja do jula.
Deo biljke: koren (Symphyti radix) sakuplja se u jesen ili prole}e, o~isti se,
razre`e na kri{ke i su{i na suncu i list (Symphyti folium).
Primena: koren se koristi kod ~ira na `elucu i dvanaestopala~nom crevu,
hiperaciditeta, bronhitisa i katara plu}a, ali se ~e{}e koristi spolja, kod preloma,
uboja, rana, hematoma, distorzija, reumatskih tegoba, za ispiranje sluzoko`e
i ko`e i sl. Zbog sadr`aja alantoina poma`e epitelizaciju. Zbog
sadr`aja alkaloida ne preporu~uje se za dugotrajnu oralnu upotrebu.
32

GLOG - Crataegus monogyna Jacq. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: crveni glog, beli glog, gloginja, obi~an glog)
Opis biljke: `bun ili nisko drvo visine do 10 m. Gran~ice sa trnovima i
rombi~nim re`njevitim listovima klinaste osnove. Cvetovi beli ili ru`i~asti u
gronjama. ^a{ica i krunica peto~lani, pra{nika 20, tu~ak jedan sa jednim
`igom. Plod ko{tunica crvene boje.
Stani{te: raste u {umama i {ikarama brdskog i planinskog podru~ja.
Vreme cvetanja: od maja do juna
Deo biljke: list (Crataegi folium), cvet (Crataegi flos), plod (Crataegi fructus).
Primena: povoljno deluje na rad srca i cirkulaciju krvi, reguli{e krvni pritisak,
pobolj{ava rad srca sa o{te}enim sr~anim mi{i}em, poma`e kod angine
pektoris, zakre~enja krvnih sudova, smiruje nervni sistem, usporava rad srca
i le~i nesanicu. Kompot od plodova upotrebljava se kod proliva, ~aj od cvetova
kod gu{obolje, list kod crvenila na licu i razdra`ljivosti, gu{enja, kao
smiruju}e sredstvo za klimakteri~ne osobe, za osve`enje posle prele`anog
gripa i dr.
DAN I NO] - Viola tricolor L. - Fam.: Violaceae
(drugi narodni nazivi: ma}uhica, dikino oko)
Opis biljke: vi{egodi{nja ili jednogodi{nja zeljasta biljka visoka do 30 cm.
Stablo ne`no, ustaju}e, `u}kasto zeleno, golo ili slabo dlakavo. Listovi na
kratkim dr{kama jajasto lancetasti. Cvetovi trobojni (plavo `uto belo) na dugim
cvetnim dr{kama. Cvetovi sa ostrugom duga~kom 3-6 mm. Plod je ~aura.
Stani{te: raste na livadama, pa{njacima, kraj puteva, na napu{tenim oranicama
u predplaniskom i planinskom regionu.
Vreme cvetanja: od maja do avgusta.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Viole tricoloris herba).
Primena: kod ko`nih oboljenja - svrab, ekcemi, li{aji, akne, psorijaza, kod
oboljenja disajnih puteva, ka{lja, zapaljenja gu{e, reumatizma, gihta, arterioskleroze,
upale mokra}ne be{ike, pospe{uje znojenje, mokrenje i
pra`njenje creva (difekaciju) i dr.
33

DIVIZMA - Verbascum phlomoides
DIVLJI KESTEN - Aesculus hippocastanum
34

DIMNJA^A - Fumaria officinalis
DOBRI^ICA - Glechoma hirsuta
Glechoma hirsuta
Glechoma hederacea
Glechoma hirsuta
35

DIVIZMA - Verbascum phlomoides L. - Fam.: Scrophulariaceae
(drugi narodni nazivi: krupnocvetna divizma, lopen)
Opis biljke: dvogodi{nja biljka visine do 120 cm. Stablo uspravno, okruglo,
pokriveno filcanim dlakama. Listovi naizmeni~ni, prizemni su`eni u
dr{ku, gornji listovi sede}i obuhvataju stablo. Cvetovi `ute boje sakupljeni u
vr{nu cvast na vrhu glavne i bo~nih grana. Plod je ~aura.
Stani{te: raste kraj puteva, na osun~anim mestima, na livadama, na sprudovima
reka, po vinogradima u ravni~arskim, brdskim i planinskim predelima.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta
Deo biljke: cvetovi (Verbasci flos). Koriste se samo latice cvetova, jer su svi
ostali dalovi biljke otrovni.
Primena: koristi se kod katara grla, promuklosti, hroni~nog bronhitisa,
astme. Spolja kao melem za rane, ~ireve, hemoroide i li{ajeve.
DIVLJI KESTEN - Aesculus hippocastanum L. - Fam.: Hippocastanaceae
Opis biljke: drvo visine do 25 m. Pupljci krupni i lepljivi, listovi prstasto
slo`eni sa 4-9 liski, cvetovi belo roze boje u metli~astim cvastima, plodovi
okrugli, bodljasti, semenke sjajne braonkasto-crvenkaste.
Stani{te: raste pored potoka, u klisurama (Grdeli~ka klisura) i kao gajena
vrsta na zelenim povr{inama u naseljima.
Vreme cvetanja i sazrevanja: cveta od maja do juna, plod sazreva septembra
i oktobra.
Deo biljke: seme (Hippocastanii semen), masno ulje (Hippocastani oleum),
kora (Hippocastani cortex), retko cvet i list (Hippocastani flos et folium).
Primena: kod pro{irenih vena, hemoroida, tromboflebitisa, proliva, pega
na licu i dr.
36

DIMNJA^A - Fumaria officinalis L. - Fam.: Fumariaceae
(drugi narodni nazivi: rosopas, rosnica, runjavac)
Opis biljke: to je jednogodi{nja biljka visine 50 cm, sa `ili~astim korenom.
Stablo zeljasto, izbrazdano, golo, granato. Li{}e dvojno perasto rascepljeno
na linearno lancetaste delove. Cvetovi sakupljeni u grozdaste cvasti. Cvetovi
ru`i~asti sa ostrugom. Plod je jednosemena ora{ica.
Stani{te: na obradivim povr{inama (pod vinogradima, `itaricama i
detelinom), pored puteva, od ravnice do planinskih predela.
Vreme cvetanja: od aprila do juna
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Fumariae herba), su{i se u tankom
sloju, u hladu, da zadr`i boju.
Upotreba: sredstvo za pobolj{anje apetita i normalizaciju rada `eluda~nocrevnog
sistema, naro~ito kod smanjene koli~ine `eluda~ne kiseline, gr~eva,
zatvora i gasova. Pobolj{ava krvnu sliku, kada se koristi 7-8 dana, du`om
upotrebom je naru{ava. U me{avinama se koristi kod cisti na jajnicima,
~vori}a na {titnoj `lezdi, dojkama, karcinoma mekog tkiva, bolova u venama...
DOBRI^ICA - Glechoma hirsuta L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: samobajka, gro{i}, br{tan-trava, dobri~avka)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa puze}im stolonama, du`ine do 50 cm,
koje se ukorenjuju te se biljka razmno`ava vegetativno. Cvetna stabla su
uspravna. Listovi bubre`asti, izverugani. Cvetovi u pazuhu listova od 1-3,
plavi~aste boje. Plod je ora{ica.
Stani{te: na obodu {uma, kraj puteva, na suvim mestima.
Vreme cvetanja: april
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Glechomae herba ili Hederae terrestris
herba). Beru se cvetni vrhovi i su{e u hladu, na promaji, da zadr`e
boju.
Primena: uglavnom se koristi kao narodni lek kod proliva i hemoroida, zatim
kod bronhitisa, kod le~enja rana, za pobolj{anje apetita, kao antidot pri
trovanju olovom i sl.
37

DRA^A - Paliurus spina chrysti
DUNJA - Cydonia oblonga
38

ZDRAVAC - Geranium robertianum
ZE^JI TRN - Ononis spinosa
39

DRA^A - Paliurus spina chrysti Mill. - Fam.: Rhamnaceae
(drugi narodni nazivi: ~alija)
Opis biljke: drvenasti {ib visine 3-4 metara. Stablo drvenasto sa brojnim
kukastim trnovima. Listovi tamno zeleni, jajasti, pravilno raspore|eni. Na
granama, u pazuhu lista izbijaju sitni, `uti cvetovi. Plod je okrugla ora{ica.
Rasejava se vetrom.
Stani{te: raste u najni`im, najtoplijim, kamenitim uvalama, kako na
kre~njaku tako i na silikatu. Okolina Ni{a, Zaje~ara, Knja`evca, Leskovca,
Vranja, Pre{eva i dr.
Vreme plodono{enja: od jula do oktobra.
Deo biljke: plodovi dra~e okruglog oblika i to zreli-`uti, veli~ine 2-3 cm
(Paliuri fructus).
Primena: ima antisepti~ko delovanje pa se koristi kod proliva, dizenterije,
zapaljenja creva, zatim kod nervnih i reumati~nih oboljenja i visokog pritiska.
DUNJA - Cydonia oblonga Mill. - Fam.: Malaceae
Opis vrste: listopadni `bun ili drvo. Listovi prosti, naizmeni~ni, jajasto elipsasti
5-10 cm, celog oboda. Cvetovi beli od 4-5 cm sa oko 20 pra{nika. Plod
od 3-12 cm (kod kultivisanih vrsta je znatno ve}i i te`i), sazreva u jesen.
Stani{te: raste u dolinama reka, u vla`nim {umama, na plodnom i vla`nom
zemlji{tu. Vrsta polusenke. Kultivisana i puno sorti se gaji.
Vreme cvetanja: od aprila do maja.
Deo biljke: list (Cydoniae folium), seme (Cidoniae semen) plod (Cidoniae
fructus).
Primena: kod ka{lja, kao obloge kod opekotina, list se koristi kod proliva i
u kozmetici...
40

ZDRAVAC - Geranium robertianum L. - Fam.: Geraniaceae
(drugi narodni nazivi: pastirska iglica, `uta trava, smrdljivi zdravac)
Opis biljke: jednogodi{nja biljka sa uspravnim ili poleglim dlakavim stablom
visine do 70 cm. Listovi tro~lani, prstasto slo`eni, dlakavi. Cvetovi sa dugim
dr{kama po dva na zajedni~koj dr{ki cvasti, svetlo crvene boje. Plod je iglica.
Stani{te: mezofilne {ume bukve i graba.
Vreme cvetanja: juli i avgust
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Geranii robertiani herba)
Primena: koristi se kod rana, oboljenja organa za mokrenje, proliva (dijareja),
zbog sadr`aja tanina protiv krvarenja (krvarenje iz nosa, prejake menstruacije),
upala desni i usne {upljine, upale o~iju, `utice i vodene bolesti.
Koristi se u me{avini kod steriliteta.
ZE^JI TRN - Ononis spinosa L. - Fam.: Fabaceae
(drugi narodni nazivi: grmotrn, gladi{)
Opis biljke: `bunasta vi{egodi{nja biljka sa jakim korenom. Stabla
pole`u}a, okrugla sa tro~lanim listovima i brojnim trnovima. Liske su
izdu`ene do jajaste, testerasto nazubljene, sa `lezdastim dlakama. Cvetovi
su ru`i~asto-beli~asti pokriveni ne`nim dlakama. Plod je dlakava mahuna.
Stani{te: raste na suvim i umereno vla`nim livadama, naro~ito na
kre~nja~koj podlozi, pored puteva, od ravnice do planinskih predela.
Vreme cvetanja: od juna do septembra.
Deo biljke: koren (Ononidis radix).
Primena: sastojak je urolo{kog ~aja, koristi se kod bolesti bubrega i
mokra}ne be{ike, kamena i peska u bubrezima i mokra}noj be{ici, hemoroida
i hroni~nog ko`nog osipa.
41

ZLATNICA - Solidago virgaurea
ZOVA - Sambucus nigra
42

IMELA - Viscum album
IVANJSKO CVE]E - Galium verum
43

ZLATNICA - Solidago virgaurea L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: ~elebi-grana)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 100 cm, sa kratkim,
okruglim i ~vornovatim rizomom. Stablo uspravno, golo ili u gornjem delu
slabo dlakavo. Donji listovi na dr{kama jejasto duguljasti, a oni na stablu
lancetasti po obodu testerasti. Cvetovi u glavi~astim cvastima `uti. Plod je
ahenija sa papusom.
Stani{te: ivice {uma od predplaninskog do subplaninskog regiona.
Rasprostranjena na planinama jugoisto~ne Srbije (Vlasini, Suvoj i Staroj
planini). ^esta je na kamenjarima (Bovansko jezero-brana).
Vreme cvetanja: od jula do septembra.
Deo biljke: vr{ni deo biljke u cvetu (Solidaginis ili Virgaureae herba).
Sakuplja se na po~etku cvetanja i to gornji delovi biljke sa cvetovima.
Primena: za ~i{}enje krvi, kod gihta, reume, artritisa, ekcema, za grgljanje
kod zapaljenja grla i usta, za ispiranje rana, kod srdobolje, katara be{ike i
zapaljenja bubrega, kao ~ista~ kod astme, kod oboljenja `u~i, nefritisa, uremije,
te{ko}a kod mokrenja i no}nog mokrenja dece.
ZOVA - Sambucus nigra L. - Fam.: Caprifoliaceae
(drugi narodni nazivi: crna zova, bazga, zovika, baz)
Opis vrste: to je drvo ili grm, visine od 3-10 m. Sa lako lomljivim granama.
Listovi su neparno perasti sa testerastim liskama. Cvetovi sakupljeni u {titastim
cvastima, `u}kasto beli, mirisni. Plod opora bobica neprijatnog ukusa,
crno ljubi~asta, sa crvenim sokom.
Stani{te: na vla`nim mestima, kraj reka i potoka, od ravnice do planinskih
predela.
Vreme cvetanja: od aprila do juna.
Deo biljke: listovi (Sambuci folium), cvetovi (Sambuci flos), plod (Sambuci
fructus) i kora (Sambuci cortex).
Primena: kod bronhitisa, astme, tuberkuloze, {e}erne bolesti, reume, opstipacije,
za izlu~ivanje mokra}e i pobolj{anje cirkulacije.
44

IMELA - Viscum album L. - Fam.: Loranthaceae
(drugi narodni nazivi: bela imela, lepak)
Opis biljke: dihotomo granat `bun koji raste na granama listopadnog
drve}a (topola, hrast, jabuka, kru{ka) gde `ivi poluparazitski. Grane
~lankovite, listovi zimzeleni, naspramni, mesnati, tvrdi, ko`asti. Cvetovi sitni,
neugledni, jednopolni, mu{ki i `enski cvetovi sakupljeni u prividne {titaste
cvasti `ute boje. Plod je bobica, `ute boje.
Stani{te: parazitira na preko 50 drvenastih biljaka (Salicaceae, Rosaceae).
Vreme cvetanja: od februara do maja.
Deo biljke: li{}e i mlade grane (Visci herba), bere se preko zime.
Primena: kod dijareje, krvarenja, obilne menstruacije, epilepti~nih napada,
reume, podagre, otoka limfnih `lezda, tumora i dr.
IVANJSKO CVE]E - Galium verum L. - Rubiaceae
(drugi narodni nazivi: bro}, ivandan~e, siri{tica, ivanova trava)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka do 100 cm visoka, sa vodoravnim, valjkastim
rizomom. Stablo zeljasto golo ili sa kratkim dlakama. Listovi u
pr{ljenima (8-12), linealni odozdo dlakavi. Cvast je metlica, sa `utim cvetovima,
miri{u na med. Plod je ora{ica crne boje.
Stani{te: na livadama, rudinama i pa{njacima, po me|ama, u {ikarama,
kraj reka i potoka, od nizija do subalpijskog regiona.
Vreme cvetanja: od jula do avgusta
Deo biljke: gornja polovina biljke u cvetu (Galii veri herba)
Primena: kod svih bubre`nih bolesti, skrofuloze, otoka, stoma~nog katara,
sr~anih oboljenja, prepla{enosti, nesanice, oboljenja jetre, rana, bubuljica i
ko`nih ospa, za ubla`avanje nervne uzbu|enosti. U me{avinama kod benignih
tumora i upale mozga.
45

JAGOR^EVINA - Primula officinalis
KANTARION - Hypericum perforatum
46

KI^ICA - Centaurium umbellatum
KLEKA - Juniperus communis
47

JAGOR^EVINA - Primula officinalis L. Hill. - Fam.: Primulaceae
(drugi narodni nazivi: jaglika, jaglac)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa kratkim rizomom. Listovi su u
prizemnoj rozeti, jajasto izdu`enog oblika, na nali~ju dlakavi. Cvetovi u {titastim
cvastima `ute do narand`aste boje.
Stani{te: raste na sun~anim livadama, ivicama {uma i {ikara, na mo~varnim
stani{tima od brdskog do subalpskog regiona.
Vreme cvetanja: od marta do aprila, a u visokim planinama i do juna.
Deo biljke: podanak sa korenom (Primulae radix) u jesen ili prole}e, listovi
(Primulae folium) i cvet (Primulae flos) u vreme cvetanja.
Primena: koristi se kod oboljenja disajnih organa (bronhitis, ka{alj, astma,
nazeb).
KANTARION - Hypericum perforatum L. - Fam.: Hypericaceae
(drugi narodni nazivi: gospin cvet, smicaljka, izdakinja)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 45 cm. Stablo zeljasto,
pa odrvenelo sa uzdu`nim prugama. Koren `ili~ast do razgranat. Listovi do
30 cm dugi, jajasti do linearni, po obodu savijeni, sa prozra~nim ta~kama
(perforatum). Cvetovi `uti, u {titastoj cvasti. Kruni~ni listi}i sa crnim
ta~kama i crticama po obodu. Plod je ~aura.
Stani{te: raste na su{nim bre`uljcima, pa{njacima, livadama, napu{tenim
njivama, {ikarama i prore|enim {umama, od brdskog do planinskog regiona.
Vreme cvetanja: od juna do septembra.
Deo biljke: gornji delovi stabla bez grubih odrvenelih delova (Hyperici herba).
Primena: koristi se kod gr~eva u `elucu, sluzavosti plu}a, zgru{avanja krvi,
bubre`nih bolesti, bolesti jetre, `u~i i slezine, mokra}ne be{ike, astme i hroni-
~nog ka{lja, povi{ene kiseline u `elucu, podagre, i{ijasa, reumatizma, tuberkuloze,
neredovne i obimne menstruacije, hemoroida, belog pranja i opekotina.
48

KI^ICA - Centaurium umbellatum Gilib. - Fam.: Gentianaceae
(drugi narodni nazivi: gorka kitica, trava od groznice, zlatna kitica, mali stozlatnik)
Opis biljke: jednogodi{nja, a re|e dvogodi{nja biljka, razgranata, sa zeljastim
~etvrtastim stablom visine 20-30 cm. Listovi duguljasto jajasti, donji u rozeti,
gornji naspramni. Cvetovi ru`i~asto crveni, slo`eni u {titaste cvasti (pa{titac).
Stani{te: brdske i predplaninske livade i pa{njaci, u {ikarama i ivicama
{uma hrastovog pojasa.
Vreme cvetanja: od jula do septembra.
Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Centaurii herba).
Primena: koristi se za ja~anje `eluca, creva, jetre i bubrega, stimuli{e peristaltiku
creva, sekreciju u organima za varenje, ja~a apetit, koristi se kod
zatvora, anemije, {e}erne bolesti i oboljenja ko`e, tuberkuloze creva, neredovne
menstruacije, `utice, malarije i hemoroida, belog pranja, glista i
kondiloma, za ~i{}enje krvi.
KLEKA - Juniperus communis L. - Fam.: Cupressaceae
(drugi narodni nazivi: venja, smreka)
Opis biljke: zimzeleni `bun ili nisko drvo visine do 12 m. ^etine na granama
pr{ljenasto raspore|ene, krute i bodljaste. Cvetovi sakupljeni u {i{arice,
mu{ke (`ute, jajaste), `enske (bobi~aste, plave boje). Te `enske {i{arice su
plod kleke koji se upotrebljava u fitoterapiji.
Stani{te: raste na su{nim kre~nja~kim i podlogama bazofilnog karaktera, u
termofilnim {ikarama, brdskih, predplaninskih i planinskih predela.
Deo biljke: bobi~aste {i{arice (Juniperi fructus) etarsko ulje (Juniperi
aetheroleum).
Primena: kod oboljenja organa za varenje, reumatizma, nazeba, za
pobolj{anje apetita, ja~anje zglobova, izazivanje crvenila na ko`i, poma`e
lu~enje mokra}e.
49

KOKOTAC - Melilotus officinalis
KONOPLJU[A - Eupatorium cannabinum
50

KOPITNJAK - Asarum europaeum
KOPITNJAK KRSTASTI - Hepatica nobilis
51

KOKOTAC - Melilotus officinalis (Med.) Lam. - Fam.: Fabaceae
(drugi narodni nazivi: `uta `draljika, konjska detelina)
Opis biljke: dvogodi{nja ili jednogodi{nja biljka visine do 90 cm. Listovi
trodelni, srednji listi} na du`oj dr{ci, liske izdu`ene i testeraste. Cvetovi sakupljeni
u grozdaste cvasti, `ute boje. Plod je mahuna jajastog oblika.
Stani{te: raste na zapu{tenim povr{inama, kraj puteva, u vinogradima,
pored useva od ravnice do planinskih predela.
Vreme cvetanja: od maja do juna.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Meleloti herba). Odsecaju se gornje
polovine biljke u cvetu, su{e se u kiticama ili u tankom sloju na promaji u hladu.
Primena: koristi se kod hroni~nih insuficijencije vena, rana, hemoroida, tvrdih
i upaljenih mle~nih `lezda, reumatskih tegoba, upaljenih limfnih ~vorova i dr.
KONOPLJU[A - Eupatorium cannabinum L. - Asteraceae
(drugi narodni nazivi: resnik, grozni~nica)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine 50-150 cm. Stablo zeljasto,
kasnije odrveni. Listovi trajno (3-5) perasti, dlakavi, nazubljeni, lancetasti i
za{iljeni. Cvetovi sakupljeni u brojne glavice na vrhu stabla, beli ili ru`i~asto
braonkaste boje. Plod je ahenija koja se rasejava dlakavim papusom.
Stani{te: kraj potoka i reka na vla`nim mestima.
Vreme cvetanja: od jula do avgusta.
Deo biljke: Koren (Eupatorii radix), nadzemni deo (list i cvet) (Eupatorii
herba). Koren se vadi rano u prole}e, a herba pre cvetanja.
Primena: koren kod zatvora, herba kod oboljenja `u~i, ko`nih bolesti, za
lu~enje mokra}e, smanjenje holesterola - masno}e u krvi, sni`ava pritisak. U
me{avinama se koristi kod holesterola, triglicerida, gripa, pro{irenih vena
nogu, pro{irenih vena sa ranama, zakre~enja arterija (arterioskleroza) i otvrdle
aorte.
52

KOPITNJAK - Asarum europaeum L. - Aristolochiaceae
(drugi narodni nazivi: gorski kopitac, mastlica, tamnjani~e)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta, kojoj rizom puzi neposredno ispod
povr{ine zemlji{ta. Biljka je niskog rasta, svega 5-10 cm, a iz svakog pupoljka
polegle stabljike izrastu uvek po dva lista koji su uspravni s dugom
dr{kom. Listovi su u obliku kopita, sjajni, ko`asti, s lica tamnozeleni, a na
nali~ju mutni, mre`asti, obi~no prezimljuju. Cvetovi su neugledni, spolja
zeleno sme|i, a iznutra crvenkasto crni i imaju izgled malog le{nika, kriju se
u bazi listova.
Stani{te: u vla`nim, me{ovitim listopadnim {umama, naro~ito u bukovim.
Vreme cvetanja: od marta do maja.
Deo biljke: upotrebljava se rizom s nadzemnim delom biljke i zelenim
plodovima (Asari rhizoma cum herba) ili samo rizom (Asari rhizoma).
Primena: kod gihta, i{ijasa, groznice, neuredne menstruacije, opstipacije, ka{lja,
glavobolje, migrene, angine pektoris, histerije, za izazivanje povra}anja, kao
diure-ti~no sredstvo, kod odvikavanja od pu{enja i dr. Ne koristi se bez nadzora.
KOPITNJAK KRSTASTI - Hepatica nobilis Mill. - Fam.: Ranunculaceae
Opis vrste: Listovi na dugim dr{kama, ko`asti, sa lica zeleni, sa nali~ja
obi~no ljubi~asti. Pri osnovi srcasti, use~eni do polovine, na tri jednaka,
{iroko-jajasta, obodom dlakava re`nja. Listovi ostaju preko zime, do prole}a.
Cvetovi pojedina~ni na vrhovima maljavih stabljika. Kruni~nih listi}a 6-7-(10),
usko-jajasti, plavi~asti, retko ru`i~asti, ili beli. Mnogo pra{nika.
Stani{te: mezofilne {ume kitnjaka, graba, bukve, jele, smr~e i bora krivulja,
jako kiselom i humusnom zemlji{tu.
Vreme cvetanja: od marta do juna.
Deo biljke: list (Hepaticae folium), re|e cela biljka (Hepaticae herba).
Primena: kod nekih oboljenja jetre (`utica), nadra`aja u grlu, plu}nih bolesti
i za zarastanje rana. Koristi se u homeopatiji. U ve}oj koli~ini je otrovan
i nestru~na primena se ne preporu~uje.
53

KOPRIVA - Urtica dioica
KRESTU[AC - Polygala comosa
54

KUPINA - Rubus fruticosus
LAZARKINJA - Galium odoratum
55

KOPRIVA - Urtica dioica L. - Fam.: Urticaceae
(drugi narodni nazivi: `ara, velika kopriva)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 150 cm. Rizom puze}i,
okrugao i razgranat. Stablo ~etvrtasto pokriveno ~ekinjama i `arnim dlakama.
Listovi su naspramni, jajasti do lancetasti, testerasto nazubljeni. Cvetovi
su jednopolni, a biljke mogu biti jednodome ili dvodome.
Stani{te: raste oko ku}a, po njivama, kraj reka i potoka, na zapu{tenim
mestima.
Vreme cvetanja: april i maj.
Deo biljke: nadzemni deo biljke pre cvetanja (Urticae herba), listovi (Urticae
folium) i koren-rizom (Urticae radix-rhizoma).
Primena: koristi se kod malokrvnosti, zapaljenja ko`e, hemoroida, proliva,
opadanja kose, peruti, reumatizma, oboljenja jetre i `u~i, krvarenja, ko`nih
ekcema, belog pranja i kamena u mokra}noj be{ici i za ja~anje organizma.
KRESTU[AC - Polygala comosa Schuhr. - Polygalaceae
(drugi narodni nazivi: mom~i}, kija ru`i~asta, krstu{ac i kusturica)
Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka, visoka 5-20 cm sa jako razgranatim
rizomom. Listovi u prizemnoj rozeti, elipti~ni, objajasti, pri osnovi su`eni, a na
vrhu zaobljeni ili malo za{iljeni. Cvast se sastoji od 15-50 cvetova, ru`i~asto
ljubi~asti ili bele boje. Plod ~aura sa sitnim semenkama, veli~ine 2-2,6 cm,
pokrivenim beli~astim dlakama.
Stani{te: na brdskim pa{njacima i livadama, kao i na {umskim ~istinama.
Vreme cvetanja: od maja do avgusta.
Deo biljke: nadzemni delovi biljke u cvetu (Polygalae herba).
Primena: koristi se kod akutnog i hroni~nog zapaljenja plu}a, povra}anja,
reumatizma i ko`nih bolesti, za osve`avanje, iska{ljavanje, znojenje,
pobolj{ava lu~enje mle~nih `lezdi.
56

KUPINA - Rubus fruticosus agg. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: obi~na kupina, crna kupina)
Opis biljke: grm visok do 2 m, sa dugim savitljivim granama, na kojima se
nalaze jake bodlje, koje slu`e za prihvatanje uz drvo ili `bun. Listovi petodelni,
dlakavi, cvetovi beli ili ru`i~asti, iz kojih se razvijaju zbirni plodovi.
Stani{te: raste po {ikarama, pa{njacima, napu{tenim njivama, kraj puteva
{umskih, u {umama, od nizija do planinskih vrhova.
Vreme cvetanja: od juna do oktobra.
Deo biljke: koristi se list (Rubi fruticosi folium) i plod (Rubi fruticosi fructus).
Sakupljaju se mladi, dobro razvijeni listovi i potpuno zreli plodovi.
Primena: kod ka{lja, `eluda~nih i tegoba sa crevima, upale krajnika, gripa,
sluzi u du{niku i plu}ima, ~isti krv, ja~a desni, zaustavlja krvarenje i proliv.
Sok se koristi kod oboljenja glasnih `ica, promuklosti, a lekovit je jer sadr`i
vitamine, organske kiseline i minerale.
LAZARKINJA - Galium odoratum (L.) Scop. - Fam.: Rubiaceae
(drugi narodni nazivi: divlji bro}, mirisni bro}, larina trava, marinka, prvenac)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa tankim, crvenim puze}im rizomom.
Stablo zeljasto i ~etvrtasto, visoko do 50 cm. Listovi su u pr{ljenima. Cvetovi
su u {titastim cvastima bele do ru`i~aste boje. Plodovi su ora{~i}i sa kukastim
izra{tajima kojima se prihvataju (radi rasejavanja).
Stani{te: naj~e{}e raste u bukovim {umama.
Vreme cvetanja: od aprila do juna.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Asperulae herba).
Primena: kod `utice, bubre`nih bolesti, olak{avanja mokrenja, smirivanja
`eluca i povra}anja, bolesti desni, migrene, "umorng" srca, pote{ko}a kod
menstruacije, bolesti jetre, depresije i vodene bolesti, kao sredstvo za
otvaranje i smirivanje.
57

LIPA POZNA - Tilia cordata
MAJKINA DU[ICA - Thymus serpyllum
58

MALINA - Rubus idaeus
MASLA^AK - Taraxacum officinale
59

LIPA POZNA - Tilia cordata Mill. - Fam.: Tiliaceae
(drugi narodni nazivi: sitnocvetna lipa, bela lipa)
Opis biljke: drvo visoko do 25 m, u pre~niku do 1 m, mo`e da do`ivi starost
do 500 godina. Listovi srcasti, na nali~ju svetliji. Cvetovi `uti, miri{ljavi, sakupljeni
po 3-11 (30) u horizontalnim cvastima. Plodovi sitni sa tankim perikarpom.
Stani{te: u hrastovim {umama u brdskom i predplaninskom regionu.
Rasprostranjena u isto~noj i jugoisto~noj Srbiji.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: cvet (Tiliae flos). Bere se pre nego {to se cvetovi potpuno
otvore, su{e se u tankom sloju na promaji i u hladu.
Primena: kod ka{lja, nervoze, gnojnih rana, oboljenja organa za varenje,
smanjuje arteriosklerozu i pove}ava krvni pritisak. Ekstrakt iz lipinog cveta
koristi se protiv letnjih pega na licu.
MAJKINA DU[ICA - Thymus serpyllum L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: maj~ina du{ica, bakina du{ica)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Stablo pole`u}e, od njega polaze
adventivni korenovi u dodiru sa zemljom. Cvetne grane su pole`u}e. Listovi
su linearno u{iljeni, sa mednim `lezdama, prijatno miri{ljave. Cvetovi su
dvousnati u okruglim cvastima. Plodi}i glatki i jajasti.
Stani{te: pa{njaci i livade od brdskog do visokoplaninskog podru~ja.
Vreme cvetanja: od aprila do septembra.
Deo biljke: vr{ni delovi biljke u cvetu (Serpylli flos) i etarsko ulje (Serpylli
aetheroleum). Bere se biljka u cvetu odsecanjem vr{nih delova. Srbija je vrlo
bogata ovom biljkom koja se nedovoljno koristi.
Primena: kod katara creva i plu}a, gr~eva u materici, belog pranja, ka{lja,
proliva, crevnih parazita, obolele jetre, smanjuje kiselinu u `elucu i dr. Ulje se
koristi kod reumatizma, kupke kod reume, rahitisa, skrofula, prehlade.
60

MALINA - Rubus idaeus L. - Fam.: Rosaceae
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 150 cm. Stablo drvenasto
obraslo krutim trni}ima. Listovi naizmeni~ni, perasto slo`eni sa 5-7 listi}a,
na licu goli na nali~ju belodlakavi. Cvetovi beli, sakupljeni u grozdaste cvasti.
Plod je zbirna crvenkasto-narand`asta ko{tunica.
Stani{te: ivice bukovih {uma i progale.
Vreme cvetanja: kraj aprila po~etak juna.
Deo biljke: list (Rubi idei folium), plod (Rubi idei fructus recens).
Primena: kod proliva, gu{obolje, ko`nih bolesti, bolesnih desni, za ispiranje
usne duplje, grgljanje, ispiranje grizlica, spravljanje dijetetskih napitaka i
narodnih ~ajeva.
MASLA^AK - Taraxacum officinale Web. - Fam.: Asteraceae
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 50 cm, sa mesnatim i
zadebljalim korenovima, stablo kratko, listovi prizemni u rozeti, lancetasti do
linearni, use~eni i re`njeviti. Cvetovi `uti, jari~asti slo`eni u cvasti glavicu koja
je sme{tena na duga~koj i {upljoj cvetnoj dr{ki. Plod je ahenija a papus je
beo u obliku padobrana. Rasejavanje anemohorno.
Stani{te: kraj puteva, u ba{tama, na livadama, pa{njacima. [iroko rasprostranjena
prole}na biljka, vrlo ~esta na podru~ju ~itave Srbije.
Vreme cvetanja: od aprila do septembra.
Deo biljke: koren (Taraxaci radix) se vadi u jesen ili rano prole}e, pre cvetanja
biljke i list (Taraxaci folium).
Primena: kod oboljenja organa za varenje, jetre, `u~i, `u~nih kamenaca,
depresije, za pove}anja apetita, za ~i{}enje krvi, bolju funkciju bubrega i jetre.
61

MEDUNIKA - Filipendula ulmaria
OMAN - Inula helenium
62

O^AJNICA - Marrubium vulgare
PETROVAC - Agrimonia eupatoria
63

MEDUNIKA - Filipendula ulmaria (L.) Max. - Fam.: Rosaceae
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 2 m. Od rizoma polaze
adventivni korenovi i uglasta, granata, u donjem delu odrvenela stabla.
Listovi naizmeni~ni, perasto deljeni, sa 2-5 para dlakavih liski. Cvetovi sakupljeni
u cvastima dugim 25 cm, granatim. Cvetovi `u}kasto beli, mirisni. Plod
go, spiralno savijen.
Stani{te: raste na vla`nim mestima, pored potoka, na tresavama, pored
mezofilnih {uma, u planinskim predelima Vlasine, Kraji{ta i Stare planine.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: vr{ne gran~ice u cvetu (Ulmariae summitas ili Spireae flos) i listovi
(Ulmariae folium), re|e koren (Ulmariae radix). Cvetni vrhovi se prikupljaju
na po~etku cvetanja i su{e u hladu, da zadr`e boju.
Primena: koristi se prete`no u narodnoj medicini, kod ~ira na `elucu i
dvanaestopala~nom crevu, manjka `eluda~ne kiseline, prehlade, proliva i
srdobolje, gojaznosti, bubre`nih bolesti, upale jajnika, materice, reumatizma...
OMAN - Inula helenium L. - Fam.: Asteraceae
(drugi nazivi: beli oman, veliki kopren, veliko zelje, devesilje, lepuh, ovnak)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka visoka do 1,5 m. Rizom krtolasto zadebljao,
iz koga se razvijaju adventivni korenovi i zeljasta stabla koja kasnije odrvene.
Listovi naizmeni~ni, na stablu sede}i a u prizemnoj rozeti sa dr{kom. Cvetovi
skupljeni u glavice a cvast je gronjasta. Plod je ahenija, gola sa papusom.
Rasejavanje anemohorno (vetrom).
Stani{te: dolinske livade, obale, obodi {uma, {ipra`je, vla`ne bukove {ume.
Vreme cvetanja: od jula do avgusta.
Deo biljke: rizom sa korenjem (Heleni rhizoma ili Inulae radix). Vadi se
kasno u jesen, re|e rano u prole}e, o~isti se od zemlje, nadzemnih i trulih
delova, opere, ise~e na kri{ke i su{i na suncu ili u su{nici na temperaturi od
40 o C, {to pre da ne poplesnivi.
Primena: koristi se kod astme, bronhijalnog i trahealnog katara, tuberkuloze
plu}a, velikog ka{lja, upala be{ike, olak{ava iska{ljavanje, uni{tava crevne
parazite. U me{avinama kod i{ijasa, zapaljenja sr~ane maramice, koprivnja~e,
osteomalacije - omek{avanja kostiju, `utice, neredovne menstruacije,
za "~i{}enje" krvi...
64

O^AJNICA - Marrubium vulgare L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: gor~ika, smrdu{a, beli tetrljan, marulja, jetrena trava)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka od 40-50 cm. Stablo ~etvorouglasto,
razgranato, dlakavo. Listovi okruglasto jajasti, liska naborana,
pokrivena belim dlakama. Cvetovi mali, slo`eni u pazuhu listova u prividne
pr{ljenove, bele boje. Plod je merikarpijum sagra|en od 4 ora{ice.
Stani{te: ~esta u naseljima, kraj puteva, u jarkovima, na osulinama.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Marrubii herba). Odsecaju se
gornje polovine stabljike u cvetu, su{e u kiticama ili tankom sloju, na promaji
i u hladu.
Primena: kod nazeba (deluje kao blagi ekspektorans), bronhitisa i po~etnih
stadijuma tuberkuloze, stimuli{e lu~enje `u~i ({to se pripisuje marubinu), otklanja
otoke jetre. Spolja se koristi kod ko`nih bolesti i rana. Koristi se i kod
bolesti `ivaca, gastritisa, `utice i zapaljenja disajnih puteva.
PETROVAC - Agrimonia eupatoria L. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: ranjenik, sitni ~i~ak, d`igernjak, o`ujak)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka, visine do 1 m. Listovi perasto
slo`eni sa liskama razli~ite veli~ine, pokriveni {tr~e}im dlakama. Cvetovi
sakupljeni u klasolike grozdove na vrhu stabla, `uti. Plodovi sa kukicama -
mali ~i~ak, lako ih raznose `ivotinje (zoohorija).
Stani{te: po {ikarama, obroncima, su{nim livadama, po {ikarastim
{umama, vinogradima, kraj puteva i dr.
Vreme cvetanja: od maja do septembra
Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Agrimoniae herba)
Primena: kod bolesti jetre, katara `eluca, proliva, `utice, `u~nih kamenaca,
krvarenja iz bubrega, atonije mokra}ne be{ike, pro{irenja srca, `eludca,
creva, plu}a, bubrega i mokra}ne be{ike, bolesti slezine, ko`e i krvotoka,
reumatizma, lenjosti creva, dermatita, za ispiranje nosa, usta i grla, kupke
kod upale mi{i}a i dr.
65

PIREVINA - Agropyron repens
PLU]NJAK - Pulmonaria officinalis
66

PODBEL - Tussilago farfara
PODUBICA - Teucrium chamaedrys
67

PIREVINA - Agropyron repens (L.) P.B. - Fam.: Poaceae
(drugi narodni nazivi: pirika, pirovina, zuba~a)
Opis biljke: vi{egodipnja zeljasta biljka sa duga~kim puze}im rizomom.
Stablo do 1,5 m visine, sa hrapavim listovima plavi~asto zelene boje. Klasovi
su uspravni, na njima se nalaze 7-36 klasi}a. Plod je krupa.
Stani{te: kao korov u usevima, vinogradima, vo}njacima, livadama, na rastresitom
zemlji{tu.
Vreme cvetanja: od maja do juna.
Deo biljke: rizom (Graminis rhizoma). Vadi se u jesen ili rano prole}e, pere
i su{i na 55 o C.
Primena: kod zapaljenja be{ike, kamena u bubrezima i be{ici, protiv bronhitisa,
reumatizma, podagre, ko`nih oboljenja, diuretik i dr.
PLU]NJAK - Pulmonaria officinalis L. - Boraginaceae
(drugi narodni nazivi: medunika, veliko den~e)
Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 30 cm, sa tankim
rizomom. Stablo okruglo, obraslo ~ekinjastim dlakama. Prizemni listovi
obrazuju rozetu, na dugim dr{kama, sa belim mrljama. Gornji listovi stabla
sede}i. Cvetovi ljubi~asti, crveni ili re|e beli, sakupljeni u uvojcima na vrhu
stabla. Plod je ora{ica.
Stani{te: bukove i grabove {ume.
Vreme cvetanja: od marta do maja.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Pulmonariae herba).
Primena: kod tubrkuloze, rana, bolesti be{ike, bubrega i creva, za sti{avanje
ka{lja.
68

PODBEL - Tussilago farfara L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: podbelj)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa vodoravnim rizomom. Listovi su
prizemni, odozdo beli, na lisnim dr{akama, okrugli, nazubljeni. Cvetovi zlatno
`uti sakupljeni u glavi~aste cvasti koje se pojavljuju rano u prole}e pre
listova. Plod je ahenija.
Stani{te: kraj puteva, potoka, izvora od ravnice do brdskog regiona.
Rasprostranjena u Srbiji.
Vreme cvetanja: od februara do maja.
Deo biljke: cvet (Farfarae flos), list (Farfarae folium). Cvet se bere u po~etku
cvetanja, a list bez dr{ke potpuno razvijen.
Upotreba: kod ka{lja, gripa, zapaljenja du{nika, bronhija, za rane, ispiranje
usta i grla. List kod astme, za uboje, posekotine, upaljena mesta na telu i dr.
PODUBICA - Teucrium chamaedrys L. - Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: crvena podubica, duba~ac)
Opis biljke: listovi romboi~no jajasti do elipti~ni sa kratkom lisnom dr{kom,
po obodu tupo nazubljeni. Cvetovi ru`i~asti, re|e beli, po 2-6, sakupljeni u
pazuhu listova na vrhu stabljike, ~ine prividnu klasastu cvast.
Stani{te: su{na i osun~ana mesta u termofilnim i borovim {umama, na
prete`no kre~nja~koj podlozi.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: cela biljka (Teucrii herba).
Primena: kod bolesti jetre, `u~i i bubrega, kao sredstvo za izazivanje apetita,
spolja kod ko`nih bolesti, gnojnih rana, furunkula, u terapiji hemoroida...
69

POTO^NJAK - Lythrum salicaria
70
RANILIST - Stachys officinalis

RASTAVI] - Equisetum arvense
71
RAZGON - Veronica officinalis

POTO^NJAK - Lythrum salicaria L. - Fam.: Lythraceae
(drugi narodni nazivi: vrbica, poto~ni klasi})
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 2m. Stablo razgranato,
pokriveno kratkim prore|enim dlakama. Listovi sede}i, duguljasto elipti~ni,
naspramni. Cvetovi u dihazijumima, na vrhu stabla u metli~astim cvastima
plavi~asto-purpurno crveni. Plod ~aura.
Stani{te: raste na mo~varnim i tresetnim livadama, pored potoka, reka i
bara, od ravnice do planinskih predela.
Vreme cvetanja: od juna do septembra.
Deo biljke: nadzemni deo biljke (Salicariae herba). Beru se vr{ni delovi
biljke u cvetu, su{i u hladu i na promaji.
Primena: koristi se kod bolesti sluzoko`e i ko`e, ekcema i crvenila, dijareje,
dizenterije, katara creva i stomaka, zarastanja rana, gr~eva u stomaku i crevima,
svraba, krvarenja materice i dr. U me{avinama se koristi kod akutne
reumatske groznice (zglobova), hroni~ne reumatske bolesti srca, upale
sr~ane maramice i dr.
RANILIST - Stachys officinalis (L.) Trev. = Betonica off. L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: ranjenik, crna bokvica)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 100 cm. Stablo uspravno,
pokriveno kratkim dlakama. Donji listovi u rozeti, sa dugim dr{kama, izdu`eno
jajast, nazubljen. Gornji listovi stabla sede}i i naspramni. Cvetovi karmin
crveni, sakupljeni u prividne pr{ljenove koji grade klasove. Plod ora{ica.
Stani{te: na livadama u predplaninskim i planinskom podru~ju.
Rasprostranjena u isto~noj i jugoisto~noj Srbiji.
Vreme cvetanja: od jula do avgusta.
Deo biljke: nedzemni deo u cvetu (Betonicae herba). Sakupljaju se vr{ni
delovi biljke u cvetu, ve`u se i snopi}e i su{e u hladu.
Primena: kod rana, katara plu}a, ka{lja, crevnih oboljenja, proliva, astme i
bronhitisa, upale mokra}ne be{ike i bubrega, glavobolje, epilepsije, reumatizma,
podagre, `utice, tumora, za kupke, otklanjanja nervne nepatosti i dr.
72

RASTAVI] - Equisetum arvense L. - Fam.: Equisetaceae
(drugi narodni nazivi: poljski rastavi}, preslica, konjorep)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa podzemnim izdankom iz koga se razvija
koren i dve vrste stabla: neplodno - zeleno, ~lankovito i granato, sa zakr`ljalim
listi}ima u obliku zubaca i plodno - braonkasto, nerazgranato sa
sporonosnim klasom na vrhu u kome se nalaze spore za razmno`avanje.
Stani{te: raste na vla`nim mestima, pored reka, potoka i po mo~varama.
Vreme cvetanja: od maja do septembra.
Deo biljke: nadzemni deo biljke (Equiseti herba).
Primena: kod anemije, krvarenja iz nosa, upale porebrice, gnojne upale plu}a,
gripa, bolesti kardio-vaskularnog sistema, upale usne duplje i pljuva~nih `lezda,
su`enja jednjaka, gastritisa, ~ira na `eludcu, bolesti urinarnog trakta, no}nog
mokrenja, trahoma, potresa mozga, oduzetosti `ivaca, glavobolje, psihopatije,
neurastenije, psihi~kih smetnji, bolesti ko{tanog tkiva i loma kostiju, ciroze, prejake
menstruacije, lo{eg varenja hrane, posle poro|aja i za lak{u starost.
RAZGON - Veronica officinalis L. - Fam.: Scrophulariaceae
(drugi narodni nazivi: ~estoslavica, trava od u{ljame)
Opis vrste: vi{egodi{nja zeljasta biljka sa puze}im rizomom, stablo
uspravno do 20 cm visoko. Okruglo ili ~etvrtasto, pole`u}e, sa adventivnim
korenovima. Listovi naspramni, jajasto elipti~ni, po obodu nazubljeni.
Cvetovi svetlo plavi, na kratkim dr{kama, zbijeni u grozdaste cvasti. Plod je
trouglasta, obrnuta ~aura.
Stani{te: {ume od brdskog do alpskog pojasa.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Veronicae herba), beru se vrhovi
stabla sa cvetovima.
Primena: kod katara plu}a, ka{lja, tuberkuloze, bolesti organa za varenje,
ko`nih bolesti, zatvora, tegoba i bolesti jetre, reume, gihta i zapaljenja mokra-
}ne be{ike.
73

RUSA - Chelidonium majus
RUSOMA^A - Capsella bursa-pastoris
74

E. angustifollium
SVILOVINA - Epilobium sp.
E. angustifollium
SITNICA - Herniaria glabra
E. parvifolium
E. angustifollium
75

RUSA - Chelidonium majus L. - Fam.: Papaveraceae
(drugi narodni nazivi: rosopas, bradavi~njak, li{ajevka)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa zadebljalim podzemnim rizomom, sa
koga polaze zeljasta dlakava i okrugla stabla, visine od 30-70 cm. Listovi su
perasto razdeljeni, odozgo bledo a odozdo do tamno zeleni. Cvetovi su `uti
slo`eni u {titaste cvasti. Plod je ljuska sa sitnim semenkama braon boje. Na
preseku kroz rizom, list i stablo pojavljuje se narand`asta te~nost.
Stani{te: kraj puteva, na zaparlo`enim mestima, kraj ploteva, na bedemima,
pored reka na peskovitom zemlji{tu i dr.
Vreme cvetanja: od aprila do septembra (oktobra).
Deo biljke: rizom (Chelidonii radix) nadzemni delovi biljke u cvetu (Ch. herba).
Primena: kod bolesti `eluca, `u~i i jetre, bubrega i be{ike, ko`nih bolesti
(bradavice i druge izrasline), mioma, cisti na jajnicima i dojkama i ~vori}a na
{titnoj `lezdi, sti{ava astmu, reguli{e menstruaciju. Koristi se pod stru~nim
nadzorom zbog sadr`aja alkaloida.
RUSOMA^A - Capsella bursa-pastoris (L.) Medic. - Fam.: Brassicaceae
(drugi narodni nazivi: tar~u`ak, ho}u-ne}u, ov~arska torbica, devoja~ka trava)
Opis biljke: Dvogodi{nja biljka, koren vretenast, stablo zeljasto, na preseku
okruglo, visine do 40 cm. Listovi u prizemnoj rozeti, rascepljeni, a na stablu
linearni do jezi~asto trouglasti. Cvetovi beli, u grozdastoj cvasti, pore|ani na
vrhu stabla. Plod je lju{~ica trouglastog oblika.
Stani{te: prirodne i ve{ta~ke livade, luceri{ta i napu{tene njive.
Vreme cvetanja: od marta do jula.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Bursae pastoris herba).
Primena: kod proliva, srdobolje, izliva krvi kod menstruacije, zaustavljanja
krvarenja, {uljeva, krvarenja iz nosa, belog pranja, zapaljenja mi{i}nog tkiva
materice, oslabelog srca, normalizacije krvnog pritiska, olak{anja reumati-
~nih oboljenja, za "~i{}enje" krvi.
76

SVILOVINA - Epilobium sp. L. - Fam.: Onargaceae
(drugi narodni nazivi: vrbolika)
Opis vrsta: vi{egodi{nje zeljaste biljke sa rizomom.
- E. parviflorum (Schreb.) Wither: stabljika visine 30-70 cm, dlakava, na preseku
okrugla, pri dnu se razvija rozeta. Listovi sede}i, jajasto lancetasti, dugi do
10 cm, {iroki do 3 cm, retko nazubljeni, naspramni, nali~je gusto dlakavo.
Cvetovi do 10 mm dugi, ~etvoro~lani, kruni~ni listi}i urezani na vrhu, svetloru`i~asti,
~aura prekrivena dugim dlakama, uglovi goli.
- E. angustifolium L.: stabljika gola, visine 50-150 cm, ~esto crvenkasta i u
gornjem delu maljava. Listovi goli, izdu`eno-lancetasti do 20 cm dugi i do 4
cm {iroki, sede}i, ili na kratkoj dr{ci. Po obodu nazubljeni, sa nali~ja plavo
zeleni s istaknutom nervaturom. Cvetovi ~etvoro~lani do 20 mm dugi, sakupljeni
u vr{ne grozdaste cvasti, purpurno-crveni.
Vreme cvetanja: od maja do septembra.
Stani{te: E. parviflorum raste na vla`nim zapu{tenim mestima od nizijskog do
planinskog pojasa po {umama, kraj potoka, na obalama, {umskim ~istinama.
E. angustifolium raste na kr~evinama, po`ari{tima, u prore|enim {umama.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Epilobii herba), beru se vrhovi stabla
sa cvetovima.
Primena: kod raznih bolesti prostate - upale, benigdnih tumora. Epilobium
je popularisala Marija Treben za le~enje mokra}nih organa. Naj~e{}e se
koriste u ~ajnim me{avinama.
SITNICA - Herniaria glabra L. - Fam.: Caryophyllaceae
(drugi narodni nazivi: sipanica, kilavica)
Opis biljke: jednogodi{nja, dvogodi{nja ili vi{egodi{nja pole`u}a biljka.
Grane su tanke i duge do 10 cm. Listovi duguljasti, trepljavi, mesnati, goli
(kod vrste hirsuta dlakavi). Cvetovi zbijeni u klup~aste cvasti, zeleno
beli~aste boje. Plod je sa jednom semenkom. Seme glatko i crno.
Stani{te: na pa{njacima, kamenjarima, kraj puteva u brdskom i predplaninskom
podru~ju, na peskovitoj i kamenoj podlozi.
Vreme cvetanja: od maja do avgusta.
Deo biljke: nadzemni delovi biljke (Herniariae herba).
Primena: kod upale mokra}nog mehura i mokrovoda, peska i kamena u
bubrezima, kile i slabosti vida. U me{avinama kod akutne hroni~ne upale
bubrega - uremije, bubre`nih kamenaca, meningitisa, poliomelitisa, uloga ili
gihta, akutne upale zglobova, zapaljenja jajnika, za~epljenja kanala jetre i dr.
77

SLATKA PAPRAT - Polypodium vulgare
SLEZ BELI - Althaea officinalis
78

SLEZ CRNI - Malva sylvestris
SRDA^ICA - Leonurus cardiaca
79

SLATKA PAPRAT - Polypodium vulgare L. - Fam.: Polypodiaceae
(drugi narodni nazivi: slatka paprat, sladi}, oslad)
Opis biljke: rizom vodoravan, na povr{ini podloge. Na njemu dole idu
adventivni korenovi, a gore sa strane na rizomu listovi u dva reda. Listovi
perasto use~eni, sa sorusima na nali~ju lista. Spore su `u}kasto r|aste sa
bradavicama na povr{ini.
Stani{te: skoro sve {ume, vla`na i zaklonjena mesta, stene.
Vreme sazrevanja spora: od septembra do oktobra.
Deo biljke: rizom (Polypodii rhizoma) koji se sabira u rano prole}e ili jesen.
Primena: kod promuklosti, astme, reume, gihta, `utice, podagre, zatvora,
pospe{uje izlu~ivanje `u~i, protiv crevnih parazita.
SLEZ BELI - Althaea officinalis L. - Fam.: Malvaceae
(drugi narodni nazivi: beli slez)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Koren zadebljao i razgranat. Stablo
do 2 m, dlakavo. Listovi pli{ano dlakavi, nepravilno nazubljeni, sa razvijenom
lisnom dr{kom. Cvetovi bledo ru`i~asti, pojedina~ni ili u kratkim cvastima,
plodi}i dlakavi.
Stani{te: na vla`nim mestima kraj reka na mo~varnim livadama, na
peskovitom zemlji{tu.
Vreme cvetanja: od jula do septembra.
Deo biljke: koren (Altheae radix), list (Altheae folium) i cvet (Altheae flos).
Koren se vadi u jesen ili na prole}e, cvet i list se beru za vreme cvetanja.
Primena: upotrebljava se kod bolesti organa za disanje, zapaljenja grla,
gornjih delova organa za disanje, gastroenteritisa, zapaljenja debelog creva,
obloga za opekotine na ko`i...
80

SLEZ CRNI - Malva sylvestris L. - Fam.: Malvaceae
(drugi narodni nazivi: crni slez, gu{~ja trava, velika slezova~a)
Opis biljke: dvogodi{nja do vi{egodi{nja biljka sa pole`u}im granama
visine do 180 cm. Koren granat, listovi sa dugim dr{kama, bubre`astog oblika
sa 3-7 re`njeva. Cvetovi u kratkim cvastima sa 2-6 cvetova, ru`i~aste ili
ljubi~aste boje. Plod je {izokarpijum sa 9-11 plodi}a (semenki).
Stani{te: kao korov uz puteve, u naseljima i na obra|enim povr{inama.
Vreme cvetanja: od maja do sredine septembra
Deo biljke: cvetovi (Malvae flos) i listovi (Malvae folium)
Primena: koristi se kod upale grla, ka{lja, obolelih glasnih `ica, obolelih
desni i dezinfekciju usne duplje, le~enje organa za disanje, grgoljenje kod
angine, le~enje zau{ki, smanjivanje gasova u crevima, le~enje mokrovoda i
mokra}ne be{ike, kao obloge kod oboljenja o~iju.
SRDA^ICA - Leonurus cardiaca L. - Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: srda{ac, sr~enica, kopriva od srca, koprivica)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa kratkim, kosim, drvenastim rizomom.
Stablo zeljasto, ~etvorougaono, crvenkasto, dlakavo i {uplje. Listovi prosti,
naspramni, na dr{kama, grubo nazubljeni, dlakavi. Cvetovi beli sakupljeni u
pr{ljenima. Krunica spolja pokrivena belim dlakama, a donja usna bledo`uta
sa mrkocrvenim pegama. Plod merikarpium sastavljen os 4 ora{ice.
Stani{te: na ruderalnim mestima u i pored naselja, kraj puteva i osulina.
Vreme cvetanja: od juna do septembra.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Leonuri herba). Odsecaju se vr{ni
delovi biljaka u cvetu u du`ini od 25-40 cm, su{e se u kiticama ili tankom
sloju na promaji i u hladu.
Primena: uglavnom se koristi kod bolesti srca (tahikardija, op{ta slabost
srca, aritmija), malokrvnosti, astme, te{ko}a u mokrenju i sl. U me{avinama
kod sr~anog bola, nervoze srca (lupanja), slabog, usporenog i trajno
nepravilnog pulsa, {uma na srcu, slabosti krvotoka u sr~anim arterijama,
angine pektoris, infarkta srca, akutnog zapaljenja unutra{nje opne i drugih
oboljenja kardiovaskularnog sistema.
81

SREMU[ - Allium ursinum
SURU^ICA - Filipendula vulgaris
82

TRAVA IVA - Teucrium montanum
TRNJINA - Prunus spinosa
83

SREMU[ - Allium ursinum L. - Fam.: Alliaceae
(drugi narodni nazivi: medve|i luk, cremo{)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka. Lukovica beli~asta 2-6 cm duga iz
koje polaze dva lista i trouglasto stablo koje na vrhu nosi bele cvetove sakupljene
u {titaste cvasti. Nakon precvetavanja nastaju ~aure sa trouglastim
crnim semenkama.
Stani{te: bukove {ume.
Vreme cvetanja: od aprila do juna.
Deo biljke: nadzemni deo biljke (Allii ursini herba) i sve`a lukovica (Allii ursini
bulbus recens).
Primena: kod smetnji u varenju hrane, gubljenja apetita, crevnog katara,
arterioskleroze, protiv nesanice, za sni`avanje i uravnote`enje krvnog pritiska
i dr.
SURU^ICA - Filipendula vulgaris Mch. - Rosaceae
(drugi narodni nazivi: siri{tarka, svinjurak, suru~arka
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visine do 80 cm. Rizom tanak
~vornovat, na krajevima adventivni korenovi sa krtolastim zadebljanjima. Stablo
zeljasto, izbrazdano, golo, sa perastim listovima nalik na list hajdu~ke trave. Cvetovi
`u}kasto beli ili ru`i~asti u metli~astim cvastima. Plod nije spiralan - ora{ica.
Stani{te: na suvim i umereno vla`nim livadama brdskih i predplaninskih
predela, na po`ari{tima i {umskim ~istinama
Vreme cvetanja: od maja do jula
Deo biljke: koren i nadzemni deo biljke u cvetu (Filipendulae radix et
herba). Koren se vadi u jesen ili rano prole}e, a za upotrebu se izdvajaju krtolasta
zadebljanja. Su{e se u tankom sloju na suncu. Nadzemni deo se prikuplja
kada je biljka u cvetu, su{i se u tankom sloju, u hladu da sa~uva boju.
Primena: kod upala crevnog trakta, nekih benignih tumora, upala mokra}ne
be{ike, anacidnog gastritisa i ~ira `eluca, hemoroida i krvarenja.
84

TRAVA IVA - Teucrium montanum L. - Fam.: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: planinska podubica)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka visoka do 30 cm. Stablo tanko
pole`u}e, pokriveno dlakama. Listovi lancetasti, naspramni. Cvetovi
bledo`ute boje, u pazuhu listova, sakupljeni u dihazije na vrhu cvetnih glava.
Plodi}i sitni malo mre`asti. Biljka je veoma gorkog ukusa, ali prijatnog mirisa.
Stani{te: suva, topla, kamenita, kra~nja~ka mesta od 400-1500 m nadmorske
visine, na ju`nim ekspozicijama. Isto~na Srbija: Tupi`nica, Svrlji{ke
planine, Suva planina i dr.
Vreme cvetanja: od jula do septembra.
Deo biljke: nadzemni deo biljke za vreme cvetanja: (Teucrii herba).
Primena: kao sredstvo za ja~anje, le~enje `eludca, `u~nih puteva, peska u
`u~i, za le~enje hemoroida, belo pranje kod `ena, le~i gnojne rane,
reumati~ne bolove, upalu o~iju.
TRNJINA - Prunus spinosa L. - Fam.: Amygdalaceae
(drugi narodni nazivi: crni trn, trlika, trn)
Opis vrste: vi{egodi{nja biljka, grmolikog izgleda, visine 1-3 m, sa brojnim
{ilastim bodljama (trnovima) na stablu i granama, sa sitnim brojnim listovima
i belim cvetovima. Plod je ko{tunica, najpre zelene, a kasnije plave pa tamno
plave boje, veli~ine do 1 cm.
Stani{te: od nizijskog do planinskog regiona, u {ikarama i {ibljacima, na ivicama
{uma.
Vreme cvetanja: od marta do maja, zavisno od nadmorske visine.
Deo biljke: cvet (Pruni spinosae flos), plod (P. s. fructus) i list (P. s. folium).
Primena: kod `eluda~nih gr~eva, ko`nih osipa kod dece, ka{lja i promuklosti,
za pobolj{anje apetita, poja~ano izlu~ivanje, ~i{}enje krvi, redovnu
menstruaciju, grgljanje kod obolelnih desni usne {upljine i grla.
85

TROSKOT - Poligonum aviculare
HAJDU^KA TRAVA - Achillea millefolium
86

HMELJ - Humulus lupulus
HRAST LU@NJAK - Quercus robur
87

TROSKOT - Poligonum aviculare L. - Fam. Polygonaceae
(drugi narodni nazivi: dvornik, pti~ja trava)
Opis vrste: zeljasta, razgranata, polegla ili ustaju}a biljka, sastavljena od
~lanaka du`ine 1-7 cm. Listovi usko elipti~ni, ~esto za{iljeni, naizmeni~ni,
sede}i ili sa kratkom peteljkom. Cvetovi sitni, beli do ru`i~asti, u pazuhu listova,
1-6 zajedno. Grane sa cvetovima lisnate do vrha.
Stani{te: oko ku}a, pored puteva, na uga`enom tlu.
Vreme cvetanja: od jula do septembra.
Deo biljke: ceo nadzemni deo (Polygoni avicularis herba).
Primena: kod ka{lja i bronhitisa za iska{ljavanje, kao diuretik i kod
nekih krvarenja.
HAJDU^KA TRAVA - Achillea millefolium L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: hajdu~ica, stolisnik, beli ravan)
Opis biljke: vi{egodi{nja zeljasta biljka, sa puze}im rizomom, uspravnim
stablom na kome su brojni, perasto urezani, dlakavi listovi (stolisnik), sa
glavi~astim cvastima na vrhu stabla. Cvetovi u cvastima bele boje ili
crvenkasti (forma ‘rosea‘).
Stani{te: na livadama, pa{njacima, kraj puteva, na napu{tenim povr{inama,
po me|ama, dvori{tima itd.
Vreme cvetanja: od juna do avgusta.
Deo biljke: cvetovi (Millefolii flos), nadzemni delovi biljke (Millefolii herba).
Primena: protiv anemije, ja~a krv i organe za varenje, protiv bolesti stomaka
i creva, protiv bolesti jetre i `u~i, le~i bronhitis, neurednu menstruaciju,
hemoroide, ~ireve i ko`ne ospe, protiv glista i glavobolje, i dr.
88

HMELJ - Humulus lupulus L. - Fam.: Canabaceae)
(drugi narodni nazivi: melj)
Opis vrste: vi{egodi{nja poviju{a duga do 6 m. Listovi prstasti na 3-5 dela,
deljeni, naspramni, `lezdasti i testerasti. Cvetovi sa odvojenim polovima,
jednodoma biljka. Mu{ki cvetovi u rastresitim metlicama, a `enski u prividnom
{titu. Plod je ora{ica.
Stani{te: na obalama reka i potoka, od ravnice do predplaninskog regiona.
Vreme cvetanja: od maja do avgusta.
Deo biljke: neoplo|ene {i{arice (Lupuli strobuli), sa `lezdastim dlakama
(Lupuli glandulae).
Primena: kod oboljenja `u~i, protiv nesanice, za izlu~ivanje, ja~anje apetita,
smirivanje i dr.
HRAST LU@NJAK - Quercus robur L. - Fam.: Fagaceae
(drugi narodni nazivi: lu`njak, gorun)
Opis vrste: vi{egodi{nja drvenasta biljka, visine od 15-20 m, pre~nika do
2 m. Stablo drvenasto pokriveno svetlo pepeljastom korom, listovi na
kratkim dr{kama, obod liske duboko nepravilno urezanim. Mu{ki cvetovi sa
resama, a `enski na dugoj dr{ci, u grupama od 2-5. Plod je `ir.
Stani{te: u nizijama i kraj reka i potoka.
Vreme cvetanja: od aprila do maja.
Deo biljke: kora (Quercus cortex), plod (Q. semen) i list (Q. folium).
Primena: kod odliva krvi iz materice kod starih zena, belog pranja kod `ena,
rahitisa, protiv znojenja, za sti{avanje groznice, kao tonik kod bolesti stomaka,
vetrova u stomaku, kao antidot kod trovanja te{kim metalima.
89

CIKORIJA - Cichorium inthybus
^I^AK - Arctium lappa
90

^UBAR PLANINSKI - Satureja kitaibelii
[IPURAK - Rosa canina
91

CIKORIJA - Cichorium inthybus L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: vodopija, konjogriz, gologuza, cigura)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka sa vretenastim korenom visine 30-60 cm.
Listovi su nazubljeni u rozete pri dnu stabla. Nadzemno stablo je zeleno i
bezlisno, a na njemu se razvijaju cvetovi plave boje u pazuhu listova.
Stani{te: pored puteva, na poluvla`nim livadama, na zapu{tenim livadama
kao korov, u ravni~arskom i brdskom regionu.
Vreme cvetanja: od jula do septembra
Deo biljke: koren (Cichorii radix), stablo (Cichorii herba), cvetovi (Cichorii
flos). Koren se sakuplja u jesen.
Primena: koristi se kod proliva, `utice i anemije, ko`nih bolesti, angine, za
obloge kod ~ireva i otoka, ubla`ava ka{alj, olak{ava mokrenje. Pobolj{ava
varenje, ja~a `eludac, pospe{uje lu~enje `u~i, ~isti slezinu i bubrege.
^I^AK - Arctium lappa L. - Fam.: Asteraceae
(drugi narodni nazivi: repuv, repu{ina)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka. Koren vretenast, mesnat. Stablo visine do
2 m, sa brojnim gran~icama. Listovi srcasto jajasti, odozgo goli, odozdo
pli{ano dlakavi. Cvetovi u glavi~astim cvastima, ljubi~asto crvene boje (purpurni).
Plod je ahenija.
Stani{te: na obalama reka, kraj puteva, na zapu{tenim povr{inama.
Vreme cvetanja: od jula do avgusta.
Deo biljke: koren (Bardanae radix ili Radix Bardanae). Vadi se u jesen ili
prole}e dok je mesnat i so~an, pere se i su{i na suncu.
Primena: kod reumatizma, podagre, bolesti ko`e, otoka, kamena u `u~noj
kesi i be{ici, oboljenja jetre, hemoroida, bubuljica, ekcema, gastritisa.
92

^UBAR PLANINSKI - Satureja kitaibelii Wuerzb. - Fam: Lamiaceae
(drugi narodni nazivi: ~ubar, vrijesak, gorska metvica, rtanjski ~aj)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka, polugrm visok 10-40 cm, sa sna`nim korenom,
poluuspravnim granatim stablima. Listovi linearno lancetasti, naspramni,
ko`asti, sjajni i bodljasti. Cvetovi ljubi~asto ru`i~asti nepravilni, dvousnati,
miri{ljavi. Plod je ora{~i} sa finim ta~kama.
Stani{te: raste na brdskim i planinskim pa{njacima na kre~nja~koj podlozi.
Vreme cvetanja: od avgusta do oktobra.
Deo biljke: nadzemni deo biljke u cvetu (Saturejae herba).
Primena: uglavnom se koristi kao preventiva i u le~enju organa za varenje i
disanje (nadutost), gr~eva u stomaku, hemoroida, upala, proliva, bolesti jetre
i `u~nih puteva, bronhitisa i astme. Tako|e se upotrebljava kod upala u urogenitalnom
sistemu kao bakterocid, kod {e}erne bolesti smanjuju ose}aj
`e|i i dr.
[IPURAK - Rosa canina L. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: divlja ru`a, {ipak)
Opis vrste: vi{egodi{nji `bun visok oko 2,5 m. Grane sa srpasto povijenim
trnovima. Listovi su neparno perasti, sa nazubljenim liskama. Cvetovi u cvastima
po 3-5. Plod zbirna ora{ica, zvana {ipak ({ipurak), ovalan bez `lezda i
crven.
Stani{te: {ikare i {ibljaci, ivice hrastovih i bukovih {uma.
Vreme cvetanja: od aprila do maja.
Deo biljke: plod ru`e (Cynosbati fructusi), cvet (Rosae flos) i ulje (Rosae
aetheroleum).
Primena: kod dijareje, obolenja bubrega i mokra}ne be{ike, reume, i{ijasa,
dermatita, prehlade, ka{lja i pobolj{anja apetita i kao sredstvo za ~i{}enje.
93

[UMSKA JAGODA - Fragaria vesca L. - Fam.: Rosaceae
(drugi narodni nazivi: mamica, jagoda, divlja jagoda)
Opis biljke: vi{egodi{nja biljka visine do 30 cm sa nadzemnim izdancima
u vidu stolona ili lozica kojima se vegetativno razmno`ava. Listovi prizemni,
tro~lani, sa liskama testerasto nazubljenim. Cvetovi beli na dugim dr{kama,
u cvasti nekoliko cvetova. Plod je jagoda koja predstavlja zbirnu ora{icu.
Stani{te: progale, livade, listopadne {ume u pojasu hrasta i brdske bukve.
Vreme cvetanja: maj i juni
Deo biljke: list (Fragariae folium) i plod (F. fructus). Plod se bere kad sazri. Su{i
se 4-5 sati na temperaturi 25-30 o C, a zatim dosu{i na temperaturi 45-65 o C. List se
bere posle branja ploda, dok je jo{ zelen. Su{i se u tankom sloju da zadr`i boju.
Primena: u narodnoj medicini list i plod se koriste kao blag diuretik za izbacivanje
nagomilanih soli, {to je posebno korisno kod podagre, gihta, arteroskleroze...
Zbog sadr`aj vitamina C i karotena pogodna u postoperativnoj terapiji rekonvalescenata.
U me{avinama se koristi kod krvarenja iz nosa, probadanja srca,
~i{}enja krvi, ~ira na `eludcu, katra tankog creva, ispadanja ~mara, uremije,
{e}erne bolesti, za bolje lu~enje mleka i dr.
94

An|elika divlja...........18
Bela mrtva kopriva....18
Bokvica......................19
Borovnica..................19
Breza......................22
Br{ljan......................22
Verbena.....................23
Vidova trava...............23
Vilino sito...................26
Vijo{nica....................26
Virak......................27
Vranilova trava...........27
Vrba bela...................30
Gavez crni..................30
Glog...........................31
Dan i no}...................31
Divizma......................34
Divlji kesten...............34
Dimnja~a...................35
Dobri~ica...................35
Dra~a.........................38
Dunja.........................38
Zdravac crveni...........39
Ze~ji trn.....................39
Zlatnica......................42
Zova crna...................42
INDEX DOMA]IH NAZIVA
Imela bela..................43
Ivanjsko cve}e...........43
Jagor~evina.............46
Kantarion.................46
Ki~ica......................47
Kleka........................47
Kokotac.....................50
Konoplju{a...............50
Kopitnjak................51
Kopitnjak krstasti.......51
Kopriva...................54
Krestu{ac.................54
Kupina.....................55
Lazarkinja...............55
Lipa pozna.................58
Majkina du{ica...........58
Malina.......................59
Masla~ak...................59
Medunika..................62
Oman beli..................62
O~ajnica....................63
Petrovac....................63
Pirevina.....................66
Plu}njak....................66
Podbel.......................67
Podubica...................67
Poto~njak..................70
Ranilist......................70
Rastavi} poljski..........71
Razgon.....................71
Rusa........................74
Rusoma~a.................74
Svilovina...................75
Sitnica..................75
Slatka paprat.............78
Slez beli.....................78
Slez crni.....................79
Srda~ica..................79
Sremu{....................82
Suru~ica.................82
Trava iva....................83
Trnjina.....................83
Troskot....................86
Hajdu~ka trava.........86
Hmelj......................87
Hrast lu`njak............87
Cikorija...................90
^i~ak.....................90
^ubar planinski..........91
[ipak.........................91
[umska jagoda.......94
Achillea millefolium ....86
Aesculus hippocastanum ....34
Agrimonia eupatoria ...63
Agropyron repens ......66
Alchemilla vulgaris .....27
Allium ursinum ............82
Althaea officinalis .......78
Angelica pan~i}ii .......18
Arctium lappa .............90
Asarum europaeaum .....51
Betula pendula ...........22
Capsella bursa-pastoris ..74
Carlina acaulis ...........26
Centaurium umbellatum ...47
Chelidonium majus ....74
Cichorium intybus ......90
Crataegus monogyna ....31
Cydonia oblonga ........38
Epilobium sp. .............75
Equisetum arvense .....71
Eupatorium cannabinum ..50
Euphrasia officinalis ...23
Filipendula ulmaria .....62
Filipendula vulgaris ....82
Fragaria vesca ............94
Fumaria officinalis ......35
INDEX LATINSKIH NAZIVA
Galium odoratum .......55
Galium verum .............43
Geranium robertianum ...39
Glechoma hirsuta .......35
Hedera helix ...............22
Hepatica nobilis .........51
Herniaria glabra .........75
Humulus lupulus ........87
Hypericum perforatum ...46
Inula helenium ...........62
Juniperus communis .....47
Lamium album ...........18
Leonurus cardiaca .....79
Lythrum salicaria ........70
Malva sylvestris ..........79
Marrubium vulgare .....63
Melilotus officinalis .....50
Ononis spinosa ..........39
Origanum vulgare .....27
Paliurus spina chrysti ......38
Parietaria officinalis ....26
Plantago sp. ..............19
Polygala comosa ........54
Polygonum aviculare .....86
Polypodium vulgare ...78
Primula officinalis .......46
Prunus spinosa ..........83
Pulmonaria officinalis .....66
Quercus robur ............87
Rosa canina ...............91
Rubus fruticosus ........55
Rubus idaeus .............59
Salix alba ....................30
Sambucus nigra .........42
Satureja kitaibelii ..........91
Solidago virgaurea .....42
Stachys officinalis ......70
Symphytum officinale .....30
Taraxacum officinale ..59
Teucrium chamaedrys ...67
Teucrium montanum ..83
Thymus serpyllum ......58
Tilia cordata ...............58
Tussilago farfara .........67
Urtica dioica ...............54
Vaccinium myrtillus ....19
Verbascum phlomoides ...34
Verbena officinalis ......23
Veronica officinalis .....71
Viola tricolor ..............31
Viscum album .............43
95

LITERATURA:
- Adamovi}, D. 1994: Proizvodnja lekovitih, za~inskih i aromati~nih biljaka -
stanje i perspektive. Medicinal Plant Report '94.
- Glasnik 24/7.III 2008. Glasnik, Beograd
- Gorunovi}, M. i dr. 1989: Priru~nik o lekovitim biljkama, Savez farmaceutskih
dru{tava Jugoslavije, Beograd.
- Gostu{ki R. 1967: Le~enje lekovitim biljem. Brograd.
- Grli}, Lj. 1980: Samoniklo jestivo bilje. Prosveta. Zagreb.
- Jordanov, D., Nikolov, R. 1969: Fitoterapija. Medicina i fizkultura. Sofia.
- Ki{geci, J., Adamovi}, D., Kata, E. 1987: Proizvodnja lekovitog bilja. Nolit, Beograd
- Nikolova, M., Manolov, P. 1990: Nar~nik po bilkole~enie. Medicina i fizkulturaSofia.
- Maru{i}, R. 1984: Lekovitim biljem do zdravlja. Mladost. Zagreb.
- Messegue, M. 1975: Moj herbar zdravlja. "Otokar Ker{ovani", Opatija
- Mijatovi}, J. 1972: Trave i melemi. Beograd
- Pelagi}, V. 1970. Narodni u~itelj. Beograd.
- Petrovi}, S. 1883: Lekovite biljke Srbije. Beograd.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V., Jeremi}, @. 1994: Lekovito bilje Timo~ke krajne
(Fitoterapija I). Zaje~ar.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V., Jeremi}, @. 1995: Lekovito bilje Timo~ke krajne
(Fitoterapija II). KPZ Zaje~ar.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V. 1974: Priru~nik o lekovitom bilju, Savez |a~kih
zadruga, Beograd.
- Ran|elovi}, N., Stamenkovi}, V. 1998.: Priru~nik o lekovitom bilju, 2M Komerc
multilevel, Pirot..
- Sari}, M. (ed.) 1989: Lekovite biljke SR Srbije. Posebna izdanja SANU. Beograd.
- Simonovi}, D. 1959: Botani~ki re~nik. SANU, knjiga CCXVIII, Institut za srpskohrvatski
jezik, knjiga 3. Beograd.
- Stamenkovi}, V., 1995: Ne{kodljive lekovite biljke. Solaris, Leskovac.
- Stepanovi}, B., Kilibarda, M., Hmeljevski, S. 19 : Gajenje lekovitog i aromati~nog
bilja. Savremena administracija. Beograd.
- Tasi}, S. i dr. 2004: Vodi~ kroz svet lekovitog bilja. Valjevac, Valjevo.
- Tucakov, J. 1967: Lije~enje ~ajevima ljekovitog bilja. August Cesarec, Zagreb.
- Tucakov, J. 1984: Le~enje biljem Rad. Beograd.
- Turova, A.D., Sapo`nikova, E.N. 1984: Lekarstvennie rastenija SSSR i ih
primenenie. Medicina. Moskva.
- Wichtl, M. (Hrsg.) 1989: Teedrogen. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft
mbH. Stuttgart.
- Willfort, R. 1989: Lekovito bilje i njihova upotreba. Mladost. Zagreb.
IZVOR ILUSTRACIJA I FOTOGRAFIJA:
- Otto Wilhelm Thomé: Flora von Deutschland Österreich und der Schweiz,1885.
(http://caliban.mpiz-koeln.mpg.de/)
- Jacob Sturm, Johann Georg Sturm: Deutschlands Flora in Abbildungen (1796),
Tafeln 1796 (http://caliban.mpiz-koeln.mpg.de)
- Privatna elektronska zbirka Autora
- Privatna zbirka Udru`enja DR JOVAN TUCAKOV - Sokobanja
- Kire Stoj~evski, profesor Poljoprivredne {kole sa domom u~enika u Futogu
96

View publication stats