Dhuratë Speciale për Drilon Gashin

mund të vendoset në esencën e Allahut që rrjedhin nga dëshira dhe fuqia e Tij,
atëherë ne mund të debatojmë rastin se është më e shëndoshë si arsye të
besojmë se ekzistenca e Allahut e obligon ekzistencën e krijesave, sikur çfarë
do shkak dhe pasojë e lidhur, sesa të besojmë në kotësinë tuaj, e cila është se
diçka mund ta ndërrojë pamundësinë (imtinaa’) në mundësi (imkan) [fillimi i
ekzistimit të krijesave përmes veprës së Allahut] pa ndonjë arsye të re ose
shkak, çfarëdo qoftë ai, që do ta obligonte këtë gjë.
Kështu, tash filozofët diskutuan se përderisa ata e konsideronin absurde këtë
vepër për një agjent (ose rezultati, prodhimi dhe vepra) papritur mund të bëhet
e lejuar, pasi që ishte e pamundur pa ndonjë arsye ose shkak që e obligon
shpjegimin e saj, atëherë është më e e logjikshme të pohohet se agjenti ka qenë
duke vepruar përjetësisht, në vend të asaj që Ehlul Kelami e kishin për obligim
ta mbanin si pikëpamje të tyre. Ata ishin të detyruar në atë përmes argumentit
të tyre të hudhut el exhsam (fillimit të trupave). Tash, kjo pamje e filozofëve
nuk është njëjta pamje sikur e Ehli Sunnetit, të cilët thonë se Allahu ka qenë
përjetësisht Ai që flet dhe vepron, ashtu si Ai dëshiron, dhe kur Ai dëshiron, që
do të thotë se kur Ai dëshiron, Ai krijon, dhe kur Ai dëshiron, Ai flet, dhe kur ai
dëshiron, Ai vepron, e cila është kundërt me thënien e filozofëve të cikët, sikur
Ehlul Kelami, mohojnë të folurit e Allahut, dhe veprimin e Allahut ashtu siç
dëshiron, dhe kur Ai dëshiron. Kështu, kur ata thonë se Allahu ka qenë duke
vepruar përjetësisht, ata e kanë për qëllim atë mbi të cilën ata janë, në
mohimin e cilësive dhe veprave të Allahut. Kështu, veprimi është çështje e
vazhdimësisë / gjë e përhershme me esencën e Tij (i pastër nga zgjedhjet,
dëshirat dhe veprat individuale që rrjedhin nga to). Pasoja është se universi
është një domosdoshmëri absolute, dhe ajo duhet të ekzistojë paralelisht me
ekzistimin e Allahut, pa pasur nevojë që Allahu ta paraprijë atë në realitet, dhe
pa pasur nevojë që universi të jetë i paraprirë me inekzistencë, sepse Allah dhe
universi janë sikur shkak dhe pasojë. Nëse ekziston shkaku i përkryer, edhe
efekti duhet të ekzistojë njëjtë.
Gjëja që duhet pasur në mendje gjithë këtë kohë është se për shkak që Ehlul
Kelami (xhehmitë, mu’tezilitë, kerramitë, rafidhitë muxhesim, esharitë dhe
maturiditë) të gjithë themeluan fjalët e tyre për Allahun përmes veglave
konceptuale, dhe përmes gjuhës së vetë filozofëve grekë, siç e kishin përdorur
ata për të nxjerrë argumentet e tyre, ata ishin të detyruar të përkonin (deri në
një masë) me pikëpamjet e filozofëve në versionin e tyre të teizmit, rreth asaj se
si ata e përshkruanin Allahun. Dhe kështu, ajo në të cilën të gjitha ata u
bashkuan, në kundërshtim me çfarë ka ardhur në librat e shpallur dhe me të
dërguarit, është se Allahu nuk ka vepra të lidhura me vullnetin dhe fuqinë e tij,
dhe se ai nuk e bën dhe nuk mundet të veprojë me zgjedhjen e tij (e’fal fi’lijjeh,
ef’al ihtijarijjeh). Si rezultat, filozofët e morën deri në njëfarë sqarimi (Allahu
dhe universi janë si shkak dhe pasojë, nëse shkaku është prezent, atëherë
edhe pasoja duhet të jetë patjetër prezent, dhe pasi që Allahu është duke
vepruar përjetësisht, universi është i përjetshëm bashkë me të.