Ar Drywydd y Lleidr Blewgoch

arno i hela’r lleidr blewog. Wedi chwilio lled y wlad daethpwyd o
hyd i filgi atebai’r gofynion ar stad y Nannau ym mhlwyf Dolgellau.
Trefnwyd helfa arall.
Y tro hwn aeth pethau mymryn gwell; daethpwyd o hyd i’w
drywydd yn uchel ar Goed yr Allt a gollyngwyd y milgi ar ei ôl. Bu
erlid brwd, efo’r milgi ar sodlau’r cawr blewog drwy’r corsydd, a’r
creigiau, i mewn ac allan o’r coed, ar draws sawl nant a cheunant
nes cyrraedd dibyn go serth. Oedodd y lleidr blewgoch ar wefus y
clogwyn ac roedd y milgi ar fin gafael arno. Ac yna neidiodd i’r coed
islaw ac ni feiddiai’r ci ei ddilyn; roedd wedi dianc unwaith eto!
Y noson honno canfuwyd un blewyn gwyn o dan bawen ôl y
milgi cochl! Hmm!
Parhau wnaeth y dwyn achlysurol; mewn un achos diflannodd
ochr cyfan o gig mochyn wedi ei halltu ac yn hongian ar ddistiau’r
briws o un fferm! Aeth rhai wythnosau heibio.
Un prynhawn roedd gwraig Ty’n yr Ow Allt yn y tŷ ar ei phen ei
hun pan glywodd sŵn rhyfedd yn dod o’r gegin. Aeth i edrych am
achos y sŵn ac fe welodd fraich blewgoch yn ymestyn drwy’r ffenest
am blatiad o gig ar y bwrdd. Yn ei dychryn gafaelodd mewn twca a’i
tharo gan sgrechian. Torrodd y llaw i ffwrdd!
Wedi i’r teulu ddychwelyd a chlywed y cyffro trefnwyd i ddilyn y
diferion gwaed arweiniai i fyny Cwm Merch. Aeth y trywydd ar hyd
ochr y nant ac i fyny heibio rhaeadr fechan ddisgynnai o geunant a
lechai mewn coedlan uwchben. Ac yno ynghanol y ceunant roedd
pwll dwfn mewn cafn tywyll dan gysgod y graig. Roedd y clogwyn fel
petai’n gwgu’n fygythiol ar y pwll ac eiddew trwchus yn hongian fel
llenni drosto. Ym mhen ucha’r pwll roedd yr afon yn diflannu drwy’r
creigiau i syrthio a chwyrnu yn y düwch tu mewn. Yno stopiodd y
trywydd gwaed, ac yno rhywle yng nghrombil y grochan swnllyd
oedd ogof na welodd erioed olau. Nid oedd unrhyw ffordd medrai
neb ei chyrraedd ac nid oedd unrhyw ffordd bod neb am geisio!
Ni fu lladrata wedyn yn Nant Gwynant a phasiwyd fod y dyn
mawr blewgoch wedi marw yno yn yr ogof ddigyrraedd oedd rhywle
rhwng crochan rhaeadr a chrombil craig ar lethrau Gallt y Wenallt.
Rhoddwyd yr enw ‘Ogof Owain Lawgoch’ arni i gau pen y mwdwl.
Ond yn ôl y werin nid dyna ddiwedd y stori!
Mynnai rhai, serch ei anaf, fod y dyn blewgoch wedi mynd dros y
mynydd i dreulio amser yn byw ymysg creigiau Maen Du’r Arddu ar
lethrau’r Wyddfa. Marian enfawr o greigiau wedi eu gadael gan y
rhew dros 12,000 o flynyddoedd yn ôl sydd yma yng nghysgod un
o’r clogwyni serthaf yn Eryri. Mae’r mwyaf, sef y Maen Du yn llecyn
hudolus iawn ac iddi stori ei hun, digon yn wir i wneud erthygl!
Gerllaw mae llyn yn cynnwys ychydig o frithyll ac adeg honno
cymdeithas fechan islaw yn Nyffryn Brwynog lle medrai ddwyn
ambell i damad!
O fan’ma honnai un traddodiad iddo symud i fyw mewn ogof ar
lethrau’r Cnicht, ac mae sawl ogof addas ar y llethrau cymhleth hyn
fuasai’n cynnig eu hunain fel preswylfa.
A dyna lle mae stori’r gŵr blewgoch yn gorffen; gan adael mwy o
gwestiynau nag atebion.
Tybed, yn y diwedd y cafodd ei dderbyn yn ôl i ryw gymuned yn
rhywle; ynteu marw wnaeth yn ddistaw mewn rhyw ogof anghysbell
yn uchel ar y mynydd? Ai milwr yn wir oedd o wedi ei adael ar y clwt
ar ôl gorffen ei ryfel i geisio byw mewn unrhyw ffordd y medrai tu
allan i’r gymdeithas oedd wedi troi ei chefn arno?
A’r cwestiwn mwyaf pryfoclyd efallai: ydi cydwybod cymdeithas
hyd yn oed heddiw ond wedi esblygu digon i gyfri bocsys cardfwrdd
mewn drws siop fel amgenach dewis dros ogof laith ar lethrau
Eryri?
Geraint Roberts
Cnicht
Tan yr Ow Allt
Hafod y Llan
Maen Du’r Arddu
Ogof y Gŵr Blewog
Llafar Gwlad | 19