Mun-udi: Ang Panday na Ifugao bilang Tagapag-ingat ng Taal na Kaalaman

14
MUN-UDI
Philippine Journal of Third World Studies 17, blg. 1 (2002).
Para naman sa mga pag-aaral na pangwika, tingnan ang talaan ng mga
diksiyunaryo at lathalain ng mga iskolar sa: Rex Johnson, Grace Tan at Cynthia
Goshert, 50 th Anniversary Bibliography of SIL Philippines (Maynila: Summer Institute
of Linguistics Philippines, Inc., 2003), 122-130 at 170-172. Sa isinagawang pagaaral
ng mga eksperto sa wika, ang Tuwali Ifugao na kilala rin bilang Gilipanes,
Ifugaw, Kiangan/Quiangan Ifugao ay kalimitang sinasalita sa Kiangan, Hapao at
Hungduan. Ang pagiging malapit nito sa iba pang wikang Ifugao sa aspektong
leksikal ay 80% sa Amganad Ifugao at 72% sa Batad Ifugao. Ang Batad Ifugao na
kilala rin bilang Ayangan Ifugao ay may mga baryasyon gaya ng Ducligan Ifugao. Sa
aspektong leksikal, 79% ang pagkakatulad nito sa Mayoyao Ifugao. Ang Mayoyao
Ifugao ( Mayaoyaw o Henanga) naman ay ginagamit sa mga bayan ng Mayoyao,
Aguinaldo at Alfonso Lista. Nauunawaan ang bokabularyo ng wikang ito nang halos
86% hanggang 94% sa Batad Ifugao. Ang Amganad Ifugao naman ay sinasalita sa
mga bayan ng Hungduan at Banaue at may mga baryasyon gaya ng Burnay Ifugao
at Banaue Ifugao. Sa malimit na pagkakataon, itinuturing na hiwalay ang Kallahan
o Keley-i (kilala rin bilang Antipolo Ifugao, Hanalulo, Keley-i, Keley-i Kalanguya,
Keleyqiq Ifugao). Ito ay sinasalita naman sa bayan ng Kiangan at Aritao sa Nueva
Viscaya.
15. Manuel Dulawan, Oral Literature of the Ifugao (Maynila: National
Commission for Culture and the Arts, 2005), 17.