Mun-udi: Ang Panday na Ifugao bilang Tagapag-ingat ng Taal na Kaalaman

More documents

Recommendations

Info

Udi11ang pagsasalin ng kaalaman at nagpapatuloy rin ang pag-aangkopang mga panday sa mga pagbabagong hatid ng panahon sa kasalukuyan.Sa ganitong pormulasyon ng daloy ng pagtalakay, inaasahangmakapag-aambag ang pag-aaral sa pagpapalalim pa ng interes ngmga iskolar sa mga agham panlipunan at maging sa mga aghampangkalikasan na saliksikin din ang mga katulad na tradisyon ngpagpapanday sa iba pang bahagi ng Pilipinas at sa pamamagitannito’y maitampok ang yaman ng ating kalinangan.Mga talâ1. Ang terminong udi ay Tuwali. Tingnan ang: Richard M. Hohulin at E. LouHohulin (tagapagtipon), Tuwali Ifugao Dictionary (Maynila: Linguistic Society of thePhilippines, 2014), 583. Baryasyon ng pagbabaybay nito ang udi(h) batay sa FransHubert Lambrecht, C.I.C.M., Ifugaw-English Dictionary (Lungsod ng Baguio: TheCatholic Vicar Apostolic of the Mountain Province, 1978), 500.Nakapasok din sa bokabularyong Ifugao ang kalimitang ginagamit na terminongpanday na binibigkas na pandé. Sa Batad Ifugao, ang termino para sa martilyongginagamit ng panday ay bohal, kaya ang panday ay tinatawag na mun-bohal. Tingnanang: Leonard Newell (tagapagtipon), Batad Ifugao Dictionary with Ethnographic Notes(Maynila: Linguistic Society of the Philippines, 2005), 185.2. Hanggang sa kasalukuyan, marami pang mga mangangalakal mula sa mgakapatagan ng Nueva Viscaya ang dumarayo sa market day ng Lagawe, Ifugaotuwing Sabado upang bumili ng mga pinanday na itak ng mga Ifugao. Dahilito sa paniniwalang mas mataas ang kalidad (matibay, makapal at hindi agad napumupurol) ng mga ito sa kabila ng mga naglipanang mga ipinagbibiling itak sakapatagan na gawa sa China.3. Sa mga ulat/talâng etnograpiko, higit na napagtutuunan ng pansin angkaalaman sa agrikultura at hortikultura ng mga Ifugao. Kinikilala ang pagtatanimng palay at ng iba pang halaman bilang pangunahing ikinabubuhay ng mgatao, samantalang ang pagpapanday, paghahabi at ang mga katulad na gawaingpantahanan ay ibinibilang sa mga tinatawag na “pequeñas industrias” (payak na/munting pinanggagalingan ng ikinabubuhay). Bilang halimbawa, matutunghayanang ganitong pagtingin sa: Datos Acerca del Distrito de Quiangan (A Manuscriptin the Records in the Division of Ethnology, Maynila, 1892), Paper No. 14 ngKoleksiyong H. Otley Beyer [mula rito ay babanggiting HOBP]; Sari (P. MarianoIsar), “Distrito de Quiangan (Ifugao), El Mercantil 1, blg. 72 (Hunyo 27, 1902,)Paper No. 136 ng HOBP]; Julian Malumbres, O.P., Breves Noticias sobre las TribusSalvajes del Norte de Luzon (Orihinal na manuskrito, 1905), Paper No. 15 ng HOBP;
12MUN-UDIMaximo Meimban, Historical Documents from the Sub-province of Ifugao, P.I. (Kiangan,Subprovince of Ifugao, Oktubre 1911), Paper No. 89 ng HOBP, bukod sa iba pa.4. Bilang halimbawa, sinasabi ng mga misyonerong Espanyol gaya ni FrayManuel Carillo na ang mga panday na “taga-bundok” (herreros Igorrotes) aypinapanday “ang mga kagamitang tanso sa pinakapayak na paraan na hindi manlamang ginagamitan ng kasanayan ni ng kasiningan. Ni hindi sila gumagamit ngmartilyong pamukpok o kikil para maging pantay ang kinalabasan. Pinupukpoknila ang tanso gamit ang matitigas na bato at dahil hindi sila marunong na gawingmahusay ang mga ito, lumalabas na magaspang, pangit at maitim.” Tingnan ang:Relación de las misiones de los Igorrotes en el partido de Ilocos, escrita por el ProvincialCarillo, Agustino, e Impresa en el año 1756 sa William Henry Scott (nagsalin), Noticesof the Pagan Igorots in the Interior of the Island of Manila (Maynila: Corporación de PP.Dominicos de Filipinas, 1988), 286-289. Nasa ikatlong bahagi ng aklat ang masmalawak na pagtalakay sa aspektong ito.5. Ibinahaging impormasyon ni Manuel Limangan, Jr. sa interbyu ng mayakdanoong Abril 24, 2012 sa Mungayang, Kiangan, Ifugao. Para sa taong 2008hanggang 2012, ang mga nanunungkulang opisyal ng samahan ay sina:Pangulo: Manuel Limangan, Jr.Pangalawang Pangulo: Bernardo Batoc, Jr.Ingat Yaman: Rogelio HabiatanAuditor: Lilibeth DulnuanBook Keeper: Marcela DulipaBusiness Manager: Cris DulnuanBusiness Manager: Marina PinkihanPRO: Ruperto PinkihanPRO: Marcos DulipaMga Tagapayo: Peter DulnuanGabriel Bongliwon6. Ibid. Gayundin mula sa personal na komunikasyon ng may-akda kay LilibethDulnuan noong Abril 24, 2012 sa Mungayang, Kiangan, Ifugao.7. Interesante ang kaso ng pagpapanday sa Hapao na tinatawag sa mgamatatandang dokumentong pangkasaysayan bilang “sentro” ng gawaing ito hindilamang sa noo’y tinatawag na ranchería ng Kiangan kung hindi, sa buong Cordillerarin. Tingnan ang pagtalakay ukol dito sa ikatlong bahagi ng aklat.8. Sa pananaliksik mula Pebrero 2010 hanggang Marso 2014, nagsagawang pakikipanayam ang kasalukuyang mananaliksik sa mga nagpapatuloy pa ng“propesyon” ng pagpapanday sa ilang mga bayan ng Ifugao sa kasalukuyan.Dahil itinuturing na tagapag-ingat at tagapagpatuloy ng kaalaman at kasanayan,mahalagang makita kung paano nila inuunawa o nauunawaan ang kanilang gawain
Page 1 and 2: MUN-UDIAng Panday na Ifugao bilangT
Page 3 and 4: NILALAMANPaunang SalitaTalaan ng mg
Page 5 and 6: 2MUN-UDIng mga Ifugao ay kumbinsido
Page 7 and 8: 4MUN-UDIna sa Barangay Mungayang. A
Page 9 and 10: 6MUN-UDIIto ang tinatawag na lugalu
Page 11 and 12: 8MUN-UDIMaaaring tingnan sa iba’t
Page 13: 10MUN-UDIgrupong etniko sa Cordille
Page 17: 14MUN-UDIPhilippine Journal of Thir

Mun-udi: Ang Panday na Ifugao bilang Tagapag-ingat ng Taal na Kaalaman

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?