Mun-udi: Ang Panday na Ifugao bilang Tagapag-ingat ng Taal na Kaalaman

Udi
11
ang pagsasalin ng kaalaman at nagpapatuloy rin ang pag-aangkop
ang mga panday sa mga pagbabagong hatid ng panahon sa kasalukuyan.
Sa ganitong pormulasyon ng daloy ng pagtalakay, inaasahang
makapag-aambag ang pag-aaral sa pagpapalalim pa ng interes ng
mga iskolar sa mga agham panlipunan at maging sa mga agham
pangkalikasan na saliksikin din ang mga katulad na tradisyon ng
pagpapanday sa iba pang bahagi ng Pilipinas at sa pamamagitan
nito’y maitampok ang yaman ng ating kalinangan.
Mga talâ
1. Ang terminong udi ay Tuwali. Tingnan ang: Richard M. Hohulin at E. Lou
Hohulin (tagapagtipon), Tuwali Ifugao Dictionary (Maynila: Linguistic Society of the
Philippines, 2014), 583. Baryasyon ng pagbabaybay nito ang udi(h) batay sa Frans
Hubert Lambrecht, C.I.C.M., Ifugaw-English Dictionary (Lungsod ng Baguio: The
Catholic Vicar Apostolic of the Mountain Province, 1978), 500.
Nakapasok din sa bokabularyong Ifugao ang kalimitang ginagamit na terminong
panday na binibigkas na pandé. Sa Batad Ifugao, ang termino para sa martilyong
ginagamit ng panday ay bohal, kaya ang panday ay tinatawag na mun-bohal. Tingnan
ang: Leonard Newell (tagapagtipon), Batad Ifugao Dictionary with Ethnographic Notes
(Maynila: Linguistic Society of the Philippines, 2005), 185.
2. Hanggang sa kasalukuyan, marami pang mga mangangalakal mula sa mga
kapatagan ng Nueva Viscaya ang dumarayo sa market day ng Lagawe, Ifugao
tuwing Sabado upang bumili ng mga pinanday na itak ng mga Ifugao. Dahil
ito sa paniniwalang mas mataas ang kalidad (matibay, makapal at hindi agad na
pumupurol) ng mga ito sa kabila ng mga naglipanang mga ipinagbibiling itak sa
kapatagan na gawa sa China.
3. Sa mga ulat/talâng etnograpiko, higit na napagtutuunan ng pansin ang
kaalaman sa agrikultura at hortikultura ng mga Ifugao. Kinikilala ang pagtatanim
ng palay at ng iba pang halaman bilang pangunahing ikinabubuhay ng mga
tao, samantalang ang pagpapanday, paghahabi at ang mga katulad na gawaing
pantahanan ay ibinibilang sa mga tinatawag na “pequeñas industrias” (payak na/
munting pinanggagalingan ng ikinabubuhay). Bilang halimbawa, matutunghayan
ang ganitong pagtingin sa: Datos Acerca del Distrito de Quiangan (A Manuscript
in the Records in the Division of Ethnology, Maynila, 1892), Paper No. 14 ng
Koleksiyong H. Otley Beyer [mula rito ay babanggiting HOBP]; Sari (P. Mariano
Isar), “Distrito de Quiangan (Ifugao), El Mercantil 1, blg. 72 (Hunyo 27, 1902,)
Paper No. 136 ng HOBP]; Julian Malumbres, O.P., Breves Noticias sobre las Tribus
Salvajes del Norte de Luzon (Orihinal na manuskrito, 1905), Paper No. 15 ng HOBP;