Dag Jørund Lønning: Mennesket i naturen. Regenerativ etikk for ein ny grøn revolusjon

Mennesket i naturen 

Regenerativ etikk for ein ny grøn revolusjon 

Dag Jørund Lønning 

Forlaget Nyskaping 

ISBN 978-82-997796-4-7 E-bok

Mennesket i naturen. Regenerativ etikk for ein ny grøn revolusjon 

Dag Jørund Lønning 

ISBN 978-82-997796-4-7 E-bok html 

© Dag Jørund Lønning 2020 

Ingen kopiering eller deling utan samtykkje frå forfattar. 

Epost: kontakt@komposten.no 

Foto forside og s 63: Mikkjell Lønning 

Alle andre foto: Dag Jørund Lønning

Om forfattaren 

Dag Jørund Lønning er utdanna sosialantropolog 

og prosessfilosof, og er til dagleg rektor og 

professor ved Høgskulen for grøn utvikling 

(HGUt) på Bryne. 

Han er forfattaren bak m.a. dei tre salssuksessane 

Jordboka, Jordboka II og Kompostboka, bøkene 

om det fantastiske økosystemet i matjorda og om 

forholdet mellom mennesket og naturen. 

Han er oppvaksen på gard, men som minstemann 

i familien måtte han på den opne marknaden når 

eiga jordbruksinteresse skulle realiserast. Saman 

med kona Anne-Mette og borna Mikkjell og Maia 

har det opp gjennom åra blitt tre småbruk og eitt 

«minibruk» – det siste er noverande bustad sør på 

Jæren. 

Natur og bruk av natur er ein livslang lidenskap 

for forfattaren, og han har studert den og deltatt 

aktivt i den sida han var liten – «væpna» med 

opne sansar, notatblokk, flugefiskestong, 

fotoapparat og kikkert. 

Denne teksten kan lesast som del av Lønning sitt 

mangeårige arbeid med å utvikla ei produktiv og 

byggjande rolle for mennesket i naturen.

Innhald 

Om forfattaren 

Føreord 

Innleiing: Enorm krise, stort håp 

Etikk er kulturelt konstruert 

Antroposentrisme: mennesket står over alle andre 

artar 

Biosentrisme: alt liv er likeverdig 

Økosentrisk etikk: verdien av samspelet 

Er det på tide å bytta ut økologi-omgrepet? 

«Vern» er på plass, men «bruk» manglar 

Regenerativ utvikling: naturbyggjande 

skaparglede 

Det regenerative som fagfelt 

Mot ein regenerativ etikk? 

Alternativet finst 

Tankar ved eit vegskilje

Føreord 

Eg har lenge planlagt å dukka litt djupare ned i 

temaet naturetikk. Vår menneskeleg verd er 

kulturelt konstruert, og etikk/moral er ein viktig 

del av desse konstruksjonane. Som med all 

kultur, ser me enorm variasjon. Det som er etisk 

høgverdig i ein kultur, kan vera det motsette i ein 

annan. 

Dette gjeld i høgste grad også for naturetikken, 

den del av det etiske feltet som skal influera 

og/eller styra vår omgang med den ikkjemenneskelege 

verda rundt oss. I mange år har eg 

vore oppteken av følgjande spørsmål: Kvifor 

øydelegg me den natur me alle veit me er avhengige av? 

Etter å ha arbeidd intensivt med den levande 

molda og studert våre mangfelte kjemiske og 

mekaniske åtak på den, har det blitt kritisk viktig 

å finna svar. 

Eitt av svara er veldig beint fram: Fordi me har gitt 

oss sjølve retten til å gjera det. 

I denne teksten utforskar eg det dominerande 

naturetiske paradigmet her i vesten, 

antroposentrismen, og dei enorme 

konsekvensane dette har hatt for måtane me 

oppfattar og (mis)brukar naturen og livet rundt 

oss. Samtidig er målet også denne gongen å utøva 

motmakt. Eg går difor inn i nokre fullt utvikla 

naturetiske alternativ, før eg, i siste del, set ned 

nokre merkepålar rundt det eg kallar regenerativ 

(naturbyggjande) etikk – ein etikk som kan 

utleiast av den regenerative 

nærdyrkingsrevolusjonen som no spreier seg frå 

land til land og stad til stad. 

Dette starta eigentleg som ein kronikktekst. Men 

teksten vart fort for lang til det. Difor blei planen 

endra til blogg. Men også denne malen blei 

ganske kjapt for snever.

Ei kort stund tenkte eg på vitskapleg artikkel, 

men det la eg fort frå meg: For kvifor skal dette 

fascinerande og uhyre viktige temaet forbehaldast 

ein innsnevra krins av allereie innvigde? 

Naturetikk vedkjem oss alle. Punktum. 

Så kva tekst vart dette eigentleg? Eg veit ikkje 

heilt. Eg har aldri vore særleg oppteken av å setja 

merkelappar, heller av å fjerna dei. Så det blir litt 

opp til lesaren å døma. Kanskje ein «pamflett»? 

Eller eit «essay»? Ei tradisjonell «bok» er dette i 

alle fall ikkje, så difor landa eg til slutt på eit 

kanskje litt uvant publiseringsformat; ei allment 

tilgjengeleg e-bok. 

Uansett; eg håpar du som lesar finn dette temaet 

like spennande som det eg gjer, og at denne 

teksten vil motivera deg til både å søkja vidare inn 

i den fantastiske naturen og til å setja i gang dine 

eigne regenerative prosjekt. 

I så fall tilrår eg dei tre bøkene mine Jordboka, 

Jordboka II og Kompostboka (om du ikkje alt har 

lese dei). 

Så kven har eg å takka for at denne publikasjonen 

vart til? Definitivt dei regenerative nyskaparane, 

dei som kvar dag søkjer inn i naturen sine 

produktive løyndomar og overfører desse til 

menneskeverda. 

Ei stor, stor takk går også til mine vener frå dyreog 

planteriket. Til hanen Sindre (som mange 

kjenner etter kvart gjennom Jordboka si FB-side), 

hundane Spretten og Tia, til alle dei andre 

fjørkledde på tunet, til villfuglane og blomane i 

hagen, til trea, insekta, graset, meitemarken og 

mikroorganismane i molda. 

Det er dei som er den verkelege kjelda til 

regenerativ kunnskap. Det å kunna vera tett på og 

byggja verdiar saman med anna liv, er sjølve 

definisjonen på å stå midt i naturen. Når ein

opplever at «det ville» livet stadig blir rikare rundt 

ein, og at «det tamme» viser alle teikn på trivsel – 

veit ein at ein har funne nokre viktige svar. Det 

gir veldig inspirasjon til å stilla endå fleire nye 

spørsmål. Som eg også skriv under: den som lærer 

av og med naturen blir aldri utlært, men får 

stadig meir innsikt. 

Teksten er illustrert med eigne bilde (minus to 

som son min har tatt). Dei er alle henta frå eigne 

nære omgivnader og er meir eller mindre knytte 

til teksten. Eg håpar dei vil bidra til refleksjon; 

over vedtekne «sanningar» om forholdet mellom 

oss og naturen, over livet og verdiane i livet og 

over det vakre som fenomen. 

Gaia har ein bodskap til den som evnar å sansa. 

Bodskapen blir formidla til ei kvar tid, og over 

alt: 

Mennesket er berre ein av mange artar på denne 

planeten. Alt liv har meining, verdi og vilje til å 

leva. Me treng, og her brukar eg orda til ein etikar 

de blir betre kjende med i teksten, 

nobelprisvinnar Albert Schweitzer, å visa langt 

større Vyrdnad for Livet. 

Jæren, juni 2020 

Dag Jørund Lønning

The fundamental fact of human awareness is this: «I am life that 

wills to live, in the midst of life that wills to live». A thinking man 

feels compelled to approach all life with the same reverence he has 

for his own. Thus, all life becomes part of his own experience. 

Albert Schweitzer, 1964

Innleiing: Enorm krise, stort håp 

Dei tre bøkene Jordboka (2017), Jordboka II 

(2019) og Kompostboka (2020), handlar alle om 

den nødvendige overgangen frå industrilandbruk 

og postmoderne forbrukarsamfunn til 

regenerativt landbruk og den 

sirkulærøkonomiske, kompostmoderne framtida. 

Dette er eit radikalt og totalt paradigmeskifte, der 

mennesket går frå å vera forbrukar og øydar av 

naturressursar til å bli netto naturbyggjar. 

Det er denne totale omveltinga eg kallar den nye 

grøne revolusjonen – og det er denne som no har 

vind i segla over heile verda; ettersom regenerativt 

landbruk stadig vinn fleire sigrar, og nærdyrking 1 

av mat opplever nesten eksplosiv vekst. 

Likevel er det ein revolusjon som berre kan 

lukkast om den blir sett inn i ein større 

samfunnspolitisk og -filosofisk samanheng. Difor 

er dei tre nemnde bøkene like mykje 

systemkritikk og anti-dualistisk naturfilosofi som 

dei er forteljingar om mikroliv og 

dyrkingsteknikkar. Den kulturelt produserte 

avstanden mellom menneske og natur som har 

dominert den vestlege verda i veldig lang tid må 

Me er heilt avhengige av naturen rundt oss, men 

likevel gir me den ikkje eigenverdi. Me held tvert 

om fram med å øydeleggja den natur me alle 

saman veit me er avhengige av. Kva annan art 

gjer slikt? 

Mennesket er i sanning eit uhyre paradoksalt 

vesen. 

1 

Eg tykkjer dette er eit betre ord enn «urbant landbruk». Dei 

populære dyrkingsformene det her viser til skjer både i bygd og by, så 

kvifor skal me kunstig oppretthalda eit skilje mellom storstad og 

småstad der det ikkje er grunnlag for dette?

yggjast ned, og naturomgrep som inkluderer 

mennesket må koma i staden. 

Aldri har mennesket stått i ei djupare krise. Men 

kanskje har me heller aldri hatt større håp. Me er 

ein ung og umoden art. Revolusjonen som ligg 

framfor oss er ulik noko annan menneskeskapt 

revolusjon. Denne skal ikkje erstatta eitt politisk 

styringssystem med eit anna. Den skal ta oss eit 

steg vidare som art. I kompostmoderniteten 

(framtidsvisjonen eg lanserer i Jordboka II) har 

mennesket funne ei skapande rolle i naturen – 

den svært mange har leitt etter og drøymt om i 

mange, mange generasjonar. 

For å koma dit treng me nye verdsbilde. Etikk er 

ein viktig del av dette. I dette essayet går eg 

gjennom ein del av dei mange utfordringar som 

følgjer det sterkt menneskesentrerte 

etikkparadigmet som dominerer i vesten. Deretter 

presenterer eg nokre av dei alternativ 

naturfokuserte nyskaparar har utvikla opp 

gjennom åra. Før eg til slutt konkluderer med ei 

mogleg etisk forankring for den nye grøne 

revolusjonen. 

In the hope of reaching the moon, men fail to see 

the flowers that blossom at their feet. 


Etikk er kulturelt konstruert 

Det me kallar «kultur» er sjølvskapte lag av 

meining «mellom» oss menneske og verda rundt 

oss. Når me innanfor antropologien seier at verda 

er «kulturelt konstruert», er det desse laga av 

verdiar og tolkingar me siktar til. Vekselvis kalla 

«kart» eller «briller», vil kultur ha stor påverknad 

på blikka, behova, ønskja og handlingane våre. 

Kultur er meir eller mindre felles innanfor ei 

gruppe av menneske, og mogleggjer felleskjensle 

og effektiv intern kommunikasjon. 

Kvar og ein av oss har me våre daglege unike 

«møte» med den fysiske verda og naturen rundt 

oss, men kulturen vår gir oss ei ramme for korleis 

slike møte skal tolkast og forståast. Det å detta og 

slå seg er eit mykje brukt døme. Smerteerfaringa 

er direkte og mi eiga, men kulturen eg er del av 

seier meg noko om korleis denne bør delast med 

andre. I nokre kulturar må smerte teiast med, 

eller i alle fall underkommuniserast, i andre er 

det gjerne stikk motsett. Der bør smerte og 

sjukdom ropast ut der og då, og gjerne forteljast 

om til så mange som råd i etterkant.. 

Ord som «må»/«bør» og «må ikkje»/«bør ikkje» er 

i det heile sentrale i alle menneskekulturar. Når 

normer og moral blir kollektive, systematiserte og 

organiserte, kallar me dei gjerne «etikk». Kollektiv 

moral, rett og slett. Me blir alle sosialiserte 

innanfor etiske system. Mennesket er eit veljande 

vesen, og våre konstruerte etiske system skal 

stimulera oss til å velja «rett». 

Gjennom oppveksten, og på ei lang rekke 

samfunnsarenaer gjennom livet, får ein klare 

beskjedar om kva ein bør og ikkje bør gjera, og

kva ein bør og ikkje bør trakta etter i livet. Slik 

blir grupper (stadlege, aldersbaserte, etniske, 

interessebaserte, osv.) og «samfunn» etablerte og 

vedlikehaldne. Samfunn er vedvarande, 

strukturert samhandling mellom menneske, og 

dette er berre mogleg dersom det finst eit 

minimum av felles spelereglar. 

Som med kultur elles, er etikk likevel aldri 

fullstendig delt. Eg kan ha ei rekke moralske 

oppfatningar som er i konflikt med dei som 

dominerer i gruppa eg er ein del av, men likevel 

stillest eg overfor ein slags «samfunnskontrakt» for 

å kunna verta verande medlem. Nokre av dei 

etiske krava til ei gruppe er absolutte, og blir også 

gjerne formaliserte og institusjonaliserte som 

lovverk. Som forbod og påbod, og som straff for 

dei som bryt slike. 

Kva delar av liva og relasjonane våre som blir 

omfatta av slike etiske system, varierer likevel 

veldig. Hos såkalla «naturfolk» (eg brukar denne 

lite presise nemninga i mangel på ei som er meir 

presis), vil forholdet mellom menneske og dei 

ikkje-menneskelege omgivnadene (naturen og 

åndeverda) gjerne vera belagt med uhyre rike og 

komplekse etiske kosmologiar. I dette landskapet 

vil det gjerne finnast uhorveleg med både «bør» 

og «bør ikkje», kombinert med absolutte forbod 

og tabu. Den overordna funksjonen til slike vil 

over tid vera å sjå til at ressursar ikkje vert 

oppbrukte. Å oppretthalda ein fungerande 

balanse mellom det menneskelege og det ikkjemenneskelege.

Antroposentrisme: mennesket står 

over alle andre artar 

I den vestlege verda, den verda som har dominert 

og kolonisert planeten i mange generasjonar no, 

stiller dette seg svært annleis. Vår sterkt 

dominerande naturetikk, som me i varierande 

grad forankrar i våre monoteistiske religionar (i 

myta der mennesket blei skapt «i Guds bilde» og 

instruert til å leggja under seg planeten), har 

utgangspunkt i at mennesket er overordna andre 

vesen. At mennesket er det einaste vesen med 

innebygd verdi, og at me difor har ein naturleg 

etisk grunngjeven rett til å sjå anna liv som 

«ressursar» som kan utnyttast. 

Eit slikt etisk system blir gjerne kalla 

antroposentrisk (frå «antropos»: menneske); det 

spring ut frå mennesket og frå menneskelege 

behov. «Natur» inngår i eit slikt etisk system 

anten som «ressursar», eller som skadelege krefter 

som må haldast på avstand. Me klassifiserer ikkje 

andre organismar etter roller i naturen, men etter 

kor vidt dei er nyttige eller «skadelege» for 

menneske (me har «nytteplantar» og «nyttedyr», så 

vel som «ugras» og «skadedyr»). T.d. er artar som 

gråsporv, kjøttmeis og bokfink definerte som 

potensielle «skadedyr» her heime, artar som kan 

skytast meir eller mindre fritt av ein kvar (kva 

«skade» desse tre småfuglane eventuelt kan utøva, 

er ikkje nødvendigvis heilt lett å skjøna..). 

Også det klassiske naturvernet kan seiast å ha ei 

antroposentrisk grunngjeving. Artar som hamnar 

på «feil» side i våre klassifiseringar av det «nyttige», 

«unyttige» eller «skadelege», blir sjeldan verna. I 

alle fall ikkje utan rike unnatak og 

dispensasjonar. Det same gjeld artar som kjem i 

vegen for næringsutøvinga vår.

Og skulle me likevel enda opp med å verna artar 

som framstår som «unyttige/skadelege» blir dette 

vernet gjerne møtt med latterleggjering og/eller 

aktiv motstand. Dette siste handlar definitivt 

ikkje berre om rovdyr. Oftare handlar det om 

aktivt vern av langt meir unnselege artar (særleg 

om dette skulle føra til konsekvensar for eit 

utbyggingsprosjekt). 

Nytteperspektivet og menneskesentreringa når 

faktisk inn til sjølve kjernen av korleis me forstår 

naturen og forvaltinga av den. Sjølve definisjonen 

på «berekraft», utvikla under Brundtlandkommisjonen, 

er å leva på eit vis som gjer det 

mogleg for komande generasjonar å ha minst 

same levestandard som oss. Verken andre artar av 

liv eller naturen som heilskap er inkluderte i 

definisjonen. Naturvern er nyttig for oss. Me 

vernar natur for å verna om dei menneske som 

skal koma etter oss. Det same fokuset ser me i 

klimadebatten. Kamp mot klimaendringar blir, i 

alle hovudsak, framstilt som viktig fordi desse 

endringane trugar menneskelege interesser og 

verdiar, ikkje fordi dei trugar andre artar eller 

natur som heilskap. 

What we seem to forget is that, yes, the sun will continue to 

rise and the moon will continue to move across the skies, but 

mankind can create a situation in which the sun and moon 

can look upon an earth that has been stripped of all life. 


Det antroposentriske naturvernet er kart- og 

arealbasert. I små og spreidde enklavar får andre 

artar lov til å leva meir eller mindre «fritt» (reint 

bortsett frå at me i stadig større grad brukar dei 

same områda som fritids- og friluftsareal – lut leie 

som me blir av våre keisame monokulturelle 

enger, motorvegar og asfaltjunglar). 

Utanfor desse avgrensa areala, er det stort sett 

fritt fram for menneskelege behov og 

(nærings)interesser. Anna liv lyt tilpassa seg eller 

vika. 

Det aller alvorlegaste og farlegaste, er likevel at 

berre ein uhyre liten del av det ikkjemenneskelege 

livet er gjeve plass i den 

antroposentriske naturetikken. Det økosystemet 

eg har arbeidd med dei siste åra, det største og 

rikaste på planeten, er fullstendig utelete. Det 

enorme og livsviktige livet i molda er rett og slett 

totalt verdi- og rettslaust. 

Utan det arbeidet samspelet mellom organismane 

i molda utfører med å lagra karbon og omdanna 

det daude til næring for det blivande, kunne ikkje 

noko liv eksistera på denne planeten. Verken 

menneskeliv eller anna liv. Likevel er det 

fullstendig utan vern mot menneskelege inngrep. 

Dette gjeld både meitemarken og mikrolivet, og 

alt det liv som ligg mellom. Desse er ikkje 

definerte som etiske subjekt, og deira lagnad er 

opp til kvar jordeigar. 

I eigen hage kan eg planera ut med asfalt over 

molda så mykje eg berre vil. I åkeren kan dei 

køyrast over med kor tunge maskinar som helst 

(det finst grenser for kor tunge maskinar som kan 

køyra på asfalt og grus, ikkje på mold). Dei kan 

også pløyast i fillebitar og drepast med gift og 

kunstig plantenæring – alt utan at dette får noko 

som helst konsekvensar for den som utfører 

handlinga. Faktisk er den rådande kulturelt 

konstruerte forventninga innanfor det

dominerande industrielle landbrukssynet at ein 

skal behandla levande mold på dette viset. 

Konsekvensane er dramatiske. Matjord blir 

utarma og døyr i ein fart av kanskje 30 

fotballbanar pr minutt. At matjord blir utarma, 

betyr i praksis at det produktive livet døyr. Under 

dei mangearta mekaniske og kjemiske åtaka frå 

industrilandbruket (diverre er det mykje mindre 

fokus i ålmenta, og innetter i landbruket, på 

denne typen øydelegging av matjord enn på den 

som ymsande nedbyggingar står for). 

Væpna med antroposentrisk etikk, har 

mennesket lydig følgt opp oppmodinga i 

skapingsmyta; lagt under seg planeten og hevda 

overherredømme over alt anna liv. Det er så 

definitivt ikkje berre matjord som blir øydelagd. 

Naturmangfaldet kollapsar. Hava er fiska nesten 

tomme og i staden fylte opp med plast. Enorme 

skogsområde (tilsvarande 27 fotballbanar i 

minuttet) blir hogde og brende ned og erstatta 

med palmeoljeplantasjar og hamburgerfe. 

Me ser alle at dette skjer, men toar likevel 

hendene våre. Mennesket er det einaste reelt 

veljande av alle vesen, men reell endring er likevel 

uhyre vanskeleg for oss å få til. Dette handlar 

sjølvsagt om pengar og maktposisjonar som 

konserverande krefter, men også om kultur som 

fenomen. For kultur blir «naturalisert». Det gjeld 

verdiar, normer og etiske reglar i like stor grad 

som andre typar av kulturelle tolkingar og verdiar. 

Me sluttar då å stilla spørsmål ved dei. «Det berre 

er slik det er». Dei blir «sanningar», med enorm 

innverknad på korleis me både oppfattar 

kvarandre og samspelet oss i mellom, og korleis 

me ser på den ikkje-menneskelege verda rundt 

oss. 

Menneske blir fødde inn i meir eller mindre 

«ferdigtolka» landskap. Ei viss endring er sjølvsagt

mogleg, men dei viktigaste kulturelle 

merkesteinane er sette ned av makthavarar og dei 

som kom før. Frå me er små blir dei fleste av oss 

sosialiserte inn i kulturar der mennesket er 

overordna naturen med ein sjølvsagt rett til både å 

bygga ned leveområde og å hausta det me vil av 

andre artar. 

Det blir nesten aldri sett spørsmål ved denne 

retten. Kvar den kjem frå (kven som stod for det 

opphavlege ranet), kva tid me byrja å ta den for 

gitt (det er vel trass alt berre eit lite mindretal som 

meiner at me har rett til å fara fram på dette viset 

berre grunna ei vag antyding i ei like vag første 

Mosebok?), og kven som eventuelt har forlenga 

den no når det blir openbert for alle at me står 

midt i ei uhyre alvorleg klima- og 

naturmangfaldstap-krise. 

Nedbrenning av regnskogar eller tømming av 

plast i havet kan bli kritisert, ja, men retten me 

har til å utøva slike naturøydeleggjande 

gjerningar, blir det ikkje stilt spørsmål ved. Det 

same gjeld i energispørsmål. Me drøftar kva som 

eventuelt er best og verst av fossil energi, 

nedbygging av elvar eller utbygging av enorme 

areal til vindturbinar, men heller ikkje her er det 

ei einaste røyst som stiller spørsmål ved vår etiske 

og moralske rett til masseøydelegging av natur (og 

leveområde for andre artar) for å stetta våre eigne, 

stadig veksande, energibehov. 

Heller ikkje under SARS CoV2-pandemien – 

med forsking tilgjengeleg som tydeleg viser at vår 

fortrenging av naturen generelt og måtane me 

behandlar dyrelivet rundt oss på, er reelle årsaker 

til at nye virus spreier seg frå dyreverda til 

menneskeverda – kom me på å stilla slike 

spørsmål.

Både det moderne og det postmoderne 

menneskesamfunnet er bygde opp i det 

antroposentriske verdsbildet. Dette bildet har 

vore fullstendig dominerande i generasjonar. Og 

er det også i dag. Antroposentrisme mogleggjorde 

kapitalismen, og det fremste forsvaret av 

kapitalismen som global modell i dag, gjev berre 

meining om ein har på seg antroposentriske 

briller: Kapitalismen har løfta millionar av 

menneske over heile verda ut av fattigdom, blir 

det ofte hevda. Det blir også hevda at det relative 

talet på veldig fattige rundt om i verda går ned. 

Sjølv med eit antroposentrisk utgangspunkt er 

dette berre ei flik av sanninga (for sjølv om mange 

veldig fattige kanskje har blitt litt mindre fattige, 

er nok det fremste resultatet at nokre få rike har 

blitt veldig mykje rikare), men la oss denne gong 

godta slike argument. Spørsmålet blir då kvar 

desse verdiane som eventuelt har løfta menneske 

opp av fattigdomen kjem frå? Dei kjem sjølvsagt 

frå naturen. Det er naturen – ikkje-menneskeleg 

liv – som har lidd aller mest under kapitalismen 

sin framvekst. Naturen sine tap er proporsjonale 

med kapitalismen sine sigrar. Dei enorme tap av 

areal og naturmangfald som me har opplevd dei 

siste tiåra er dei reelle resultata av det fremste av 

alle kapitalistiske mål, vekst. 

Dette ordet, det største fyndordet av dei alle, har 

kolonisert og fullstendig dominert 

menneskesinnet. Vekst har blitt alle tings 

meining og alle tings mål. Ei kollektiv 

tvangsførestilling, rett og slett. Alt må bli større. 

Livet mitt, garden min, maskinane mine, vegen 

vår, skulen og høgskulen, butikkane me handlar i, 

kommunen og fylket me bur i. Og etter kvart som 

alt veks, veks også ressursbehova. Og difor åtaka 

på naturen. For vår rett til vekst på kostnad av alt 

anna levande har me teke, og tek framleis, heilt 

for gitt. Den antroposentriske etikken står 

fjellstøtt.

Ettersom krisene tårnar seg opp i horisonten, blir 

behovet for alternativ berre meir og meir prekært. 

Me har ikkje meir «ledig» natur å byggja ned. 

Faktisk er det motsett: natur må byggjast opp att. 

Globalt brukar me no dobbelt så mykje ressursar 

som det naturen evnar å fornya. Her i Noreg 

brukar me fire gongar (!) så mykje. (Me trekkjer 

ofte fram undersøkingar som viser at me er blant 

dei materielt sett «beste» landa i verda å bu i, 

medan undersøkingar som visar at me også lever i 

eit av dei minst «berekraftige» land i verda, 

sjeldan eller aldri blir nemnde). 

Skal også framtida vera grøn, må me difor leggja 

bort antroposentrismen, stiga ned av antroposcenen 

(tidsalderen der mennesket er alle tings meining 

og mål), og i staden finna våre byggjande og 

2 

Det finst fleire enn dei to eg presenterer, men desse er dei mest 

markante og utvikla. 

skapande roller i naturen. Forholdet vårt til livet 

rundt oss (og under oss) må altså fundamentalt 

«reforhandlast», og for å lukkast treng me eit etisk 

rammeverk som legg til rette for dette enorme 

paradigmeskiftet. 

Så korleis kan eit slikt rammeverk sjå ut? Pr i dag 

finst det to openberre, etablerte «kandidatar». 2 

Altså meir eller mindre utvikla etiske system for 

forholdet mellom menneske og natur. Begge står i 

rak motsetnad til antroposentrismen. 

It hurts me to think that we never acknowledge the absolute 

mysterious character of Nature, but always speak so 

confidently of explaining her, whereas all that we have really 

done is to go into full and more full and more complicated 

descriptions which only make the mysterious more mysterious 

than ever. 


Biosentrisme: alt liv er likeverdig 

Personleg moralkjensle var drivkrafta for kanskje 

den fremste av alle nyskaparar innanfor 

naturetikken, den tysk-franske legen Albert 

Schweitzer (1875 - 1965). Rundt seg såg han 

korleis insekt, dyr og fuglar leid grunna 

menneskeleg aktivitet, og alt i barneåra tok han 

eit oppgjer med menneskekollektivet sin 

antroposentriske naturetikk. Schweitzer fortel i ei 

av bøkene sine at han som gutunge forfatta eit 

personleg tillegg til kveldsbøna. Dette tillegget 

blei framført etter at foreldra hadde ønskt god 

natt, lukka døra og sløkt lyset. Då bad vesle 

Albert Gud om å verna om dyra og alt levande, 

ikkje berre om mennesket. 3 

Som vaksen lege utvikla Schweitzer ein heil 

filosofi rundt det han kalla «vyrdnad for livet» 

(Reverence for Life). Denne filosofien løftar opp 

livet i seg sjølv som etikken si forankring. Slik 

transformerte han også etikken sitt vesen frå 

berre å handla om relasjonar mellom menneske 

til også å gjelda relasjonar mellom menneske og 

anna liv. 

Schweitzer avviser at det finst «høgare» og «lågare» 

livsformer (i moralsk forstand). Alt som lever er 

verdfullt i seg sjølv. Vilje til liv bitt menneske og 

alle andre levande vesen saman. Eg er liv som 

ønskjer å leva, omkransa av anna liv som også 

ønskjer å leva, skreiv Schweitzer. 

Å stadfesta livet som verdfullt, er å bli meir 

medviten i forhold til eigne handlingar. Både 

3 

Schweitzer var djupt religiøs (kristen), og er prov på at monoteisme 

ikkje nødvendigvis må bety antroposentrisme. Mange av refleksjonane 

til Schweitzer grensar nok til det me i dag gjerne kallar panteisme – 

ideen om at Gud er i alt. For Schweitzer var det alltid stor N i ordet 

Natur.

overfor andre menneske og overfor anna levande. 

Det å ta anna liv, vert noko ein gjer berre når det 

er heilt naudsynt, held Schweitzer fram. 

Det er noko sterkt og treffsikkert ved Albert 

Schweitzer sine refleksjonar om livet som 

fenomen. Desse tankane gjer noko med ein, og 

difor har eg i dette skrivet valt å løfta fram att 

Schweitzer (gjennom å presentera nokre av dei 

mest kjende sitata hans om forholdet mellom 

mennesket og naturen). Hans banebrytande 

naturetikk går aldri ut på dato. 

Eg skriv sjølv mykje om dette i Jordboka (2017) 

og Jordboka II (2019). Fenomenet «liv» er 

grunnleggjande mystisk. Det me veit er at når 

livet forlèt ein organisme, så er denne sitt vesen 

borte. Tilbake er berre skalet. Kva det er som 

forsvann, veit me likevel ikkje. Heller ikkje kvar 

det kom frå eller kvar det eventuelt skal. Eller om 

«liv» er det same på tvers av dyreverda og 

planteverda. 

Men det er uansett denne vedunderlege 

«motoren» me alle deler. Menneske, plantar, dyr, 

fuglar, insekt, fiskar og mikroorganismar. Å 

tenkja gjennom korleis handlingane våre påverkar 

andre levande vesen, er ein god og fornuftig 

praksis. Den skaper auka medvit. 

Schweitzer var inspirert av austlege filosofiar då 

han utvikla sin vyrdnad-for-livet – etikk. Ein 

moralfilosofi han fekk Nobels Fredspris for i 

1952 (det er eigentleg ganske flott å tenkja på at 

ein som kjempa for rettane til det ikkjemenneskelege 

livet har fått fredsprisen!). Sjølv har 

han inspirert fleire i den vestlege verda til å våga 

seg ut i dette kanskje mest «sanningsbelagde» av 

alle dei kulturelle felt me omgir oss med; etikken 

som styrer vår omgang med den ikkjemenneskelege 

verda.

Filosofen Paul Taylor skriv i boka Respect for 

Nature (1986) at kvart levande vesen er eit 

teleologisk sentrum. Det har ei oppgåve og såleis 

ein grunn til å eksistera. Og difor har det også 

verdi. Dette gjeld både menneske og alle andre 

artar av levande. Taylor tek difor til orde for å 

gjera etikken artsnøytral. Som Schweitzer var han 

oppteken av livet som prinsipp, og det er der han 

forankrar sitt etiske program. Ikkje i mennesket, 

men i livet. 

Schweitzer og Taylor er nok dei to viktigaste 

forgrunnsfigurane innanfor den filosofiske 

retninga me i dag gjerne kallar «biosentrisme». 

Bio kjem frå «liv» og «sentrisme» handlar om, 

nettopp, sentrum. Der antroposentristar 

avgrensar verdi til å gjelda berre eitt av uhorveleg 

mange artar levande på planeten, hevdar altså 

biosentristane i praksis det diametralt motsette: 

Det gir inga meining å seia at ei form for liv er 

viktigare og meir verdfull enn ei andre. Slik 

ekstrem etisk reduksjonisme finst det ikkje noko 

legitimt grunnlag for. 

Ein moralfilosof som berre delvis fell under 

denne paraplyen, er den vidgjetne australiaren 

Peter Singer. Med bruk av omgrepet specieism 

(«artsisme»), går han til åtak på menneskeleg 

diskriminering av andre medvitne dyr. Han 

sidestiller til dels specieisme med rasisme. 

Når eg skriv at Singer berre delvis kan kallast 

biosentrist, er det på grunn av den radikale 

avgrensinga han gjer ved berre å inkludera artar 

med medvit. Det å ha medvit om eigen eksistens, 

og det å ønskja eigen eksistens, fører til 

inkludering i Singer sitt etiske univers. Har ein 

ikkje slikt medvit, har ein heller ikkje «verdi i seg 

sjølv».

Everything is connected 

In everything you recognize 

yourself. The tiny beetle 

that lies dead in your path 

– it was a living creature, 

struggling for existence like 

yourself, rejoicing in the 

sun like you, knowing fear 

and pain like you. And 

now it is no more than 

decaying matter – which is 

what you will be sooner or 

later too. 


Sjølv har Singer engasjert seg sterkt både i 

dyrevernsorganisasjonar og i kampen mot global 

fattigdom. Han kan difor seiast å leva slik han 

predikerer. Likevel er han sterkt kontroversiell og 

kritisert i mange miljø, m.a. i forskjellige 

landbruksmiljø (pga engasjement for veganisme 

og mot dei fleste former for husdyrhald) og i 

religiøse miljø (pga engasjement for eutanasi i dei 

tilfelle der mennesket ikkje lenger har medvit om 

eigen eksistens og tilsvarande engasjement for rett 

til abort). 

Sjølv når me legg slike kontroversielle tema til 

sides, er det noko, for meg, djupt problematisk 

med å trekkja inn «medvit» som 

klassifiseringsgrunnlag for opptak i eit etisk 

univers. For kva er eigentleg medvit i dyreverda? 

Finst det i det heile artar som ikkje ønskjer å leva? 

Og som ikkje gjer alt for å kunna leva? Kva art 

skulle det i så fall vera? I alle fall ikkje løvetanna 

som sprengjer seg opp gjennom asfaltdekket! 

Også i mikroverda blir slike kategoriseringar 

umoglege. Det er sjølvsagt vanskeleg å hevda at 

jordbakterien eller skalamøba eg observerer i 

mikroskopet mitt har «medvit» (heile omgrepet 

medvit er eigentleg ganske utydeleg), men det 

meste tyder i alle fall på at dei gjer alt for å kunna 

halda fram med å eksistera innanfor dei 

eksistensrammer dei er gitt. 

Slik sett gjev Taylor sin definisjon av alle levande 

vesen som teleologiske sentrum i verda, langt 

meir logisk meining som grunnlag for å tildela 

etisk verdi. Både jordbakterien og skalamøba er 

uendeleg viktige i naturen. Også for oss. Som 

artsgrupper er dei i røynda langt «viktigare» enn 

veldig mange av dei artar Singer vil inkludera. 

Utan jordbakterien og skalamøba vil alt slutta å 

veksa, og livet på jorda vil døy ut. 

Men sjølv utan Singer sine kontroversielle idear, 

er det å omsetja biosentrisk etikk til praktisk etikk

særs vanskeleg. For ein ting er å seia at alle 

individ av alt levande har etisk verdi, noko heilt 

anna er det å utvikla eit tydeleg etisk program for 

menneskeleg handling tufta på eit slikt 

utgangspunkt. 

stimulera til både reelt naturvern og 

naturbygging? 

Me kan forankra i det natur eigentleg består av: 

produktive samanhengar og heilskaplege samspel. 

Me både bør og må bli langt meir medvitne 

korleis handlingane våre påverkar andre vesen 

rundt oss, men samtidig vil menneskeleg 

overleving alltid medføra at anna liv går tapt. Med 

ein etikk som er forankra i den innebygde verdien 

til kvart enkelt individ av alt anna levande, vil me 

difor måtta gå rundt med konstant dårleg samvit 

for dei livstap vår mangfelte veren i verda 

nødvendigvis medfører. Det er og umogleg å sjå 

korleis det skal kunna utviklast eit lovverk basert 

på eit slikt krevjande utgangspunkt. 

Så kvar kan me eigentleg forankra det nye etisk 

programmet me så sårt treng, det som skal

Økosentrisk etikk: verdien av 

samspelet 

I etikken og moralfilosofien er omgrepet verdi i 

kraft av seg sjølv («intrinsic value») sentralt. 

Oppgåva til moralfilosofen er å gje verdi ei 

grunngjeving, ei tydeleg forankring. 

Antroposentrisme og biosentrisme, radikalt 

forskjellige som dei elles er, har det til felles at båe 

tankesett har utgangspunkt i individet. Det er 

dette som har verdi i kraft av seg sjølv. 

Me er vane med å knyta etikk til rettar, og rettar 

til individ. Dette gjev meining for etiske system 

som regulerer forhold mellom menneske, men 

med eit slikt utgangspunkt skaper me ein 

uoverkomeleg avstand mellom oss sjølve og 

naturen rundt oss. Ein individbasert biosentrisk 

naturetikk er ikkje berre vanskeleg å gjennomføra 

i praksis, den vil og ha vanskar med å relatera til 

korleis natur fungerer. Tap av enkeltliv skjer heile 

tida i naturen, og er ein uunngåeleg konsekvens 

av menneskeleg aktivitet – uansett kor varsamt 

me skulle fara fram. Og dei liv me tek – medvite 

eller umedvite – er alle liv som så absolutt ønskte 

å leva. 

Men det krev ikkje lang tids observasjon for å 

oppdaga at natur er veldig mykje meir enn 

enkeltliv. Natur er ekstremt komplekse, 

syntropiske samanhengar og heilskapar. Natur er 

vedvarande fornying og omdanning, og alltid på 

veg mot det komande. Natur er karbonlagring, 

ressursbygging og næringssirkulering. 

Det gjev framleis djup meining å sjå kvart individ 

som eit teleologisk sentrum med oppgåver og 

roller, men når det eine individet fell frå vil andre 

individ innanfor same art fylla rommet og sørgja 

for at oppgåvene blir utførte.

Sett som heilskap er natur lag på lag med roller 

og ekstremt intelligente samspel som inkluderer 

alt frå mikroorganismane i molda og inne i oss 

via insekta, plantane, fuglane og beitedyr til 

rovdyra. Dei same samspela, men med andre 

typar aktørar, skjer også i elvane, innsjøane og 

hava. Enkeltindividet lever sitt liv og gjer alt for å 

kunna leva vidare så lenge som råd, men for Gaia 

er dei verdi- og ressursskapande samanhengane 

det avgjerande. Det er desse som må verka for at 

natur skal fornyast og nytt liv byggjast, og det er 

også her me må forankra naturetikken vår. 

Med andre ord; alle artar er viktige (og heilt 

uavhengige av om dei er «medvitne» eller ikkje). 

Det aller viktigaste er likevel det fornyande og 

verdiskapande samspelet mellom artar. Dette skjer 

i eit fysisk landskap, eit landskap som sjølvsagt 

også inkluderer menneske. 

Den etiske retning me i dag gjerne kallar 

«økosentrisk», kan førast tilbake til den 

amerikanske naturvernaren og forfattaren Aldo 

Leopold. I boka A Sand County Almanac (utgiven 

like etter at han døydde i 1949), presenterer han 

rammene for det han kallar «landetikk» eller 

«landskapsetikk». Eit heilt sentralt poeng her er at 

menneske ikkje kan «eiga» eit landskap. Slik 

heller ikkje kjøttmeisa, hjorten eller meitemarken 

kan gjera det. Det stiller seg heller motsett: Land 

eig oss. Menneske er del av eit landskap. Saman 

med eit nærast uendeleg tal andre vesen og 

organismar. Landskapet og dei økosystem det 

inneheld, veks fram som eit samspel mellom alle 

dei artane som har det til leveområde. Landetikk 

er ikkje å nekta menneske sin rett til å bruka 

landskap i næring. Det er heller å påpeika at det 

store samværet me er ein del av, legg eit alvorleg 

ansvar på oss. Vår bruk må ikkje hindra andre 

artar sin bruk eller øydeleggja økosystem.

Den etiske handlinga, seier Leopold, er difor den 

som vernar om livet og økosystema. 

Vår eigen Arne Næss har også vore svært viktig 

for utviklinga av denne måten å forstå menneske 

og natur. I den filofiske retning han er mest kjend 

for internasjonalt, «djupøkologien», er det sterkt 

utheva at det ikkje-menneskelege livet på jorda 

har eigenverdi uavhengig av eventuell «nytte» for 

menneske. Samtidig er hovudfokuset i denne 

filosofien likevel på systemnivået, på behovet for å 

sikra levande og funksjonelle økosystem. Også 

menneskelivet må levast innanfor slike rammer. 

Ein tredje enkeltperson som har fått mykje å seia 

for denne heilskaplege måten å forstå forholdet 

mellom menneske og natur på, er den canadiske 

økologen Stan Rowe. I artikkelsamlinga «Den 

levande jorda», tek han til orde for at det 

økosentriske verdsbildet er det einaste som kan 

gjera menneske til del av den skapande naturen 

som utgjer planeten vår. Jorda, ikkje mennesket, 

er det kreative livet sitt opphav og kjelde til 

fornying, skriv Rowe. Dei etiske rammene for liva 

våre må ha dette som absolutt forankring. 

Økosentriske verdsbilde og etiske program vinn i 

dag stadig fleire tilhengarar ettersom natur- og 

klimakrisa vert tydelegare og miljørørsla veks 

fram. Også innanfor internasjonal akademia vert 

det fleire «økosentristar». Den globale MAHBalliansen 

(The Millennium Alliance for Humanity 

and the Biosphere) utgår frå Stanforduniversitetet 

i USA og har aktive deltakarar over 

heile verda. Vidare finst det no eit eige vitskapleg 

tidsskrift med økosentrisme som tema og 

utgangspunkt; The Ecological Citizen. Det blir og 

undervist i økosentrisk etikk innanfor miljøretta 

program på universitet i ei rekke land. 

Ein global underskriftskampanje til støtte for 

økosentrisme samlar i desse dagar underskrifter

frå akademikarar og aktivistar over heile verda. 

Økosentrisk etikk, heiter det her, utvidar det 

moralske universet til alt liv, til landbaserte så vel 

som til vassbaserte økosystem. Ja, til heile 

økosfæren, til dei levande så vel som dei ikkjelevande 

komponentane. 

Stadig fleire skriv under på denne flotte 

støtteerklæringa. Samtidig verkar det å vera veldig 

langt fram før økosentrisk etikk eventuelt skulle 

representera ei reell utfordring i forhold til det 

sterkt dominerande antroposentriske verdsbildet. 

I cannot but have reverence for all that is called 

life. I cannot avoid compassion for everything that 

is called life. That is the beginning and foundation 

of morality. 


Er det på tide å bytta ut økologiomgrepet? 

Eg trur det er to heilt sentrale årsaker til dette. 

Den første går inn til kjernen av korleis 

notidsmennesket – også det miljømedvitne – 

oppfattar kva natur er og kva vern om natur 

betyr. 

I Jordboka II etterlyser eg eit nytt naturomgrep, 

eit som inkluderer mennesket. For det me har i 

dag gjer så definitivt ikkje dette. Natur er noko 

«der ute», noko bortanfor menneskeverda. 

Menneskeleg «kultur» er ordnande og temjande, 

medan «natur» er utemt og potensielt farleg. 

Noko som må haldast på trygg avstand. Sperrast 

inne i innsnevra enklavar (fysiske og 

konseptuelle), eventuelt setjast i bur. 

Frå denne posisjonen av avstand og kontroll, kan 

me då dyrka våre mangfelte fascinasjonar for 

«natur». For det enorme universet av ikkjemenneskeleg 

liv, og for korleis ulike artar av 

levande spelar saman. 

Ordet økologi er allstadnærverande i dag. Det 

same er økosystem. Dette er ord og omgrep me 

meir eller mindre tek for gitt. I røynda er dette 

likevel «nye» omgrep. Ordet økologi vart 

«oppfunne» av den tyske biologen Ernst Haeckel i 

1866, ordet økosystem av den britiske økologen 

A. J. Tansley så seint som i 1935. 

Det etymologiske opphavet til desse orda har 

absolutt ingenting med natur å gjera. «Øko» kjem 

frå det gammelgreske «oikos». Det tyder hushald 

og/eller forvalting av hushald. «Logo» tyder lære. 

Direkte oversett blir økologi altså hushaldslære, 

eller rett og slett heimkunnskap. God forvalting

av oikos, det individuelle hushaldet, var naudsynt 

for å kunna hevda seg i polis, bystaten. 

Det er dette forholdet mellom individuell 

handling og kollektiv-/systemdanning 

økologiomgrepet søkjer å overføra frå 

menneskeverda til studiet av andre artar. Ordet 

«økologi» er difor i røynda ein analogi. Når me, 

med menneskeblikket, studerer den synlege 

naturen rundt oss, kjenner me oss att på eit vis. 

Kvart enkelt individ er opptekne med sine eigne 

prosjekt. I all hovudsak hushaldsoppgåver. For 

fuglen som byggjer reir, ruger fram ungar og 

matar desse, er det som om omverda ikkje 

eksisterer. Samtidig veks det fram tydelege 

samspel og system – «polis» om ein vil – mellom 

alle desse individuelle hushaldsforvaltarane, 

system som skaper og vidarefører energi, ressursar 

og verdiar. 

At økologiomgrepet spring så tydeleg ut frå 

menneskeverda og menneskeblikket, kunne ha 

vore eit godt utgangspunkt for å inkludera 

mennesket og gje det ei rolle. Slik vart det likevel 

ikkje. Som fagfelt vart økologien mennesket sine 

studiar av korleis andre artar interagerer med sine 

omgivnader. 

Ein sit difor att med eit omgrep som framstår 

som ganske så paradoksalt. Dette meir eller 

mindre einerådande verktøyet vårt for å studera 

forholdet mellom artar og miljø, har ei openberr 

antroposentrisk slagside. «Oikos» var forvalting av 

materiell og sosial kapital (m.a. kontroll med 

kvinner og innkjøp og sal av slavar) for å oppnå 

personleg rikdom, og difor privilegiar i Polis. I 

den grad andre artar av levande var del av dette, 

var det eventuelt som menneskeleg eigedom. På 

den andre sida, om me går til bruken av omgrepet 

i vår eiga tid, slit ein med å finna gode eksempel 

på at mennesket som art blir inkludert i det heile.

Mennesket står i staden utanfor og observerer på 

avstand. Observerer verder og system som ligg 

utanfor ein sjølv. 

Dette gjeld både for «økologi» og «økosystem». 

Den dualistiske avstanden mellom mennesket og 

naturen blir effektivt vidareført og vedlikehalden: 

Me «veit» svært godt at natur er over alt, men me 

konstruerer den likevel kulturelt som «der ute» 

og/eller «der borte», som «noko anna» enn oss. 

Som noko me menneske aldri heilt vil få grep om 

eller bli del av. 

Når omgrepet «økosystem» blir nytta i den 

offentlege debatten, handlar det i nesten alle 

tilfelle om å avgrensa den skade menneske gjer. 

Økosentrisk etikk tek, som me no har sett, til 

motmæle mot ei slik avgrensing. Samtidig er det 

nærast uunngåeleg at denne rådande oppfatninga 

av kva økologi og økosystem er, heftar ved. 

Det same gjeld debatten om økologisk landbruk, 

som oftast handlar om å produsera mat som er 

tryggare for «forbrukaren» å eta. Sjeldan eller aldri 

blir denne driftsforma presentert som «ei 

skapande rolle for mennesket i naturen». 

På mange vis er det me sjølve som kjem i vegen. 

Dei mange vitskapane som studerer mennesket 

som sosialt og kulturelt vesen, fortel om ein uhyre 

kompleks art som definitivt ikkje kan forståast 

ved reduksjon til reine fysiske attributtar og 

observerbar handling. 

Mennesket er difor ei vedvarande utfordring for 

naturvitskapane. Med dei modellar og metodar 

ein sit på, er ein fullt ut kapabel til å studera 

naturen i mennesket (mikrobiologien), men ikkje 

mennesket i naturen.

Studiet av andre artar og deira samkvem kan 

reduserast til observerbare storleikar som kan 

teljast, vegast og reknast. Me har i uhyre liten 

grad tilgang til andre vesen sine sanseapparat, og 

difor «slepp ein» også i stor grad å relatera seg til 

kompliserande, kvalitative storleikar som t.d. «det 

vakre», «glede» og «trivsel» (Goethe peikte på desse 

utfordringane alt i 1810: Kva er ein blom 

eigentleg? Kan den reduserast til kromosomar og 

formlar? Kva då med alt det som ikkje kan teljast? 

Med fargane? Luktene? Det som skaper 

forventning og gir oss djup glede? Det 

spirituelle?). 4 

Ikkje noko av denne enorme kvalitative 

kompleksiteten er inkludert i det ein vanlegvis 

assosierer med «økologi» og «økosystem». 

Mennesket som komplekst vesen høver rett og 

slett ikkje inn. Kvalitative storleikar og 

eigenskapar er også sterkt underkommuniserte i 

våre studiar og skildringar av artar. Slik 

sementerer økologiomgrepet antroposentrismen. 

Spørsmålet blir difor: Korleis kan økologiomgrepet 

i det heile utgjera den møtestaden me 

leitar etter? Svaret? Det kan det ikkje! 

Følgjande paradoks vert synleg: Økosentrismen er 

bygd opp rundt målet om ei heilt nødvendig 

integrering av mennesket i naturen, men i praksis 

byggjer ein etikken og filosofien rundt eit omgrep 

og eit tankesett som gjer dette svært vanskeleg. 

4 

Når dette er sagt: heller ikkje samfunnsvitskapane generelt, eller 

antropologien spesielt, kan seiast å ha gjort ein særleg god jobb på 

dette feltet. Framfor å fokusera på bindingane våre til naturen, har 

ein hatt hovudfokus på det dualistiske skiljet mellom «natur» og 

«kultur». På det som skaper og det som vedlikeheld denne skapte 

avstanden. Ut- og framhevinga av denne dikotomien har fått store 

konsekvensar. Ikkje minst det noko underlege skiljet mellom 

«naturlandskap» på den eine sida og «kulturlandskap» på den andre - 

som om «natur» berre skulle vera del av førstnemnde.

Avstandsforholdet mellom oss og den ikkjemenneskelege 

verda heftar ved både sjølve 

økologiomgrepet og måtane dette blir nytta på. 

Det er rett og slett uhyre vanskeleg å sjå korleis 

det komplekse mennesket skal kunna gjevast rom 

utan at heile omgrepet må redefinerast. 

Frå nyskapingsforskinga veit me at dette siste, det 

å endra innhaldet i eit etablert omgrep – 

inkludert oppfatningar og assosiasjonar knytt til 

dette – er uhyre krevjande. Alle står sjølvsagt fritt 

til å redefinera økologiomgrepet. Til å gje det 

heilt ny, utvida meining. Utfordringa ein likevel 

vil stå overfor i overskodeleg framtid, er at dei 

aller fleste vil halda på den opphavlege tolkinga. 

Omgrepet er rett og slett for etablert i dag. Det 

har blitt «sanning» for dei fleste. Og då vil den 

som redefinerer slita enormt med å nå fram med 

den nye tolkinga. I staden for å ta menneskja 

nærmare naturen, som er det ein ønskjer med 

redefineringa, vil ein måtta bruka tida og kreftene 

på uttrøyttande omgrepsforklaring. 

Sjølv har eg i alle høve landa på følgjande 

konklusjon: Slik berekraftsomgrepet i dag er ein 

dinosaur, 5 slik er også økologiomgrepet det. 

Behova er rett og slett heilt annleis no enn når 

omgrepa «økologi» og «økosystem» såg dagens ljos. 

Då handla det i stor grad om behovet for 

forståing. Det gjer det sjølvsagt endå. Men 

behovet for positiv menneskeleg handling er endå 

større. Me treng eit omgrep som gir rom og 

retning for ei byggjande og verdiskapande rolle 

for mennesket i naturen. Det nye naturomgrepet 

5 

Då omgrepet først vart definert av Brundtland-kommisjonen, var det 

20 år sidan mennesket brukte meir naturressursar enn naturen evnar 

å fornya; altså slutta å vera berekraftig. I ettertida har overforbruket av 

naturressursar berre halde fram. Skal etterkomarane våre få oppleva 

ein grøn planet, er det difor langtfrå nok at overforbruket stoppar. 

Me har øydelagt alt for mykje allereie, og den grøne framtida avheng 

av at me byggjer opp att det me har øydelagt.

må løfta opp og fram vår skapande samhandling 

med andre artar og livsmiljø. Det må endra vår 

rolle frå å vera reine haustarar av det andre 

organismar byggjer til å bli såmenn. 

For å bruka ein analogi frå økonomien: For den 

som har kome i alvorlege problem på grunn av 

opparbeidd gjeld, er første steg ut av problema å 

ikkje ta opp endå meir lån. Men dette er sjølvsagt 

langt frå nok. Den gjelda ein alt har, lyt betalast 

tilbake. Det er der mennesket står i forhold til 

naturen i dag, og det er denne kritisk viktige 

tilbakebetalinga me manglar omgrep for. 

Det forløysande ordet, det som får oss til å sjå oss 

sjølve, verdiane våre og omgivnadene våre med 

nye blikk, er endå ikkje ytra. Ordet som endrar 

handlingane våre, og med dei verda. 

Økosentriske etikarar manglar difor omgrepet 

som får ønsket om å integrera mennesket i 

naturen til å framstå som både mogleg og 

sannsynleg. For slik det er no, kritiserer ein 

antroposentrismen væpna med det som i seg sjølv 

er eit antroposentrisk omgrep. 

Humanity has always needed ethical ideals to 

enable it to find the right path, that man may make 

the right use of the power he possesses. Today his 

power is increased a thousandfold. A thousandfold 

greater is now the need for man to possess ethical 

ideals to point the way. 


«Vern» er på plass, men «bruk» 

manglar 

Det er og ei anna uhyre viktig årsak til at verken 

biosentristane eller økosentristane når heilt fram 

med bodskapen sin. 

Økosentristane har sjølvsagt evig rett i at 

samanhengar, system og samspel bør vera 

naturetikken sitt sentrale utgangspunkt, men ein 

evnar likevel i mindre grad å omsetja dette til 

positiv, praktisk handling. 

Slik eg les mykje av denne litteraturen, endar ein 

opp der miljø- og klimadebatten også fort ender 

opp; i eit meir eller mindre einsidig fokus på å 

spara, på å gi avkall på, på å avstå frå. Det er i og 

for seg ikkje noko «gale» med dette. Med tanke på 

det enorme overforbruket av naturressursar 

menneskja generelt, og vestlege menneske 

spesielt, har hatt i mange år, er det sjølvsagt både 

korrekt og viktig å påpeika at ressurssparing må 

bli ein naturleg del av liva våre i tida som kjem. 

Men om ein trekkjer den negativt ladde 

argumentasjonen for langt, står ein likevel i fare 

for å enda opp i rein misantropi, i eit 

utelukkande negativt fokus på mennesket som 

art. Eller i alle fall i eit menneskeprogram utan 

glede, spenning, utviklings- og oppdagingsrom. 

Handling blir då redusert til ei form for rituell 

tevling i asketisme, der ein berre oppnår truverd 

som naturtalsperson om ein offentleg avstår frå 

fly (oftast), fossilbil og/eller raudt kjøt. 

Eit vedvarande problem med både biosentrisme 

og økosentrisme, og med delar av miljørørsla, er 

rett og slett at ein manglar det konkrete og 

tydelege programmet for korleis mennesket skal 

kunna bli ein integrert del av naturen. Lista over 

kva ein ikkje skal eller bør gjera er lang, medan

det knappast eksisterer ei tilsvarande liste når det 

gjeld positive handlingar. Dette får dramatiske 

konsekvensar. Trass alle gode intensjonar blir 

avstanden mellom oss og den ikkje-menneskelege 

verda låst fast. «Naturvern» blir å verna natur mot 

menneske. 

Som nyskapingsforskar gjennom 20 år, er det mi 

eintydige erfaring at nyskaping (utvikling av nye 

idear og program for korleis me menneske kan 

leva liva våre) er avhengig av glede, trivsel og 

framtidsvon. Ein kan spara seg sjølv til fant, 

heiter det, og på dette livsviktige området vil 

akkurat det vera langt meir øydeleggjande enn 

innanfor økonomien (der uttrykket kjem frå). 

Dersom det å gjera mindre av alt er einaste 

moglege handlingsprogram, er det vanskeleg å sjå 

kor vona og skapargleda (den me treng meir enn 

nokosinne) skal koma frå. 

Nyskapingsfilosofen framfor nokon, Friedrich 

Nietzsche, seier at det går 1000 vegar inn i 

framtida, og at berre eit fåtal er funne endå. Skal 

nyskaping kunna skje, må dette 

moglegheitsrommet verta verande ope. Vona og 

gleda må få leva. 

Sjølvsagt må me «verna». Men det er ikkje nok. 

«Bruk» må også vera med. Me skal framleis 

produsera mat og andre verdiar med basis i 

naturressursane, og denne menneskelege 

verdiskapinga må springa ut frå noko positivt og 

byggjande. Skal eit etisk program slå an i større 

skala på gruppenivå, må det vera i stand til å 

peika på etisk positive og skapande menneskelege 

handlingar.

Regenerativ utvikling: 

naturbyggjande skaparglede 

Eit slikt program er under utvikling nett no. 

Samtidig, i veldig mange land rundt om i verda. 

Både som naturfilosofi og grasrotrørsle 

representerer det regenerative ein revolusjon. I 

ordets rette forstand. Ei total omvelting rett og 

slett. I forholdet mellom menneske og natur, og 

ikkje minst i måten me brukar naturen på. 

Millionar av naturbyggjarar arbeider no kvar 

einaste dag med å leggja til rette for den grøne 

framtida. Interessa for nærdyrking av mat veks 

med nesten eksplosiv fart. Der «tradisjonelt» 

landbruk lenge har stått i ein tilsynelatande evig 

tilbakegang (fordi «større gardar og færre bruk» 

har blitt mål i seg sjølv; du høyrer aldri ein 

industrilandbruksapologet argumentera for 

mindre gardar og fleire bruk..), er regenerativt 

jordbruk i framgang i land etter land. Nye 

generasjonar og nye grupper trekkjest til molda og 

matproduksjonen. 

Ordet regenerativt tyder fornying. Natur er evig 

fornying og omdanning. ReGenerasjonen, som 

mange innanfor rørsla kallar seg, har også 

fornying som mål. Fornying av 

menneskesamfunnet gjennom omsut for og 

samarbeid med naturen rundt oss. Det er ikkje 

nok å slutta å øydeleggja (alt for mykje er øydelagt 

allereie, og det er for lite att til å sikra ei grøn 

framtid), me må bli ein del av den. Del av 

naturen sine fornyande og skapande prosessar. 

Innanfor regenerativt landbruk er denne 

målsetjinga utvikla til ein konkret og praktisk 

metode for å dyrka mat – til dels svært mykje mat 

på lite areal. I jordbøkene skriv eg om korleis 

nyskaparar og praktikarar innanfor regenerativt

landbruk alle er motivert av følgjande spørsmål: 

Korleis kan det veksa så enormt der «ute» i 

naturen? Det ingen har pløgd, gjødsla med 

kjemisk gjødsel framstilt med fossil energi eller 

sprøyta med gift? Kva er desse løynde prosessane 

og kreftene som gir denne veldige 

produktiviteten? 

Den regenerative filosofien kan forklarast på ein ganske så enkel måte: 

Hovudpremiss: Natur er over alt. Og eg står alltid midt i den. Når eg øydelegg natur, øydelegg eg difor for meg sjølv: 

Døme 1: Når eg øydelegg naturen i kroppen min, blir eg sjuk. Eg blir avhengig av «medisin». Brukar eg mykje av 

dette over tid, blir dei patogene organismane immune, og heile medisinvitskapen må rykkja tilbake til start. Med 

dei katastrofale effektar dette vil ha for menneskja. 

Døme 2: Når eg øydelegg naturen (samspela) i hagen eller åkeren min blir «nytteplantane» mine angripne/sjuke. Eg 

blir avhengig av mekanisk jordarbeiding, kunstgjødsel og gift for å kunna dyrka noko i det heile. Over tid blir jorda 

meir og meir utarma. Til slutt døyr den. Dette skjer i ein enorm skala over store delar av planeten. 

Døme 3: Når me øydelegg naturen på planeten vår, så blir alt liv lidande. Artar døyr ut, klimaet endrar seg og 

enorme menneskemengder må leggja på flukt. Framtida blir dystopisk. 

I alle tre eksempla er svaret å byggja naturen opp att, å styrka det naturlege samspelet mellom artar. Det er samspel 

som gjer både kroppen min, hagen min og planeten robuste og skapande. Det er dette regenerativ utvikling 

handlar om; mennesket sitt aktive samspel med andre artar i naturen. Til felles beste.

Det å få augo opp for Gaia sine uendelege 

kunnskapar og eigenskapar som gartnar, gjer 

noko med ein. Denne erkjenninga endrar i seg 

sjølv forholdet vårt til livet rundt oss. Frå å vera 

noko som er til for oss, noko me kan dominera, 

blir natur til noko uendeleg mykje større. Noko 

overordna som gjer sjølv mennesket lite. 

Metoden derifrå er ganske «beint fram»: Framfor 

å utpeika natur til «fiende» det lyt drivast kjemisk 

krigføring mot, søkjer ein heller å observera og 

forstå desse verdiskapande urkreftene. Slik dei 

uttrykkjer seg i fotosyntesen, i det fantastiske livet 

i molda, i den evige omdanninga av daudt 

materiale til nytt liv. I dyr sine naturlege 

rørslemønster gjennom eit landskap, og i 

samanhengane og samspelet mellom levande 

organismar frå mikrobar til rovdyr og gigantar. 

I «Kompostboka. Om å byggja natur» (2020) er 

skogen som læringsarena eit gjennomgripande 

tema. Den som ønskjer innpass i det regenerative 

universet bør bruka den aktivt. Urskogen er 

enormt produktiv, og den er heilt sjølvgåande. 

Den er ein evig metamorfose og såleis alltid på 

veg mot det nye. Myriadar av store og små vekstar 

stig opp og får næring frå den levande 

skogsbotnen. Som betaling fører vekstane karbon 

ned gjennom røtene, og legg blad, stenglar, 

kongler, nåler, greiner og heile stammer frå seg på 

overflata. Alt dette utbrukte organiske materialet 

er mat for mikrobane, mat for eit enormt univers 

av liv som har som oppgåve å byggja ressursar for 

framtida og gjera det daude levande att. 

Det er slike observasjonar me tek med oss til vår 

eigen åker eller hage. Korleis kan me leggja til 

rette for at denne fantastiske verdiskapinga også 

kan skje heime hos oss?

Me må rett og slett omsetja observasjonen til 

konkrete aktivitetar og praksisar som høver på det 

areal ein sjølv har tilgjenge til. I dette ligg ei 

sjølvkritisk analyse av dei metodar ein brukar pr i 

dag. 

Det er slike naturobservasjonsprosessar som er 

grunnlaget for dei fire enkle prinsippa som er 

grunnleggjande i alt regenerativt jordbruk i dag: 

❖ Forstyrr molda så lite som mogleg. All 

vending av mold set det produktive 

mikrolivet kraftig tilbake, og må unngåast 

eller haldast på eit minimum. 

❖ Molda skal vera dekka av plantar heile tida. 

Naken mold er naturen sitt absolutte 

nullpunkt (der det er minst liv), og 

eksisterer berre heilt unntaksvis der 

naturen sjølv er gartnar. Alt som veks 

naturleg på naken mold er «ugras». 

❖ Auk mangfaldet av plantar så mykje som 

mogleg. Mangfald over bakken gir 

mangfald under bakken. Mangfald 

medfører også meir robuste 

dyrkingssystem. Natur vil mangfald, og vil 

reagera på monokultur med å senda ut 

«skadegjerarar». 

❖ Tilfør organisk materiale oppå bakken, slik 

naturen sjølv gjer det. Mikrobane treng 

«mat» for å byggja ny mold. Eit rikt 

mikroliv gir rik plantevekst, men er berre 

mogleg der det er god nok tilgang på 

organisk materiale. 

I omsetjinga frå observasjon til handling ligg også 

ein ressursanalyse: I kor stor grad er 

hagen/åkeren min i stand til å bli sjølvgåande – 

slik urskogen er det? Er alle dei elementa eg 

observerte i skogen til stades? Blir det tilført nok

organisk materiale? Må eg kanskje tilføra ein del i 

tillegg (kompost)? Osv. 

Deretter dreier det seg om å prøva ut og samla 

erfaringar. I denne fasen er vårt kreative potensial 

viktig. Det gjeld å frigjera seg frå etablerte 

«sanningar» om kva du kan dyrka kvar og korleis, 

og heller skapa dine eigne. Mange gamle 

dyrkingsmyter blir motbeviste på denne måten. 

Og med nyutvikla kunnskap, går eg så tilbake til 

observasjonsposten i skogen. Denne gongen legg 

eg merke til endå meir, endå fleire skapande 

prosessar eg ønskjer å få til å verka heime i hagen. 

Slik held eg fram. «Livslang læring» i ordets rette 

forstand. Den som lærer av naturen blir vis, men 

aldri utlært. 

Modellen under er ei enkel illustrasjon av denne 

vedvarande prosessen. Den er her framstilt som 

ein hermeneutisk sirkel, men kunne like gjerne 

vore illustrert som ein spiral. Det viktigaste er å 

markera skilnaden til tradisjonell instruktiv 

læring. Det finst ikkje noko eigentleg pensum 

her, og heller ingen definerte læringsmål. Den 

som lukkast best er den som klarar å mobilisera 

heile sanseapparatet sitt i observasjonsfasen og 

som viser kreativitet og nyskaping i omsetjings- og 

utprøvingsfasen.

Frå denne vedvarande 

prosessen veks det fram ei 

rolle. Ei rolle for mennesket 

som naturbyggjar. Ein utviklar 

djup kunnskap om korleis 

naturen arbeider i det daglege, 

og ein ser det fantastiske 

potensialet i desse kreftene. 

Det å oppleva at naturen svarar 

når du legg til rette, gir ei 

eineståande meistringskjensle. 

Det gir også ei kjensle av å 

høyra til. I noko stort. 

Den regenerative revolusjonen 

viser at menneske kan dyrka 

mat og byggja natur samtidig. 

Natur er ikkje lenger noko farleg og 

Natur er alltid dynamisk og komande. Den skapande rolla i naturen kan 

ikkje puggast. Ingen har dei fulle svara til deg. Omsetjinga til eige 

landskap må eg gjera sjølv. Det er ingen garanti for at desse teknikkane 

verkar her hos meg. Og det er først når eg eventuelt opplever at naturen 

svarar positivt, det er først då at kunnskapen vert min. Det er då eg 

kjenner på meistring. 

Natur kan ikkje reduserast til faste standardar eller svar med strekar 

under. Gjer me dette, er avstanden mellom oss og naturen tilbake. 

Regenerativ kunnskap er kunnskap om å stå midt i, og å kunna orientera 

seg i eit landskap beståande av uhorveleg mange ukjende. Det er 

kunnskap for noko, ikkje om noko. 

Regenerativ dyrking er nyskaping – det er å stå midt i vedvarande 

omdanning og fornying. Her er ikkje noko startpunkt, og heller ikkje noko 

målstrek. Men eg lærer enormt likevel, om eg held sansane opne, om 

engasjementet og brannen vert halden ved like, om eg aldri sluttar å vera 

nyfiken. 

øydeleggjande som må haldast på avstand, men 

sjølve kjelda til vokster og verdiskaping.

Det regenerative som fagfelt 

ReGenerasjonen, fornyingsgenerasjonen, er 

praktisk og handlingsorientert. Men, for å låna 

nokre omgrep frå Marx, frå denne basisen veks 

det også fram ein mangfelt overbygnad: Det veks 

fram ein heil kultur rundt desse positive 

naturerfaringane, ein lokal og internasjonal 

kultur som seier at nærleik til og samarbeid med 

naturen både er mogleg og ønskjeleg. 

Den utfordrar så definitivt også inngrodde 

forståingar av «natur», «økologi» og «økosystem» 

som noko utanfor mennesket og 

menneskesamfunnet. Her er utgangspunktet 

motsett. Mennesket står «midt i» naturen og 

byggjer liv, i tett samarbeid med hordar av særs 

villige mikrohjelparar. 

Den utfordrar vidare menneskevitskapane sitt 

konstruerte, dualistiske skilje mellom «natur» og 

«kultur». Ikkje ved å stilla seg «i midten», men ved 

rett og slett å effektivt oppheva dualismen. Det 

regenerative er kultur for natur. På den 

regenerative garden aukar det biologiske 

mangfaldet, frå mikrolivet i molda, via plantane, 

til insekt, amfibiar, fuglar og dyr. Det er rett og 

slett ingen motsetnad att mellom menneskeleg 

matproduksjon og det livsrom andre vesen treng 

for å formeira seg og trivast. 

Det er nok definitivt regenerativt landbruk som 

har fått mest merksemd internasjonalt dei siste 

åra (p.g.a. høg produktivitet og effektiviteten dei 

regenerative metodane har når det gjeld 

karbonfangst i molda), men både innanfor 

arkitektur/landskapsplanlegging og økonomi 

skjer det spennande, regenerativ forsking og 

fagutvikling.

Som samla fagfelt å rekna, representerer det 

regenerative noko kvalitativt annleis enn både 

humaniora, samfunnsvitskapar og naturvitskapar. 

Der dei to første fokuserer på menneske og den 

tredje på natur, fokuserer det regenerative på 

menneske i og som del av natur. Det er kunnskap for 

å gå inn i denne rolla me treng. 

Som alle andre artar og vesen har me våre eigne 

spesielle behov. Me har opp gjennom åra utvikla 

enormt med kunnskap om korleis me mest 

mogleg effektivt kan få fylt desse behova. Ikkje 

minst dei som følgjer av «vekst». Omsynet til 

naturen rundt oss har likevel vore underordna. 

Og er det framleis. 

Regenerativ kunnskapsutvikling handlar derimot 

om å synleggjera korleis menneske kan få oppfylt 

sine behov for mat og meining slik andre artar i 

naturen gjer det; som del av komplekse og 

dynamiske samspel der det vert produsert energi 

og verdiar som kjem heile system til gode. 

Så, igjen, ikkje berre må me slutta å øydeleggja. 

Me må byrja å byggja. Eg har laga følgjande 

modell for å visa korleis dette fagfeltet skil seg ut, 

og for å illustrera kvifor det regenerative må vera 

grunnleggjande tverrfagleg i vesen:

Den grøne figuren rammar inn «Natur» og 

«Menneske», og i den vidare oppbygginga av faget 

vil ein trengja både naturvitskap, humaniora og 

samfunnsvitskap. Det som likevel definerer dette 

faget, er fokuset på aktivitetane, filosofien og 

etikken som kan gjera mennesket til ein positivt 

fungerande naturart. Det er inn mot dette 

kunnskapsbehovet behovet for innspel er størst. 

Nokre fagfelt peikar seg ut som særleg relevante 

til å bidra: Agroøkologi er både studiet av økologi i 

landbrukslandskap og ein dyrkingsmetode med 

mange likskapar med regenerativt jordbruk (sjølv 

om fokuset kanskje er meir på å ikkje øydeleggja 

enn på å byggja natur – men skiljet er glidande). 

Etnopedologi er studiet av lokal kunnskap om 

mold og korleis den bør forvaltast. 

Etnopedologiske studiar viser at lokalsamfunn 

rundt i verda sit på mykje uhyre viktig kunnskap 

om oppbygging og forvalting av levande mold. 

Etnoøkologi er studiet av ulike folkegrupper sine 

forhold til landskapet og naturen rundt seg, og er 

difor eit fagfelt som ligg tett opp mot det 

regenerative (skilnaden er nok at den regenerative 

revolusjonen handlar om å gje mennesket som art 

byggjande roller i naturen). Humanøkologi er eit 

tverrfagleg felt som studerer menneskesamfunnet 

som system og mennesket sine relasjonar til sine 

fysiske og biologiske omgivnader. Fagfeltet er lite 

einsarta, men generelt skil det seg frå regenerativ 

utvikling ved ikkje å ha det same normative 

fokuset på mennesket i naturen. 

Felles for desse, er uansett at dei synleggjer at 

mennesket kan skapa verdiar utan å øydeleggja 

andre livssystem rundt seg. Og at me har lange 

tradisjonar for dette. Dei landskap som vert 

resultatet, kan også vera svært så rike på liv (t.d. 

hadde det gamle norske landbrukslandskapet – 

det som eksisterte før dei moderne 

innsatsfaktorane byrja å dominera – høgt 

biologisk mangfald).

Mot ein regenerativ etikk? 

Som fagfelt er regenerativ utvikling openbert 

aktivistisk, og det er her me får ei spennande 

samankopling med naturetikk. Kunnskapen skal 

brukast til å skapa endring. Ein søkjer å medverka 

til utviklinga av eit menneskesamfunn som må sjå 

annleis ut enn det me har i dag. Ein del vil nok 

difor plassera feltet under fellesnemnaren 

«utopiske studiar» (nemning blir gjerne brukt litt 

lausleg om studiar av alternative 

samfunnsformasjonar). 

Det som likevel gjer at regenerativ utvikling skil 

seg frå brorparten av dei andre freistnader som er 

gjort på å utvikla «utopia» (ordet tyder «staden 

som ikkje eksisterer»), er at ein utviklar nedanfrå 

og opp. Og då er heller ikkje målet definert, berre 

den naturnære retninga. Det er berre eitt 

definert, bydande Må! her, og det gjeld forholdet 

vårt til naturen. Det Må! endrast. Alt det andre 

skal me skapa saman over tid. 

Det regenerative utviklingsfeltet har difor ingen 

idealiserte skildringar av korleis det naturnære 

framtidssamfunnet vil sjå ut når det gjeld styresett 

og forholdet mellom makt og folk. Ein går heller 

ikkje i den «klassiske» fella å beskriva eit samfunn 

som berre vil appellera til den gruppa av 

menneske som ønskjer å leva spesielt tett på 

kvarandre, ei felle Michael Schermer, utgivar av 

magasinet Skeptic, skildrar veldig godt: 

[U]topias are especially vulnerable when a social theory based on 

collective ownership, communal work, authoritarian rule, and a 

command-and-control economy collides with our natural-born 

desire for autonomy, individual freedom, and choice. Moreover, 

the natural differences in ability, interests, and preferences 

within any group of people leads to inequalities of outcomes and 

imperfect living and working conditions that utopias committed 

to equality of outcome cannot tolerate.

Michael Schermer tek i staden til orde for protopia 

– trinnvis utvikling mot noko betre enn det me 

har no. Dette er nok definitivt ei betre nemning å 

bruka også for regenerativ utvikling; ein trinnvis 

prosess mot ei skapande rolle for mennesket i 

naturen og eit meir naturnært 

menneskesamfunn. Dagens regenerative 

nyskaparar syner veg. 

I boka Designing Regenerative Cultures (2016), 

lanserer Daniel Wahl nettopp ein 

trappetrinnsmodell for å beskriva korleis 

samfunnet kan endrast frå naturøydande til 

regenerativt:

I den grad me som samfunn i det heile står i 

denne oppstigande trappa i dag (modellen har 

også ei nedstigande – degenerativ – «kjellartrapp», 

der den økonomiske veksten sin eigendynamikk 

gjer mennesket meir og meir naturdestruktivt), er 

det i så fall på første trinn. Fleire store 

verksemder er i ferd med å vedkjenna klima- og 

miljøutfordringane, og seier seg villige til å ta små 

og framleis ganske så «symbolske» steg i retning 

mindre øydeleggjande drift. 6 (Det er elles viktig å 

leggja merke til at «berekraft» – stadiet då ein har 

slutta å øydeleggja – ikkje ein gong er midt i 

trappa.) 

Det kan godt vera at me som samfunn må stiga 

opp alle desse trinna før me når den regenerative, 

kompostmoderne framtida. Dette kan i så fall 

verka tidkrevjande. Kanskje fleire generasjonar.. 

Problemet er at dette er tid me ikkje har. Den 

menneskeskapte masseutryddinga av anna liv 

skjer no, og i følgje ein ny studie publisert i 

Proceedings of the National Academy of Science, har 

me berre 10 – 15 år på oss for å forhindra eit 

katastrofalt globalt artstap. 

Det som likevel gjer meg optimistisk, er den raske 

regenerative, naturbyggjande, veksten me ser i dag. 

Held denne veksten fram, kan mennesket – på 

ikkje så alt for mange år – bli ein netto 

naturbyggar. 

Det er to heilt sentrale årsaker til denne veksten: 

For det første; hos nesten alle regenerative 

nyskaparar eg har møtt og hatt samtalar med dei 

siste åra (og eg har møtt mange!) er drivkreftene 

moralske og etiske. Ja, som alle andre ønskjer ein 

6 

Jmf. diskusjonen om elektrifisering av norsk olje- og gassproduksjon. 

Dette er positivt i seg sjølv, og vil ha ein effekt på utslepp i Norge 

isolert sett. Samtidig utgjer utslepp frå produksjonsfasen berre 5% av 

dei samla utsleppa frå fossil energi. Det er bruken som er den store 

syndaren, og så lenge utvinninga held fram, vil utsleppa halda fram.

å skaffa seg eit utkome, men ein vil berre gjera det 

ved samtidig å handla positivt i naturen rundt 

seg. Å fremja eigennytte på kostnad av livssystema 

i naturen, er etisk og morals forkasteleg og difor 

heilt uaktuelt. 

Den viktigaste vekstårsaka er likevel denne: Dette 

verkar! Det er både fullt mogleg og svært 

produktivt å alliera seg med naturkreftene når 

mat skal dyrkast og verdiar produserast. Og 

vinnarane? Alle! Den som skal dyrka, den som 

skal eta, lokalsamfunnet (som vil få nye 

innbyggjarar, ettersom små bruk som 

industrilandbruket forviste til historia sin 

Nature is always trying to tell us that we are not 

so superior or independent or alone or autonomous 

as we may think. 

Wendell Berry 

skraphaug no kan/lyt takast i bruk att 7 ), samt det 

ikkje menneskelege livet under og oppå bakken. 

Daniel Wahl (ibid.) har også laga ein modell som 

viser korleis regenerativ nyskaping spenner frå 

produktutvikling for enkeltaktørar (ego-sentrisk), 

og heilt til verdiskaping som kjem alt liv på 

planeten til gode (bio-sentrisk): 

7 

Regenerativt jordbruk er svært arealeffektivt. Spesielt innanfor 

grønsaksproduksjonen talar me om høg produktivitet på små areal. 

Slik produksjon kan gje nytt liv til mange små bruk. Den regenerative 

jordbruksrørsla er også ei rørsle for å få fleire bønder og fleire hender 

i molda.

Denne modellen illustrerer godt det som også 

kan bli eit nyskapande etisk system for 

menneskeleg utvikling, eit system som har det 

både biosentrismen og økosentrismen eigentleg 

manglar; ein fungerande praksis. Forankring i 

skapande, viljande og brennande menneske som 

saman utviklar det regenerative protopia. 

Nokre døme frå marknadsplassen illustrerer 

korleis regenerativ etikk kan fungera: 

Alle handlingar har konsekvensar og 

ringverknader. Det postmoderne 

forbrukarsamfunnet er tufta på at desse 

konsekvensane ikkje blir synleggjorde: At 

butikken ikkje opplyser om at det er barneslavar i 

ein kjellar i Dhaka som har laga t-skjorta du 

kjøper, at du ikkje får høyra om det tronge, 

stusslege og innestengde livet dyret du kjøper 

vakuumpakka kjøt frå har levd, eller at det aldri 

kjem fram kor mykje pløying og kjemikaliar som 

er nytta for å dyrka fram grønsakene du kjøper. 

Forbrukarsamfunnet, og industrilandbruket som 

gjer det mogleg, er tufta på rovdrift på både 

menneske og natur, men fordi 

handlingskonsekvensar ikkje kjem fram i ljoset, 

klarar ein å unngå opne etiske diskusjonar og 

konfliktar. I botnen ligg også ein antroposentrisk 

etikk som seier at det å berika seg sjølv på kostand 

av liv i naturen er heilt ok. 

Den regenerative revolusjonen snur totalt om på 

dette. For no heng nivåa i modellen over naturleg 

saman. Faktisk er dette noko av det viktigaste 

kjenneteiknet på regenerativ utvikling: 

Potensielt kan ein og same skapande aktivitet (1) 

byggja verdiar for ein sjølv (ego-sentrisk), (2) 

etablera nye og naturvennlege tenester som

styrkar lokalsamfunnet (t.d. lokale verdikjeder) 

(sosio-sentrisk), (3) vera eit døme til etterfølging 

for andre menneske (arts-sentrisk) og (4) byggja 

nytt liv i naturen (bio-sentrisk). Her skjer det 

såleis fornying på alle nivå samtidig. 

Ingen produkthistorie treng heller haldast skjult. 

Kravet til naturbygging og fornying av 

menneskesamfunnet gjer at regenerative produkt 

ikkje kan lagast av barneslavar, og at dyr som skal 

bli til kjøt ikkje kan stå tett i tett inne, men skal 

vera naturbyggjarar på eng og beite ute. Vidare 

skal grønsaker veksa i mold med fullverdige 

system av liv, og det får ein rett og slett ikkje til 

med djuptgåande plog og kjemiske midlar. 

Regenerative handlingar vil difor alltid vera vinnvinn-løysingar, 

og det er her i denne mangfelte 

verdiskapinga den regenerative etikken kan 

forankrast (positivt og negativt): 

Positivt: Verdiskaping for menneske som også gagnar 

anna liv og samspel i naturen er etisk høgverdig, og må 

aktivt fremjast av menneskesamfunnet. Regenerativt 

jordbruk og regenerativ arkitektur er gode samtidsdøme 

på produktive samspel mellom menneske og anna liv. 

Negativt: Menneske har ingen naturleg rett til å 

påføra anna liv eller livsmiljø skade i fremjinga av 

eigne behov og mål. Det er vår moralske plikt å utvikla 

og ta i bruk kunnskap for aktivt å kunna hindra eller 

minimera at skade skjer. Å ikkje gjera dette er etisk 

forkasteleg. 

Dette er berre nokre enkle merkepælar. Å utvikla 

eit fullverdig etisk program tufta på regenerative 

prinsipp, er noko me må gjera saman over tid. 

Me skal sjølvsagt også byggja vidare på 

biosentrismen si etiske forankring i livet som 

fenomen og økosentrismen si forankring i 

samspela og systema.

Aldo Leopold sin landetikk er like nyskapande i 

dag som den var då den kom. Samanhengane i 

naturen er sentrale for alle regenerative 

praktikarar. 

Det same er omsuta for det individuelle livet. Me 

skal hausta av naturen, men livet må visast 

respekt. Dyrevelferda er difor høg hos alle dei 

regenerative bønder eg har vitja. Filosofien er 

følgjande: Skal me driva kjøttproduksjon, må dyr 

på eit tidspunkt lata livet for oss. For på noko vis 

å kunna krevja dette offeret, er det minste me kan 

gje tilbake at dyret får leva det forholdsvis korte 

livet det har så mykje i pakt med sine naturlege 

behov og lyster som det er mogleg for oss å leggja 

til rette for pr i dag. 

Ingen har likevel uttrykt dette vakrare enn det 

Albert Schweitzer gjer i sin «vyrdnad for livetfilosofi». 

Han fortener så absolutt ein renessanse. 

Det same gjer Paul Taylor sitt augeopnande 

poeng om at alle levande vesen utgjer teleologiske 

sentrum i verda med oppgåver og meining. 

Me treng også dei viktige orda til nyskapande 

naturfilosofar som Stan Rowe, Wes Jackson og 

Wendell Berry (og mange fleire med dei), så vel 

som austleg filosofi om natur, dyr, nettverk og 

menneske. 

Men skal eit nytt naturetisk program kunna vinna 

fram, må det også kunna svara på dei veikskapar 

eg identifiserte både innanfor bio- og 

økosentrisme. Me treng å rydda av vegen den 

eventuelle «tvil» som heftar ved økologiomgrepet 

(jmf. drøftinga av økosentrisme over). For 

regenerativ utvikling er ikkje først og fremst 

menneskeleg påverknad av økosystem som ligg 

utanfor oss sjølve, det er vår aktive deltaking i 

naturlege, verdiskapande samspel. Me treng difor eit 

omgrep som er «større», eit som openbert også 

inkluderer oss menneske.

For å finna eit svært godt alternativ i så måte, lyt 

me venda oss til ein annan nyskapar, James 

Lovelock. Han gav oss det inkluderande 

naturomgrepet gjennom den teori/hypotese me i 

dag kjenner som Gaia-teorien. 

Gaia var planetgudinna i gresk mytologi. Ho 

finst, under ymsande namn, i ei lang rekke 

religionar og mytologiske univers. Dette fortel oss 

at menneske frå tidlege tider såg natur som 

krefter i samanheng. 

Det er også denne erkjenninga Lovelock vil ha 

fram att med å bruka Gaia som teoritittel. Han 

tek eit grunnleggjande oppgjer med vår tids 

reduksjonistiske natursyn: Det som gjer at me kan 

øydeleggja utan å forventa konsekvensar. Det som 

gjer at me kan peika ut andre enkeltorganismar 

som anten «skadelege» eller «nyttige» utifrå reint 

menneskelege behov og interesser. 

For Gaia er langt større enn oss. Ho ser dei 

samanhengar me ikkje ser med vårt snevre 

menneskeblikk. 

I USA, der Gaia-teorien har fått stort 

gjennomslag både i miljørørsla og blant 

naturinteresserte generelt, er det heilt vanleg å 

nytta uttrykket «Mother Nature» sjølv i svært så 

«vitskaplege» debattar. 

Dette er verken «disneyfisering» eller 

«personifisering», men noko langt meir 

overordna. Uttrykket summerer opp eit syn på 

natur som komplekse samspel og samanhengar 

der menneskelege inngrep ein stad kan få store 

konsekvensar ein heilt annan stad. Når livet i 

molda døyr, eller når den monokulturelle åkeren 

blir angripen av «skadegjerarar», er det «Mother 

Nature who is sending us a message». Meldinga er 

at når me fordriv og krigar mot naturen, får dette

store og alvorlege konsekvensar både for oss og 

for anna liv. 

I bøkene mine (inkludert dette skrivet) har eg 

sjølv valt å bruka Gaia som metafor for natur som 

verdiskapande samanheng, som vilje til fornying 

og vilje til mangfald. Denne verdiskapinga og 

denne viljen omfattar og går på tvers av alt liv. 

Den inkluderer mennesket så vel som alle andre 

levande skapningar. Gaia er i seg sjølv viljen, i seg 

sjølv det mystiske livet, pulsen, sjølve urkrafta 

som bitt alt levande til alt anna levande. Ho er alt 

det ein ikkje får auga på når ein betraktar natur 

med eit reduksjonistisk og antroposentrisk blikk. 

Det er i Gaia me finn den ultimate forankring for 

handlingane og etikken vår. I Gaia finst det ikkje 

artar som står over andre og er viktigare enn 

andre. Det finst berre samanhengar, og 

enkeltindivid og artar sine effektar på desse 

samanhengane. 

Slik det er no, har ein art vakse fram til å dels 

dominera og dels øyda anna liv. Då sluttar Gaia å 

fungera, og dette samanbrotet påverkar alt liv. 

Også oss. Det er dette Gaia-teorien fortel oss så 

tydeleg: Å øydeleggja natur, er å øydeleggja oss 

sjølve. Mennesket kan ikkje skjønast som separat 

frå naturen. Me er alltid midt i den, og me 

vurderer anna liv frå midt i den. Å sjå naturvern 

som vern mot menneskeleg aktivitet, er å låsa fast 

den kulturelt konstruerte avstanden vår til 

naturen. Når me øydelegg natur, så øydelegg me i 

røynda ikkje noko utanfor oss sjølve, men noko 

me sjølve er del av. Og tilsvarande, når me byggjer 

natur, byggjer me både for oss sjølve og for alt 

anna levande. 

Gaia-teorien gir oss den overbygnad me treng når 

me skal utvikla ein regenerativ etikk. Gaia er 

ramma, eller den «store forteljinga», å setja eigna 

handlingar inn i. Ei forteljing som stadfestar at 

«det nyttar»; at kampen eg som enkeltmenneske

kjempar i det daglege på min eigen vesle stad, får 

effektar langt utover det eg sjølv kan erfara. At 

andre menneske kjempar den same kampen 

andre stader, og at summen av desse kampane 

kan endra verda. 

Gaia-teorien gir såleis ekstra gjennomslagskraft til 

både bio- og økosentrisme, ved så tydeleg å opna 

for mennesket. 

Samtidig er både Gaia-teori, biosentrisme og 

økosentrisme makro-teoriar. Dei handlar om 

samanhengar, men fangar i mindre grad opp 

potensialet for skapande endring nedanfrå, ei 

endring dei eigentleg er teoretisk tufta på. For å 

seia det på ein annan måte: både Gaia-teori, 

biosentrisme og økosentrisme peikar på at 

endring er avgjerande, men ingen av dei er særleg 

konkrete når det gjeld korleis denne endringa 

skal skje. Og dermed vert den etiske forankringa 

verande uklar. 

Antroposentrismen, derimot, har fått slik 

gjennomslag i (delar av) menneskeverda fordi 

forankringa er så tydeleg. Mennesket er det etiske 

subjektet, og er tildelt retten til å utbytta anna liv. 

Antroposentrisk etikk, den brorparten av 

menneskja har styrt etter dei siste generasjonane, 

har synt seg som eit program for dominans, 

brutalitet, okkupasjon og utrydding. 

Denne tilrana «retten» er årsaka til dei enorme 

miljøøydeleggingane dei som kjem etter oss arvar, 

og kan sjølvsagt ikkje vidareførast dersom den 

grøne framtida skal kunna realiserast. Ein 

regenerativ etikk må vera krystallklar her. Som 

biosentrismen og økosentrismen også er det. 

Desse to siste moralfilosofiane er derimot ikkje 

veldig tydelege på det handlingsrommet som er 

att når denne «retten» er borte. Me må framleis 

kunna leva liv fylde av engasjement, glede, von og 

framtidstru. Det vil me ikkje kunna gjera dersom

naturetikk er einstydande med å avgrensa det 

menneskelege handlingsrommet. 

Den regenerative rørsla kjem her inn som eit 

friskt pust og fornyar både naturetikken og 

miljørørsla. For ReGenerasjonen vil aldri kunna 

skuldast for å vera misantropisk. Den dyrkar 

menneskeleg glede! Gleda av å læra av naturen. 

Gleda av å skapa og byggja med denne nyvunne 

kunnskapen. Gleda av å meistra. Gleda av å 

kjenna seg tett på og inkludert som ein av Gaia 

sine viktige fotsoldatar i det største og mest 

omfattande av alle fornyingsprosjekt. 

Denne nedanfrå-og-opp-rørsla tilfører difor 

potens og endringskraft; ei tydeleg, positiv og 

definert rolle for mennesket som naturvesen. 

Som etisk program vil det regenerative feltet 

kunna presentera oss for ei lang liste over 

positive, konkrete, naturbyggjande aktivitetar som 

me både kan og bør gjera. Denne lista blir lengre 

for kvar dag som går, ettersom nyskaparar over 

heile verda oppdagar og prøver ut stadig nye sider 

ved den skapande naturen. Regenerativ etikk 

utvidar i røynda det menneskelege 

handlingsrommet. Den er eit frigjeringsprosjekt 

(ikkje minst frå naturøydande forbrukarsamfunn 

og industrilandbruk). 

Den skaper også nye naturbyggjande næringar. 

Det ligg enorme potensiale for ny verdiskaping i 

vårt aktive samarbeid med det mangfelte og 

produktive livet i naturen. 

Den revolusjonen som, såkalla, «et sine eigne», 

skjer alltid ovanfrå og ned (den førre diktatoren 

blir erstatta med det som etter kvart viser seg å 

vera ein ny), men den regenerative revolusjonen 

skjer frå basis. 

Varig endring skjer alltid nedanfrå og opp 

(eventuelt supplert med utanfrå og inn). Den er 

forankra i levde menneskeliv og daglege, praktiske

erfaringar. I handlingsboren kunnskap. Dette er 

også endringar som vil vara, fordi menneske «eig» 

dei. 

Ein regenerativ etikk er ikkje forankra i anten 

mennesket, livet eller samanhengane. Den er 

forankra i naturen sitt vesen: i fornying, 

omdanning, samspel og skaparglede. Me kan som 

art bli del av alt dette, og det er ei forankring som 

appellerer til stadig fleire menneske over heile 

verda. 

How are we to build a new humanity? Only by leading 

men toward a true, inalienable ethic of our own, which 

is capable of further development. But this goal cannot 

be reached unless countless individuals will transform 

themselves from blind men into seeing ones and begin to 

spell out the great commandment: Reverance for Life. 


Alternativet finst 

Difor veks og den regenerative revolusjonen fram, 

og difor kan me som art ha nådd fram til eit 

vendepunkt. Me står overfor følgjande val: Skal 

me halda fram med å prøva å løysa dei mange og 

enorme utfordringane våre med den same 

tenking som skapte dei?, eller er det rett og slett 

på høg tid med ei ny retning for menneskja? Ei 

retning som kan realisera vår mangeårige draum 

om nærleik til naturen. 

Dei siamesiske erobrartvillingane 

Industrilandbruk og Forbrukarsamfunn, som 

saman er ansvarlege for brorparten av både 

klimautsleppa og naturmangfaldsøydeleggingane, 

har lenge framstilt seg sjølve i systemtvangsspråk. 

Deira mange talspersonar, -organisasjonar og - 

verksemder, har over mange år fortalt alle oss 

andre (reelt sett veljande vesen) at me ikkje har 

val. Me må berre, har me fått høyra. Og så har dei 

ramsa opp for oss alt det me må kjøpa, etterstreva 

og gjera (og gjennom dette har dei sikra eigne 

maktbasar). 

Det finst ikkje alternativ, har dei lagt til. Og fått 

med seg (nesten alle) politikarar på å styra etter 

dei same tvangstankane; der «vekst», «innovasjon», 

«framsteg» og «utvikling» i praksis har betydd å 

gjera endå meir av det me allereie gjer. 

Med dette har dei kasta menneskesamfunnet inn 

i ein evigvarande degenererande og 

naturøydeleggjande spiral mot større, færre og 

billegare. 

We are not likely to be granted another world to 

plunder in compensation for our pillage of this 

one. 

Wendell Berry

Dei som har protestert og vist til andre moglege 

utviklingsretningar, har effektivt vore forviste frå 

det meste som er av maktkorridorar og vore kalla 

«naive», «urealistiske», «latterlege», «utopiske», 

«kunnskapslause», «livsfjerne», «irrelevante», osv, 

osv. Denne lista er lang. 

Men dette må no ta slutt. Alternativ til 

industrilandbruk og forbrukarsamfunn kan 

knappast kallast «utopisk drøymeri» (nok eit av 

industrilandbruksapologetane og vekstideologane 

sine favorittskjellsord) lenger. Det eksisterer. 

Regenerativt jordbruk verkar. Det produserer 

mykje mat på lite areal med særs låge kostnader, 

og det har ingen av dei skadelege sideeffektane til 

industrijordbruk. Tvert om. Ikkje berre er 

effekten på natur nøytral, den er positiv. 

Den gamle og velbrukte historia om at «me må bli 

større og færre», den som effektivt har fordrive 

Å driva regenerativt er å nyskapa med naturen 

som læremeister 

Nyskaping er å finna glede, leik og læring i det 

ukjende, i eit u-utforska landskap fullt av potensial 

og moglegheiter. Å nyskapa er å ta eigarskap. 

Løysingane, tiltaka, metodane og/eller verktøya du 

utviklar er dine eigne. Dei er uttrykk for dine 

aspirasjonar, interesser og engasjement. Dei let seg 

aldri kopiera. 

Å gjenskapa, derimot, er å etterapa, å pugga, å 

kopiera andre sine løysingar, å gjera seg avhengig av 

verktøy og metodar andre sit med eigarskapet til og 

inntektene for. Metoden er effektiv i eit landskap 

der alt er utforska, der alle variablar og faktorar er 

kjende. 

At mennesket har teke i bruk gjenskapingsmetoden 

på den levande molda, er i ferd med å øydeleggja 

planeten vår. 

[Siter kilden din her.]

millionar av menneske frå bygdene rundt om i 

verda, kan også nullast ut. I det regenerative 

jordbruket er det bruk for fleire bønder og fleire 

bruk. 

Også regenerativ arkitektur i ferd med å 

omdefinera forholdet vårt til natur. 

Nyskapingsarbeid på dette feltet gjer at naturen 

no effektivt kan inviterast inn i husa og 

buområda våre. Der kan me produsera vår eigen 

energi, omgjera vårt organiske avfall til kompost 

og levande mold, og dyrka vår eigen mat. På lag 

med livet i og oppå jorda. Me treng ikkje lenger å 

sjå natur som «noko grønt der ute» og 

menneskeverda som «asfalt og grus her inne». 

Denne kunnskapen kan koma til å revolusjonera 

framtidig stad- og samfunnsplanlegging. 

Den regenerative rørsla er ei rørsle for vekst og 

utvikling. Ikkje i den materielle, monetære 

tydinga me har blitt så alt for vane med, men for 

mennesket som ung og umoden art på planeten. 

Den gis oss rom for å koma vidare. Frå det me i 

dag kan framstå som, ein brautande og 

vandaliserande pøbel, til noko mykje meir 

modent, produktivt og skapande.

Tankar ved eit vegskilje 

Sett i forhold til andre artar har me nokre heilt 

unike evner. Me har fått valet i gåve, og med den 

evna til nyskaping, til å søkja dei nærast uendeleg 

med nye og uoppdaga vegar inn i framtida. Men 

diverre brukar me denne gåva til å velja stort sett 

slik alle andre gjer, til å gå dei same grå vegane, og 

til å handla slik den til ei kvar tid rådande makt 

seier at me skal. Me har fått evna til å byggja og 

samla kunnskap over tid. Men den kunnskap me 

har samla, har i all hovudsak handla om å bli 

endå meir effektive til å plyndra og utbytta natur 

for å fremja vår eiga sak. 

Motorvegen me har køyrt på i lang tid har fått 

fleire og fleire filer, og alle har dei vore skilta med 

Framgang. Me har blitt fortalt at dess fortare me 

køyrer, dess betre skal det gå oss. Ingen sidevegar 

har vore merka. Dei som har bygd vegen, har lagt 

det meste til rette for at me skulle køyra rett fram. 

Og rett fram har me køyrt, trass i at det har blitt 

klarare og klarare for fleire og fleire av oss at den 

stad dei vil senda oss til ikkje er Framgang i det 

heile, men det motsette. For me byrjar no å 

skimta endestasjonen i det fjerne. Stasjonen der 

vegen rett og slett stoppar, der verda har gått tom 

for ressursar til å byggja vidare. Det er ikkje ein 

vakker stad. 

Men styrte som me er av struktur- og tanketvang, 

durar me likevel vidare i same retning. Og no 

merkar me verkeleg at me nærmar oss. Me møter 

den ekstreme tørken, dei aggressive flaumane og 

dei sterke vindane. Me ser stadig mindre av anna 

liv, og me møter dei mange menneska som er på 

flukt i motsett retning. Dei mange som berre fekk 

den «sure svie» og ikkje den «søte kløe». Dei 

mange som alt no må betala prisen for at vårt

store, vestlege kollektive Utopia dei siste tiåra, 

«Evig Vekst og Framgang», i røynda viser seg – når 

den enorme lånegjelda som finansierte festen skal 

nedbetalast – å vera det motsette, Det Daude 

Dystopia. 

Men så, då me trudde at all von var ute, blir me 

altså likevel presentert for valet om eit mogleg 

filskifte! 

At ei avkøyrsle endeleg er synleg, kjem av det 

sterke, praktisk retta engasjementet til stadig fleire 

nyskapande menneske rundt om i verda. Den nye 

grøne revolusjonen har vakse så fort og blitt så 

omfattande, at makta ikkje lenger klarar å halda 

den skjult. 

Vår kollektive erfaring med SARS COV-2 

(naturens aller minste innvånar, som klarte å 

knebla ei heil menneskeverd), kan vera med og 

påskunda denne positive utviklinga. Me har erfart 

at stor endring er mogleg på kort tid, at me 

faktisk kan omstilla oss og leva liva våre på nye 

måtar. At me likevel ikkje må alt det dei sa me 

måtte. At me i staden kan bruka våre 

menneskelege gåver til å skapa noko nytt og betre. 

Der eg no står ved dette skiljet, reflekterer eg over 

dei enorme moglegheitene eit retningsskifte kan 

gje oss. Tenk om me samla, som enkeltindivid og 

som globalt fellesskap, kunne nytta våre 

menneskelege evner til val og kunnskapsbygging i 

Gaia si fornyande teneste? Tenk for ein fantastisk 

planet me då ville kunna overlata til 

etterkomarane våre! 

Eit nytt, inkluderande naturomgrep er i emning. 

«Koden», den som opnar porten til naturen for 

mennesket, er rett og slett i ferd med å bli knekt. 

La oss forlata motorvegen og ta den grøne 

avkøyrselen i staden. Den er endå ikkje markert 

på noko offisielt kart, og vegen derifrå må me gå 

opp sjølve. Men ein nyutvikla regenerativ etikk

for byggjande menneskeleg handling i naturen 

syner oss likevel retninga. 

Den er kompasset me treng. På vegen mot Gaia 

og den kompostmoderne framtida.

The spirit of humanity is a creative spirit and therefore we trust in 

it not only because it remains our hope in these times, but because 

it is able to fulfill its historic task.

Dag Jørund Lønning: Mennesket i naturen. Regenerativ etikk for ein ny grøn revolusjon

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?