Probiotyki w ginekologii: po co i kiedy powinno się je stosować?

Probiotyki w ginekologii: po co i kiedy powinno się je stosować?
lek. Tomasz Nęcki
Pacjenci sami z siebie coraz częściej, wtedy gdy realizują receptę na antybiotyk, proszą
farmaceutę o to, aby podany im został również i probiotyk. O tym, że dobroczynne
bakterie warto suplementować w czasie leczenia infekcji, zasadniczo powszechnie już
wiadomo, prawda jest jednak taka, że probiotyki zalecać można również i kobietom
ciężarnym, miesiączkującym czy też tym pacjentkom, które są po menopauzie. Prawda
jest bowiem taka, że probiotyki – choć nieczęsto się o tym mówi - odgrywają dość istotną
rolę w ginekologii.
Dzisiaj niewielu już jest pacjentów, którym trzeba tłumaczyć to, czym jest probiotyk i po co
go zażywać. Środki te kojarzy się jednak z antybiotykoterapią – leczenie
przeciwdrobnoustrojowe prowadzi w końcu do eliminacji zarówno patogennych bakterii, jak i
tych, które w organizmie pełnią ważną rolę i dlatego wraz z antybiotykiem zaleca się
przyjmowanie probiotyku. Zdecydowanie jednak nie jest to jedyne zastosowanie preparatów
zawierających dobroczynne bakterie – wykorzystywane mogą one bowiem być w przypadku
wielu innych problemów. Jak jednak w ogóle dowiedzieliśmy się o tym, że probiotyki mogą
być korzystne dla ludzkiego zdrowia?
Historia probiotyków: od kiedy medycyna wykorzystuje dobroczynne bakterie?
Tak naprawdę pierwsze wzmianki o tym, że produkty zawierające dobroczynne bakterie
wpływają korzystnie na ludzki organizm, pojawiały się na bardzo długo przed uzyskaniem
podstawowej choćby wiedzy o drobnoustrojach bakteryjnych. Już bowiem w jednej z wersji
Starego Testamentu wspominano o tym, że długowieczność może zapewniać spożywanie
kwaśnego mleka. Fermentowane produkty mleczne – jeszcze przed nadejściem naszej ery –
polecano m.in. osobom zmagającym się z zapalnymi schorzeniami przewodu pokarmowego.
Dopiero po latach udało się wyjaśnić, dlaczego tego rodzaju środki mogą wywierać swoje
korzystne działania – odkryte zostały bakterie, jak i poznany został skład flory bakteryjnej czy
to przewodu pokarmowego, czy też i pochwy.
O drugiej z wymienionych wyżej, czyli o florze bakteryjnej pochwy, zaczęto dokładniej
mówić pod koniec XIX wieku – to wtedy właśnie, w 1892 roku, niemiecki ginekolog A.
Döderlein opisywał, że w prawidłowym mikrośrodowisku kobiecych okolic intymnych
dominują pałeczki kwasu mlekowego (czyli bakterie z rodzaju Lactobacillus). W pochwie
naturalnie bytuje wiele gatunków Lactobacillus, m.in. L. crispatus, L. acidophilus, L. brevis
czy L. casei, L. rhamnosus czy L. salivarius. Samo jednak odkrycie tego, że w pochwie
naturalnie obecne są bakterie, nie było najistotniejsze – najważniejsze tak naprawdę było
stwierdzenie, jaka jest rola tych drobnoustrojów. Otóż dobroczynne bakterie z rodzaju
Lactobacillus – stanowiące nawet powyżej 95% całej flory pochwy – przede wszystkim
ograniczają możliwość rozwoju patogennych drobnoustrojów, dzięki czemu zmniejszają one
ryzyko występowania u kobiet rozmaitych infekcji intymnych.
Probiotyk nie tylko przy antybiotykoterapii, czyli wskazania do przyjmowania
probiotyków
Jak już wspominano wcześniej, stosowanie probiotyków typowo powiązuje się z
antybiotykoterapią. W praktyce jednak zażywanie antybiotyku – co może zmieniać florę

akteryjną pochwy – zdecydowanie nie jest jednym stanem, przy którym można przyjmować
preparaty zawierające dobroczynne bakterie. Dochodzić do spadku ilości bakterii z rodzaju
Lactobacillus i do niekorzystnych zmian pH pochwy może dochodzić także i wskutek palenia
papierosów, stosowania środków plemnikobójczych, przyjmowania leków antykoncepcyjnych
czy częstego przeprowadzania irygacji pochwy. Tak naprawdę można by więc rozważyć
zalecanie profilaktycznego przyjmowania probiotyków tym pacjentkom, które czy to palą
papierosy, czy też dotyczą je inne jeszcze z wymienionych wyżej aspektów.
Probiotyk mogą przyjmować kobiety ciężarne – w stanie błogosławionym może bowiem
zmniejszać się ilość pałeczek kwasu mlekowego w pochwie, co może sprzyjać infekcjom –
zażywanie probiotyków ogranicza to ryzyko. Dobroczynne bakterie bywają korzystne po
menopauzie: estrogeny odpowiadają za uwalnianie glikogenu, z którego powstaje kwas
mlekowy, po ostatniej miesiączce ilość tych hormonów z kolei znacząco się w kobiecym
organizmie zmniejsza, w związku z czym probiotyki mogą zapobiegać konsekwencjom takich
zmian. Coraz częściej wspomina się również i o tym, że probiotyki mogą być korzystne u
kobiet miesiączkujących. Takie rozważania biorą się stąd, że zauważalne bywają znaczne
zmiany mikroflory pochwy związane z krwawieniem miesiączkowym. Rozważa się nawet
możliwość wykorzystywania tamponów jako źródła dobroczynnych bakterii – dzięki ich
stosowaniu w trakcie miesiączki dobroczynne bakterie miałyby docierać bezpośrednio w
pożądane okolice, czyli w tym przypadku do strefy intymnej.
Probiotyki ginekologiczne: jakie szczepy bakteryjne można w nich znaleźć?
W różnych probiotykach obecne bywają odmienne szczepy bakteryjne, podkreślenia wymaga
jednak tutaj, że nie mogą to być dowolne mikroby – stawiane są im pewne oczekiwania.
Zwraca się uwagę m.in. na to, aby wykorzystywane organizmy bakteryjne miały
udowodnioną możliwość kolonizacji ludzkiego organizmu (np. przewodu pokarmowego i
pochwy), aby wykazywały się one odpowiednim przyleganiem do komórek nabłonkowych
oraz aby miały one zdolność hamowania rozwoju patogennych bakterii. Jako przykładowe
bakterie, które bywają wykorzystywane w probiotykach ginekologicznych, podać można L.
rhamnosus GR-1 oraz L. reuteri RC-14 (o obu z wymienionych mówi się m.in. to, że
wykazują się dobrą adherencją do nabłonka pochwy i dzięki temu blokują one przyłączanie
się do niego chorobotwórczych drobnoustrojów).
Probiotyk ginekologiczny: wybrać preparat doustny czy może lepiej dopochwowy?
Dylemat nie tylko pacjentek, ale i lekarzy: w jakiej formie zalecać probiotyki ginekologiczne?
Otóż wykorzystywane mogą być zarówno preparaty dopochwowe, jak i środki doustne.
Wydawałoby się, że doustne probiotyki pozwalają wzbogacić w dobroczynne bakterie jedynie
przewód pokarmowy, a niekoniecznie już pochwę – tak jednak zdecydowanie nie jest. Otóż
doustny probiotyk również może wpływać na okolice intymne, musi on jednak mieć
odpowiednie właściwości. Konieczne jest w tym przypadku po prostu to, aby obecne w
produkcie bakterie były zabezpieczone przed działaniem żołądkowego kwasu – jeżeli tak
będzie, to przyjmowany doustnie preparat jak najbardziej będzie w stanie doprowadzić do
uzyskania pożądanego składu flory bakteryjnej okolic intymnych.
Jak długo powinno się przyjmować probiotyk?
Najbardziej ścisłe zasady dotyczące stosowania probiotyków dotyczą sytuacji, gdzie
zażywany jest on z powodu antybiotykoterapii. W takich przypadkach dobroczynne bakterie

powinno się zaczynać przyjmować w tym samym czasie, co środek przeciwdrobnoustrojowy,
kuracja powinna jednak trwać jeszcze przez kilkanaście dni od zaprzestania przyjmowania
antybiotyku – umożliwia to odbudowę zaburzonej mikroflory bakteryjnej. W innych zaś
sytuacjach – np. po menopauzie – preparaty zawierające dobroczynne bakterie można
suplementować regularnie.
Bibliografia:
Jassawala M.J.: Probiotics and women’s health. „The Journal of Obstetrics and Gynecology of
India” 2007, vol. 57, no. 1, pp. 19-21.
Kubiszewska I. i in..: Bakterie kwasu mlekowego i zdrowie: czy probiotyki są bezpieczne dla
człowieka? „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, nr 68, s. 1325-1334.
Woźniakowska E. i in.: Strategie probiotyczne w ginekologii i położnictwie – State of The Art.
2015. „Forum Położnictwa i Ginekologii”.