Eurasian education №3-4 2016

¹7 (7) 2015 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық 

журналы Қазақстан Республикасының, таяу және алыс шетел мемлекеттерінің 

түрлі мектептері мен бағыттары өкілдерінің теориялық және эмпирикалық 

зерттеулерін жарыққа шығаратын халықаралық ғылыми-әдістемелік, 

педагогикалық журнал. 

Журналдың басты міндеттерінің бірі - білім берудің кәсібиленуіне, әлеуметтікгуманитарлық, 

жаратылыстану ғылымдары аясында ғылыми зерттеу 

жұмыстарының жүргізілуіне және педагогтардың өз тәжірибелерімен 

бөлісулеріне ықпал ету. 

Журнал ғалымдарға, білім беру жүйесінің қызметкерлеріне, студенттерге, 

сондай-ақ барлық оқырмандарға арналады. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" - международный 

научно-методический, педагогический журнал, публикующий теоретические и 

эмпирические исследования представителей различных школ и направлений 

Республики Казахстан, стран ближнего и дальнего зарубежья. 

Одной из важнейших задач журнала является содействие профессионализации 

образования и научно-исследовательской работы в области социальногуманитарных, 

естественных наук, а также распространение передового 

опыта педагогов. 

Журнал предназначен для ученых, работников системы образования, 

студентов и широкого круга читателей. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" is an International 

journal aimed to publish theoretical and empirical research data from various Kazakhstan 

schools and fields of science as well as from countries of near and far abroad. 

One of the most important tasks of the journal is to promote the professionalization of 

education and research works in the field of social sciences and humanities and natural 

sciences, as well as dissemination of best practices of pedagogue. 

The journal is targeted on wide range of readers: employee of the education system, 

university students, and all those who interested in humanities. 

97

¹3-4 (11) 2016 

"ЕУРАЗИЯ БІЛІМІ. EURASIAN EDUCATION. ЕВРАЗИЙСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ" 

Халықаралық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал 

Международный научно-методический, педагогический журнал 

Scientific, methodical, pedagogical international journal 

¹3-4 (11) 2016 

¹3-4 (11) 2016 

ШЫҒУ ЖИІЛІГІ 

ПЕРИОДИЧНОСТЬ 

PERIODICITY: 

айына бір рет 

один раз в месяц 

1 time per month 

МЕНШІК ИЕСІ 

СОБСТВЕННИК / OWNER: 

"Erudit Group" ЖШС/ТОО/LLС 

БАС РЕДАКТОР 

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР 

EDITORIAL - IN CHIEF: 

Арафат Мамырбеков 

Arafat Mamyrbekov 

БАС РЕДАКТОРДЫҢ 

ОРЫНБАСАРЫ 

ЗАМЕСТИТЕЛЬ 

ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА 

ASSISTANT EDITOR: 

Азамат Азатов / Azamat Azatov 

Қазақстан Республикасы 

Инвестициялар және даму 

министрлігінің 

Байланыс, ақпараттандыру 

және ақпарат комитетінде 

24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген. 

Свидетельство о постановке 

на учет выдано Комитетом 

связи, информатизации и 

информации Министерства по 

инвестициям и развитию 

Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of 

Investment and Development of 

the Republic of Kazakhstan, 

Communication and Information 

Committee 24.11.2014. 

Certificate No. 14770-Ж. 

РЕДАКЦИЯНЫҢ 

МЕКЕНЖАЙЫ / 

АДРЕС РЕДАКЦИИ / 

THE EDITORIAL OFFICE 

ADDRESS: 

0 7 1 4 0 0 

Семей қ., Уранхаев к-сі, 45, 

2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 

45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 

2nd floor, office 3. 

Tel: + 7 (7222) 56 25 25, 

e-mail: 

eruditgroup@gmail.com 

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: 

Атантаева Бақыт Жұмағазықызы, тарих ғылымдарының докторы, профессор. 

Аубакирова Қарлығаш Әділханқызы, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жұматайқызы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, география ғылымдарының докторы, 

профессор 

Белгібаев Мұхит Есенұлы, география ғылымдарының докторы, профессор 

Берікханова Гүлназ Еженханова, физика-математика ғылымдарының докторы 

Біләл Соғұт, археология ғылымдарының докторы, Памуккале университетінің 

профессоры (Түркия) 

Гвен Мордюк, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің 

қауымдастырылған профессоры (АҚШ) 

Зиядин Саябек Тәттібекұлы, экономика ғылымдарының докторы, 

қауымдастырылған профессор. 

Искакова Гүлнар Қожағұлқызы, саяси ғылымдардың докторы, профессор 

Каримов Мұхтарбек Қарпықұлы, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор. 

Мамырбекова Гүлфар Мажитқызы, филология ғылымдарының кандидаты. 

Нергис Бирай, PhD доктор, Памуккале университетінің доценті (Түркия) 

Петер Финке, PhD доктор, Цюрих университетінің профессоры (Швейцария) 

Сельчүк Топрак, техника ғылымдарының докторы, Памуккале университетінің 

профессоры (Түркия) 

Сунарчина Мунира Мунировна, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, доцент 

(РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, Семей қаласының білім бөлімінің басшысы 

Чунг Ианг Ли, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің профессоры 

(АҚШ) 

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ: 

Атантаева Бакыт Жумагазыевна, доктор исторических наук, профессор. 

Аубакирова Карлыгаш Адильхановна, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жуматаевна, кандидат педагогических наук, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, доктор географических наук, профессор 

(Россия) 

Бельгибаев Мухит Есенович, доктор географических наук, профессор 

Берикханова Гулназ Еженхановна, доктор физико-математических наук. 

Билял Согут, доктор археологических наук, профессор университета Памуккале 

(Турция) 

Гвен Мордюк, доктор PhD, ассоциированный профессор Питтсбургского 

государственного университета (США) 

Зиядин Саябек Таттибекович, доктор экономических наук, ассоциированный 

профессор. 

Искакова Гульнар Кожагуловна, доктор политических наук, профессор 

Каримов Мухтарбек Карпыкович, кандидат исторических наук, профессор. 

Мамырбекова Гулфар Мажитовна, кандидат филологических наук. 

Нергис Бирай, доктор PhD, доцент университета Памуккале (Турция) 

Петер Финке, доктор PhD, профессор Университета Цюриха (Швейцария) 

Сельчук Топрак, доктор технических наук, профессор университета Памуккале 

(Турция) 

Сунарчина Мунира Мунировна, кандидат социологических наук, доцент (РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, руководитель отдела образования г.Семей 

Чунг Ианг Ли, доктор PhD, профессор Питтсбургского государственного 

университета (США) 

EDITORIAL BOARDERS: 

Bakhyt Atantayeva, doctor of historical sciences, professor 

Bilal Sogut, doctor of archaeological sciences, professor of the Pamukkale university 

(Turkey) 

Chung Yang Lee, PhD, professor of the Pittsburg State University (USA) 

Gennady Baryshnikov, doctor of geographical sciences, professor (Russia) 

Gulfar Mamyrbekova, candidate in philological sciences 

Gulnar Iskakova, doctor of political sciences, professor 

Gulnaz Berikhanova, doctor of physical and mathematical sciences 

Gwen Murdock, PhD, associated professor of the Pittsburg State University (USA) 

Karlygash Aubakirova, PhD student. 

Mukhit Belgibayev, doctor of geographical sciences, professor 

Mukhtarbek Karimov, candidate in historical sciences, professor 

Munira Sunarchina, candidate in social sciences, docent (Russia) 

Natalia Fesenko, the head of The Education Department of Semey. 

Nergis Birai, PhD, docent of the Pamukkale university (Turkey) 

Peter Finke, PhD, professor of the Zurich university (Switzerland) 

Rakhilya Aubakirova, candidate in pedagogical sciences, docent. 

Selcuk Toprak, doctor of technical sciences, professor of the Pamukkale university (Turkey) 

Sayabek Ziyadin , doctor of economic sciences, associated professor. 

1

¹3-4 (11) 2016 

МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS 

Білім беру мәлелері 

Вопросы образования 

The issues of education 

Әбдиев Қ.С., Байғожанова Д.С. Оқушылардың ақпараттық-коммуникативтік сауаттылығын бағалаудың ғылыми 

негіздері .........................................................................................................................................................................................4 

N. Chultukov . What have I аcquired from Sussex? .......................................................................................................................8 

ФИЛОСОФИЯ ФИЛОСОФИЯ PHILOSOPHY 

Мамырбеков А.М., Кенжебулатова А.М., Бексолтанова Ә.Б., Нұржанова С.Н. Қазіргі заманғы философияның актуалды 

проблемалары.............................................................................................................................................................................12 

ТІЛ БІЛІМІ ЯЗЫКОЗНАНИЕ LINGUISTICS 

Zhumabekov K., Bermaganbetova S. GEÇMIŞTEN GÜNÜMÜZE GELEN KAZAK TÜRKLERININ KULLANDIĞI KIRIL ALFABESININ 

HARF DEĞIŞIMLERI.....................................................................................................................................................................16 

ӘЛЕУМЕТТАНУ СОЦИОЛОГИЯ SOCIOLOGY 

Болатова Қ.Б., Қаратаев Ш. Қазақ отбасындағы туыстық қатынас ерекшеліктері....................................................................20 

ӘДЕБИЕТТАНУ ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ LITERARY CRITICISM 

Жилкибаева Г.А. Ойы ұшқыр, рухы биік, жаны таза (Қайым Мұхамедхановтың туғанына 100 жыл толуына 

орай).............................................................................................................................................................................................22 

ПЕДАГОГИКА ПЕДАГОГИКА PEDAGOGICS 

Чултуков Н. Британдық оқушылардың математикаға көзқарасы................................................................................................24 

Толеубаева Г.Т., Айказина А.С. Тәжірибені жақсартудың демократиялық жолы - сабақты зерттеу (Lesson 

Study) ..........................................................................................................................................................................................28 

Есжанова Г.Б. Парасатты ұрпақ қалыптастырудағы музейдің маңызы .....................................................................................31 

Омарханова Ш.Л., Тусупова А.Р., Разина К.М., Батталова Ғ.А., Мукатаева А.К. Lesson Study тәсілі - 

тәжірибеде......................................................................................................................................................................................33 

Сускина О.Н. Развитие естественнонаучной грамотности учащихся в процессе обучения химии...........................................36 

Серикбаева М.Ш., Тусупова А.Р., Ирбаева Н.М "Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау" модулі бойынша 

коучинг..........................................................................................................................................................................................38 

АндрейчиковаО.А., Воробьёва В.В., Родионова О.Ю. "Я - будущий первоклассник!" Перспективный план вариативной 

части для подготовительной группы ............................................................................................................................................40 

Левандовская Е.В. Воспитательный аспект инноваций и его влияние на развитие личности учащегося и 

педагога..........................................................................................................................................................................................46 

Мұсабалина Э.Т. Lesson plan Theme: "Comics. Superheroes" ....................................................................................................49 

Сапакова А.К., Кенесбекова З.Н. Оқушылардың жобалық және зерттеушілік іс-әрекетін ұйымдастыру..................................50 

Миронова Е.А., Сухарева О.В. Дизайн детского сада: все для малышей...............................................................................54 

Туганбаева А.Б. Шет тілдерін техникалық оқу орындары студенттеріне оқытудың психологиялық 

алғышарттары...............................................................................................................................................................................56 

Алалжанова Р.Т., Борлукова А.Б., Вальцева Л.А. Применение нестандартных форм обучения на уроках в начальной школе, 

как средство активизации познавательной деятельности учащихся............................................................................................59 

Мукушева Ж.И. Интеграция детей с особыми потребностями в образовательную среду.............................................................62 

Құсайнова К.М. Орта мектепте "Алаш" қозғалысының тарихы" тақырыбында жүргізілетін сабақтың жоспарүлгісі.............................................................................................................................................................................................64 

Бейсенбаева А.С., Дюсенбинова Х.В., Соломаха М.С. Влияние лепки на развитие творческих способностей младших 

школьников.....................................................................................................................................................................................66 

Нашкенова А.Х. Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру..............................68 

Кумганбаева Б.С., Алимбаева А.Т. Бала тәрбиесi - игiлiктi iс.....................................................................................................70 

Кулшанова У.Ж. Балабақша тәрбиеленушілеріне дүниетану пәнінен өткізілетін сабақтың жоспар-үлгісі......................................72 

Мухамадиева Л.К. Сценарий праздника "Наурыз - праздник рождения весны"..........................................................................75 

Мадьярова Г.Ж. Сценарий общешкольного мероприятия "Наурыз аруы" - "Мисс Наурыз...........................................................78 

2

¹3-4 (11) 2016 

ОҚЫРМАНҒА СӨЗ 

Қазіргі таңда Қазақстан алдында тұрған басты мақсаттардың бірі - ғылымды қажетсінетін 

экономиканы дамыту, осы мақсатты жүзеге асыру бағытында, ең әуелі, білім мен ғылымның 

сапасын арттыру - күн тәртібіндегі негізгі міндет. 

Қалыптасқан әлемдік жаһандану үрдістері 

мен нарықтық экономикалық қатынастар, 

қарқынды дамып келе жатқан технологиялық 

жетістіктер күннен күнге педагогтар мен 

ғалымдардың жоғары білімділігі мен кәсіби 

сауаттылығын талап етуде. Жаңа замандағы 

мәдени, ғылыми жетістіктер ғалымдар мен 

ұстаздардың бәсекелестік жағдайында өз 

орнын таба алатын, өз мүмкіндіктерін 

көрсететін маман болуға итермелейді. Сол 

себепті де ғылым мен білім беру саласы 

мамандарының кәсіби біліктілігінің жоғары 

болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан 

шаралар үздіксіз атқарылып тұруы шарт әрі 

тәжірибе алмасу жұмыстары үнемі жүргізілуі 

тиіс. 

Мұндай жұмыстар түрлі конференциялар мен 

жиындар, біліктілікті арттыру курстары мен семинарлар түрінде ғана емес, халықаралық 

деңгейде таралатын ғылыми-әдістемелік журнал жүзінде де жүзеге асуы тиіс деп есептейміз. 

Бұл, өз кезегінде, ғалымдар мен педагог мамандардың тәжірибе алмасу үрдісіне қызмет ететін 

құрал болатыны сөзсіз. 

Осы орайда "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы Еуразия кеңістігіндегі үздік ғалымдар мен 

педагогтардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын, ғылымдағы соңғы жаңалықтарды журнал 

беттерінде таратып отыруды жөн көрді. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық журналы білім берудің 

кәсібиленуіне, педагог мамандардың, ғалымдардың өз тәжірибелерімен бөлісулеріне мүмкіндік 

береді әрі шығармашылық ізденістердің артуына септігін тигізеді деген үміттемін. 

Бас редактор 

3

¹3-4 (11) 2016 

ÁIËIÌ ÁÅÐÓ ÌÝÑÅËÅËÅÐI 

ӘБДИЕВ ҚАЛИ 

СЕИЛБЕКҰЛЫ 

"Ұлттық тестілеу 

орталығы" 

Республикалық 

мемлекеттік 

қазыналық 

кәсіпорнының 

директоры, 

педагогика 

ғылымдарының 

докторы, профессор 

БАЙҒОЖАНОВА 

ДӘМЕТКЕН 

САҒИДУЛЛАҚЫЗЫ 

Л.Н. Гумилев атындағы 

Еуразия ұлттық 

университеті 

Информатика 

кафедрасының 

доценті, Халықаралық 

ақпараттандыру 

академиясының 

корреспондент мүшесі 

Мақала оқушылардың ақпараттық және коммуникативтік 

сауаттылығын бағалау мәселелеріне 

арналған. Мақала авторлары Қазақстан мектептерінің 

жоғарғы сынып оқушыларының арасында 

ақпараттық-коммуникативтік сауаттылықты 

бағалауға бағытталған зерттеу нәтижелерін 

ұсынады, алынған ақпаратқа талдау жасай келе, 

оқушылардың ақпараттық және коммуникативтік 

сауаттылықтарын қалыптастыру мәселесін 

шешудің жолдарын ұсынады. 

Статья посвящена актуальным вопросам оценки 

информационной и коммуникативной грамотности 

учащихся. Авторы статьи приводят итоги проведенного 

исследования среди учащихся выпускных 

классов средних школ Казахстана на оценку уровня 

информационно-коммуникативной грамотности, 

делают анализ полученной информации и предлагают 

пути решения вопроса формирования 

информационной и коммуникативной грамотности 

учащихся. 

This article is devoted to actual questions of assessment 

of informational and communicative literacy of learners. 

The authors of the article show results of research of 

assessment of informational and communicative literacy, 

which took place among senior class learners of 

Kazakhstan's secondary schools, they make the analysis 

of received information and offer solutions on questions 

of formation of informational and communicative literacy 

of learners. 

Бүгінгі күні адамзат қызметтерінің барлық 

салаларында ақпараттық технологияларды белсенді 

түрде дамыту мен қолдану заманауи тұрғыда кеңінен 

жүзеге асырылуда. Бұл білім беру жүйесінде ескерілмей 

қалуы мүмкін емес жағдай. Әсіресе, орта білім беру 

жүйесінде атқарылатын қызметтердің қай-қайсысын 

алсақ та, жаңа заман талаптарына сай, көптеген 

өзгерістерге ұшырауда: оның ішінде мектеп 

оқушыларының білім сапасын жан-жақты бағалаумен 

қатар, олардың ақпараттық-коммуникативтік 

сауаттылығын бағалаудың түрлі әдіс тәсілдері 

қолданысқа енуде. Ендігі жерде оқушылардың білім 

деңгейін бағалауға қойылатын талаптарды 

қанағаттандыру мақсатында сол амалдардың тиімділігін 

зерттеу бүгінгі күнгі ең маңызды мәселелердің бірі болып 

отыр. Жоғарыда аталған мәселелерді шешудің кілті, 

қазіргі заманауи адамының ақпараттықкоммуникациялық 

технологияларды (АКТ) оқушылардың 

жетік меңгеруі болып табылады. Демек, оқушыларының 

сауаттылығының бұл түрін қалыптастыру мен дамыту 

мәселелерін зерттеуді қолға алу қажет, өйткені, біздің 

оқушылардың бүгінде тек мәтіндік редакторлармен 

жұмыс жасауына, қарапайым суреттер салу немесе 

кестелік редакторлармен жұмыс жасап шектелулеріне 

болмайтындығы күн санап дәлелдене түсуде. Сол 

себепті, олардың кез-келген салада жақсы маман болып 

жетілулері үшін ақпараттармен сауатты жұмыс жасай 

білу қажеттілігі туындайды. Атап айтар болсақ: оқушылар 

өздеріне қажетті қолжетімді ақпараттарды табуды және 

таңдай білуді, тапқан ақпараттарын өз қажеттіліктеріне 

жарата білуді, оларды әр түрлі форматта (графиктік, 

кестелік және т.б.) көрсетуді, ақпараттарды кеңінен 

тарқата білуді және т.б., бір сөзбен айтқанда, заман 

4 

ОҚУШЫЛАРДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАТИВТІК 

САУАТТЫЛЫҒЫН БАҒАЛАУДЫҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ 

талабына сай ақпараттық сауатты болулары қажет. 

Сондықтан, зерттеу жұмысымызды оқушылардың 

ақпараттық-коммуникативтік сауаттылығын бағалаудың 

ғылыми негіздерін жасауға арнағанды жөн көрдік. 

Біздің зертеу жұмысымызға байланысты маңызды 

халықаралық зерттеулер 2011-2020 жылдарда білім 

беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасының 

мақсатында көрініс тапқан [1]. 

2016-жылы Халықаралық сауаттылықты зерттеуді 

оқытуды дамыту жобасына, яғни PIRLS (Progress in International 

Reading Literacy Study) қатысу жоспарланды. 

Бүгінде, мұны жүзеге асыру шаралары жүргізілуде. 

Жоғарыда аталған бағдарламаға сәйкес, Қазақстан 

2018-жылға жоспарланған Халықаралық Компьютерлік 

және ақпараттық сауаттылықты зерттеуге, яғни ICILS (International 

Computer and Information Literacy Study) 

қатысуды жоспарлауда, мұнда ол тағы бір маңызды 

салыстырмалы зерттеуді халықаралық деңгейде 

жүргізбек. Осыған байланысты, оқушылардың 

ақпараттық және коммуникациялық сауаттылығын 

бағалаудың ғылыми тұрғыда негізделген отандық 

құралдарын дер кезінде жасау және оны негізгі орта білім 

беру деңгейінде оқу жетістіктерін сыртқы бағалауға 

ендіру қажеттілігі туындайды. Осы орайда, 2015 жылдың 

2 ақпанындағы ҚР БҒМ №279 Ғылым комитетінің 

гранттық қаржыландыру туралы Келісімшартқа сәйкес 

жүзеге асырылатын, "Мектеп оқушыларының 

ақпараттық-коммуникациялық сауаттылығын 

бағалаудың ғылыми негіздері" жобасы бүгінгі күнгі өзекті 

мәселелерді қамтиды. Сол себепті, аталған мәселені 

зерттеудегі көздеген мақсатымыз: оқушылардың 

ақпараттық-коммуникативтік сауаттылығын бағалаудың 

ғылыми негізіндегі үлгісін анықтауға арналады.


Зерттеу жұмысын жүзеге асыру барысында 

төмендегіше міндеттер қойылды: 

- АК сауаттылықтың халықаралық деңгейіндегі 

бағасына талдау жүргізу және ақпараттыкоммуникативтік 

сауаттылықтың анықтамасын жаңа 

интерпретациялау, ақпаратты-коммуникативті 

сауаттылықтың даму үрдісіне талдау жасау; 

- Оқушылардың АК сауаттылығын бағалаудың 

ақпараттық үлгісін және тапсырмаларды құрастырудың 

әдіс тәсілін жасау; 

- Әзірленген ақпараттық үлгіні экспериментті түрде 

тексеру. 

Ғылыми-зерттеу объектісінің дамуы туралы 

төмендегіше болжамдық жорамал жасалды: 

қазақстандық білімнің ерекшелігін ескере отырып, 

оқушылардың функционалдық сауаттылығын сырттай 

бағалауды ғылыми-әдістемелік тұрғыда қамтамасыз 

ететін теориялық негіздерді әзірлеу, яғни оқушылардың 

функционалдық сауаттылық деңгейлері, типтері мен 

түрлерін анықтау. Сонымен қатар, еліміздің 

оқушыларының функционалдық сауаттылығын өлшеу 

құралдарын құрастыру әдістемесін әзірлеу. 

Біздің жобамыз бойынша оқушылардың ақпараттыққоммуникациялық 

сауаттылығын бағалауды 

модельдеудің ғылыми негізін анықтау үшін аталған 

мәселелер бойынша әртүрлі мемлекеттерде жүргізілген 

зерттеулерге талдау жасалады. 

Біздің зерттеулеріміз үшін оқушылардың 

ақпараттармен жұмыс жасау дағдыларының қалыптасуы 

мен ақпараттық технологияларды қолдануды меңгеруді 

бағалау бойынша жүргізілген зерттеулердің ерекше 

маңызды. 

Орта білім беру деңгейінде келесі зерттеулер 

жүргізілді: Second Information Technology in Education 

Study (SITES), Халықаралық компьютерлік және 

ақпараттық сауаттылығын зерттеу (ICILS ) International 

Computer and Information Literacy Study, Test. Ақпараттық 

және коммуникациялық сауаттылық тесті (ICL Test), яғни 

Information and Communication Literacy Test. 

1997-2006 жылдар аралығында білім беруде 

ақпараттық технологияларды қолдану (SITES) бойынша 

жүргізілген зерттеу - білім беру үрдістері мен оқыту 

нәтижелеріне АКТ-ның әсерін анықтау мақсатында 

жүргізілген - ең алғашқы халықаралық деңгейде 

жүргізілген іс-шаралардың бірі болды. 

Осы зерттеулердің нәтижелері негізінде оқу 

жетістіктерін бағалаудың Халықаралық қауымдастығы 

(The International Association for the Evaluation of Educational 

Achievement, IEA) әзірленді. 

1997-1999 жылдарда мектептер деңгейінде жүргізілген 

зерттеулер (SITES) бастапқы, негізгі және үлкен деген 

үш модульден тұрады. 

1999-2001 жылдарда ақпараттық-коммуникациялық 

технологияларды (АКТ) енгізген бірқатар мектептерде 

жүргізілген зерттеулер білім беруді жаңалауға ( 

инновация) алып келді. 

1999-2006 жылдарда оқушылар мен мұғалімдер 

арасында мектеп деңгейінде зерттеулер жүргізілді. 

Бiрiншi модуль зерттеулерiне 25 елдің білім беру 

мекемелерінен қатысса, ал, ТМД мемлекеттерінен тек 

Ресей қатысты. 

ХХІ ғасыр кезеңіндегі Қазақстандағы білім беру жүйесін 

дамытудың басты бағыттарының бірі - бұл біздің 

еліміздің ғалымдары мен білімгерлерінің халықаралық 

салыстырмалы зерттеулерге қатысуының кеңейе түсуі 

болып табылады. Дәл қазіргі кезеңге дейін біздің 

еліміздің оқушылары 2009-жылы және 2012 жылдары 

PISA (Program for International Student), яғни 

оқушылардың білім жетістіктерін халықаралық 

бағалауды зерттеу бағдарламаларының екі турына, сол 

сияқты 2007 және 2011-жылдары TIMSS (Trends in International 

Mathematics and Science Study), яғни 

Халықаралық математика және жаратылыстану 

¹3-4 (11) 2016 

саласындағы сауаттылығын бағалау - бағдарламалық 

жобалары бойынша жүргізілген зерттеулердің екі турына 

қатысты және олардың зерттеулерінің нәтижелері 

ғылыми және педагогикалық қоғамдастықта сыни 

тұрғыдан талқыланды және қабылданды. 

Компьютер және ақпараттық сауаттылық (International 

Computer and Information Literacy Study, ICILS) жөніндегі 

халықаралық зерттеулер 2013 жылда жүргізілді [2]. 

Ақпараттық-коммуникативті сауаттылықты 14 жастағы 

баланың танымдық және шығармашылық бағытында 

жасайтын жұмыстарына компьютерді қолдана білуі және 

оны үйде, жұмыс орнында және әлеуетте тиімді 

пайдалана алатын құралы ретінде түсіндіруге болады. 

ICILS жобасы - мектеп оқушыларының ақпараттықкоммуникациялық 

(АК)-сауаттылықты оқып үйренуге 

және оны қолдану тәсілдеріне бағытталған бірінші 

халықаралық салыстырмалы зерттеу болды. Жобада 21 

бiлiм беретін жүйе зерттелді. Оған орта мектептің 8- 

сынып оқушылары қатысты. 

Жасөспірім оқушылардың жетістіктері әдейі өңделген 

тест көмегімен бағаланды. Оқушыларға сауалнамалар 

жүргізілді. Сонымен қатар, сауалнамалар педагогтарға, 

АК-сауаттылықты дамытуға бағытталған оқыту 

пәндерінен сабақ беретін мұғалімдерге, АКТкоординаторларға 

және мектеп директорларына 

жүргізілді. 

Сұрақтар мен тапсырмалар берудің 4 модулі әзірленді. 

Әрбір модулда берілетін тапсырмалар бірегей 

тақырыптар төңірегінде құрастырылды. Модуль 

сызықтық құрылымда болды және ол 30 минуттық жұмыс 

жасауға арналды. 

Ресейде Дүниежүзілек банктың қолдауымен негізгі 

мектеп бітірушілерінің АК-құзыреттілігін бағалайтын 

құрал ретінде "Information and Communication Literacy 

Test (ICL Test), мамандар дайындаудың Ұлттық фонды 

әзірленді [3]. 

Тест мазмұнды түрдегі 16 тапсырманы қамтиды. 

Тестілеуді орындауға 2 академиялық сағат уақыт 

беріледі. 

ICL Test -тің құрылымы 13 қарапайым жеңіл, 2 орташа 

және 1 күрделі тапсырмадан тұрады. Сонымен қатар, 

мұнда танымдық стратегияларды пайдалану және 

сандық бағалауға жататын тапсырмаларда шартты 

тәуелсіздікті сақтаудың қажеттілігі талап етіледі. Оқу 

тапсырмаларын нақты өмірден алынған 

тапсырмаларымен кезектестіреді, ал қарапайым 

тапсырмалар орташа және күрделі тапсырмала алмасып 

отырады. Бұл ретте оқушылар мәтіндік редакторларды, 

электронды кестелерді, презентациялар жасау 

құралдарын, графиктік редакторларды, мультимедия 

мүмкіндіктерін қолданады, сонымен бірге электрондық 

поштаны, әлеуметтік желілер мен тағы да басқа 

ғаламтор - сервистерді пайдаланады. 

2015 жылдың 22-24 сәуір аралығында мамандарды 

даярлаудың Ұлттық қорының ұйымдастырылуымен 

(МДҰҚ(НФПК), Ресей) ICL Test мүмкіндіктерін егжейтегжейлі 

зерттеу мақсатында Астанада екі пилоттық 

мектептерде тестілеу жүргізілді. №14 орта мектептен екі 

8-сынып (25 оқушы) және №3 мектеп-гимназиясынан екі 

9-сынып (25 оқушы) қатысты. Тест 3 жаттықтырушы 

тапсырмалардан және күрделілігі әр түрлі тапсырмалар 

мен социологиялық анкетадан тұратын 16 тест 

тапсырмаларынан тұрады. Тестілеу барысында 

тапсырма мазмұнымен, бағалау құралдарын 

қамтамасыз ететін программалармен танысуға сонымен 

қатар, оқушылардың жұмыстарын байқауға мүмкіндіктер 

болды. 

"Информатика" пәнін оқыту мен мектептердің 

жағдайы туралы дұрыс ақпарат алу үшін біздің еліміздің 

барлық өңірлерінен мұғалімдер арасында сауалнама 


Зерттеу бірнеше кезеңдерді қамтыды: сауалнамалар 

жасау, информатика мұғалімдері арасында 

5

¹3-4 (11) 2016 

сауалнамалар ұйымдастыру, алынған мағлұматтар 

немесе деректер бойынша сауалнамаларды өңдеу және 

талдау жасау. 

Зерттеуде келесі негізгі сұрақтарға жауап берілді: 

- Мектептерде қандай педагогикалық тәжірибелер 

қолданылады және оларда АКТ қандай жағдайда 

пайдаланылады? 

- Егер жаңа ақпараттық технологияларды нақты 

педагогикалық тәжірибеде кеңінен қолданылады 

жағдайда, АКТ қалай және қандай дәрежеде 

қолданылады? 

- Әртүрлі педагогикалық тәсілдерді қолданумен 

байланысты (мұғалім, мектептер, жергілікті қоғамдастық 

пен тұтастай алғанда елдің деңгейінде) ортаның қандай 

ерекшеліктері бар? 

- Жергілікті қоғамдастық пен тұтастай алғанда елдің 

деңгейінде) қоршаған ортаны ерекшеліктері әр түрлі 

педагогикалық тәсілдерді пайдалану және оларға АКТ 

қолданумен байланысты жатыр? Сәйкес келетін 

үрдістерді түсіндіретін үлгі ( модель) құруға болама? 

Бiз сауалнаманың әзiрлеуде келесі жағдайларды 

ескердік: 

- информатика мұғалімдерінің кәсіби сипаттамаларын; 

- компьютерлендірудің материалдық-техникалық 

базасын; 

- педагогтардың көзқарасы бойынша оқушылардың 

ақпараттық - коммуникациялық сауаттылықтың 

қалыптасу деңгейін. 

Жасалған сауалнама сұрақтар түрінде ұсынылған 20 

талапты қанағаттандырады. Сұрақтар әр түрлі өзгермелі 

нұсқада тұжырымдалған. Олардың кейбіреулері үшін 

жалаушалармен ерекшелеп бірегей жауап беру қажет. 

Бірнеше сұрақтарға "Иә" немесе "Жoқ" жауабының бірін 

таңдау қажет. Бірқатар сұрақтарға ұсынылатын 

нұсқасынан жауап таңдау болса, кейбір сұрақтарда 

ұсынылған тұжырымдамалардың барлығына жауап беру 

керек. 

Сауалнамалардың бірқатар сұрақтары ICILS 

компьютерлік және ақпараттық сауаттылықты 

Халықаралық зерттеуге негізделіп жасалды. Бұл 

сауалнамалар қазақ және орыс тілдерінде информатика 

пәнін жүргізетін мұғалімдерге дайындалған болатын. 

Сауалнамаларды өңдеу әртүрлі әдістермен жүзеге 

асырылды: негізінен, олардың жауаптарын қарапайым 

қосу амалымен жүргізілді, кейін жауаптар бойынша 

жалпы санына сәйкес пайыздық ара қатынас құрды. 

Сауалнамада: 59 елді мекеннен қазақ тілінде сабақ 

беретін 301 мұғалім және 56 елді мекеннен орыс тілінде 

сабақ беретін 267 мұғалім қамтылды. 

Қазақстанда оқушылардың ақпараттық - 

коммуникациялық сауаттылығының даму бағытын 

анықтайтын құбылыстар анықталды. 

Зерттеуге қатысқан 568 сауалнама жүргізілген 

мұғалімдердің 401-і әйелдер болды, мұның өзі 

мектептерде оқыту процесінің ізгілендірілгендігін 

дәлелдейді. Ақпараттық технологияларды пайдалануды 

психологиялық тұрғыда қабылдау жөнінде жүргізілген 

зерттеулер - сауалнамаға жауап берген оқытушылардың 

жасы 25 және 49 жас арасында екендігін анықтады. Тек 

қатысқандардан 4-адамның жасы 60 және одан үлкен 

болды. Мұндағы 452 адамның іс жүзінде мамандық 

бойынша жұмыс істейтіндігі немесе информатика 

мұғалімдеріне арналған арнайы курстарды бітіргендігі 

білім беру саласындағы нақты көрсеткіш ретінде бізді 

қуантатын жағдай болғандығын атап өтуге болады. 

Алайда, қалған 107 адамның арнайы білімі жоқ екендігі 

оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық 

сауаттылық деңгейін төмендетудің бір факторы болды. 

Информатика пәнінің мұғалімі үшін өзінің сыныбында 

тікелей ғаламторға қосылу көзінің болуы маңызды, 

өкінішке орай, 81 оқытушыда мұндай мүмкіндіктер жоқ 

болды. 

Сауалнамаға жауап берушілердің көпшiлігінің 


көзқарасы бойынша оқу процесiнiң толыққанды 

жүргізілуі үшін мектепте компьютер жабдығының 

жеткілікті дәрежеде емес екендігін қосымша атап өтуге 

болады. Алайда, сыныптардағы компьютерлік 

жабдықтарды орналастырудың белгілі бір ережелері бар. 

Информатика кабинетінде техникалық қауіпсіздік 

ережелері бойынша13-15 компьютерден аспауы қажет 

[4]. Осы себепті, ірі сыныптар шағын топтарға бөлінеді. 

Оқу бағдарламасы оқушыларға сабақ кезінде 

ғаламторды белсенді пайдалануды қамтиды [5]. 

Осылайша, тек қана 87 информатика мұғалімінің 

сыныптарындағы компьютерлердің саны ережелік 

талаптарға сай болып шықты. Ал, қалған мектептер, 

информатика сыныптары үшін бос орындар мен 

техникалық құралдарды жеткілікті дәрежеде 

орналастыра алмаған. Осыған қарамастан, Ғаламторға 

қосылған мектептердің көпшілігінің Ғаламторға қосылу 

жылдамдығы 1-ден 100 Mb құрайды. 

Оқушылардың ақпараттық және коммуникациялық 

сауаттылығын дамытуда Ғаламтордың болуы үлкен рөл 

атқарады. Сауалнамаға қатысқан 568 адамның тек 12- 

сі ғана ғаламтордың қолда болуы керек деген пікірге 

қарсы жауап берді, бұл әлемдік желіге мектептердің 

шамамен 100% қамту көрсеткіші болып табылады. 

Сонымен қатар, Пилоттық сынау нәтижелерін талдау 

үшін сынақ әзірлеушілермен Skype-конференция 

өткізілді. Осылайша, АКТ сауаттылығының даму 

үдерістерін және оны бағалау тәсілдерін жүргізуге 

жасалған талдау негізінде келесі қорытынды 

тұжырымдама жасалды: 

1. 2015 жылға арналған күнтізбелік жоспарға сәйкес, 

жоба аумағында мектеп оқушыларының ақпараттықкоммуникациялық 

(АК) сауаттылығын және оны бағалау 

параметрлерін анықтау барысында халықаралық және 

отандық жүргізілген тәжірибелерге талдау жасалды. 

Талдау жасау барысында, оқушылардың АК-сауаттылық 

деңгейіне тікелей әсер ететін алғашқы факторлар, яғни 

информатика сабағын оқыту үрдісі мен орта білім беруді 

ақпараттандыру жағдайын бағалау бойынша сауалнама 


2. Кең көлемді халықаралық салыстырмалы 

зерттеулерге 1997 жылдан ғана жүргізіле бастады, 

бұрынғы КСРО елдерінен оған Балтика мен Ресей 

мемлекеттері ғана қатысты. Жүргізіліп жатқан 

жұмыстардың жай-күйі туралы ақпараттарды алу үшін 

мамандар мен бiлiм беру ұйымдарының жетекшілеріне 

сауалнамалар жүргізілді, мұнда сауалнама мазмұнына 

АКТ-сауаттылық және АКТ-құзыреттілік деңгейі бойынша 

сұрақтар мен тапсырмалар енгізілген жоқ. 

3. Оқушылардың АК-сауаттылығын бағалау деңгейін 

анықтау үшін құрастырылған арнайы тапсырмалар 

бірінші рет 2013 жылы жүргізілген халықаралық зерттеу 

мазмұнына ICILS енгізілді, мұндағы тапсырмалар нақты 

пәнаралық контекст жағдайында құрастырылды. Мұнда 

Ресейлік ICL Test тестілеу мазмұнында технологиялық 

дағдылар контексінде қарастырылатын танымдық және 

этикалық құрылымдарына басты назар аударылды, 

жалпы алғанда, технологиялық дағдыны емес, 

оқушылардың АК сауаттылықтың танымдық 

құрылымдарын бағалау бүгінгі тест мазмұнының басты 

ерекшелігі болып табылады. 

4. Оқушылардың АКТ-сауаттылық деңгейі білім 

беруді ақпараттандырудың ағымдағы деңгейіне және 

білім беру мекемесінің АТ инфрақұрылымдарының 

жағдайларына өте тәуелді болып табылады, сондықтан 

бұл бағалау технологияларын дамытуда және нақты 

тапсырмаларды дайындау барысында ескерілуі тиіс; 

мұғалімдердің сауалнама қорытындысы бойынша 

көптеген мектептердің техникалық жабдықтарының 

қанағаттанарлық деңгейін анықтады, бірақ, сол 

зертханада компьютерлердің санын тиімді орналастыру 

барысында кемшіліктер орын алған, қолданылатын 

бағдарламалық құралдардың әртүрлілігінде үлкен 

6


ауытқулар бар, мектептерде арнайы бөлінген жұмыс 

орнының болуына қарамастан, олардың жалпы саны 

бойынша 30% -дан астамында лаборанттар мен желі 

әкімшіліктері жоқ болып шықты. 

5. Біздің зерттеу жұмысымыздың құрылымы мен 

мазмұнында: 5 сыныптан бастап 9 сынып аралығында 

бес жыл мерзімде орта білім беру мен информатиканы 

оқытудың жаңа мазмұнына көшу мақсатында АКТ-ным 

орта мектептерге кеңінен енгізуге байланысты негізгі орта 

мектепті бітірушілер үшін "ақпараттық-коммуникациялық 

сауаттылық" түсінігі анықталуы қажет. Сонымен қатар, 

негізгі мектептің 5-9 сыныптарында информатиканы 

оқытуға көшу, тек 2013 жылдан бастап жаңа оқу жоспары 

бойынша іске асырыла бастады, бүгінде, көптеген жалпы 

білім беретін мектептер өтпелі кезеңнің типтік оқу 

бағдарламасы аясында білім алуда. 

Жоба бойынша жүзеге асырылған жұмыстардың екінші 

бөлімінде мектеп оқушыларының АК-сауаттылығын 

қалыптастыруға бағытталған ғылыми-әдістемелік 

тәсілдеріне талдау жүргізілді. Мектеп оқушыларының АКсауаттылығын 

бағалаудың отандық құралдарын жасау 

талаптарын тұжырымдау үшін орта білім беру 

саласындағы іс-әрекеттерді реттейтін негізгі нормативтік 

құжаттар жасалды. Сонымен қатар, 2013-2015 жылдар 

аралығында жасалған зерттеу жұмысының 

қорытындылары бойынша келесі: 

- АК сауаттылықты бағалау құралдарының даму 

тенденцияларына талдау жасалды, яғни, АК 

сауаттылықты бағалау бойынша жүргізілген 

халықаралық және ұлттық салыстырмалы зерттеулер 

жүргізілді; 

¹3-4 (11) 2016 

- Қазақстан мектептерінде АК сауаттылықты 

қалыптастыру бойынша жасалған жұмыстардың қазіргі 

жағдайы сарапқа салынды; 

- оқушылардың АК сауаттылығының қалыптасуына 

жүргізілген ғылыми-әдістемелік тәсілдерге келесі түрде 

талдау жасалған: шетелдік ғалымдардың 

жұмыстарындағы "Оқушылардың АК сауаттылығы" 

ұғымының мазмұны мен құрылымы анықталды; 

- Қазақстандағы оқушылардың білім жетістіктері 

көрсеткіштерінің төмен болуының бір себебі - 

халықаралық зерттеулерде қолданылатын құралдардың 

ерекше мүмкіндіктерімен танысу бойынша дайындықтың 

талапқа сай болмауынан екендігі анықталды; 

- орта білім берудің МЖМБС-да, оқу бағдарламалары 

мен оқулықтар мазмұнында АК сауаттылықпен 

байланысты сұрақтардың көрінісі тұжырымдалды. 

Жоғарыда аталғандардың барлығы "Мектеп 

оқушыларының АК-сауаттылығы" түсінігіне жаңаша 

түсінік беруге, яғни Қазақстанның негізгі мектептерін 

бітірушілердің АК-сауаттылығының қалыптасуының даму 

деңгейіне сипаттама беруге, мазмұндық құрылымын 

түсінуге және тұжырымдама жасауға мүмкіндік туғызды. 

Осылайша, жоба бойынша жасалған жұмыстарды жүзеге 

асыру барысында "ақпараттық-коммуникациялық 

сауаттылық" ұғымына тән сипаттама қалыптасты, оның 

параметрлері анықталды, сонымен қатар, ҚР, ТМД 

мемлекеттері мен дамыған елдерде АК-сауаттылығының 

қалыптасып даму тенденциялары мен оны бағалау 

құралдарына талдау жасалды. Сонымен қатар, 

халықаралық ұйымдармен жүргізілген ірі зерттеулер 

жүзеге асырылды 

ӘДЕБИЕТТЕР 

1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы: [утв. Указом 

Президента РК от 07.12.2010 №1118] // Әділет: информационно-правов. система нормативн. правов. актов РК. - 

Режим доступа: http://adilet.zan.kz/rus/docs/U1000001118 

2. International Computer and Information Literacy Study, ICILS // Режим доступа: http://www.iea.nl/icils_2013.html 

3. IC Literacy Test. Тестирование ИК-компетентности // Режим доступа: http://www.ictlit.com 

4. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 апреля 2011 года № 217 "О внесении изменений 

и дополнений в приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 28 сентября 2010 года № 767 

"Об утверждении санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к эксплуатации и персональных 

компьютеров, видеотерминалов и условиям работы с ними" - Режим доступа: http://adilet.zan.kz/rus/docs/ 

V1100006959 

5. Учебные программы по предметам образовательной области "Математика и информатика" для 5-9 классов 

общеобразовательной школы. - Астана, 2013. - 93 стр. [Утвержден приказом Министра образования и науки 

Республики Казахстан №115 от 3 апреля 2013 года.] // Национальная академия образования им. Ы.Алтынсарина. 

- Режим доступа: http://nao.kz/blogs/view/5/308 

7

¹3-4 (11) 2016 


NARTAY CHULTUKOV 

A Math Teacher at 

Nazarbayev Intellectual 

School in Semey 

Мақала Ұлыбританияда аталған елдің білім жүйесінің ерекшеліктері мен 

артықшылықтары туралы сөз қозғайды. Мақала авторы өзінің 

Ұлыбританияның озық университеттерінің бірінде өткен тағлымдама 

нәтижелерімен бөліседі. 

Статья посвящена особенностям и преимуществам системы образования 

Великобритании. Автор статьи делится результатами стажировки, 

проведенной в одном из ведущих университетов Великобритании. 

The article is devoted to peculiarities and benefits of Great Britain's educational 

system. The author shares the results of probation, which was carried out in one of 

Great Britain's leading universities. 

WHAT HAVE I ACQUIRED FROM SUSSEX? 

"The person who says something is impossible should not 

interrupt the person who is doing it." 

Chinese proverb 

Since February 2014, we have been living in one of the most popular and desirable city locations Brighton, in order to 

study at the University of Sussex in the Department of Education. During this time we have had lots of opportunities to 

make ourselves familiar with cultural diversity of this magnificent municipality. Therefore, it is a real pleasure to share with 

you some of the breath taking impressions which I have formed in this amiable and cosmopolitan city. In other words, I 

am going to expound on the life experiences which I have gathered here, and give some inquisitive answers to the 

question: "Have I acquired some knowledge and life skills from the UK?" As well as I am able, I have tried to make a short 

and sweet abridgment concerning my discoveries. In addition, as a main point, each paragraph has a piece of advice, and 

my greatest hope is, as an idiosyncratic reader, you will easily catch these key ideas. 

Firstly, I would like to reveal picturesque view of the locality. Brighton has a fabulous beach, which attracts tourists from 

around the world with its marvellous location on the coast. 

Brighton Wheel & Beach 

According to statistical information, over eight million foreigners visit Brighton every year, and almost all jobs are 

adapted to provide services for travellers, and local employees have enormously benefits from sightseers' capital. Honestly, 

I was inspired by the glorious green nature and amazingly fresh air; therefore I have been using these surroundings 

as much as possible. One of the crucial and beneficial habits which I have acquired for myself from this environment is I 

am used to getting up early in the morning and running twice or three times per week, because I have seen that local 

people have a passion for undertaking sporting activities and they really seem to love this. It seems that, almost all 

generations prefer to live with very active life style here. 

Secondly, Brighton has numerous language learning centres and one of the top universities in the UK, Sussex. All these 

treasures of the city magnetize the attention of ambitious and determined people who are willing to learn, and who are 

willing invest in their bright future. I have met a lot of brilliant and perspicacious people, and several times I have been a 

witness of their high intellectuality. Furthermore, I have known that they have an extreme thirst for exploring more about 

everything rather than their sphere of knowledge. Being a friend of amazingly wise people has given me the vital moral 

lessons, also I have learnt to be patient and keep a cool head in any circumstances. I hope to write in more detail in the 

future about the dear friends that I have made. 

8


With friends in football time at Stanmer Park 

¹3-4 (11) 2016 

Briefly, what I have understood about friendship 

here has been achieved through: playing in 

team games (football) the whole year round; having 

deep conversations when we have needed 

them; supporting one another if we have had 

some difficulties. Such support and sharing has 

made me sensitive to daily problems and more 

responsible to the relationship and respect of my 

friends. Our Kazakh Society's team at Sussex, 

we could organize several serious activities during 

the academic year. Here some great memories 

from these events. 

Members of Kazakh Society at the One World Week launching event 

Participants of the 2nd Central Asia Forum at Sussex 

9

¹3-4 (11) 2016 


Thirdly, I am sure that when I go back home, all my friends, students, colleagues, teachers will need to pick my brains 

about university life at Sussex. I have no words to portray the university life of Sussex; it makes me speechless and it is 

a something incredible and indescribable. It had never occurred to me that there was such a huge gap between our 

universities and those in the UK, and it seems almost impossible to explain this discrepancy. 

Kazakh Interns 

In a nutshell, I would say that Sussex provides completely for its whole staff and students, giving them all necessary 

facilities for studying. In spite of the limited abilities of disabled people the university supplies them with higher education, 

and makes every single opportunity reachable to them. Moreover, the library and IT centre service students 24 hours per 

day. There are also many sports activities and social clubs where international students can easily fit in. If a student needs 

technological gadgets, such as a laptop, a voice recorder, a video camera and other equipments, he or she can just 

borrow it for 48 hours, in any situation. This means that if you provide all the right conditions for learners, then they cannot 

find excuses to avoid their studies. 

Fourthly, we have been witnesses of the many enormously valuable lectures which were given by professors, doctors, 

and where we have covered several essential issues of education, such as: the overt and hidden policies of education, 

locally and globally; the influence of global economy on education, and its possible effects. 

Head of Education Department professor McLaughlin, Course leader Dr. Webb, 

Dr. Marshal, Dr. Sutherland, Mrs. Robbins, Ms. Harding and Kazakh Interns 

Personally, I have entirely recognized that only incredibly strong and significantly sustainable education systems can 

lead a society to a condition which can generate a value system that respects all human rights. Moreover, I have also 

known that wherever and whenever democracy does exist then there cannot be ideals of equality in a society. Differences 

in understanding, and dissimilarity in ideas can motivate people to make innovations in different spheres of life, 

and these ways of being can motivate and challenge us, albeit harmoniously, as human beings. Yes, these kinds of 

fantastically complicated knowledge have been put on our student-table this year and I have been feeling the importance 

of the being at this table: it gives me the strength and conviction on my way to professional and personal 

development. 

Fifths, as an international student, at the beginning of our study program, I did have difficulty in adapting and acclimatizing 

to the new UK environment, and especially to the awfully changeable and highly unpredictable British weather. Also, 

I faced with the stark challenges on my study area; I felt so bad and frustrated with my poor English. However, I have 

come to appreciate the extremely high level of politeness of British people, their generously soft sensitivity, awareness of 

human rights, collaborative work on prosperity with others, and generally, their cultural attitudes towards humanity which 

have changed my manner of thinking. 

All these quality characteristics of the local people and the international students I have met have made me more 

flexible and prepared me to be more resilient in any circumstances. 

10


¹3-4 (11) 2016 

Zhangozy and Nartay with international friends at leisure time 

Eventually, the vitally important lesson, which I have learnt, is that you have to keep your focus on the people who 

stick around instead of these to whom you are indifferent. Therefore, being a part of the British community and living as 

a member of the International Student Union of Sussex have thought me to be more grateful for each relationship, past 

and present, good or bad. Some of these people will be my greatest teachers on my life forever, but they will have never 

known about it. 

In conclusion, I would like to say that study abroad has given me a new outlook and a great opportunity to break out 

of my academic routine. Being in new cultural settings gave me a chance to discover new abilities and skills. By 

immersing myself in a different culture, I was trying to learn English in its natural context and it allows me to expand my 

understanding of local culture. Therefore, my hugely greatest gratitude to everyone who I have ever met, and to whom 

who loves me and hates, because of your trust and doubts made me who I am today! 

11

¹3-4 (11) 2016 

Ôèëîñîôèÿ 

МАМЫРБЕКОВ 

АРАФАТ МАЖИТОВИЧ 

т.ғ.к., Семей қаласының 

Шәкәрім атындағы 


университеті 

Философия және 

саясаттану 

кафедрасының доценті 

КЕНЖЕБУЛАТОВА 

АСИЯ МИКОЯНОВНА 

Семей қаласының 



университеті Философия 

және саясаттану 

кафедрасының аға 

оқытушысы 

БЕКСОЛТАНОВА 

ӘЙГЕРІМ 

БАХШАБАУҚЫЗЫ 




университетінің 

студенті 

НҰРЖАНОВА 

САЛТАНАТ 

НҰРЖАНҚЫЗЫ 





студенті 

Мақала заманауи философия ғылымының актуалды мәселелерін қарастырады. Авторлар көтеріп отырған 

мәселелер адам табиғатының ерекше болмысын қазіргі заманғы білім беру контекстінде қайта қарастыру 

қажеттігімен түсіндіріледі. 

Статья посвящена актуальным проблемам современной философии, интерес к которым обусловлен 

антропологическим кризисом, необходимостью осмысления в современных условиях уникальной 

архитектоники человека в контексте целей современного образования. 

The article is devoted the actual problems of modern philosophy are due to anthropological crisis, the need for 

interpretation interms of the unique nature of the human in the context of the goals of modern education. 

ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ФИЛОСОФИЯНЫҢ АКТУАЛДЫ 

ПРОБЛЕМАЛАРЫ 

Философия - жоғары оқу орында алатын гуманитарлық 

білімнің негізгі блогын құрайтын, маңызды оқу пәні 

болып табылады. Философия негіздерін оқу пайдалы 

және болашақ мұғалім мен саясаткерге, дәрігер мен 

математикке, инженер мен тарихшыға бірдей қажет... 

Философиялық білімнің универсалды рөлін қалай 

түсіндіруге болады? Философия жалпы әлем жайлы ілім, 

яғни бұл біртұтастық пен оның басты элементі - адамның 

өзара әрекеттесуі. Адам ғана философиялық 

пайымдаулар жасайды сондай-ақ осы болмыстың 

біртұтастығында қоршаған дүниені және өзін танып, 

бағалайды. Ол ойлануға, өзін-өзі сынауға, болмыстың 

жеке және жалпы жақтарын жүйелік танымға 

ынталандырады. Міне мұнда философияның даналығы 

мен құндылығы жатыр. 

Философияның фундаменталды мәселелері оның 

пайда болумен бірге қалыптасады. Философиялық 

проблемаларға жатқызылатын мәселелер шеңбері 

адамзат мәдениетінің, таным мен практика дамуымен 

бірге өзгеріп отырды. Алайда әрқашан жауабын тек 

философиядан алуға болатын сұрақтар болды. 

Философиялық дүниекөзқарастың мәселелері бүкіл 

әлемді, адам өмірін біртұтас және оның қоршаған 

ортамен қарым қатынасын қамтиды. 

Қазіргі заманғы философияның актуалды 

проблемалары ,олар: 

1. "Соғыс пен бейбітшілік мәселесі". Соғыс - 

жанжалдың шарықтау шегі, соңғы нүктесі. Бірақ, өкінішке 

орай соғыс саяси дағдарыстан шығу жолы бола 

алмайды. Тарихқа үңіліп қарасақ та, Германиядағы 

ұлтшыл-социалистердің социал-демократтарды жоюы 

Екінші Дүниежүзілік соғысқа әкеліп соқты, ал 

большевиктердің меньшевиктерге қарсы шығуы 

Азаматтық соғыстың себебіне айналды. Жанжалдарға 

келетін болсақ, олар болды және әрқашан болып 

тұрады, алайда олар қарусыз жолмен шешілуі тиіс. 

Соғыстарға қатысты мәселелерді келісім арқылы 

толерантты, демократиялық жолмен шешуге болады. 

Яғни жанжалдарды демократиялық жолмен шешкен 

кезде олар біздің ойымызша соғыс қоғамды тазартып 

жаңартады деген мағынада емес, позитивті рөл 

атқарады. 

2. "Цивилизациялардың соқтығысуы - шынайы 

құбылыс па?" Цивилизациялар емес, ал модернисттік 

және дәстүрлі құндылықтар жүйелерінің соқтығысуы. 

Модернизация деп жиі батыс мәдениетіне еліктеу, ал 

дәстүрлілік ұлттық даралық деп түсіндіріледі. Үшінші 

әлем мен Батыстың соқтығысуы мүмкін, өйткені бүгінгі 

таңдағы глобализация жиі үшінші әлемде экономикалық 

тұрғыда бағындрумен және батыстық құндылықтар 

жүйесін ендірумен теңестіріледі. 

3. Материалды және рухани игіліктерге шынай қол 

жеткізу және құқықтың өзара әрекетінің мәселесі. Т. 

Гоббстың пайымдауынша, "адам үшін басты құндылық 

- оның өзін-өзі сақтауы". Мүліктік дифференциация 

әрқашан болды, бар және болады. Мемлекетке тәуелді 

игіліктерді мемлекет өзі қамтамасыз ету қажет. Алайда 

жеке кәсіпкерліктің бостандығы кезінде теңсіздік сөзсіз 

орын алады. Кедейлік ғана тең бола алады. Байлық 

әрқашан да тең емес. Теңсіздік тек қабілет пен 

еңбексүйгіштік арқылы ақтала алады. Адамға әділетті 

жолмен байлыққа жету керек, дегенмен қазіргі кезде 

12


барлығы осы жолмен жетеді деп сенімді айту қиынға 

түседі. 

4. Ақпараттық қоғам, ақпараттық террор, ақпараттық 

блокада, ақпараттық диверсия, ақпараттық қауіпсіздік - 

біз үшін күнделікті өмірдің ажырамас бөлігі, сондай-ақ 

болашақтың өзекті мәселесіне айналып отыр. 

Ақпараттық қоғам - цивилизация дамуының 

постиндустриалды фазасында қалыптасатын қоғам. Ол 

мамандардың жұмыспен қамту салаларында ақпараттық 

қызмет көрсетулердің артуымен, ақпараттық капитал 

маңызының өсуімен және ақпараттық технологиялардың 

(көбінесе, Интернет-технологиялар) басымдылығымен 

сипатталады. Ақпараттық қоғамның концепциясы 

американдық социолог Д. Белл және американдық 

футуролог Э. Тоффлердың Батыстың технократтық 

парадигмасына негізделген постиндустриалды қоғам 

теориясының негізінде қалыптасты. Ю. Хаяши және Е. 

Масуда профессорлары құрған ақпараттық қоғамның 

алтернативті моделі Японияда жүзеге асырылып жатыр: 

осы ақпараттық қоғам 1960 жж бері жоспар бойынша 

қалыптасып жатыр. Қоғамдағы негізгі рөлді ақпарат 

атқарады. Ақпарат жалпы мағынада , алдымен 

анықталған мазмұн, мағлұмат, бірақ ақпараттың осы 

жағы әлі де белгісіз болып қалады. Бұл 

парадоксалдылық осы ұғымға деген қызығушылықты 

оятады. Қазіргі кездегі ақпараттық саясат көз алдымызда 

құрылып жатады. Ақпараттық террор дамыған батыстық 

елдер тарапынан жасалады және барлық адамдарды 

өзіне бағындыруға тырысады. Нәтижесінде ұлттық 

идеяны қабылдамайды. Ақпараттық блокада шың 

ақпаратты блоктаумен байланысты. Ол әскери-саяси 

жанжалдардың көбінде кездеседі. Мысалы, АҚШ пен 

Ирак арасындағы соғыс "таза" және әділетті деп 

көрсетілді. Нәтижесінде адам психикасына қысым 

көрсетіледі, шығармашылық ойлау қабілеті нашарлайды. 

Ақпараттық блокада адам әдеттерін, мораль 

қағидаларын бұзады, ал бұл өз кезегінде қоғамдық 

ойдың дегуманизациясына әкеліп соғады. Сонымен 

қатар ақпараттық диверсия туралы да айтуға болады. 

Керексіз, бос ақпарат келеді, бағындыру механизмдері - 

құмарлық, алкоголь және т.б. арзан ләззат алу 

құралдары жиі қолданылады. Сана деңгейінде 

байлардың алдында бас ию бағдарламанады. Ақпарат 

бірінші орынға шығатындықтан жаңа ашулар ойлап 

табылады, жаңа мамандықтар қалыптасады, жаңа 

социалды парадигма - ақпараттық цивилизация пайда 

болады. 

5. Экономикалық өсімнің қажеттіліктері - анахронизм 

немесе табиғи құбылыс? Әр адамның жеткілікті өмір 

сүру деңгейінің құқығы бар. Алайда, бір нәрсені 

мойындау керек, жер бетінде табиғи ресурстардың 

жетіспеуі және де барлық адамдардың осындай 

деңгейдегі материалдық әл-ауқатын қамтамасыз ете 

алмауы, сонымен қатар табиғи ресурстардың дамуы 

ең бай елдерде қазірдің өзінде қол жеткізілген [6]. Осы 

уақытқа дейін бұл өсім табиғи құбылыс жағдайда 

қаралатын болса, бірақ қазір ол адамзаттың өмірін 

құртуы мүмкін. 

6. Кеңейту құқықтарының бостандықтары бола ма, 

адамның қазіргі әлемдегі мүмкіндіктері немесе 

тарылуы? Кейбір елдерде құқықтар мен 

бостандықтарын кеңейтудің еш қажеті жоқ [7]. Көптеген 

елдердің алға жылжуының өсу үміті жоқ, ал кейбір 

елдерде қауіп бар және тарылту да бар. Қытайда 

мүмкін кеңейту болатын шығар. Ал Қазақстанның 

мүмкіндіктері яғни құқықтарының қорғалуы бірінші 

орында. Біздің пікіріміз ойлау қабілетімен жақын. 

Доминикан монахның бір сөзінде: "егер абсолюттік 

ақиқат болса, онда салыңыз және сіздің 

мүмкіндіктеріңіз жоғарылайды". Біз өзіміздің 

мәселелерімізді талқылаймыз, пайымдаймыз және 

ойланамыз. Сол арқылы адам құқықтарын қорғап, 

ақиқаттықты жақтаймыз. 

¹3-4 (11) 2016 

7. Философия пәнінің ажырамас мәселелерінің бірі 

- ол оның аксиологиялық, яғни, құндылық жақтары. 

құндылық әлемін сараптау. Адам өмірі мәнмағынасының 

даму бағытын анықтауда 

философияның алатын орны мен қызметі ерекше. Осы 

тұрғыдан алғанда, философияда мына сұрақтар бар: 

шындық, әсемдік, ізгілік дегеніміз не? Адам өміріндегі 

еріктік, әділеттілік, теңдік, жақсылық, өлшем, 

парасаттылық т.с.с. құндылықтар қандай орын алады? 

т.с.с. Философияның негізгі мәселесі осы пәннің терең 

табиғатынан шығады. XIX ғасырда жаратылыстану 

ғылымдарының дамуы, капиталистік қоғамның 

әлеуметтік саяси қайшылықтарының өршуі Маркстік 

материализмнің дүниеге келуіне әкеліп соқты. Маркс 

пен Энгельс дүниеге деген материалистік көзқарасты 

қоғам өміріне дейін көтеріп біртүтастық материалистік 

ілімнің негізін қалады. Философияның негізгі 

мәселесін шешу жолындағы қарама-қарсы бағыт - 

идеализм. Идеализм адам өмірінің рухани жағын 

бірінші орынға қояды. Материализм адамның ішкі 

өмірінен гөрі срытқы дүниені танып білуге бағытталса, 

идеализмнің негізгі мәселесі - адам оның ой-өрісі мен 

өмірі, тағдыры мен үміті т.с.с. идеалистік 

философияның негізгі екі түрін ажыратуға болады: Ол 

объективті және субъективті идеализм. Объективті 

идеализмнің қағидалары орта ғасыр заманында 

монотеистік діндердің қалыптасуына зор әсерін тигізді. 

Субъективті идеализмнің негізгі қағидалары жандүниенің 

өмір сүруін мойындау. Субъективті 

идеализмнің өкілі Дж. Берклидің айтуынша: "Өмір сүру 

-қабылдауға келетін нәрсе ғана", қорыта келгенде, 

философияның негізгі мәселесінің бірінші - 

онтологиялық жағы "Бұл дүние не?" -деген сұраққа 

жауап берсе, екінші-гносеологиялық жағы "Бұл дүниені 

қалайша танып-біліп, өзгертуге болады?" - деген 

сұраққа жауап береді. 

8. Философия пәнінің екінші үлкен мәселелері - ол 

оның гносеологиялық жақтары (gnosіs - грек сөзі, -тану, 

білу). Оған мынандай сұрақтарды жатқызуға болар еді. 

Біз кімбіз және Дүниедегі алатын орнымыз қандай? 

Адамның ақыл-ойы мен зердесінің табиғаты неде және 

ол Дүниенің ішкі сырын аша ала ма? Ақиқат, шындық 

дегеніміз не? Сезімдік пен ақыл-ойдың ара қатынасы 

қандай? т.с.с. 

9. Философия пәнінің келесі жағы - ол оның 

праксеологиялық, прагм атикалық мәселелері 

(praktіcos - грек сөзі - белсенді, іс-әрекетшіл; pragmatos 

- грек сөзі, -іс-қимыл). Өйткені, адам Дүниені тану 

барысында тек қана оны ой-өрісімен қамтып қана 

қоймай, өз іс-әрекеттерімен түйістіріп, Дүниеде бұрынғысоңғы 

болмаған жаңа нәрселерді, құбылыстарды 

тудырады. Кең түрде алғанда, философияның 

праксеологиялық мәселелеріне бүкіл адамзат 

тарихындағы материялық және рухани өндірістегі 

жетістіктері мен тәжрибесі, соларға жеткізген сан-алуан 

адамдардың табиғатпен және өз-өздерімен 

байланыстары мен іс-әрекеттерін жатқызуға болады. 

Адам, әлеуметтік топ, я болмаса қоғамның 

дүниетанымы, дүниесезімі мен оның іс-әрекет 

белсенділігінің байланысы қандай? Адамның ісәрекетіне 

түрткі болатын оның қажеттіліктерінің табиғаты 

неде? Мақсатқа лайықты іс-әрекет деп нені айтамыз? 

Адамның іс-әрекетінде мақсат-мұрат пен соған жеткізетін 

құралдардың ара-қатынасы қандай? Адам өзінің ісәрекеттерінен 

шығатын Дүниеге тигізетін барлық 

салдарды ескере ала ма? Дүниені адамзат қаншалықты 

өзгертуі керек және де сол өзгертуде қоғам мен басқа 

тіршіліктің ара-қатынасы қандай болмақ?, - т.с.с. 

сұрақтар философияның праксеологиялық 

мәселелеріне жатады. 

10. Дүние және адам. Философияның негізгі 

мәселесі - бұл сананың, рухтың табиғатқа, материяғаң, 

субъективің (адамның) ішкі дүниесінің объективтікке 

13

¹3-4 (11) 2016 

(сыртқы дүниеге) қатынасы. Бұдан шығатын 

қорытынды: адамның сана-сезімі мен ақыл-ойының , 

тілі мен дүние танымының және оны өзгерту 

қабілетінің өзін қоршаған ортаға қатысты қандай, 

табиғат пен қоғамның адамға, оның ішкі рухани 

дүниесіне тигізетін әсері қандай осының бәрі 

философияның ең түбірлі және түбегейлі мәселелері 

болып табылады. 

Материяны, табиғатты - алғашқы, сананы олардың - 

туындысы, бейнесі болғандықтан-соңғы деп 

қарастыратын материалистер үшін де, рух пен сананыалғашқы, 

материя мен табиғат бұлардың сыртында 

өмір сүре алмайды, сондықтан да олар- соңғы деп 

қарайтын идеалистер үшін де адамсыз, адам 

промблемасынсыз философия жоқ. Бұл 

философиялардың екеуінің де түсініктер мен 

көзқарастары басқаша, қарама-қарсы болғаныменқарастыратын, 

зерттейтін негізі біреу ғана. Ол адамға 

тән қасиеттердің сыртқы дүниеге және сол сыртқы 

дүниенің бұл өасиеттерге қатынасы. 

Адамның ой сезімін, мінез-құлқын тәрбиелеп, жетілдіру 

арқылы оны бақыт жолына салу міселесіне бірнеше 

күрделі еңбектерін тікелей арнаған орта ғасырдағы 

Шығыстың әйгілі ойшыл философы, біздің әйгілі 

жерлесіміз әл-Фараби болды. Әл-Фарабидің айтуыншабақыт 

әр адамның көздейтін мақсаты, үлкен игілігі. Сол 

мақсатқа жетуге мүмкіндік беретін адамда үш түрлі 

тамаша табиғи қабілет болады: а) ерекше жаралған дене 

құрылысы; ә)жол құмарлықтары; б) ой-парасаты. 

Канттың адам проблемасына арналған негізгі принципіәрбір 

жеке адамның өз алдына мақсатты нысана ретінде 

қаралу қажеттігі. Бұл оныңадам мүддесі жөніндегі ілімнің 

басты мәселесі болды. 

Сонымен ғылыми философияның түсінуінде дүниедегі 

ең бағалы асыл байлық адам. Ол барлық әлеуметтік 

қозғалыстар мен қимыл-әрекеттердің негізі, өлшемі және 

мақсаты. Жер шарындағы небір ғаламат табыстардың 

қайнар көзі, ақыл-ой туындыларының құдіретті иесі. 

Бұл арада адамның қоғамда алатын орны атқаратын 

рөлінің сипаттамасын айтып отырмыз. Ал адам 

дегеніміздің өзі не? Күнделікті өмір көзінен қарағанда 

бұдан оңай сұрақ жоқ тәрізді. Әркімнің әкесі де, әйелі 

де, баласы да,өзі де-адам, айнала жүргендердің бәрі - 

адам. "Адам деген не?" деп сұрақ қойып, басты 

ауыртудың қажеті қанша, мұнда тұрған не қиындық 

бар?- деген сұрақтың ойға оралуы да мүмкін. Дегенмен, 

бұл сұраққа тереңірек үңіліп, адам ерекшелігінің 

табиғатын ғылыми тұрғыдан анықтауға тырыссақ, 

бірден-ақ үлкен қиындыққа кездесеміз. Тарихшыантрополог 

пен психологтың адамға беретін 

анықтамасы екі түрлі боуы мүмкін, биолог пен 

дәрігердің түсініктері тағы да бір-біріне ұқсамауы 

ықтимал. Өйткені, бұлардың әрқайсысы күрделі және 

біртұтас адам тұлғасының бір ғана қырын зерттейді 

және адамға негізінен өз замандасы тұрғысынан 

қарайды. Бұл міндетті орындауға қабілеті жететін бір 

ғана білім саласы бар, ол-философия. 

11. Дүниенің ғылыми бейнесінің эволюциясы. 

Қоғамдық болмыстың әсерінен адамның әрекеттену, ой 

алмасу жолында қалыптасатын кісілік қасиеттерінің 

ішіндегі аса маңыздысы - дүниеге көзқарас. Кез-келген 

кісіні алып қарасақ, оның дүниетанымы діни де, 

материлистік те, ғылми да, ғылымға жат та т.б. болып 

шығуы мүмкін. Егер оның көзқарасының әлеуметтік 

жағына назар аударсақ, қандай қоғамдық 

топтарға,қозғалыстарға қызмет ететінін, қандай топтар 

мен қозғалыстарға қарсы екенін, интернационалист не 

ұлтшыл, революционер не кертартпа екенін аңғаратын 

боламыз. 

Дүниеге көзқараспен бірге адамның ішкі сипаты 

қалыптасады. Сипат дегенімз адамның әлеметтік орта 

тәрбие жасайтын ықпалынан пайда болатын мінезқұлқындағы, 

іс-әрекетіндегі тұрақты психологиялық 


стиль, әдетке айналған тәртіп. Мұндай сипат "негізі 

қаланып", жетілген шақта адам өзінің "адамдық" мәнін 

көрсете алады, қоғамдағы өзіне тиісті орынға ұмтылу 

құқығына ие болады. 

Дүниеге көзқарастың әлеуметтік-психологиялық 

сипаттың ең прогресшіл, бой түрлерін алсаңыз да, егер 

олар өздеріне күш беріп, шынайы мақсатқа бағыттаушы, 

іске бастаушы ерік жігерімен қосылмаса жансыз, 

пайдасыз бейне болып қала береді. Психикалық 

қызметтің саналы және ең белсенді, қозғауға жеңіл қыры, 

бөлімі болып табылатын жігер адамның алдына 

қойылған мақсатпен тығыз байланысты және оған жетуді 

қамтамасыз етудегі бірден бір сенімді рухани күш. Бұл 

жағынан алғанда, жігерді көздеген мақсатты іске асыруға 

ниеттелген әрекетке, іс-қимылға ауысысып отыратын 

терең сенім идеясы десек те болады. Психикалық 

әрекеттің басқа да түрлері тәрізді жігер де қоғамдық орта 

мен тәрбиенің әсеріне бағынады. Сондықтан оны 

ақылдың күшімен белгіленген ортаға салып отыруға 

болады. 

12. Адамның екі жақты антиномиялық қызметін қалай 

түсінеміз? Адам-қайшылықты пенде. Оның, бір жағынан 

денесі, екінші жағынан, сана, рухы бар екенін әркім 

біледі.Оған да басқа тіршіліктерге сияқты 

су,ауа,жылу,қоректену,ұрпақ жалғастыру т.с.с. 

қажет.Сонымен қатар ол дүние жөнінде ойланады,өмірде 

өз орнын іздейді,шаттанады,қайғырады,сүйеді,жек 

көреді т.с.с. Егер жануарды оның инстинктері 

итермелесе,адам өз инстинктерін әлеуметтік нормаларға 

бағындырады,ол өз-өзін бақылауға ала алатын пенде. 

Десек те,адамның бұл ішкі қайшылығы философияда 

әр түрлі шешіледі.Мысалы,орта ғасырлардағы діни 

философияда адамды рух ретінде өте биік деңгейге 

көтеріп,дене ретінде құлдыратып,тіпті жануарлардан да 

төмен қояды. 

Жаңа дәуірдегі философияда бұл мәселе жөнінде бірбіріне 

қарсы тұрған (негіздеу)биологиялық және 

әлеуметтік редукционизмді келтіруге болар еді. 

Бірінші тұжырымда адамның дене құрылысының 

ерекшеліктері асыра бағаланып,олар оның ішкі мәнмағынасын 

анықтайды деген пікір қалыптасқан. Оған 

н ә с і л ш і л д і к , л о м б р о з и я н д ы қ , ә л е у м е т т і к - 

дарвинизм,әлеуметтік биология бағыттары жатады. 

Әлеуметтік редукционизмге келер болсақ,оның шынайы 

өкілі ретінде марксизмді келтіруге болады. Бұл ілімдегі 

түсінік бойынша, адамның терең мәнін нақтылы түрде 

қалыптасқан "қоғамдық қатынастар 

жиынтығы"құрайды,яғни ол-оның әлеуметтілігінде. 

13. Жеке тұлғаның мәдениетін қалыптастыру. 

Мәдениеттің қалыптауы тұлға арқылы беріледі. 

Мәдениетті қалыптастыру тұлғаның негізделген оның 

мәдени және рухани құндылықтар арқасында 

байытылады. Автор білім берудің әсерін атап өтеді, 

қойылған мақсатқа қол жеткізуге болады. Білімнің 

дамуы XXI ғасырдағы мәдениетпен тығыз байланысты, 

ол "өткендегі, осы сәттегі және болашақтағы мәдениет" 

(М.М. Бахтин) . Жеке тұлғаны қалыптастыру 

жағдайында ғана білім беруді ізгілендіру принциптерін 

іске асыру педагогикада тұлғалық-бағдарланған. 

Бастапқы ұғымы әртүрлі концепциялардың тұлғалық 

білім беру болып табылады және де жеке тұлға ретінде 

мақсаттары және білім беру факторы қарастырылады. 

Білім - мәдениеттің бір бөлігі, ол, бір жағынан 

қарағанда онымен қоректенеді, ал екінші жағынан - 

адамның сақтауы мен дамуына әсер етеді. Адам көп 

өлшемді кеңістіктегі мәдениетте өмір сүреді. Мәдени 

молайту жеке басынынан басталады және жеке басы 

процесінде аяқталады. А.Н. Леонтьевнің пікірі 

бойынша "ол тек бір мезеттік нәрсе емес және оның 

тамағы", "ол тумайды қалыптасады" . Осыған орай 

жеке тұлғаның мәдениет қалыптастыру 

айналадағылардың пайдасы үшін емес, өз басыңның 

пайдасы үшін де қажет. 

14


¹3-4 (11) 2016 

ӘДЕБИЕТТЕР. 

1. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций // Полис. - 1994. - № 1. - С. 32-48. 

2. Кондрашов В.А. Новейший философский словарь. - Ростов-на-Дону, 2005. - 672 с. 

3. Информационный террор //Фонд стратегической культуры. 2005. 

4. Bell. D. The coming of Post-Industrial Society. N-Y., 1973, 185 h. 

5. Toffler A. Freviews and Premises. N-Y., 1983. 138 p. 

6. Масуда е. "Информационно-компьютерное" понятие. - Токио, 1965. - 192 с. 

7. Лешкевич Т.Г. Философия науки: учеб. Пособие. - М., 2005. - С. 262-263. 

8. Пудов А.Г., Новиков А.Г. Менталитет японцев и техногенная цивилизация. - Якутск, 2008. - 207 с. 

9. Новиков А.Г. Социальная структура якутского общества: история и современность // Политико-социальные 

проблемы развития общества. - Якутск, 2008. - С. 39-40. 

15

¹3-4 (11) 2016 

Linguistics 

Ғылыми мақалада қазақ әліпбиінің тарихи 

өзгерістері баяндалған. Қазақ тілінің дыбыстық 

ерекшеліктеріне жеке - жеке талдау жасалынған. 

В научной статье были рассмотрены 

исторические изменения казахского алфавита. 

Также сделан анализ звуковых особенностей 

казахского языка. 

Kazakh alphabet's historical changes have been told 

in the scientific article. The letters' features of Kazakh 

language has been one by one examined. 

KUANYSH 

ZHUMABEKOV 

Avrasya Araştırmaları 

ABD, 

Doktora Öğrencisi, 

Niğde Üniversitesi, Niğde 

16 

SAMAL 

BERMAGANBETOVA 

Yabancı Dil Olarak Türkçe 

Öğretimi, Yüksek Lisans 

Öğrencisi, Dokuz Eylül 

Üniversitesi, İzmir 

GEÇMIŞTEN GÜNÜMÜZE GELEN KAZAK TÜRKLERININ 

KULLANDIĞI KIRIL ALFABESININ HARF DEĞIŞIMLERI 

Kazak Türkçesi, Kıpçak öbeğine ait Kazakistan`da konuşulan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Kazakistan 

dışında Çin, Özbekistan, Kırgızıstan, Afganistan, İran, Tacikistan, Rusya, Ukrayna, Türkiye, Doğu Türkistan, 

Türkmenistan ve Moğolistan`ın batı bölgesindeki Bayan Ölke`de yaşayan Kazak Türkleri tarafından da 

konuşulmaktadır. Kazak Türkçesi, Kıpçak dil grubundaki Karakalpak, Kırgız, Karaçay, Başkurt ve Balkar dillerine 

yakındır. Kazak Türkçesinin oluşumundan önceki dönemleri genel Türk dili tarihi içerisinde incelenmektedir. 

Kazakçanın eski şekilleri 24 harfli Orhun yazısı ile yazılmıştır. 19. yüzyılda Rus yönetimi altında yazı dili olan 

Kazakça kuzeydoğu ağızlarına dayanır. 1929à kadar Arap, 1929-1940 yılları arasında Latin alfabesi ile yazılan 

Kazakça için 1940`ta Kiril asıllı yeni Kazak alfabesi belirlenmiştir. 

Tarihten bildigimize göre; Kazak Türklerinin Kiril alfabesine geçmeleri Çarlık Rusya tarafından yapılan bir 

Ruslaştırma siyasetidir. Tümgeneral Skalon N. İ. İlmisnski ile İ. Altynsarin`den bir asır önce şöyle demiş, “Kazaklar 

için Rus grafiği ile yeni bir alfabe hazırlap, başka da kitaplar yazabilir miyiz, acaba?” [1, 74]. Ancak bu fikir bir asır 

sonra ele alındı. XIX. asrın ikinci yarısında Kazak yazısı için Rus grafiğin kullanma hareketi başlanmış. 1850`lerin 

sonlarında misyoner N. İ. İlminskiìn en önemli aracı alfabe değiştirme hareketidir. Rus alfabesini Kazak Türkçesi`ne 

uygulamak isteyen İlminski ilk defa tecrübe olarak 1861 yılında “Materiyalı k İzuçeniyu Kirgizskogo Nareçiya”adlı 

kitabını Rus alfabesiyle çıkarmıştır. N. İlminski adı geçen eserinde Kazak Türkçesindeki ünlülerin sayısını 9 olarak 

belirtmiştir: а, ä, е, ы, і; о, ő; у, ?. Kazakça`nın ünsüz sayısını ise 19 olarak vermiştir: п, б, м, w, т, д, н, ж, з, ш, с, 

р, л, j, қ, ѓ, њ. Yeni alfabede Kazak Türkçesindeki özel sesleri işaretlemek için Rus alfabesinde olmayan ilave edilen 

işaretler kullanılmıştır. Mesela, ә yerine ä işareti, ө- ő, ү-?, і-i, ы-ы, ң- њ, қ- қ, ғ- ѓ işaretleri kullanılmıştır. 

Ilminski`den sonra Kazak Türklerine ilgili birkaç kitaplar yayınlandı. Yayınlandığı kitaplar şunlardır: V. V. Grigoriev 

“Samouçitel russkoi gramotı dliya kirgizov”, V. V. Radlov “Obrazsı narodnoi literaturı tyurkskih plemen Yujnoi Sibiri i 

Cungari” (1870), P. M. Melioranski “Kratkaya grammatika kazak-kirgizskogo yazıka” (1897) ve V. A. Vasiliev 

“Obrazsı kirgizskoi narodnoi slovesnosti” [2, 72-73]. Kazak aidını I. Altınsarinìn “Kırgız-Kazak Hrestomatiyası” adlı 

eseri de Rus alfabesiyle yayınlanmıştır. Altınsarin adı geçen eserinde Kazak Türkçesinin özel seslerin şu şekilde 

kullanmış: қ, к sesleri yerine к, ө, ү, ұ, у sesleri yerine tek у harfin, а, ә seslerin а, г, ғ yerine sadece bir г işaretin 

kullanmış. Ң ise нг olarak kullanılmış, і yerine и, и yerine і işaretlenmiş. Bazı yerlerde ь harfi kullanılmış. Herhalde 

bu kelimeyi inceletmek için kullanılmış. 

Arap alfabesi temelinde Kazak Türkçesine uyarlama çalışmaları, A. Baitursınulı`nın en önemli çalışmalarından 

biridir. 1910 yılında Baitursinulı Kazak Türkçesi fonetiğine göre düzenlenmiş alfabeyi “Ayqap” dergisi ve “Qazaq” 

,? ,? ‏,ن ‏,م ‏,ل ‏,ث ‏,گ ‏,ك ‏,ق ‏,ع ‏,س ‏,ز ‏,ر ‏,د ,? ‏,ج ‏,ت ‏,پ ‏,ب ‏,ا şekildedir: gazetesi aracıyla halka tanıtmıştır. Sunulan alfabe şu 

ة ‏,ي ‏,ئ 

‏(ه)‏ е ‏,(ى)‏ ы ‏,(وو)‏ ұ ‏,(و)‏ о ‏,(ا)‏ Ünlü sesler: а 

Ünsüz sesler: б ‏,(ب)‏ п (?), т ‏,(ت)‏ ж ‏,(ج)‏ ш (?), д ‏,(د)‏ р ‏,(ر)‏ з ‏,(ز)‏ с ‏,(س)‏ ғ ‏,(غ)‏ қ ‏,(ق)‏ к ‏,(ك)‏ г (? ), ң (? ), л ‏,(ل)‏ м ‏,(م)‏ н 

‏(ن)‏ 

Yarım ünlü: у ‏,(..و)‏ й (?) 

Böylece 24 harften oluşan alfabayi kendisi “Kazak yazısı” olarak adlandırdıysa, Rus bilim adamları 

Baitursınulı`nın alfabesini “Baytursınovskyi alfavit” olarak adlandırmıştır. Baytursınulı`nın uyguladığı Kazak alfabesi 

1924 yılında Orenburg`da Kazak-Kırgız bilim adamları kurultayı`nda Kazakistan Türkleri için resmi alfabe olarak 

onaylanmıştır. Bu alfabe Uygur, Kırgız, Karakalpak gibi Türk halkları arasında da etkili olmuştur. “Töte jazu” adıyla 

kullanılan Arap yazılı Kazak alfabesi 1929 yılında Latin harflerinin kabulüne kadar da geçerliğini korur. Arap 

alfabesinin kullandığı ilk dönemde, alfabe ve imlayı islah çalışmaları yapılmış. Fakat Kazak Türkçesi`nin ses 

özelliklerine uygun bulunmadığından 1924-1925 yılında Latin alfabesine geçmesi gerektiği, değişik tarihlerde 

düzenlenen seminer ve konferanslarda, Sovyetler Birliği`ndeki Türk aydınları tarafından tartışılarak çesitli karalar 

alınmıştır. Sovyetler Birliği Merkezi Hükümeti tarafından dergi ve gazetelerde alfabe reformu, yazım ve telaffuz, 

yazılı dilin hangi ağız üzerine kurulacağı gibi tartışmalar açılıp, bu dönemde önemli bir yer tutmuştur. N. İ. İlmisnski, 

İ. Altynsarin, W. Radlov, V. Vasiliev gibi bilim adamları Kazak Türkçesi`ne Rus alfabesini, A. Baitursınulı, A. 

Kurmanbaiev, D. Sultangazin, R. Düysenbaiev gibi bilim adamları ise Arap alfabesini uygun görmüştür. Sovyetler

Linguistics 

¹3-4 (11) 2016 

Kurmanbaiev, D. Sultangazin, R. Düysenbaiev gibi bilim adamları ise Arap alfabesini uygun görmüştür. Sovyetler 

Birliği Merkezi Hükümeti tarafından 24 Ocak 1929`da 29 harfli Latin alfabesi kabül edilmiştir. Kabul edilen Kazak 

alfabesi şu şekilde olmuştur: a, d, g, k, n, p, s, v, b, e, j, l, ?, q, t, ь, c, ơ, ı, m, o, r, u, z, ө, ә, ç, ү, һ 

Latin alfabesi belli bir dönemde uygun olmasına rağmen bilim ve medeniyetin gelişim sürecine bu alfabe de 

yetişememiştir. Bunun gibi sorunların giderilmesi için Kiril alfabesine geçiş işlemleri başlatılmıştır [3, 20-23]. 1929 

yılında kabul edilen alfabe ve yazım kuralı Kazak Türkçesi için fazla etkili olmamıştır. Bu yüzden 1930`lı yıllarda bu 

konu üzerinde yeni projeler yürütülmüş ve A. Sadvakasov, S. Amanjoıov, K. Jubanov, X. Basımov, Bekenov gibi 

Kazak bilim adamları uluslararası kelimelerin ve terimlerin yazılışı, harf sayısının azaltılması üzerinde çalışmalarını 

sürdürmüştür. 10 Kasım 1940 yılında Sarsen Amanjolovùn uyarladığı Kiril alfabesi kabul edilmiştir. Bügüne kadar 

kullanılmaya devam edilen Kiril alfabeli Kazakistan alfabesi şu işaretlerden oluşmaktadır: а (а), ә (а-е arası), б (b), 

в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (söz başında ye okunur, söz içinde e okunur), ё (yo), ж (j), з (z), и (iy), й (у), к 

(ince к), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң (nazal n, genizden n, ñ), о (о), ө (ö), п (р), р (r), c (s), т (t), y (uv), ұ (u), ү 

(ü), ф (f), х (hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь (inceleştirir), э (ė), ю (yu), 

я (ya). Bu alfabede Kazak Türkçesi`ndeki sesleri göstermek üzere Rus alfabesi`ndeki 33 harfe 9 harf ilave edilmiş 

ve 42 harfli olarak sunulmuştur. Ilave edilen harflerden Ұ, 1950`ye kadar ?? şeklinde kullanılmıştır [3, 24]. 

Bügünkü Kazak Türükçesinde on altı ünlü vardır: а, о, ұ, ы, у, ә, е, ө, ү, і, ?, и. Ünlüler oluşum noktalarına göre, 

açıklık kapalılık dereceleine göre, dudaklaın durumuna göre şu şekilde sınıfıandırılır [4, 5]: 

1. Oluşum Noktalarına Göre Ünlüler, kalın ve inci ünlü olmak üzere ikiye 

ayrılır. 

a. Kalın: а, о, ұ, ы, (у) 

b. Inci: ә, е, ө, ү, і, ?, и, (у) 

2. Açıklık Kapalılık Dereceleine Göre Ünlüler: 

a. Geniş ünlü: а, ә, о, ө, е, э 

b. Dar ünlüler: ы, і, и, у, ұ, ү 

3. Dudakların Durumuna Gore Ünlüler: 

a. Yuvarlak: о, ө, ұ, ү, у 

b. Düz ünlü: а, ә, е, ы, і, и, э 

Bügünkü Kazak Türükçesinde 26 ünsüz vardır: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ. 

Ünsüzler oluşum noktaları bakımından, oluşum usulü bakımından ve temas dereceleri bakımından sınıflanabilir: 

a. Akıcı ünsüz: л, м, н, ң, р, й, (у) 

b. Ölümlü ses: б, в, г, ғ, д, ж, з 

c. Ötümsüz: к, қ, п, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ 

Ünlü harfler, ses yolunda hiçbir engel ve zorlamayla karşılaşmayan seslerdir. Bunlar tek başına okunur, heceleri 

oluşturur ve çok özel bir yere sahiptir. Ünlüler için Ahmet Baytursunulı’nın“sözün canı” [5, 325], Qajım Basımulı’nın 

ise “sözün can damarı” [6, 16] ifadelerini kullanmaları, önemlerini anlatma noktasında hiç de abartı değildir. 

a ünlüsü [a] 

Arka damak, düz, geniş ünlü sesi ifade eder. Kelimelerin her hecesinde kullanılır. Kazakça’daki a, sesi her zaman 

için kalın bir ünlü olup, bazı iddiaların aksine ince varyantlarına kesinlikle rastlanmamaktadır [7, 39]. 

Kazak Türkçesinin, bilcümle Türk Dilinin en kullanışlı seslerinden biri olan a, ince ünlülerin bulunduğu sözler 

dışında, kalın sıradaki sözlerin her bölgesinde rahatlıkla vazife alabilmektedir. M. T. Tomanov’a göre, “a ünlüsünün 

Türk şivelerinin Özbekçe ve Tatarca dışındaki kahir ekseriyetindeki telaffuzu ve kullanım sıklığı aynıdır [8, 17]. 

ä ünlüsü [ә] 

Geniş-düz olarak ve açık telaffuz edilir. Arap ve Farsçadan gelen kelimelerde ә harfi a harfinin incesidir. ä 

ünlüsünün Kazak Türkçesi “Tatar, Başkurt, Karakalpak, Türkmen, Uygur ve Özbek Türkçesinde de kullanıdığını” 

belirten M. T.Tomanov, “Azerbaycan ve Uygur lehçelerinin bu sesi genellikle Türkçe asıllı sözcüklerde, diğerlerinin 

ise alıntı sözcüklerde kullandığını” [8, 19-20] da sözlerine ekler. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen bu ses a ve e 

arasındaki bir sestir. İlminskiy de a ile ä’yi ayıramamış. Ancak S. Amanjolov, 1940 yılında Orıs Alfavitine 

Negizdelgen Qazaqtıñ Jaña Alfaviti men Orfografiyası “Rus Alfabesi Temelli Yeni Kazak Alfabesi ve İmlası” adlı 

kitabında ä sesinin, a’nın incesi olduğunu ve bu ünlünün Kiril alfabesinde ? harfiyle karşılanacağını belirtiyor. 

e ünlüsü [e] 

Orta geniş, ön damak, düz ünlü sesi ifade eder. Genelde e harfi a harfinin incesidir. M. T. Tomanov, günümüz 

Türk şivelerinde (ve tabi Kazak Türkçesinde) köken itiariyle iki türlü e ünlüsü bulunduğunu, bunlardan birinin Ana 

Türkçe sözcüklerdeki e, diğerinin ise Rusça sözcüklerin bünyesinde bulunan e olduğunu belirterek; bunlardan Ana 

Türkçe e’nin a ünlüsünün eşi olan ses olduğu hatırlatıyor [8, 53]. 

ı ünlüsü [ы] 

Arka damak, dar-düz ve orta açıklıkta telaffuz edilir. Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası “Türk Dillerinin 

Karşılaştırmalı Fonetiği” adlı kitabın yazarı M. T. Tomanov’a göre “Dil ardında (arka damakta) kalın olarak telaffuz 

edilen ı fonemi, Türk dillerinin büyük çoğunluğunda bulunmakta olup, yalnızca Özbek ve Uygur Türkçelerinde tam 

olarak bu sesi karşılayacak bir ses mevcut değildir. Bu dillerde ı ile i, birbiriyle karışmış haldedir ve ses i sesine 

dönüşmüştür”[8, 62]. Kazak Türkçesi`nde ı sesi olduğu gibi çıkar. fakat Türk çivelerinde farklılık gösterebilir. Türk 

şivesinde istisna durumlar vardır. 

17

¹3-4 (11) 2016 

Linguistics 

і ünlüsü [і] 

Yukarı dar, ön damak, düz ünlü sesi ifade eder ve kelimenin her yerinde görülür. M. T. Tomanov’a göre “i ünlüsü, 

Türk dillerinin hepsinde; özellikle belirtmek gerekirse Kazak, Karakalpak, Nogay, Tatar, Başkurt, Çuvaş dillerinde 

akustik bakımdan benzerdir. Bu ses, ı sesinin ince karşılığıdır” [8, 63] Kazak Türkçesi`ndeki i, diğer pek çok Türk 

şivesine göre çok daha kısadır. 

о ünlüsü [о] 

Arka damakta, yarı açık olarak telaffuz edilen geniş-yuvarlak bir sestir. Bu ünlü, ön damakta, kapalı olarak telaffuz 

edilen dar-yuvarlak bir sestir. M. Tomanov, söz başında o ünlüsü önünde belli belirsiz işitilen w sesini u olarak 

tanımlamış (uo) ve bunun açık bir diftong yarattığını iddia etmiştir [9, 49]. En önemli özelliği birinci heceden sonraki 

hecelerde de bulunmasıdır. M. T. Tomanov, Türk şivelerindeki o ünlülerinin menşe bakımından iki ayrıkökene 

dayandıklarını; bunların bir tanesinin Ana Türkçe sözlerdeki o, diğerinin ise Rusça’dan geçen sözcüklerin 

bünyesinde bulunan o olduğunu; Türk o’sunun ile Rus dilindeki o’nun karşılaştırılması durumunda epey bir kapalı 

telaffuz edildiğinin görüldüğünü; çünkü, Türk o’su telaffuz edilirken dudakların yanlara doğru daha çok büzüştüğünü 

ve ağız boşluğunun çok az genişlediğini belirterek, bu durumun çağdaş Türk şivelerinin çoğunda böyle olduğunu 

ifade eder [8, 55]. 

ö ünlüsü [ө] 

Ön damakta, yarı açık olarak telaffuz edelin geniş-yuvarlak bir sestir. Tıpkı o gibi normalden kısadır ve birinci 

heceden sonraki hecelerde de görülür. ö ünlüsünün söz başında da belli belirsiz bir w sesi vardır. Fonetik uzmanı 

M. T. Tomanov, Kazak Türkçesindeki bu durumla ilgili şunları söylüyor: “Kazak, Karakalpak, Nogay, Kumuk, 

Karaçay-Balkar dillerindeki ö sesinin; başka dillerdeki ö’den bir farklılığı vardır. Bu dillerdeki ö, monoftongdan çok 

diftonga yakındır; zira, önünde ince ve dar bir ünlü işitilir. Yine de bu durum, yalnızca sözcük başında geçerlidir. 

Hece içlerinde ise ö’nün ancak bir monoftong olduğu malum”[8, 55]. 

u ünlüsü [ұ] 

Arka damakta, kapalı olarak telaffuz edilen dar-yuvarlak bir sestir. u [ұ] sesi, özellikle telaffuzu açısından o’ya 

benzemektedir. Bu harfin Kazakça`da 1950`ye kadar Уу ?? şeklinde kullanıldığını daha önce belirtmiştik. 

ü ünlüsü [ү] 

Ön damakta, kapalı olarak telaffuz edilen dar-yuvarlak bir sestir. Başkurtça, Kırgızca ve Tatarcada da bulunan bu 

ses, yuvarlak ünlüler arasında en yuvarlak olan ünlüdür. Bu ünlünün söz başlarında da belli belirsiz bir w sesinin 

işitildiğini belirtmeliyiz. 

Ünsüz harfler, tek başına söylenemeyen, ancak bir ünlü yardımıyla söylenebilen sesleri karşılayan harflerdir. 

b ünsüzü [б] 

Tonlu ve patlayıcı bir sestir. Bir hece okunuşunun dışındaki iki dudak birbirine çok daha gevşek olarak yapışır. Bu 

konuda R. Sızdıqova; “Rus Dilini iyi bilen bugünün gençlerinin Kazakça konuşma pratikleri sırasında Kazak 

sözlerindeki b sesini Rusça’daki gibi telaffuz ettikleri, bu sesi iki dudağı birbirine çok sıkı yapıştırarak söyledikleri 

fark ediliyor. Bu Kazak dilinin seslik normlarına aykırı bir durumdur” [10, 117]demektedir. 

v ünsüzü [в] 

Tonlu ve sızıcı bir sestir. Bu ünsüz Kazakça kelimelerde bulunmaz. Ancak, Rusça, Arapça ve Farsça gibi başka 

dillerden alınmış kelimelerde bulunur. Kırgız, Karakalpak, Başkurt ve Nogay Türkçelerinde de kullanıldığı sözcükler 

de daima Rusça’dan alıntı sözcüklerdir. M. T. Tomanov da, Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası “Türk Dillerinin 

Karşılaştırmalı Fonetiği” adlı kitabında v ünsüzünün (diğer Türk şivelerinde) çoğunlukla vagon gibi başka dillerden 

giren sözcüklerin bünyesinde bulunduğunu; ancak, Azerbaycan ve Türkiye Türkçelerinde; hatta Türk Dünyası’nın 

en doğusunda konuşulan Salar ve Sarı Uygur Türkçelerinde Türkçe asıllı sözcüklerde dahi fonetik ses değişimleri 

neticesinde ortaya çıkabildiğini ifade ediyor [8, 69-70]. 

g ünsüzü [г] 

Tonlu ve patlayıcı bir ünsüzdür. Kazakçada inceltilerek telaffuz edilir ve iki ünlü arasında sızıcılaşır. Rusça 

kelimelerdeki g'ler ise Rusçada olduğu gibi biraz daha kalın söylenirler. 

ğ (g) ünsüzü [ғ] 

Tonlu ve sürekli, sızıcı bir ünsüzdür. Eski Türkçe’de yaygın olarak kullanılan bu ünsüz, ince karşılığı olan g gibi 

pek çok batı ağzında kaybolmuş, bazılarında ise w, v yahut u’ya dönüşmek suretiyle arkasında bir iz bırakmıştır [11, 

38]. Bu durum Kazak Türkçesi`nde de bulunmaktadır. 

j ünsüzü [ж] 

Dil önü, patlayıcı, tonlu, ünsüz sesi efade eder. Kazak Türkçesinde y- > j`ye dönüştürülen bir sestir. Karakalpak 

ve Kazakça’da j ünsüzünün özellikle çok sayıda söz başında kullanıldığı genellikle bir alıntı sözcüğe işarettir. j- 

sesini Türkçe’de asli olarak bulunduğunu söylemek zordur. Diyalektolog J. Dosqarayev’e göre “Kazakça’nın bazı 

ağızlarında c’nin j’ye dönüşüm süreci tamamlanmamıştır”[12, 139]. G. Karibayeva da c sesinin jè dönüştüğünü 

söyliyor. M. T. Tomanov, Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası “Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Fonetiği” adlı 

kitabında; Azerbaycan, Türkiye, Kırgız, Çuvaş gibi şivelerde j foneminden başka, affrikat c foneminin de (o дж diyor) 

bulunduğunu, yine de bu sesin varlığının bir iki Türk şivesiyle sınırlandırılamayacağını, Kazak, Tatar, Uygur, Özbek 

gibi Türk şivelerinde de bir ağız özelliği olarak var olduğunu söylüyor [8, 71]. 

18

Linguistics 

¹3-4 (11) 2016 

q ünsüzü [қ] 

Kazak Türkçesinin kendisine has, tonsuz, çukur dil arkası ve patlayıcı bir ünsüzdür. q sesi Kazak Türkçesinde en 

aktif kullanılan ünsüzlerden biridir. Sözcüklerin her hecesinde kullanılır. Tatarca’da ve Azerice’de kullanılmaktadır. 

Bazı Türki dillerde ise gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın G harfini karşılar. Arapçadaki Kaf ‏(ق)‏ sesini karşılar. Bazı 

lehçelerde ise gırtlaktan çıkarılan kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir. 

ñ ünsüzü [ң] 

Dil arkası, patlayıcı, tonlu ve nazal (burun yollu) bir ünsüzdür. Kazak Türkçesinde, diğer Türk şivelerinde olduğu 

gibi “Nazal n” (ñ) kelime başında görülmez. Çoğunlukla kelimelerin sonunda, bazen de ortasında görülür. 

Tatarcada Ñ, Türkmencede Ň harfi ile gösterilir. ñ ünsüzü, Özbek Türkçesinin kullandığı Kiril alfabesinde ng [нг] 

şeklinde iki ayrı ses olarak kullanıldı. Ancak 1990 yılında kabul edilen Latin alfabesinde ng [нг] yerine Latin 

alfabesindeki ñ harfinin kullanılmaya başlandığı belli. 

Sonuç 

Makalenin giriş bölümünde Kazak Türkçesinin menşeyi hangi ülkeler tarafından konuşulduğu, hangi dillere yakın 

olduğu, Kazakların çeşitli dönemlerde kullandıkları Arap, Latin ve Kiril Alfabeleri, Kazakistan`da önemli konu olan 

alfabe tartışmaları ve Kazak Türkçesinin ses yapısına ne gibi etkilerinin olduğu dile getirildi. Makalede alfabe 

konusundaki N. İ. İlminskiìn, Kazak Türkleri hakkında V. V. Radlovùn, V. V. Grigorievìn, V. A. Vasilievìn, Arap 

alfabesi temelinde Kazak Türkçesine uyarlama çalışması olan A. Baitursunulı`yın, I. Altınsarinìn eserleri temel 

alınmıştır. Kazak Türkçesi`nin “Fonetik”, yani “Ses Bilgisi”, ünlü ve ünsüz sesleri, Kazak fonetiğinin gelişme 

devreleri, tarihi ve gramerlik ses olayları ele alınmıştır. Kazak Türkçesinin konuşma dilinde bulunan ve yazıyla 

aksetmemiş bazı ses farkılaşmaları, Çarlık Rusya tarafından yapılan siyasi bir baskılarla defalarca değiştirilen 

Kazak alfabelerinin ses yapısına tesirleri ve çeşitli bilimadamlarının teklif ettiği türlü alfabe modellerine yer 

verilmiştir. 

Makalede bügünkü Kazak Türükçesindeki ünlülerin oluşum noktalarına göre, açıklık kapalılık dereceleine göre, 

dudaklaın durumuna göre ve ünsüzlerin oluşum noktaları bakımından, oluşum usulü bakımından ve temas 

dereceleri bakımından nasıl sınıfıandığı belli bir düzen içerisinde verilmiştir. 

Sonuç olarak Kazak Türklerinin bugüne kadar kullanmış oldukları alfabelerin tümü ele alındı diyebiliriz ve 

geçmişten günümüze gelen Kazak Türklerinin kullandığı Kiril alfabesinin, harf harf değişimleri incelendi. 

KAYNAKLAR 

1. E. A. Masanov (1966) “Очерк истории этнографического изучения казахского народа в СССР”, Almatı: 

Nauka Baspası, s. 74 

2. Қазақ тілінің тарихы мен Түркітану мәселелері (2011), Almatı: Ahmet Baitursınov adındaki Dil Bilim 

Enstitüsü Yayınları, s. 72-73 

3. A. Ospanova (2010) 1985-2009 yılları arasında Kazakistan`da Kazak Türkçesi ile yapılmış dilbilim çalışmaları 

üzerine bibliografya denemesi, İzmir: Yüksek Lisans Tezi, s. 20-24 

4. A. B. Jolşin (2014) “Қазақ Тілі Дыбыстарының Ахмет Байтұрсыновқа дейін зерттелуі”, ӘОЖ 

809.43.2:801.4, s. 5 

5. A. Baytursınov (1992) Til Tağılımı, Almatı: Ana Tili Baspası, s. 325. 

6. Q. Basımulı, (1932) Jaña ärip pen jaña emle jäne dıbıstarımızdıñ jikteri, s. 16. 

7. M. Ergin (1993) Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları, 20.baskı, s. 39 

8. M. T. Tomanov, (1981) Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası, Almatı: Mektep baspası, s. 17-71. 

9. M. T. Tomanov, (1988) “Qazaq Tiliniñ Tarihi Grammatikası”, Almatı: Mektep baspası, s. 49. 

10. R. Sızdıqova, (1983) “Söz Sazı”, Almatı: Ğılım baspası, s. 117. 

11. A. Von Gabain (2000) Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Merhmet Akalın, Ankara: TDK Yayaınları, 3.baskı, s. 

38. 

12. J. Dosqarayev (1963) “Qazaq Tili Tarihi men Dialektologiyasınıñ Mäseleleri”, Almatı: Ğılım Baspası, 5.baskı, 

s. 139. 

19

¹3-4 (11) 2016 

БОЛАТОВА ҚАЛАМҚАС 

БОЛАТҚЫЗЫ 

Қазақ инновациялық 

гуманитарлық заң 

университеті, т.ғ.к. 

20 

ШАЛҚАР 

ҚАРАТАЕВ 

Қазақ инновациялық 

гуманитарлық заң 


магистранты 

Көшпелі және рулық-тайпалық негізде құрылған 

халықтарда туыстық қатынастар қоғамдық қарымқатынастың 

негізін қалайтындығы белгілі. Рулас ағайын, 

туыс, жақын туыс, аталас, бір ата баласы, бір әке баласы 

арасында туыстық байланыстан туындайтын парыз 

міндеттер өте көп. Олар қазақтың ғұрыптық заңсалттарымен 

бекітілген, әр қайсысының орны бөлек. 

Қазақ халқының салт-дәстүрлері ағайын-жекжатқа 

байланысты. "Жігіттің үш жұрты болады: өз жұрты, 

нағашы жұрты, қайын жұрты" деген сөз туыстық қарымқатынастың 

бағытын орынды көрсетеді. Қандай туыстар 

өз жұртын жеті ұрпаққа тартып, атайды. "Жеті атасын 

білген -жетімдіктің белгісі" деген қазақ халқы барлығына 

ат қойып, затына сай атай білген. 

Ата-ананы қастерлеу қазақ халқының өнегелік салты. 

Бұған байланысты халық аузында жүрген көптеген мақалмәтелдер 

бар. Мысалы: "Ата-ананың кадірін-балалы 

болғанда білерсің, ағайынның қадірін-жалалы болғанда 

білерсің". "Ата деген жігітті, "жаным" десе болмас па!". 

Бір ата-анадан туған ұлдар мен қыздар бірі аға, бірі іні, 

әпкелі-сіңлілі, қарындас болады. "Ағасы бардың жағасы 

бар, інісі бардың тынысы бар" "Ағаға қарап іні өсер, апаға 

қарап сіңлі өсер" деп тегін айтылмаған. Ағасының әйелі 

кішілеріне жеңге, үлкендеріне келін болады. Апаларының 

күйеуі кішілеріне жезде, үлкендеріне күйеу бала болады. 

Ағасының әйелі інісінің әйеліне абысын болса, кішісі - 

келін. Қазақ халқында кіші келіндері абысындарының атын 

атамай, "жеңеше" деп атайды. Келіндері ата-енесін және 

күйеуінің бауырларын атымен атамау салты бар. Оларға 

отбасындағы орындарына, мінез құлықтарына қарай ат 

қояды. Күйеулерінің атын көпшіліктің алдында атамай, 

"отағасы", "біздің үйдің кісісі" т.б. осындай атаулармен 

атайды. Күйеуінің ағалары мен інілерін "қайын аға", "қайын 

іні" деп атайды. Қарындастары мен әпкелері келінге қайын 

апа мен қайын сіңлі. Оларға "әпке", қайын сіңлілерін 

еркелетіп "ерке қыз", "сұлу", "әдемі қыз" деген сияқты 

атауларды жеңге, келіндер шебер тауып қояды [1, 189 

б.]. 

Қазақ халқында туыстық атаулары өте көп. Бұндай 

атаулар туыстардың арасында жиі қолданылады. Бір 

адамның немесе ағайынды кісілердің қыздарына 

үйленген адамдар бір-біріне бажа болады. Әйелдерінің 

жасы кіші іні, сіңлісі мен туыстары балдыз деп аталады. 

Жезде мен балдыз арасындағы қарым-қатынастың өте 

қызық екені қалжыңдасқандарынан көрінеді. Балдызы 

Мақала қазақ отбасындағы туыстық қарымқатынастардың 

ерекшеліктерін сипаттайды. 

Отбасы аясындағы туыстық қатынастарды 

сипаттаумен қатар, мақала авторлары отбасылықтуыстық 

қатынастардың қоғам өміріндегі мүліктік 

және құқықтық мәртебесіне мән береді. 

Статья посвящена особенностям родственных 

взаимоотношений внутри казахской семьи. Наряду 

с описанием внутрисемейных отношений, 

немаловажное значение придается рассмотрению 

семейно-родственных отношений в плане изучения 

их имущественного и правового положения в 

социуме. 

The article is devoted to peculiarities of kinship within 

the Kazakh family. Along with the description of kinship, 

great importance is also attached to consideration of kinship 

in terms of studying their property and juridical status 

in the society. 

ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДАҒЫ ТУЫСТЫҚ 

ҚАТЫНАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

қалжыңмен жездемнің құлағын бұраймын деп ойнайды. 

Бөле деп бірге туған апалы-сіңлі кісілердің балаларының 

арасындағы туыстық қатынастың атауын айтады. Ерлізайыптылардың 

аталары, әкелері, үлкен ағалары туыс 

ағалары құда болады да аналары, әжелері, үлкен 

балалы-шағалы әпкелері құдағи болады. Іле-шатыстары 

бар құда адамдар құда-жекжат деп аталады. Құдаша 

мен құда бала деп ерлі зайыптылардың інілері мен сіңлі, 

қарындастары аталады. 

Адамның өзінің бел баласы - ұлы мен қызы. Ұлдан 

туған бала - немере, қыздан туған бала - жиен болады. 

Кейде немере жиендерін туған немерем немесе туған 

жиенім деп атайды. Осы немере мен жиеннен туған 

ұрпақ шөбере және жиеннен туған жиеншар деп 

аталады. Бұл үшінші ұрпақ болып саналады. Төртінші 

ұрпақты немере (шөпшек) және туажат дейді. Әрі қарай 

жалғасатын ұрпақтар үбірі мен шүбірлері деп аталады 

[2, 213 б.]. 

"Жігіттің үшінші жұрты нағашысы" делінген. 

"Балалығыңды сағынсаң - нағашыңа бар, жігіттігіңді 

сағынсаң -қайныңа бар" дегендей, нағашы жұртына 

жігіттің анасының туыстары жатады. Туыстық қатынасы 

жақын шағашылар - нағашы ата, нағашы әже, нағашы 

апа, шеше, нағашы аға мен жеңге, нағашы апа мен 

жезде, нағашы іні мен келін, нағашы қарындас пен 

нағашы апа, шешесінің сіңлісінің туған балалары 

бөлелер болып саналады. Бөлелер, егер шешесімен 

бірге туған қыздарын туса, туған бөле, ал нағашысының 

қыздарынан туса - немесе бөле делінеді [3]. 

Нағашы мен жиендер әрқашан бір-біріне батым 

болған. Қалжыңдасып ойнай білген. Жиені нағашысына: 

"Қырық серкешімді алуға келдім" деп, арнайы нағашылап 

барады екен. Қазақта "нағашылап келдің бе?", "жиендік 

жасайын деп жүрсің бе?" деген қалжың сөздер осыдан 

қалған. Төркіндеп келген шешесімен еріп келген 

кішкентай жиендеріне нағашыларының бәсіре мал атап, 

жас төлдерге ен салдыру салты болған. Бұл салт қазір 

де орындалады. Малды, дәулетті нағашылар ол 

төлдердің өсіміне тимей, жиені ер жеткенде енші қылып 

береді екен. Нағашыларының қолында тәрбиеленген 

жиендерін үйлендіріп, үйлі жайлы етеді. Қызынан туған 

жиенінің ұрпағы оның бабасынан жетінші атаға толғанда 

жетінші ұрпағы "туа жат" деп аталады. Бұл атаудың мәні 

жетінші ұрпақ туғанымен, ол жат деген ұғымды білдіріп 

тұр[4, 39 б.].

¹3-4 (11) 2016 

Халқымызды "Жиен ел болмас, желке ас болмас" деген 

мақалға қарсы келетін "Жиен ер болар - малы болса, 

желке ас болар - майы болса" деген мақалдың 

мағынасы- жиенді, қанша бағып тәрбиелесең де, сіңбейді 

дегенді білдіреді. Нағашы жұрты, қанша жақсы болса 

да, жігітке өз елі ыстық әрі қымбат. Атасы мен жері, елі 

басқа болғандықтан, нағашы мен жиен бірін-бірі 

күндемеген. Ағайын арасының ұсақ кикілжіңі олардың 

арасында жат қылық саналады. Біріне бірінің құрмет 

пейілдері таза болған. 

Жиын-тойларда ағайынның көмегі зор. Қазақ халқының 

салт-дәстүрлері ағайынсыз орындалмайды. 

"Туғаныңмен сыйласпасаң, кең дүниеге сыймассың", 

"Ағайын бірде араз, бірде тату", "Ырыс қашса да, туыс 

қашпайды" деген мақалдар ағайынның адам өміріндегі 

маңызды орнын көрсетеді. 

Қазақ халқында туыстық есеп еркектер тарапынан 

жүргізілгендіктен оның бабасынан бастап неменесіне 

дейін жеті атаға, яғни жеті ұрпаққа толады. Ал жетінші 

ұрпақ қазақта "немен", "шөпшек" атандыруы тегін емес. 

Айталық "немене" деген атаудың өзі не екені белгісіз деп 

сұрақ қойып, тұрған тәрізді, ал "шөпшекке" бұл атаудың 

мәні тіпті анық, Қазақ шөпшек деп ағаштың қурап, сынып 

түскен жіңішке бұтақтарын айтады. Осыған қарағанда 

жеті атаға толғанда сегізінші ұрпақтың туыстық мәні 

жойылып, олардың арасында туыстық қырым-қатынас 

үзіледі деген ұғымды білдіретін тәрізді. [4, 39 б.] 

Ағайын - туыс. Қазақ халқының салт-дәстүрлері ағайын 

-жекжатқа байланысты. "Жігіттің үш жұрты болады: өз 

жұрты, нағашы жұрты, қайын жұрты" деген сөз туыстық 

қарым-қатынастың бағытын орынды көрсетеді. Қандай 

туыстар өз жұртын жеті ұрпаққа тартып, атайды. "Жеті 

атасын білген -жетімдіктің белгісі" деген қазақ халқы 

барлығына ат қойып, затына сай атай білген. 

Ата-ананы қастерлеу қазақ халқының өнегелік салты. 

Бұған байланысты халық аузында жүрген көптеген 

мақал-мәтелдер бар. Мысалы: "Ата-ананың қадірінбалалы 

болғанда білерсің, ағайынның қадірін-жалалы 

болғанда білерсің". "Ата деген жігітті, "жаным" десе 

болмас па!". Бір ата-анадан туған ұлдар мен қыздар бірі 

аға, бірі іні, әпкелі-сіңлілі, қарындас болады. "Ағасы 

бардың жағасы бар, інісі бардың тынысы бар" "Ағаға 

қарап іні өсер, апаға қарап сіңлі өсер" деп тегін 

айтылмаған. Ағасының әйелі кішілеріне жеңге, 

үлкендеріне келін болады. Апаларының күйеуі кішілеріне 

жезде, үлкендеріне күйеу бала болады. Ағасының әйелі 

інісінің әйеліне абысын болса, кішісі - келін. Қазақ 

халқында кіші келіндері абысындарының атын атамай, 

"жеңеше" деп атайды. Келіндері ата-енесін және күйеуінің 

бауырларын атымен атамау салты бар. Оларға 

отбасындағы орындарына, мінез құлықтарына қарай ат 

қояды. Күйеулерінің атын көпшіліктің алдында атамай, 

"отағасы", "біздің үйдің кісісі" т.б. осындай атаулармен 

атайды. Күйеуінің ағалары мен інілерін "қайын аға", 

"қайын іні" деп атайды. Қарындастары мен әпкелері 

келінге қайын апа мен қайын сіңлі. Оларға "әпке", қайын 

сіңлілерін еркелетіп "ерке қыз", "сұлу", "әдемі қыз" деген 

сияқты атауларды жеңге, келіндер шебер тауып қояды. 

Қазақ халқында туыстық атаулары өте көп. Бұндай 

атаулар туыстардың арасында жиі қолданылады. Бір 

адамның немесе ағайынды кісілердің қыздарына 

үйленген адамдар бір-біріне бажа болады. Әйелдерінің 

жасы кіші іні, сіңлісі мен туыстары балдыз деп аталады. 

Жезде мен балдыз арасындағы қарым-қатынастың өте 

қызық екені қалжыңдасқандарынан көрінеді. Балдызы 

қалжыңмен жездемнің құлағын бұраймын деп ойнайды. 

Бөле деп бірге туған апалы-сіңлі кісілердің балаларының 

арасындағы туыстық қатынастың атауын айтады. Ерлізайыптылардың 

аталары, әкелері, үлкен ағалары туыс 

ағалары құда болады дағ аналары, әжелері, үлкен 

балалы-шағалы әпкелері құдағи болады. Іле-шатыстары 

бар құда адамдар құда-жекжат деп аталады. Құдаша 

мен құда бала деп ерлі зайыптылардың інілері мен сіңлі, 

қарындастары аталады. 

Адамның өзінің бел баласы - ұлы мен қызы. Ұлдан 

туған бала - немесе, қыздан туған бала - жиен болады. 

Кейде немере жиендерін туған немерем немесе туған 

жиенім деп атайды. Осы немесе мен жиеннен туған ұрпақ 

шөбере және жиеннен туған жиеншар деп аталады. Бұл 

үшінші ұрпақ болып саналады. Төртінші ұрпақты немесе 

(шөпшек) және туажат дейді. 

"Жігіттің үшінші жұрты нағашысы" делінген. 

"Балалығыңды сағынсаң - нағашыңа бар, жігіттігіңді 

сағынсаң -қайныңа бар" дегендей, нағашы жұртына 

жігіттің анасының туыстары жатады. Туыстық қатынасы 

жақын шағашылар- нағашы ата, нағашы әже, нағашы 

апа, шеше, нағашы аға мен жеңге, нағашы апа мен 

жезде, нағашы іні мен келін, нағашы қарындас пен 

нағашы апа, шешесінің сіңлісінің туған балалары 

бөлелер болып саналады. Бөлелер, егер шешесімен 

бірге туған қыздарын туса, туған бөле, ал нағашысының 

қыздарынан туса - немесе бөле делінеді. 

Нағашы мен жиендер әрқашан бір-біріне батым 

болған. Қалжыңдасып ойнай білген. Жиені нағашысына: 

"Қырық серкешімді алуға келдім" деп, арнайы нағашылап 

барады екен. Қазақта "нағашылап келдің бе?", "жиендік 

жасайын деп жүрсің бе?" деген қалжың сөздер осыдан 

қалған. Төркіндеп келген шешесімен еріп келген 

кішкентай жиендеріне нағашыларының бәсіре мал атап, 

жас төлдерге ен салдыру салты болған. Бұл салт қазір 

де орындалады. Малды, дәулетті нағашылар ол 

төлдердің өсіміне тимей, жиені ер жеткенде енші қылып 

береді екен. Нағашыларының қолында тәрбиеленген 

жиендерін үйлендіріп, үйлі жайлы етеді. 

Халқымызды "Жиен ел болмас, желке ас болмас" деген 

мақалға қарсы келетін "Жиен ер болар - малы болса, 

желке ас болар - майы болса" деген мақалдың 

мағынасы- жиенді, қанша бағып тәрбиелесең де, сіңбейді 

дегенді білдіреді. Нағашы жұрты, қанша жақсы болса 

да, жігітке өз елі ыстық әрі қымбат. Атасы мен жері, елі 

басқа болғандықтан, нағашы мен жиен бірін-бірі 

күндемеген. Ағайын арасының ұсақ кикілжіңі олардың 

арасында жат қылық саналады. Біріне бірінің құрмет 

пейілдері таза болған. 

Жиын-тойларда ағайынның көмегі зор. Қазақ халқының 

салт-дәстүрлері ағайынсыз арындалмайды. 

"Туғаныңмен сыйласпасаң, кең дүниеге сыймассың", 

"Ағайын бірде араз, бірде тату", "Ырыс қашса да, туыс 

қашпайды" деген мақалдар ағайынның адам өміріндегі 

маңызды орнын көрсетеді. 


1. Жігіттің үш жұрты: туыстық қатынастар хақындағы әңгімелер жинағы / құраст. Естенов А. -Алматы: Қайнар, 

1994 ж. -191 б. 

2. Ниязбеков М. Біз қалай туысамыз? - Алматы: Өнер, 1991 ж. -46 б. 

3. http://www.ethnonet.ru/ru/pub/0504-02.html 

4. Арғынбаев Х. Қазақ отбасы: қазақ отбасының кешегісі мен бүгінгісі жайындағы ғылыми зерттеу еңбек / Халел 

Арғынбаев. -Алматы: Қайнар, 1996 ж. - 285 б. 

21

¹3-4 (11) 2016 

Ýäåáèåòòàíó 

ЖИЛКИБАЕВА ГАУХАР 

АЙТБЕКОВНА 

Семей қаласының №3 

орта мектебінің қазақ тілі 

мен әдебиеті мұғалімі 

Әдебиет әлемінде ойып тұрып орын алатын, өшпес 

мұра қалдырған жазушы, тарихшы, драматург, 

аудармашы, белгілі абайтанушы Қайым (Ғабдұлқайым) 

Мұхамедханұлы 1916 жылдың 5 қаңтарында Семей 

қаласында дүниеге келген. 1924 жылы Жаңасемейдегі 

бастауыш мектепке оқуға түседі, 1932 жылдан бастап 

еңбекке араласа бастайды. 1935-1937 жылдары пән 

мұғалімдерін дайындайтын екі жылдық курста, 1937- 

1939 жылдары Семей педагогика институтының 

филология факультетінде оқиды. Институтты үздік 

бітіріп, мұғалімдік қызметке сонда қалдырылады. Сол 

кезеңде Абайдың республикалық әдеби-мемориалдық 

мұражайын құруға қатысып, оның алғашқы директоры 

болып қызметке тұрады. 

Қайым Мұхамедханұлының тұңғыш шығармалары 

баспасөз бетінде 1935ж.жарияланады. Жергілікті 

газеттерде әдеби-сын түрінде сегіз мақала жазылып, 

1939 ж. республикалық "Әдебиет және өнер" (№ 9) 

журналында "Абай атындағы Семей қазақ театрының 

шығармашылық жұмысы" туралы Е. Ысмаиловпен 

бірлесе отырып жазған мақаласы жарық көрді. 1937-1940 

жж Қ. Мұхамедханұлының 13 мақала, 20 өлең, 2 поэмасы 

басылып шығады. 

1940 жылдан бастап Жазушылар Одағының мүшесі 

Қайым Мұхамедхановты оқырман қауым ақын ретінде 

жақсы біледі. Оның "Ұстазыма", "Сүйемін, Отан-анамды", 

"Туған жерге" өлеңдері - асқақ та асыл сезіммен 

кестеленген ақындық күш-қуатының шынайы көрінісі. 

Жазушы Мұхамедханұлының драмалық шығармалары 

бір төбе. Драматургиядан: "Перне" /1944/, "Майданнанмайданға" 

/1947/, "Комиссар Ғаббасов" /1960/, "Ер 

Білісай" /1974/ атты туындылары - қоршаған ортадағы 

түрлі тартыстарды көрермен назарына қалтықсыз 

жеткізген сүбелі дүниелер. Олар әр кез республикалық, 

облыстық театрлар сахнасында күні-бүгінге дейін 

қойылып келеді. 

Қайым Мұхамедханұлы - түпнұсқа иесінің ойын 

тереңнен танып, тебірене толғайтын шебер аудармашы: 

әзірбайжан драматургі У.Гаджибековтың "Аршин мал 

алан" (1941, татар жазушысы Ш. Камалдың "Хажы әпенді 

үйленеді" (1967) пьесалары, татар поэзиясының классигі 

Ғ.Тоқайдың өлеңдері, сондай-ақ Н. Карамзиннің 

"Сормаңдай Лиза" хикаятын өлеңмен аударып, 

әдебиетіміздегі аударма жанрының дамуына үлкен үлес 

қосқан. 

Қайым Мұхамедханұлының ғылыми еңбегінің басты 

22 

Мақала әдебиеттанушы ғалым, жазушы, ақын Қайым Мұхамедханұлының 

өмірі мен шығармашылығына арналады. Автор Қайым Мқхамедханұлының 

шығармашылығы мен қоғамдық қызметіне шолу жасайды. 

Статья посвящена жизни и творчеству ученого литературоведа, писателя 

и поэта Каюма Мухамедханова. Автор статьи делает обзор творчеству и 

общественной деятельности Каюма Мухамедханова. 

The article is devoted to the life and works of literary scholar, writer and poet of 

Kayum Mukhamedkhanov. The author provides an overview of the creativity and social 

activities of Kayum Mukhamedkhanov. 

ОЙЫ ҰШҚЫР, РУХЫ БИІК, ЖАНЫ ТАЗА 

(ҚАЙЫМ МҰХАМЕДХАНОВТЫҢ ТУҒАНЫНА 

100 ЖЫЛ ТОЛУЫНА ОРАЙ) 

бақыты ұлы Абайдың өлмес те, өшпес мол мұрасын 

зерттеумен байланысты.1939 жылдан бастап, ол ұлы 

ұстазы М. Әуезовтің ақыл кеңесімен жас кезінен бастап, 

Абайдың ақындық мектебін зерттеумен айналысқан. 

Бірақ, өкінішке қарай, кандидаттық еңбегі тәркіленіп, 

сотталып кете барған. Алайда, қайтпас қайсар Қайым 

жасымаған. Соның айғағы ретінде, Абайдың ақындық 

мектебі туралы том-том кітаптары дәлел бола алады. 

Ал, Егемен ел атанып, Тәуелсіздікке қол жеткізген шақта 

кешегі Алаш көсемдері туралы өндіртіп жазған да осы 

Қайым еді. Соның басым бөлігі Семейдегі 

республикалық Абай қоры мен Алматыдағы "Атамұра" 

баспасының қамқорлығымен "Абайдың ақын шәкірттері" 

және "Абай мұрагерлері" деген атпен жарыққа шыққаны 

да көзі қарақты оқырманға белгілі. Абай мұрасын, оның 

ақын шәкірттерінің өмірі мен шығармашылығын 

зерттеумен айналысып, "Абайдың әдеби мектебі" деген 

атпен Ақылбай мен Мағауия Абай ұлдары, Әубәкір 

Ақылбайұлы, Әріп, Әсет жайлы мақалалар жариялайды, 

Абайдың бұрын белгісіз болып келген 9 өлеңін тауып, 

оларға түсінік жазып, ұлы ақынның 1945 жылы шыққан 

жинағына енгізеді.1951 жылы "Абайдың әдеби мектебі" 

деген тақырыпта қорғаған кандидаттық диссертациясы, 

"Абайдың ақындық айналасы", "Абай шығармаларының 

текстологиясы жайында" монографиялары - 

әдебиеттану ғылымына қосылған маңызды таптырмас 

туындылар болып табылады. 

Қайым Мұхамедханов - ақын. 1938 жылы Жамбылдың 

әдеби кызметінің 75 жылдығына арналған 

республикалық ақындар сайысында "Жамбыл" атты 

толғауы бас жүлдені жеңіп алды, ал 1945 жылы Қаз. ССР 

Мемлекеттік Гимнің авторы болуы ақынның шыққан 

биігін әйгілейтін межесі, ірі табысы еді. Абайтану - қазақ 

әдебиетін зерттейтін ғылымның құнарлы саласы. 

Сондықтан, ол әдебиеттанудың қашан да көкейтесті 

тармағы қатарында ғалымдардың қарамағында болмақ. 

Қайым Мұхамедханұлының ұзақ жылдар бойы ғылыми, 

әдеби шығармашылық және ұстаздық еңбегі жоғары 

бағаланып, ол КСРО медальдарымен, "КСРО халыққа 

білім беру ісінің үздігі", "Қазақ ССР ағарту ісінің үздігі" 

белгілерімен, Құрмет грамоталарымен наградталған. 

Қазақстан жазушылар Одағының Абай атындағы 

алғашқы Халықаралық сыйлығының, Қазақстан 

Журналистер Одағы сыйлығының, Халықаралық Абай 

академиясы сыйлығының, Қазақстан Республикасы 

Мемлекеттік сыйлықтарының иегері. Абай атындағы

Ýäåáèåòòàíó 

Алматы мемлекеттік университетінің профессоры, Қазақ 

ССР-нің мемлекттік әнұранының авторы (1945 ж.), КСРО 

жазушылар Одағының мүшесі (1940 ж.). Шәкәрім 

атындағы Семей мемлекеттік университетінің алғашқы 

құрметті профессоры, Семей, Аягөз қалаларының, Абай, 

Жаңасемей аудандарының құрметті азаматы. 

Дүниеден өткен соң аты аңызға айналып жатқан 

¹3-4 (11) 2016 

тұлғалар да аз емес. Көзі тірісінде аңызға лайық 

мәртебеге ие жандардың бірі - Қайым ақсақал еді. Өзінің 

саналы ғұмырында атақ үшін емес, ұлылар үшін қатал 

заманның қағидаларына мойынсұнбай азаматтығын 

сақтай білген, өткен ғасырдың арысы мен бүгінгінің 

аңызына айналған адам. Ұрпағына асыл мұра 

қалдырған Қайым Мұхамедханов мәңгі есте! 


1. Сейсенұлы Д. Абайдың аманатын ақтадық па? Белгілі абайтанушы ғалым, республика Мемлекеттік сыйлығының 

лауреаты Қ. Мұхамедхановпен сұхбат// Ертіс өңірі - 2003ж. 10 қаңтар - б.28 

2. Сұлтанбеков М. Жеңіске жету өнері… Қ. Мұхамедхановтың 90 жылдығына // Семей таңы - 2005ж. 24 маусым 

- б.5 

3. Төлеуғазықызы А. Рухы биік адам: ғұлама ғалым Қ. Мұхамедханов жайлы үзік әңгіме// Семей таңы - 2004ж.- 10 

қыркүйек - б.3 

4. Шаяхметұлы Қ. Бірегей тұлға: Ғибрат ғұмыр// Ертіс өңірі - 2006ж. 23 ақпан - б.15 

5. Еспенбетов А. Абайтанудың көрнекті қайраткері//Абай -2011ж. № 1-б. 50-52 

6. Қазақстан жазушылары: Анықтамалық//Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса Алматы: "Аң 

арыс" баспасы, 2009 жыл 

7. Ердембеков Б.Абайтану ілімінің білгірі Қ.Мұхамедханов 85 жаста.//Үш Анық 2001ж.-№4 -б.1 

23

¹3-4 (11) 2016 

Ïåäàãîãèêà 

НАРТАЙ ЧУЛТУКОВ 

"Болашақ" бағдарламасының 

2014-2015 жж степендиаты, 

Семей қаласындағы Назарбаев 

Зияткерлік мектебінің 

математика пәнінің 

оқытушысы 

24 

Мақала британдық оқушылардың математика пәніне деген 

қызығушылығы мәселелесін көтереді. Автор өзі жүргізген зерттеу 

нәтижелермен ұсынады. Нәтижелері графикалық диаграммалар түрінде 

ұсынылған. Автор математика пәнін тек мектеп бағдарламасының пәні 

ретінде ғана қарастырмай, оны күнделікті өмірмен байланыстыра отырып 

оқыту қажеттігі туралы дәлелдерін ұсынады. 

Статья поднимает вопросы интереса учащихся к изучению математики 

в школе. Автор делится результатами проведенного им исследования среди 

британских учеников. Результаты исследования даны в виде графических 

диаграмм. Автор делает акцент на то, что математику не нужно 

воспринимать только как предмет школьной программы, а учителям при 

обучении нужно связывать математику с потребностями повседневной 

жизни. 

The article takes up the question of learner's interest to studying mathematics in 

school. The author shares results of conducted research among British pupils. 

Results of research are given in the form of graphic diagram. The author lays an 

emphasis on fact that mathematics should not be perceived only as the subject of 

school program, but while teaching teachers need to connect mathematics with 

requirements of daily living. 

БРИТАНДЫҚ ОҚУШЫЛАРДЫҢ 

МАТЕМАТИКАҒА КӨЗҚАРАСЫ 

Ұлыбританиядағы тәжірибелік тағылымдама кезінде 

әрбір тағылымгер ұстаз өзінің шағын ғылымипрактикалық 

зерттеу жобасын жасады. Менің зерттеу 

тақырыбым "Британдық оқушылардың математикаға 

мәдени көзқарасы" деп аталды. Зерттеу жұмысы 

Ұлыбританиядағы бір мектептің 8-ші сынып 

оқушыларына сауалнама жүргізу арқылы жүргізілді 

(зерттеудің әдептілік принципіне сәйкес мектептің атауы 

мен оқушылар жайлы мағлұмат құпия күйінде 

сақталмақ). Бұл мақала - мектептегі зерттеу жұмысын 

жасаудың методологиялық ерекшеліктерін отандық 

әріптестермен бөлісу мақсатында ғана жазылып отыр. 

Айтпағымыз, бір ғана мектепке жүргізілген зерттеудің 

нәтижесін "Бүкіл Британдық балақайларға тән ұстаным" 

деген дедуктивті қорытынды жасаудан аулақпыз. 

Ең алдымен, "не себепті осы тақырып таңдалды?" 

деген сұраққа жауап берейік. Тақырыпты таңдауға түрткі 

болған - PISA (Programme for International Student Assessment) 

және TIMSS (Trends in Mathematics and Science 

Study) секілді халықаралық зерттеулері аясында 

оқушылардың ғылыми-жаратылыстану пәндерінен 

көрсеткен функционалдық сауаттылығы жөніндегі 

талдаулардың нәтижесі [1]. Сарапшылардың айтқанына 

сүйенсек, ер балалардың 

математикалық қабілеттері қыз 

балаларға қарағанда жоғары 

екенін аңғартады [2]. Осы 

ақпараттың ақиқаттығына көз 

жеткізу үшін шағын зерттеу 

жасап көруге тырыстық. Яғни, 

ғылыми негізі бар ақпараттарға 

сүйене отырып, "зерттелініп 

отырған топтардағы ұлдардың 

математикаға қызығушылығы 

мен математикалық білімдері 

қыздарға қарағанда жоғары 

болу керек" деген болжам 

(гипотеза) жасадық. 

Ал қазір, осы жобаның 

м е т о д о л о г и я л ы қ 

ерекшеліктеріне тоқталып 

өтейік. Зерттеу жұмысының 

мақсаты - әртүрлі деңгейлік 

топтардағы оқушылардың 

математика мен математиканы оқуға деген 

қызығушылығын анықтау болды. Сондай-ақ, "ер балалар 

қыздарға қарағанда математикаға расымен де қабілетті 

ме?" - деген сауалға жауап іздеп көру. Оқушылардан 

алынған сауалнамалық зерттеу бір сыныптың әр түрлі 

("жоғары", "орта", "төмен") деңгейлік топтарына жекежеке 


Зерттеудің объектісі етіп - Брайтон (Brighton) 

қаласындағы нақты бір мектептің 4 деңгейлік топтан 

құралған 8-ші сынып оқушыларын алдық. Олар: І жоғары 

топ (8AB-High1 (30)), ІІ жоғары топ (8CD1-High2 (15/ 

15)), ІІІ орташа топ (8CD3-Middle (29)) және IV төмен 

топ (8E+8F-Low(7/1; 11/6)). Сондай-ақ, ІІ-ші топ пен IVші 

топты жыныс бойынша да талдап көрдік. 

Сауалнама "Лайкерт шкаласы" бойынша жасалынған 

10 мәтіндік сауалдардан тұрды [3]. Көрсетілген мәтіндік 

сауалдармен оқушылардың қаншалықты деңгейде 

"келісетінін" не "келіспейтіндігін" көрсетуі сұралды (1-ші 

кестені қараңыз). Ал жиналған мәліметтер базасын 

арнайы SPSS (Software Package for Statistical Analysis) 

статистикалық анализ жасау бағдарламасы арқылы 

жүргіздік [4]. 

1-ші кесте. "Лайкерт шкаласы" бойынша 

сауалнаманың қазақша қысқартылған үлгісі


¹3-4 (11) 2016 

1. "Жыныс" бойынша талдау 

Енді, осы жүргізілген жұмыстың нәтижелерін көрейік. Сонымен, бізді қызықтырған сұрақ - "ер балалардың 

математикалық қарым-қабілеті қыз балалардан жоғары болады" деген болжамның қаншалықты дәл екеніне көз 

жеткізу. Олай болса, ІІ-ші (8CD1-жоғары деңгейлі сынып) және пен IV-ші (8E+8F-төмен деңгейлі сынып) топқа 

"жыныс бойынша" жүргізілген талдаудың нәтижесіне назар салайық (1-ші диаграмма). 

1-ші диаграмма 

Түсініктілік үшін, ағылшын тіліндегі сауал мен сыныптардың нәтижесін "+", "-" арқылы көрсетіп кетуді жөн санап 

отырмыз. "Жасыл" түс - параллель топпен салыстырғанда "жоғары" немесе қарастырылып отырған сұраққа 

байланысты "позитивті" жағы басым дегенді білдіреді. "Қызыл" - "негатив" немесе салыстырмалы түрде "төмендіктің" 

көрсеткіші (2-ші кесте). 

Сұрақтар 

Нәтиже 

8CD1«жоғары топ» 8E+8F «төмен топ» 

15 ұл 15 қыз 18 ұл 7 қыз 

I have always had high grades in maths + - + - 

I think that maths is important for my future life - + + - 

I think everybody should have to study maths - + + - 

At least one person in my family is good at maths - + + - 

Most of my friends are interested in maths + - + - 

In my primary school, I was good at maths + - + - 

I enjoy maths games such as Sudoku + - - + 

I would like to be better at maths - + - + 

Most people think maths is important + - - + 

0 

I feel I know enough maths for my future life - + + - 

2-ші кесте 

Байқағанымыздай, "жоғары" топта "позитивтер" ұлдар мен қыздарда бірдей. Ал "төменгі" топта ұлдардың көрсеткіші 

қыздардың жауабына қарағанда басымырақ, бірақ бұл жерде ұлдар мен қыздардың санына назар аудару керек. 

Яғни, "төменгі" топтағы ұлдардың саны қыздардан 2,8 еседей артық. Сол себепті, "төменгі" топта ұлдардың 

математикаға қабілеттілігі туралы нақты ештеңе айта алмаймыз. Дегенмен де, №1, 5, 6-шы сұрақтардың нәтижелері 

- екі топ бойынша да ер балалардың математиканы төменгі сыныптан бастап жақсы оқитындығын және олардың 

"математикаға қызығушылығы бар достарының" басымдығын айқын көрсетеді. 

25

¹3-4 (11) 2016 


Екі топтағы қыздардың ойлары №8 сұрақта ғана түйіскен, және осы сұрақ бойынша қыздардың көрсеткіші ұлдардың 

жауабынан анағұрлым артық. Демек, математикалық білімдерін тереңдетіп, оны ары қарай дамытуға деген 

қыздардың құлшынысы зор екенін аңғарамыз. Ал керісінше, "жоғары топ" ұлдарының № 2, 3, 8-ші сұрақтарға 

берген мардымсыз жауаптары - олардың болашақ жайлы көп бас қатырмайтынын және бекер алаңдаушылыққа 

салынбайтынын аңғартады. Сондай-ақ, адам санының айқын басымдығына қарамастан, "төмен" топтағы ұлдардың 

№ 7, 8, 9-шы сұрақтарға берген жауаптарының нәтижесі өте төмен. Есесіне, № 10-шы сұраққа: "менің болашағым 

үшін математикалық білімім жеткілікті" деп, сенімділікпен жауап берген. 

Сонымен, "жыныс" бойынша салғастырған екі деңгейлік топтың нәтижелерін біріктіріп, мынадай қорытындылар 

жасауға болады: 

1) № 1-ші және 6-шы сұрақтан көргеніміздей, қабілеттіліктің өзегі - бастауыш сыныпта алынған білім, яғни ер 

балалар бастауыш мектептегі алған білімдеріне сенімділігінің арқасында, келешегіне деген қобалжушылық сипатқа 

(№8) бой алдырмайды; 

2) жүргізілген зерттеудің нәтижесі, болжағанымыздай, ұл балалардың математикалық қарым-қабілеттері қыздарға 

қарағанда айтарлықтай артық екенін айқын көрсете алған жоқ. 

2. "Деңгей" бойынша талдау 

Зерттеудің келесі өзекті сұрағы - "деңгейлік топтардағы" оқушылардың математикаға деген жалпы көзқарасын 

анықтау болған. Болжам: "жоғарғы" деңгейлі топ студенттерінің математикаға көзқарасы "өте жоғары" және 

математиканы оқуға қызығушылығы қалған екі топпен салыстырғанда анағұрлым "басым" болу керек. 

Бұл мәселені 2-ші диаграмма негізінде талқылаймыз. 

2-ші диаграмма 

Бар мәліметтерге қазақша нұсқадағы 3-ші кесте бойынша анализ жасап көрейік. Мұндағы шартты белгілер төменде 

өсу ретімен белгіленген: "-" < "?" < "!" < "-" 

Сұрақтар 

I (30) 

жоғары 

ІІ (30) 

жоғары 

Нәтиже 

ІІІ (29) 

орташа 

IV (25) 

төмен 

1 Бұрын мен ылғи жақсы бағалар алатынмын ! + ? - 

2 Болашағым үшін математиканың орны зор деп ойлаймын - ? + ! 

3 Меніңше, әрбір адам математиканы міндетті түрде оқу 

керек 

4 Менің жанұямда, жоқ дегенде, бір адам математикаға 

жақсы 

? + ! - 

+ ! - ? 

26 

5 Менің достарымның көбі математикағы қызығады + ! ? - 

6 Бастауыш мектепте мен математикадан жақсы болғанмын ! + ? - 

7 Sudoku секілді математикалық ойындардан рахат табам + ? ! - 

8 Мен математикадан жақсырақ болуды қалаймын ? + ! - 

9 Көп адамдар математиканы «маңызды» деп санайды - ? + ! 

10 Болашағым үшін менің математикалық білімім жеткілікті + ! - ? 

3-ші кесте


¹3-4 (11) 2016 

Көріп отырғаныңыздай, "төменгі" топта "теріс" пікірлердің саны көп. Демек, "ғылымдардың патшасына" деген 

қызығушылықтың өшуі немесе бәсеңдуі сонау бастауыш сыныптан бастау алатынына № 1, 6-шы сұрақтың нәтижелері 

айқын дәлел деген тұжырым жасай аламыз. Бірақ бұл деректеме "төмен" топтардағы балақайлардың математикаға 

көзқарасы да сондай "енжар" деген сөз емес. Оған айғақ - № 2, 9-шы сұрақтың жауаптары, яғни "орта" және 

"төменгі" топтар осы № 2, 9-шы сауалдарда "екі жоғарғы" топтан мығым түскен. Біздің көңілімізде күдік тудырған да 

- осы екі сұрақ. Себебі, "ылғида математиканы жақсы оқыған", "әр адам математиканы міндетті түрде оқуы керек" 

деп бек түйген, "жанұясында жоқ дегенде бір адам математикадан жақсы" болған, "судоку секілді ойынды рахаттана 

ойнайтын", "болашағы үшін математикалық білімім жеткілікті" деп нық сеніммен жауап беріп отырған "жоғары топ" 

оқушылары, дәл осы екі сұрақты, яғни "математиканы маңызды" деп танымауы және "болашағы үшін математиканың 

еш маңызы жоқ" деп білуі, олардың математикаға қызығушылығы өзге екі топтан "артық" деген пікірді теріске 

шығарып тұр. 

Бұл сұраққа да жауап таптық. Жоғарыдағы аталғандардан кейін, мұғалімдермен мынадай бағыттарда қысқаша 

сұхбаттар жүргізілді: а) мұғалімдерге сауалнамалық зерттеудің нәтижелеріне қатысты пікірлерін білдіруге мүмкіндік 

берілді; ә) қордаланған мәліметтерді интерпритациялау үшін пән мұғалімдерінен сыныптың хал-ахуалы жайлы 

қосымша ақпараттар мен пікірлер алынды; б) 4 апта бойына зерттеу жүргізілген топтардың сабақтарына қатынастық. 

Сонымен қорытынды ой: 

1) "төмен" деңгейлі топтарда мұғалімдер оқушыларға өздерінің пәндерінің қаншалықты "маңызды" екенін және 

сол "пәнді" оқушылар оқымаса, онда өмірде көп нәрседен "құр қалатынын" бір сабақта бірнеше мәрте қайталап 

айта беретініне көз жеткіздік. Сыни ойлауы төмен оқушылар мұғалімнен "естігенін" ғана жазатын көрінеді; 

2) сонымен қатар, "төмен" деңгейлі топ оқушыларында "қозғалыс" жоқ. Жыл бойына аталған сыныптарды зерттеу 

кезінде, тоқсандық үлгерімдері бойынша белсенді оқушылардың "орта" топтан "жоғары" топқа, немесе керісінше 

ауысулар болғанын көзіміз шалды. Ал "төменгі" топтарда қандай да бір өзгеріс (ілгерілеу не кейіндеу) орын алағнын 

көрмедік. Бұл жерде айтпағымыз - комфортты зонаға үйренген оқушылар тоқсан соңында өзге (орташа, жоғары) 

топтарға ауысуға талпыныстар жасамайтынына куә болдық. Себебі, "жоғары" және "орта" топтарда оқу 

бағдарламасы бұл топтың бағдарламасынан өзгерек, талабы жоғарырақ [5]. Сондай-ақ, "төменгі" топтарда бала 

саны өте аз, мұғалім тарапынан талап болғанымен, оны "құлағына қыстыратын" бала жоқтың қасы; 

3) бастауыш сыныптан базалық білімнің дұрыс қалыптасуы қажет, яғни білім алуға деген құмарлықты оқушы 

бойына бүлдіршін кезінен сіңіріп, қажетті білімді дұрыс алудың мәдениетін қалыптастыру керек; 

4) "жоғары" деңгейлі топтарда, яғни критикалық ойлауы жоғары оқушылармен жұмыс жасағанда, оларға 

ненің "маңызды", ненің "маңызды емес" екенін мұғалім айтпайды, өздері шешеді. Бұл жайында "Британия 

мектептеріндегі талаптар" деген мақаламда астын сызып көрсетіп кеткен болатынмын. "Тұманды елдің партасынан 

тәлім алған түлек - сәттілік пен сәтсіздіктің өзіндік жауапкершілікке қалтқысыз бағынышты екенін әлдеқашан ұғып 

қойған" [6]. Бұл орайда британдық мектептің тәжірибиелі ұстаздары: "талғамы биік, талабы таудай оқушыларды 

қайталаумен қажалай бермей, шығармашылықтарын дамытатын шынайы өмір мен қоршаған ортадағы қызыты 

дүниелерді (несиені есептеу, мүліктің бағалары, сәулетті ғимараттар т.с.с.) есептеуге үйретуіміз қажет, яғни пәнге 

фанатизмдік көзқарас қалыптастыру керек" дейді. 

Бұл - біздің шағын зеттеудің нәтижесі ғана. Мақала өз әрекетін зерттеп, шығармашылығын дамытам деп жүрген 

әріптестерге оймақтай ой береді деген үміттеміз. 


1. Лапенко Л., "PISA в Казахстане: горькая реальность образования," 20 12 2011. [Онлайн]. Available: http:// 

cnoko.bbs-it.su/index.php?p=docs-view&s=F14D542892F13CE2&d=6C150BE39189347D. [Кірілген күн 03 2015]. 

2. "PISA 2012 results: The ABC of Gender Equality in Education: Aptitude, Behaviour, Confidence," OECD, 2012. 

[Онлайн]. Available: http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-gender.htm. [Кірілген күн 03 2015]. 

3. C. Vanek, "Likert Scale - What is it? When to Use it? How to Analyze it?," SurveyGizmo, 24 04 2012. [Онлайн]. 

Available: https://www.surveygizmo.com/survey-blog/likert-scale-what-is-it-how-to-analyze-it-and-when-to-use-it/. 

[Кірілген күн 02 2014]. 

4. "SPSS Statistics for Students: The Basics," Social Science Computing Cooperative, 5 11 2011. [Онлайн]. Available: 

https://www.ssc.wisc.edu/sscc/pubs/spss_students1.htm. [Кірілген күн 01 03 2014]. 

5. "Edexcel GCSE Guidance on tiering: Which tier to enter?," Pearson Education Ltd 2015, [Онлайн]. Available: http:/ 

/qualifications.pearson.com/en/qualifications/edexcel-gcses/mathematics-a-2010/teaching-support/which-tier-toenter.html. 

[Кірілген күн Наурыз 2015]. 

6. Н. С. Чултуков, "Ұлыбритания мектептеріндегі талаптар", Ертіс өңірі, p. 10, 3 Ақпан 2016. 

27

¹3-4 (11) 2016 


ТОЛЕУБАЕВА 

ГАУХАР 

ТОЛЕУБАЙҚЫЗЫ 

Семей қаласындағы 

№8 көркемдікэстетикалық 

білім және тәрбие беру 

мектеп-кешенінің 

биология мұғалімі 

АЙТКАЗИНА 

АРАЙЛЫМ 

СЕРИКБЕКОВНА 

Семей қаласындағы №8 

көркемдік-эстетикалық 

білім және тәрбие беру 

мектеп-кешенінің қазақ 

тілі және әдебиеті 

мұғалімі 

Мақала орта мектеп оқушыларының оқуға деген 

ынтасы мен үлгерімін арттыру мақсатында 

педагогикалық ұжымның бірлескен мониторинг 

жұмыстарын жүргізу мәселелеріне арналған. 

Авторлар "Lesson study" тәсілінің негізінде өздері 

жүргізген сабақтарды талдау тәжірибелерімен 

бөліседі. 

Статья посвящена вопросам совместного 

мониторинга, осуществляемого педагогического 

коллективом средней школы в целях повышения 

мотивации учащихся и улучшения их успеваемости. 

Автор статьи делятся собственным опытом по 

анализу проведенных ими уроков посредством 

методики "Lesson study". 

The article is devoted to the issues of joint monitoring 

carried out by a team of high school teachers in order to 

increase the motivation of students and improve their 

academic performance. The author share his own experience 

on the analysis carried out using the lessons of 

"Lesson study" techniques. 

ТӘЖІРИБЕНІ ЖАҚСАРТУДЫҢ 

ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ЖОЛЫ - САБАҚТЫ 

ЗЕРТТЕУ (LESSON STUDY) 

2015-2016 оқу жылында №8 мектеп-кешенінде деңгейлік сертификатталған мұғалімдердің ұйымдастыруымен 

"топтық жұмыстар арқылы оқушылардың коммуникативтік сауаттылығын арттыру" тақырыбында сабақты зерттеу 

іс-шарасы жүргізілді. Жалпы тәжірибені жақсартудың демократиялық жолы - сабақты зерттеу (Lesson Studу) екендігін 

тәжірибе барысында көз жеткізуге болады. Мұғалім тәжірибе саласындағы білімді жетілдіруге бағытталған, сабақтағы 

іс-әрекеттегі зерттеудің ерекше үлгісі болып табылатын педагогикалық тәсіл арқылы жауапкершіліктері әр түрлі үш 

деңгейлі оқушылардың белсенділігін арттырып, жалпы сыныптың білім сапасының ілгерілеуіне ықпал ете отырып, 

оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятуға әсер етеді. 

Алынған нысан бойынша білім деңгейі жоғары, орташа және төмен оқушылардың жұмыс барысының жоғары 

дәрежеге көтерілуін қамтамасыз ету мақсатында өткізілді. Осы орайда жүргізілген сабақты зерттеу негізінде 5 

отырыс болды. 

1-отырыста мектеп психологтары Қ. Халенова мен М. Ақтамбердинова және сынып жетекшісі О.Жұмағалиев, 

пән мұғалімдері: А.Мукатаева, А.Айтказина,Г. Мукашева, Г.Толеубаева, бақылаушы ұстаздар: Ғ.Батталова, 

А.Бұянбаева қатысты. Сынып жетекшісі жалпы сынып жағыдайына мәліметтер берді, "10 "А" сыныбында 16 оқушы 

бар. Сынып гуманитарлық бағытты таңдап отыр. Сыныптың барлық пәндерден білім деңгейі қанағаттанарлық, 

ҰБТ-дан төмен ұпай жинайды және орташа ұпайлары өте аз"-деген мәлімет берді. Психолог сынып оқушыларына 

психологиялық сараптама жасады. 

Сараптама қорытындылары келесі диаграммаларда көрсетілген: 

28


¹3-4 (11) 2016 

100% 

80% 

60% 

40% 

20% 

0% 

93% 93% 

Қиын емес 

6% 

Қиыншылықтар 

бар 

6% 

0% 0% 

Өте қиын 

Қазақ тілі 

Қазақ әдебиеті 

100% 

80% 

60% 

40% 

20% 

0% 

93% 

80% 


13% 

0% 6% 5% 


бар 


Орыс тілі 

Орыс әдебиеті 

80% 

60% 

40% 

20% 

0% 

80% 

73% 


13% 13% 

6% 

0% 


бар 


Қазақстан тарихы 

Дүние тарихы 

50% 

40% 

30% 

20% 

10% 

0% 

60% 

40% 

20% 

0% 

33% 27% 

47% 

33% 

20% 

Қиын емес Қиыншылықтар бар Өте қиын 

27% 

27% 20% 


60% 

53% 53% 


бар 

40% 

20% 20% 20% 


Геометрия 

Алгебра 

Физика 

Химия 

Биология 

100% 

80% 

60% 

40% 

20% 

0% 

100% 

80% 67% 


27% 

13% 

0% 6% 0% 6% 


бар 


География 

Информатика 

Ағылшын 

29

¹3-4 (11) 2016 


Соның негізінде математика, қазақ тілі, орыс тілі және биология пәндері мұғалімдері ұйымдасып сыныптың 

білім деңгейін көтеру мақсатында сабақты зерттеу негізінде 4 зерттеу сабағы берілді және білім деңгейіне 

байланысты А, В, С оқушылары таңдап алынып, өткізілетін пәндер анықталды. 

Жаңа әдіс-тәсілдерді тиімді пайдаланып жоспар құруды жүзеге асыра бастадық. Әрбір жоспарланған отырыстарда 

сабақтар талданып, келесі кезеңге өз барысымен жұмыстар жүргізіліп отырды. Іс-шара барысындағы кездескен 

кедергілер мен қиыншылықтарды жеңе отырып ыждахаттылықпен жұмыс жүргізілді. Оқушылардың пікірін ескере 

отырып қойылған мақсатымызға жеттік. 

Берілген зерттеу сабақтарының нәтижесінде: С деңгейлі оқушының өзіне деген сенімділігін арттырдық. В деңгейлі 

оқушы өз деңгейінен ілгерлеушілік байқалды. А деңгейлі оқушыдан көшбасшылық қасиетін анықтадық және білімінің 

бұрынғыдан оңтайланғанын байқадық. 

30


¹3-4 (11) 2016 

ЕСЖАНОВА ГҮЛНАРА 

БАҚЫТБЕКҚЫЗЫ 

ҚР Ұлттық музейінің кіші 

ғылыми қызметкері 

Кез-келген қоғамның ұйысып өмір сүруі мен жағымды 

қоғамдық қатынастар қалыптастыра алуы сол ортаның 

парасатық таным-түсінігімен өлшенетіні белгілі. Ол 

дегеніміз қоғамды құрайтын адамзаттың өзі өмір кешіріп 

отырған мекені, ел-жұрты, салт-санасы мен құндылықтар 

жүйесі. Дәл осы мақсатта жұмыс жасайтын қоғамдық 

мекеменің бірі музей деуге болады. 

Алайда бүгінгі күні Қазақстандағы музейлердің білім 

мекемелерімен байланысы айтарлықтай жолға 

қойылмаған. Бар болғаны жылына бір рет жергілікті 

музейге барып аралап қайтатыны болмаса, ғылымишығармашылық 

байланыс орнатып, үнемі байланыс 

жасайтын оқу орны да оған құлықты музейер де кемдекем. 

Оның да өзіндік себеп-салдары бар. Мәселен қазіргі 

таңдағы музейлердегі, әсіресе облыстық, аймақтық, 

жергілікті музейлердің материалдық, техникалық әлеуеті 

өте төмен деңгейде қалып отыр. Соның салдарынан 

көпшілік музейлер әлі күнге дейін кеңестік дәуірден 

қалған жәдігерлермен, ескі-құсқы жиһаздармен 

жабдықталған күйінде тұр. Көпшілік музейдің ғылымизерттеу 

бөлімдері жоқтың қасы. Мұның барлығы музей 

ісіндегі шешімін күткен түйіткілді мәселелер. Оның 

сыртында музейді білім беру саласында оңтайлы 

пайдаланудың әсері айрықша. 

Қазіргі заманауи жағдайда білім берудің болашағы 

қоғамның даму үдерісімен, ақпарат көлемінің ?р 

түрлілігімен анықталады. Т?уелсіздік алған жылдардан 

бері егемен еліміздің, қоғамымыздың ?леуметтік-саяси 

ж?не басқа да салаларында түбегейлі өзгерістер болып 

жатыр. Соның бірі - білім беру саласы. Қай кезеңде 

болмасын жас ұрпаққа білім мен т?рбие беру қоғам 

алдындағы ең маңызды, жауапты, іс болып қала береді. 

Сондықтан мемлекетіміздің даму, жаңару жолындағы 

жаңалықтары мен түрлі өзгерістері еліміздің білім беру 

саласынада түрлі мәнге ие болуы тиіс. Бүкіл ?лемдік 

білім беру кеңістігіндегі ұмтылыстар, қоғам дамуындағы 

қалыптасып отырған жаңа жағдайлар, тыңнан туындаған 

м?селелер, өзгеріп жатқан өмірге бейімделу қажеттігін 

туындатып отыр. Бұл бағытта музейлердің атқаратын 

ролі жоғары екендігін атауымызға болады [1, 13 б.]. 

Қазіргі әлеуметтік-мәдени кеңістікте музейлердің рөлі 

олардың білім беру қызметінің кең көлемде таралуымен 

және тереңдігімен ерекшеленеді. Қоғамның сұранысына 

сай музейлердің ақпараттық әлеуеті, олардың рухани 

және материалдық құндылықтардың түпнұсқасын 

сақтаумен және оны келешек ұрпаққа жеткізуі кәсіби 

қызметімен сәйкес келеді. Музейдің білім беру 

үдерісіндегі негізгі мақсаты - тұлғаның сол кезеңдегі 

тарихи-мәдени кеңістіктегі танымын арттыру. Музей 

қойылымдарындағы көрнекіліктер ұлттық мұрамұрағаттарды 

халыққа насихаттау арқылы рухани 

құндылықтарды қадірлеу, отансүйгіштік, адамгершілік 

Мақалада қазіргі мұражай ісі саласында қалыптасқан ахуал мен 

мұражайларды ашық білім беру кеңістігіндегі басты тәрбие 

орталықтарының біріне айналдыру мәселелері қарастырылған. 

Статья освещает нынешнее положение дел в музейном деле и 

перспективы развития музеев как неотъемлемой части открытого 

учебного пространства. 

The article elucidates current situation in museology and perspectives of development 

of museums as an integral part of the open educational space. 

ПАРАСАТТЫ ҰРПАҚ 

ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ 

МУЗЕЙДІҢ МАҢЫЗЫ 

деген сияқты баға жетпес құндылықтарды қалыптастыру 

мақсатында қызмет етеді. Мәдени - білім беру және 

ағарту бағытында ғылыми-ағарту музейлері кең ауқымда 

көпшілікке қолжетімді болып келеді. Білім беру 

мекемелеріндегі оқу музейлері туған жерді терең, жанжақты 

тани түсуге көмекші құрал болып табылады. 

Қазіргі жаҺандану заманында білім беру мекемелерінде 

адамзаттың рухани құндылығын сақтауға өз ықпалын 

тигізетін музейлердің рөлі маңызды. Музейлер әр типте 

боғанымен ортақ мақсатта қызмет етеді. Яғни, жас 

ұрпақты рухани тұрғыда бай мұрамен қаруландыру [1, 

52-54 б.]. 

Қазіргі кезде елімізде мұражай - ғылымның, білімінің, 

мәдениеттің қалыптасуына ықпал ететін ғылымитанымдық 

бағытта қызмет атқаратын өз алдына дербес 

мекеме. Музей - тарихи-ғылыми дерек ретіндегі 

ескерткіштерді, өнер туындыларын, мәдени 

құндылықтарды, т.б. мұраларды сақтап, жинақтап, 

ғылыми-танымдық қызмет атқарады. Музей заттық және 

рухани құндылықтарды танытуда, ғылыми тұрғыда 

зерттеп, оның нәтижелерін насихаттауда, осы негізде 

тәлім-тәрбие беруде маңызды рөл атқарады. Ол 

ғылымның, білімнің, мәдениеттің қалыптасуына ықпал 

ететін ғылыми мекеме ретінде өскелең ұрпақтың 

тәрбиесіне, тарихи сананың қалыптасуына ықпал етеді. 

Қазақ халқының болмыс-бітімін, асыл мұраларын, ұмыт 

болған тарихын қазіргі ұрпақтың жадында жаңғыртатын, 

санасына сіңіретін, сонымен қатар, ел тарихын барша 

әлемге паш ететін, шет елден келген қонақтарды өзінің 

әсемдігі мен жүйелілігі арқылы таңқалдыратын 

механизмнің бірі - музей болып табылады. Музей - өзінің 

жаратылысы жағынан ғылыми-зерттеу және мәдениағарту 

мекемесі болып табылады. Адамдардың бұл 

күнде тарихқа ден қоя зер салуы артқан жағдайда музей 

үлесіне үлкен міндет жүктеліп отыр. "Өткеніңді 

білмейінше, болашағыңды болжай алмайсың"- деген 

өткен халымызды ақтара қарап, бүгінгі күннің көкейкесті 

сауалдарына жауап іздейді, қоғамның бұдан былайғы 

заңдылықтарын түсінгісі келеді. Таным дүниесіне 

осылайша қарасақ, музей өткен мен болашақты 

жалғастырушы түйін болып табылады [2, 24 б.]. 

Музейдің негізгі мақсаты - жас буынның отбасы, атаана, 

қоғам, отан алдындағы жауапкершілік сезімін 

қалыптастыру, туған өлкенің табиғи байлықтарын сақтап 

құрметтеуге үйрету, еліміздің өткені мен бүгініне 

құрметпен қарау, адамгершілік-эстетикалық мәдениеті 

жоғары, ой-өрісі биік азамат ретінде қалыптасуына 

ықпал ету. Музейдің негізгі міндеттерінің бірі жастарға 

патриоттық тәрбие беру. Патриотизмге тәрбиелеудің 

негізгі көздеген мақсаты - өзінің бай тарихи тәжірибесіне 

сүйене отырып, келер ұрпақты еңбекке, өнер-білім 

машықтарын меңгеруге, отбасын, туған өлкесін, отанын 

31

¹3-4 (11) 2016 

сүюге, ар-намысын қорғауға, және т.б. ізгі адамгершілік 

қасиеттерге баулу. 

Жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде бұрынғы өткен атабабаларымыздың, 

алдымыздағы аға-апаларымыздың 

ерліктерін, өнегелі істері, ел үшін жасаған 

жақсылықтары, еткен еңбектерін дәріптеу - қазіргі 

кездегі басты мәселелердің бірі. Оқушы жастардың 

патриоттық тәрбиесі Қазақстанның әйгілі, ұлы 

адамдарының өмірлік іс-әрекеттерін үлгі етуден 

басталуы тиіс. Өз өмірін қазақ жерінің тұтастығын 

сақтап қалу үшін құрбан еткен халқымыздың ұлы 

батырларының ерлігі болашақ жастарға үлгі, сабақ 

болуы тиіс. Ғылыми-зерттеу жұмыстары мен мәдениағарту 

саласының тарихын, құнды жәдігерлер, мәдени 

мұраларды жинақтау, сақтау, насихаттау 


жұмыстарымен айналыса отырып музейлер руханимәдени 

және білімдік-тәрбиелік орасан зор әлеуетке 

ие. Осы ақпараттық әлеуетті тиімді пайдалану арқылы 

патриоттық рухы асқақ, азаматтық сана-сезімі биік, 

рухани-адамгершілік құндылықтары жоғары тұлға 

ретінде жастарға тәрбие беру мектеп мұражайларының 

басты міндеті [3, 35 б.]. 

Сонымен музей болашақта ашық білім беру 

кеңістігіндегі басты тәрбие орталығына айналдыру 

мәселесінің күн тәртібіне қойылатын кезі келді. Музейдің 

жас ұрпаққа Мәңгілік Елдің құндылықтарын бойына 

дарыту жолында көркемдік-эстетикалық тәрбие бере 

отырып, тұлғаны қалыптастырудағы маңызды білім 

мекемесі болумен қатар, ерекше ғылыми-зерттеу, мәдени 

институты ретіндегі рөлі зор. 


1. Тойлыбаева Ұ. Мұражай ісі - танымға жол // Мәдени мұра. - 2013. - №1. 

2. Оспанова Ә. Мектеп және мұражай педагогикасы // Қазақ тарихы. - 2009. - №1. 

3. Мұхамединова Н. А. Жиырмасыншы ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының мұраларындағы ұлттық 

құндылықтар негізінде оқушыларды отансүйгіштікке тәрбиелеу. - Алматы, 2006. 

32


¹3-4 (11) 2016 

ОМАРХАНОВА 

ШЫНАРГУЛ 

ЛАЗЕТБЕКОВНА 

Семей 

қаласындағы №8 

көркемдікэстетикалық 

білім және 

тәрбие беру 


физика пәні 


ТУСУПОВА 

АЙГҮЛ 

РАХЫМБЕКОВНА 

Семей 



білім және тәрбие 

беру мектепкешенінің 

қазақ тілі 

және әдебиеті пәні 


РАЗИНА 

КУРАЛАЙ 

МУРАТОВНА 

Семей 





география пәні 


БАТТАЛОВА 

ҒАЛИЯ 

АЛИМГАЗЫЕВНА 

Семей 





математика пәні 


МУКАТАЕВА 

АЙГУЛ 

КАЗТАЕВНА 

Семей 





математика пәні 


Мақала орта мектеп оқушыларының оқуға деген ынтасы мен үлгерімін арттыру мақсатында педагогикалық 

ұжымның бірлескен мониторинг жұмыстарын жүргізу мәселелеріне арналған. Авторлар "Lesson study" тәсілінің 

негізінде өздері жүргізген сабақтарды талдау тәжірибелерімен бөліседі. 

Статья посвящена вопросам совместного мониторинга, осуществляемого педагогического коллективом 

средней школы в целях повышения мотивации учащихся и улучшения их успеваемости. Автор статьи делятся 

собственным опытом по анализу проведенных ими уроков посредством методики "Lesson study". 

The article is devoted to the issues of joint monitoring carried out by a team of high school teachers in order to increase 

the motivation of students and improve their academic performance. The author share his own experience on the analysis 

carried out using the lessons of "Lesson study" techniques. 

LESSON STUDY ТӘСІЛІ - ТӘЖІРИБЕДЕ 

Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеу. Мұғалім еңбегінің негізі сабақты 

түрлендіріп өткізіп оқушы жүрегінен жол табу. Орыс ұлы педагогы К.Д.Ушинскийдің сөзімен айтқанда қазіргі 

заман талабына сай әр мұғалім өз білімін жетілдіріп ескі бір сарынды сабақтардың орнына жаңа талапқа сай 

инновациялық технологияларды қолданып білім беру жүйесін жандандыру. Бұл жөнінде ХХ ғасырдың басында 

М.Жұмабаев "Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да мектептің қандай негізде құрылуына барып тіреледі,,," 

деген еді. 

Мұғалімнің кәсіби білімін жетілдірудің ең бір тиімді әдісі бұл - Lesson Study. Lesson Study - мұғалімдер 

тәжірибесі саласындағы білім жетілдіруге бағытталған ынтымақтастық педагогикалық тәсіл. Зерттеу сабақтарына 

жоспарлау, оқыту, қадағалау, оқыту мен оқуды талдау, өз қорытындыларын тұжырымдап, құжаттарды бірлесіп 

жүзеге асыратын мұғалімдер тобы қатысады. Lesson Study кезеңдерін өткізген соң мұғалімдер педагогикалық 

тәсілдерді түрлендіріп немесе жетілдіріп, кейіннен ашық Lesson study , таныстырылым өткізу, баспада жариялау 

арқылы әріптестеріне таратады. 

Біз өз мектебімізде Lesson Study циклін өткізу үшін зерттеу жұмыстарын жоспарлап ұйымдастыратын 

мұғалімдердің зерттеу тобын құрдық. Топ мүшелері: Тусупова.А.Р. (қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі), 

Омарханова Ш.Л. (физика пәні мұғалімі), Разина Қ.М. (география пәні мұғалімі), Батталова Ғ.А. (математика 

пәні мұғалімі), Мұқатаева А.Қ. (математика пәні мұғалімі). 

Сабақты зерттеу жұмысының жоспары 

Тақырыбы: "Оқушылардың мағынаны ашып, ойлау дағдыларын жетілдіруде зерттеушілік әңгімені істәжірибеде 

қолдану тиімділігі" 

Өзектілігі: 8 "А" сыныбында кейбір оқушылардың сабаққа қатысу белсенділігінің төмендеуі, нәтижесінде білім 

сапасының төмен нәтиже көрсетуі 

Мақсаты: өзара іс-әрекет жасау арқылы бірлескен жұмыс нәтижесінде соңғы нәтижеге немесе мақсатқа 

жетуге оқушылар өзара ықпал етеді. 

Міндеттер: 

Мәселені талқылау үшін зерттеу тобының алғашқы отырысын өткізу (нені жақсарту керек?); 

Бірінші зерттеу сабағының жоспарын бірлесе құру; 

Оқушыларман сауалнама жүргізу; 

Бірінші сабақтың нәтижесін талқылау және екінші сабаққа бірлесе жоспар құру, 

Сабақ өткізу және А, В,С оқушыларын бақылау; 

Бірлесе отырып сабақтың нәтижесін талдау. 

Күтілетін нәтиже: 

33

¹3-4 (11) 2016 


Қол жеткізген дағдылар оқыту жүйесінде оқушылардың қажеттілігіне, заман талабына сәйкес оң нәтижесін 

көрсетеді. 

Пәнді тереңдете оқуға қызығушылығы артады; 

Білім сапасы артады. 

34 

Пәні 

Физика 

Қазақ тілі І. 

ІІ. 

ІІІ. 

География І. 

ІІ. 

ІІІ. 

Математика І. 

ІІ. 

ІІІ. 

Кезеңд 

ері 

І. 

ІІ. 

ІІІ. 

Іс-әрекет Жауапты мұғалім Бақылаушы 

мұғалімдер 

Жоспарлау Омарханова Ш.Л. Тусупова А.Р. 

Өткізу 

Батталова Ғ.Ә. 

Талқылау 

Разина Қ.М. 

Мұқатаева А.Қ. 

Жоспарлау 

Өткізу 



Өткізу 



Өткізу 


Тусупова А.Р. 




Омарханова Ш.Л. 




Бұянбаева А.Ә. 





Айтказина А. 


Мониторинг 

Пікірлер 

Рефлексия 

Оқушылармен 

сауалнама 

Кері байланыс 
















№8 мектеп-кешені 8 "А" сыныбында жүргізілген зерттеу сабақтарына рефлексивтік есеп 

8а сыныбындағы зерттеу сабағын өткізуді физика 

пәнінен бастадық. 

Сабақтың тақырыбы: "№4 практикалық жұмыс. Электр 

тізбегін есептеу". 

Ең бірінші оқушылардың барлығының сабаққа 

құлшыныстары мен қызығушылығын ояту, өз ойларын 

еркін жеткізуге үйрету, топпен жұмыс жасауға, бір-біріне 

ықпалдасып жұмыс жасауға үйретуді алдымызға басты 

мақсат етіп қойдық. Сондай-ақ сабақ барысында үш 

деңгейдегі оқушылармен жұмыс жасау жолдарын 

қарастырдық. Нәтижесінде А деңгейлі оқушының 

тобындағы оқушылардың көп қатысуын қадағалаймын 

деп өзін ұмытып кететіні, өзінің көшбасшылық рөлін 

толық түсінбейтіні байқалды. Ал сабақта зерттеудегі В 

оқушы белсенділік танытып, топпен де, жеке де табысты 

жұмыс жасағаны байқалды. С оқушы приборлармен 

жұмыс істегенде, тәжірибе жасағанда қызығатыны, 

әсіресе жұппен жұмыс жасағанда тапсырмаларды 

біршама жақсы орындайтыны байқалды. С деңгейлі 

оқушы өзі эсперимент жасап, оның нәтижесін түсіндіріп, 

байқаған құбылыстан қорытынды жасай білетіні сәтті 

болды. Сондықтан әдіс-тәсілдер ұтымды алынған, келесі 

сабақтарда С деңгейлі оқушының топта еркін жұмыс 

жасауына мүмкіндік жасау, А деңгейлі оқушының 

белсенділігін арттыруға көңіл бөлуіміз керек деген 

шешімге келдік. Таңдаған әдіс-тәсілдеріміз де тиімді 

болып, барлық оқушылар белсене қатысты. 

Екінші зерттеу сабағы қазақ тілі пәнімен жалғасты. 

Сабақтың тақырыбы: "Құрмалас сөйлемнен өткенді 

пысықтау". 

Сабақтың мақсаты: құрмалас сөйлем, оның түрлері, 

мағынасы, жасалу жолдары туралы алған білімдерін 

пысықтап, құрмалас сөйлем туралы өз ойларын түсіндіре 

алады. 

Сабақты "шашылған" өлең жолдарын құрастыру 

арқылы топқа біріктірілді. Қызығушылықты ояту сәтінде 

кластер әдісі қолданылды. Оқушылар салалас, сабақтас, 

аралас құрмалас сөйлемнің түрлерін жіктеді. Топтық 

жұмыс оқушылардың өзара пікірлесіп, ой бөлісуіне, өз 

ойларын еркін жеткізуіне, сыныптастар арасындағы 

қарым-қатынастың артуына оң әсерін тигізді. Осы жұмыс 

барысында С деңгейлі оқушы өз мүмкіндігіне қарай 

белсенділік танытты, оны бақылаушы әріптесіміз де 

сабақты талқылау барысында атап өтті. Сабақтың келесі 

кезеңі жұптық жұмыспен ұйымдастырылды - "Rally Robin" 

әдісі, жұппен жұмыс "артығын тап". Оқушыларға 4 

сөйлем жазылған карточкалар таратылады, әр оқушы 

тақырыпқа байланысты дұрыс емес жауапты дәптеріне 

жазады. Жұбымен карточкамен ауысады. Жұбы тағы бір 

артық сөйлемді дәптеріне жазады, соңынан жұптасып 

талқылап, екі дұрыс жауаптың қалу себебін түсіндіреді. 

Осы кезеңде сыныптағы барлық оқушы тапсырмамен 

қамтылды, біршама оқушылардың жауаптары 

тыңдалды. Кейбір төмен деңгейлі оқушыларға 

жұптарының көмектескені көрініп тұрды, дегенмен 

олардың дұрыс жауап беруге талпынуының өзі - әдістің 

оңтайлы қолданылғаны. Сондықтан жұптық жұмысты 

ұйымдастыруда осындай әдістерді қолданудың 

тиімділігін түсіндім. В деңгейлі оқушы сабақтың осы 

кезеңінде нақты, толық жауап беруге тырысты. Ақмарал 

жекелей тапсырмалар орындағанды жақсы көреді, 

топтық жұмыста өзінің мінезінің ұяңдығынан өз қабілетін 

толық көрсете алмайтынын аңғардық. Жекелей 

тапсырма берілсе, жауапкершілікпен орындайды және 

ойын ашық, түсінікті жеткізе алады. 

Сабақтың келесі кезеңі - ой толғаныс кезеңінде РАФТ 

әдісін қолданылды. 

Рөл - қарағай 

Аудитория - адамзат 

Форма - монолог 

Тақырып - экология 

Оқушыларға "Қарағайдың мұңы" деген тақырыпта 

монолог жазу тапсырылды. Осы кезеңде орта деңгейлі 

оқушының шығармашылық жұмысы көпшіліктің 

көңілінен шықты және сабаққа қатысып отырған 

мұғалімдердің қолдап қол соғуы да оқушыны 

шабыттандырып, қолпаштағандай болды. 

Сабақты "Серпілген сауалдар" ойынымен 

қорытындыладық. Ойынды А деңгейлі оқушы 

ұйымдастырды. Сұрақты оқушы өзі құрастырып әкелді. 

Айгерімнің сыныптастарынан жауап алу барысында 

сыныптастары үшін жауапкершілікті сезінгені, 

жанашырлығы ерекше көрініп тұрды, мұны бақылаушы 

пән мұғалімдері де атап өтті. 

Зерттеу сабағы барысында алдағы уақыттағы істәжірибемде 

оқушылардың сөйлеу және тыңдау 

дағдыларымен, тіл жұтаңдығымен , балалардың өз ойын 

дәлелді жеткізуге машықтандыру керектігін түйдік.


Кезекті зерттеу сабағын география пәні бойынша өтті. 

Сабақтың тақырыбы "Сауыр-Тарбағатай тауы" деп 

аталды. Өзімнің алдыға қойған Сабақтың мақсаты: 

Сауыр-Тарбағатай тауын білу, Сауыр-Тарбағатай 

тауының басты ерекшеліктері мен айырмашылықтарын 

түсіну және табиғат байлықтарын өз қажетіне қолдану, 

картамен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру, топтық 

жұмыс арқылы бірлесе шешім қабылдауға, белсенді 

жұмыс жасауға жетелеу; 

Осы мақсаттардан күтілетін нәтиже: Сауыр-Тарбағатай 

тауын біледі, Сауыр-Тарбағатай тауының басты 

ерекшеліктері мен айырмашылықтарын түсінеді, Сауыр 

-Тарбағатай тауының басты байлықтарын өз қажетіне 

қолданады, картамен жұмыс жасай алады. 

Сабақ "сұрақ-жауап" әдісімен басталды. Үй 

тапсырмасын (топ бойынша) "Сандар сыр шертеді", "Иә" 

және "Жоқ" әдісі, картаға тиісті географиялық 

аймақтарды орналастыру әдісі арқылы тексерілді. Ал 

оның жауаптарының дұрыстығын жұптардың бірін-бірі 

тексеруі арқылы айқындап берді. Сабақтың келісі 

бөлімінде "Сауыр-Тарбағатай тауы" туралы бейнежазба 

көрсетіліп, оқушылар сабақтың тақырыбын өздеріне 

анықтады. Осыдан кейін жаңа сабақтың мақсатын 

оқушылармен бірге айқындауда оқушыларға "Сауыр- 

Тарбағатай тауы" тақырыбын өтпес бұрын алдарыңа 

қандай мақсат қоясыңдар?" деген сұрақ қойылды. 

Оқушылар "Сауыр-Тарбағатай тауы" туралы мәлімет 

аламыз, географиялық орнын анықтаймыз, табиғат 

зоналарымен, өсімдік, жануарларымен танысамыз, 

сұрақтарға жауап береміз" деп өз ойларын білдірді. 

Сабақты жоспарлау барысында "Оқушылар мақсат 

қойғанда қинала ма екен, қалай жауап береді екен?" 

деген күдік пайда болған. Бұл оқушылардың өздігінен 

оқуға, реттелуге бейімделгені, дағдылана бастағаны 

екенін аңғардық. Оқушыларыммен бірге сабақтың 

мақсатын айқындап алғаннан кейін, 3 топқа тапсырма 

бердім. Топтар өз тапсырмаларын постер арқылы 

жеткізуге тырысты. Бұл тапсырманы оқушыларым сәтті 

атқарып шықты. Олар бар күш-жігерін салып түсіндіруге 

тырысты. Бұл тұста зерттеуге алған үлгерімі жақсы 

оқушылардың белсенділіктері анық байқалды. (Талантты 

және дарынды балаларды оқыту) 

Оқушылар жаңа сабақты бір-біріне түсіндіріп жатқанда, 

тапсырмалар орындаған кезде олардың жанына үлгерімі 

жақсы оқушы сабақты талқылауда, достарына түсіндіруде 

белсене жұмыс жасап жатқанын , оқушыларымның 

мұқият тыңдап отырғанын, ұтымды сұрақтар дайындап 

жатқандығы байқалды. Жаңа сабақты топта талқылап, 

тақырыпты түсіндіруде ,бір-біріне сұрақ қоюда оқушылар 

белсене қатысты. Яғни топтық жұмыстың пайдалы жағын 

осы арқылы дәлелдеуге болады. Сыныптағы оқушылар 

топта бағаланатын болғандықтан барлығы белсене жұмыс 

жасауға тырысады. Белсенді оқушыға қарап өзін-өзі 

реттейді. Өзіне сын көзбен қарауға үйренеді. 

Ал енді сабақты қортындылау, бекіту ретінде "Кір 

жаятын жіп" әдісі бойынша жаңа сабақтан алған жаңа 

сөздерді жіпке ілгізу арқылы, оқушылардың білімдері 

жинақталды. "Венн диаграммасы" әдісі арқылы 

¹3-4 (11) 2016 

оқушылар таулардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын 

көрсете алды. Бұл тапсырмаға жауап беруге 

барлық оқушылар талпынды, бірақ В, С деңгейлі 

оқушыларға арнайы сұрақ қойылғанда олар 

ұқсастықтарына жауап бергенімен, айырмашылық-тарын 

түсіндіріп бере алмады. Көмекке басқа оқушылар келді. 

Бірақ осы сабақ барысында В,С деңгейіндегі 

оқушыларымның белсенділігі аздау болды. Келесі 

сабақтарда әсіресе осы екі оқушыға көп көңіл бөлу 

керектігін түйдік. Жалпы сабақта оқушылар белсене 

қатысып, қызығушылық танытқаны байқалды. 

Зерттеу сабағын математика пәнінен сабақ жүргізумен 

жалғастырдық. Сабақтың тақырыбы: "Квадрат 

теңсіздіктерді шешуге есептер шығару" 

Сабақта 7 модульді ықпалдастыра отырып, топпен 

жұмыс жүргізілді.Топқа оқушылар квадрат теңсіздіктердің 

түрлеріне байланысты біріктірілді. Психологиялық 

жағымды ахуал туғызу мақсатында топ мүшелері бірбіріне 

жақсы тілек тіледі. Топқа бөліну арқылы квдрат 

теңсіздіктердің түрлерін еске түсірді. Алгебра пәнін оқу 

оқушылардың қызығушылығымен байланысты болса, 

бұл оқушылардың ойлауын дамытуға, жаңа немесе түрлі 

дерек көздерін интернет жүйесінен алуға мүмкіндік 

жасайды . АКТ-ны тиімді қолданып оқытудың мақсаты - 

оқушының пәнді жан-жақты, терең түсіну қабілетін 

дамытып, кез-келген жағдайда алған білімін тиімді 

пайдалана білуіне септігін тигізу. Сондықтан сабақты 

АКТ-ны қолдана отырып сын тұрғысынан ойлаудағы 

Блум таксономиясы арқылы жүргізуді тиімді деп шнштік. 

Білу деңгейінде "Конверттегі хат" стратегиясы бойынша 

квадрат теңсіздік анықтамасын,түрлерін еске түсірді, В 

деңгейдегі оқушы конверттегі сұраққа жауап берді. Ал 

түсіну сатысында постерді қорғау арқылы квадрат 

теңсіздіктерді шешудің тәсілдері туралы не 

білетіндігін,парабола әдісі мен интервалдар әдісінің 

ерекшеліктерін, ұқсастықтарын айтты. Қолдану 

деңгейінде "Қатесін тап" тәсілін пайдаланып ауызша 

есептер шығарту арқылы оқушылардың сөйлеу 

дағдысын, байқағыштық қасиеттеріне басымдық жасадық. 

Тақтаға есеп шығарту арқылы оқушылардың есептеу 

дағдыларын арттыруды көздедім,оқулықпен жұмыс 

болды. А деңгейлі оқушы тақтада есепті орындады, 

есептің шығарылу жолын түсіндіріп берді.Талдау 

деңгейінде есептерді шығару барысындағы тиімді 

тәсілдер қарастырылды, оқушыларға деңгейлік 

тапсырмалар беру арқылы өз мүмкіндіктерін байқап, 

дұрыс шешім қабылдауға, өздерінің білім деңгейлерін 

шынайы саралауға мүмкіндік берілді. Сабақта формативті 

бағалауды,критериалды бағалауды пайдаландым. Кері 

байланыс "3 минуттық үзіліс" стратегиясын қолдану 

арқылы жүзеге асырылды. Жоғарыда аталған тәжірибе 

менің оқу мен оқытуға көзқарасымызды өзгертті. Сабақ 

беруде жаңа әдіс - тәсілдерді тиімді пайдалана білу, дұрыс 

жоспар құру оқушыларды ынталандырып, өзара қарым - 

қатынастарының жақсаруына, өзін - өзі дұрыс бағалауына 

, өздігінен білім алуына мүмкіндік береді, сыни тұрғыда 

ойлауын жетілдіреді. 

Зерттеу сабақтарынан көріністер: 

35

¹3-4 (11) 2016 Ïåäàãîãèêà 

СУСКИНА ОЛЬГА 

НИКОЛАЕВНА 

учитель химии средней школы 

№1 им. Н.Г.Чернышевского 

г.Семей 

Бұл мақала химия пәнін оқыту барысында оқушылардың ғылыми 

сауаттылықтарын дамыту мәселелеріне арналған. Мақала авторы 

функционалды сауаттылық ұғымын, сонымен қатар жалпы ғылыми 

сауаттылық бағыттарын қарастырады. Мақалада оқушылардың 

функционалды сауаттылығын қалыптастырудағы заманауи химия 

сабағының мүмкіндіктері қарастырылады. 

Статья посвящена вопросам развития естественнонаучной 

грамотности учащихся в процессе обучения химии. Автор статьи 

раскрывает понятие функциональной грамотности, а также описывает 

области естественнонаучной грамотности. В статье представлены 

возможности современного урока химии для формирования функциональной 

грамотности школьников. 

The article is devoted to the development of natural science literacy of students 

in chemistry learning. Author of the article reveals the concept of functional literacy, 

as well as describes the field of natural science literacy. The article presents 

the possibilities of modern chemistry lesson for the formation of functional literacy. 

РАЗВИТИЕ ЕСТЕСТВЕННОНАУЧНОЙ ГРАМОТНОСТИ 

УЧАЩИХСЯ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ХИМИИ 

В настоящее время образование, как и все общество, 

претерпевает существенные изменения. Современная 

школа должна формировать такое качество, " как 

профессиональный универсализм - способность менять 

сферы и способы деятельности. Компетентностный 

подход выдвигает на первое место не 

информированность учащихся, а умение решать 

проблемы во всех областях жизнедеятельности. Ядром 

этого процесса является функциональная грамотность 

учащихся" [1, 38]. 

В инструктивно-методическом письме "Об особенностях 

преподавания основ наук в общеобразовательных 

организациях Республики Казахстан в 2015-2016 учебном 

году" существенное внимание обращается на развитие 

функциональной грамотности учащихся. "Под 

функциональной грамотностью понимается способность 

использовать знания, умения, навыки (ЗУН), 

приобретенные в школе для решения широкого диапазона 

жизненных задач в различных сферах человеческой 

деятельности, а также в межличностном общении и 

социальных отношениях" [2, 4]. 

Одним из видов функциональной грамотности 

школьников является естественнонаучная грамотность. 

"Естественнонаучная грамотность-способность 

использовать естественнонаучные знания, выявлять 

проблемы и делать обоснованные выводы, необходимые 

для понимания окружающего мира и тех изменений, 

которые вносит в него деятельность человека, а также 

для принятия соответствующих решений" [2, 5]. 

К областям естественнонаучной грамотности 

относятся: 

1. Узнавание жизненных ситуаций (контекст); 

2. Понимание окружающего мира на основе научных 

знаний (знание); 

3. Демонстрирование компетенций, применение 

научных знаний для объяснения естественнонаучных 

явлений (компетенции); 

4. Интерес к естественнонаучному знанию, включение 

естественнонаучной любознательности в собственную 

систему ценностей (аффективный компонент) [3,с.9]. 

Уроки химии предоставляют современному педагогу 

большие возможности для развития функциональной 

грамотности школьников. "Формирование представлений 

и понятий о веществах и их превращениях в курсе 

химии, а на основе этого и теоретических обобщений 

невозможно без конкретного наблюдения за этими 

веществами и без химического эксперимента. В то же 

36 

время для объяснения сущности наблюдаемых 

химических явлений и процессов, протекающих в ходе 

выполнения химического эксперимента, от учащихся 

требуется хорошее знание теоретического материала. 

Кроме того, химический эксперимент играет важную роль 

в формировании умений и навыков для проведения 

опытов, т.е. предметных компетенций" [4, 8]. 

В процессе преподавания должны применяться все 

формы проведения учебного химического эксперимента, 

но с разными педагогическими целями. Демонстрации 

и лабораторные опыты проводятся в основном для 

объяснения нового учебного материала, а 

самостоятельные практические работы организуются 

для закрепления пройденного материала, для контроля 

знаний и для развития практических навыков, то есть 

для формирования предметных компетенций. 

Химический эксперимент активизирует учебно - 

познавательную деятельность школьников, их 

самостоятельность и развивает функциональную 

грамотность. 

Для формирования естественнонаучной грамотности 

учащихся и для проверки ее уровня целесообразно 

использовать на уроках исследовательские задания, 

ориентированные на практику. Данные задания 

основываются на теоретическом учебном материале и 

отличаются тесной связью с жизненными ситуациями. 

Например, на уроке химии в 9 классе по теме: 

"Гидролиз солей. Значение гидролиза солей в биосфере. 

Понятие о водородном показателе, кислотно-щелочном 

балансе в организме" можно применить задачу 

следующего содержания. "Для определения кислотности 

среды исходным сырьем могут служить растения: 

многие цветы, плоды, ягоды, листья и корни содержат 

окрашенные вещества, способные менять свой цвет в 

кислой и щелочной среде. Так, отвар из цветков ириса 

синего цвета в кислой среде становится красным, в 

щелочной среде - зеленоватым. Используя 

растительные индикаторы, определите, какую реакцию 

(кислую, щелочную или нейтральную) имеют 

встречающиеся в быту растворы и пищевые продукты: 

лимонный и яблочный соки, чай с сахаром, раствор 

мыла, газированная вода, мясной бульон, раствор соды 

в воде, кефир, молоко. Составьте план исследования 

растительных индикаторов" [5, 25]. 

При изучении данной темы в качестве примера можно 

привести еще одну подобную исследовательскую задачу. 

"Проведите сравнительный физико-химический анализ


воды, взятой из разных источников, использую методики 

определения физических показателей качества, 

определения кислотности, содержания хлоридов, 

сульфатов, карбонатов. Для нормальной жизнедеятельности 

живых организмов в воде требуется определенное 

значение рH. Например, минимальное значение рH, при 

котором еще живут моллюски, составляет 6,0, поденки 

- 5,5, тритоны - 5,0, окуни - 4,5. Определите, какие из 

перечисленных животных могут жить в водоемах, из 

которых были взяты пробы воды для вашего 

исследования" [5, 25, 26]. 

Использование информационно - коммуникационных 

технологий также имеет большое значение для развития 

естественнонаучной грамотности учащихся. "Умение 

проводить, наблюдать и объяснять химический 

эксперимент является одним из самых важных 

компонентов химической грамотности. Работа в 

химической лаборатории с веществами и 

оборудованием, несомненно, имеет первостепенное 

значение для развития навыков постановки 

эксперимента. Но информационные технологии при 

обучении химии незаменимы в том случае, если идет 

изучение токсичных или взрывоопасных веществ. В этом 

случае возможность проведения эксперимента в 

виртуальном мире является единственной" [6, 92]. 

Применение компьютерной техники на уроке организует 

полноценную познавательную деятельность и учителя, 

и учеников, что положительно влияет на формирование 

¹3-4 (11) 2016 

предметной грамотности школьников. 

Для развития функциональной грамотности учащихся 

на уроках современный педагог должен уметь: 

1. Применять в процессе обучения дидактические и 

мультимедийные ресурсы; 

2. Развивать у школьников навыки самостоятельной 

работы с различными источниками информации; 

3. Формировать у ребят навыки характеристики, 

сравнения, анализа и обобщения учебного материала; 

4. Осуществлять связь обучения с жизнью; 

5. Организовать самостоятельное выполнение 

учениками лабораторных опытов, практических работ 

и исследовательских проектов; 

6. Использовать в процессе обучения региональный 

компонент, а также материал об охране окружающей 

среды от химического загрязнения [2, 143]. 

В настоящее время учитель должен заниматься не 

только теоретической подготовкой школьников, но и 

подготовкой их к реальной жизни. Он должен 

формировать у обучающихся способность и готовность 

к освоению знаний, к их самостоятельному пополнению, 

способность к сотрудничеству и коммуникации, к 

решению личностно и социально значимых проблем. 

Сегодня одним из актуальных направлений в 

образовании является формирование обще учебных 

умений, которые в будущем помогут выпускнику школы 

решать задачи жизненного и практико - 

ориентированного характера [7, 168]. 

ЛИТЕРАТУРА 

1. Сорокина Н.Н. Использование развивающих технологий - результат продуктивности формирования 

функциональной грамотности младших школьников // Евразийское образование. 2015. №7. С.38. (Журнал). 

2. Об особенностях преподавания основ наук в общеобразовательных организациях Республики Казахстан в 

2015-2016 учебном году: инструктивно-методическое письмо от 18 мая 2015г. Протокол №4 // Астана: 

Национальная академия образования им. И.Алтынсарина. - 2015. -Ст. 232. 

3. Троеглазова Г.В. Развитие естественнонаучной грамотности на уроках химии // Химия в Казахстанской школе. 

2013 . №3. С.9. (Журнал). 

4. Егорина Е.К. Химический эксперимент на уроках химии - как средство формирования предметных ключевых 

компетенций // Химия в Казахстанской школе. 2015 . №5. С.8.(Журнал). 

5. Жумабаева К.А. Методика преподавания химии для медицинских специальностей // Химия в Казахстанской 

школе.2013. №5. С.25. (Журнал). 

6. Попов С.Ю. Создание и применение компьютерной анимации на уроках химии / Профильное обучение: 

проблемы и перспективы развития: сборник тезисов Всероссийской научно-практической конференции (28 октября 

2011г.) / Алтайская гос.академия об-я им. В.М.Шукшина. - Бийск: ФГБОУ ВПО "АГАО", 2011.-258 с. 

7. Пономарева Е.С. Формирование метапредметных умений учащихся в профильном обучении при развитии 

коммуникативной компетентности / Педагогический профессионализм в образовании: материалы IX 

Международный научно-практической конференции, посвященной 120-летию со дня основания города 

Новосибирска (21-22 февраля 2013 г., г.Новосибирск): в 2 ч./под науч.ред. Е.В.Андриенко. - Новосибирск: Изд. 

НГПУ, 2013. -Ч.1. -372 с. 

37

¹3-4 (11) 2016 


СЕРИКБАЕВА 

МЕРУЕРТ 

ШАРИПХАНОВНА 

Семей қаласының №21 

орта мектебінің қазақ 

тілі мен әдебиеті 


ТУСУПОВА АЙГУЛ 

РАХЫМБЕКОВНА 


№8 көркемдікэстетикалық 

білім 

және тәрбие беру 


қазақ тілі мен 

әдебиеті мұғалімі 

ИРБАЕВА НАЗЫМ 

МАҚСАТОВНА 


№42 жанында 

интернаты бар 

жалпы орта білім 

беретін мектебінің 

қазақ тілі мен 

әдебиеті мұғалімі 

Мақала орта мектеп мұғалімдеріне 

топтық жұмысты ұйымдастыру 

тәсілдері тақырыбында 

тренинг (коучинг) өткізудің 

конспект-жоспарын ұсынады. 

Ұсынылған жоспарды орта мектеп 

әдіскерлері өз тәжірибелерінде 

пайдалана алады. 

Статья представляет собой 

план-конспект тренинга (коучинга) 

для преподавателей средней школы 

на тему организации и проведения 

групповых работ. План-конспект 

будет интересен методистам 

средних школ. 

An article represents itself a plan-synopsis 

of training (coaching) for secondary 

school teachers on theme of organization 

and conducting group works. 

The plan-synopsis will be interesting for 

methodologists of secondary school. 

"ОҚЫТУ ҮШІН БАҒАЛАУ 

ЖӘНЕ ОҚУДЫ БАҒАЛАУ" МОДУЛІ 

БОЙЫНША КОУЧИНГ 

Біз ХХІ ғасыр - жаңа ғасырда өмір сүрудеміз. Сондықтан оқушыларды заман ағымына, заман талабына сай 

оқыту кезек күттірмейтін мәселелердің бірі. Білім беру саласында оқушылар үшін білім де, дағдылар да тең 

дәрежеде маңызды деген ортақ ұстаным қалыптасуда. Заманауи тәсілдің ең негізгі ерекшелігі - оқушылардың 

мағынаны ашып, түсініп, талдап, бағалай білу қабілеттерін, ойлау дағдыларын жетілдіру. 

Ал коучинг деген не? Коучинг - бұл әріптестердің құпия, белсенді және жасампаз өзара әрекеттестік үдерісі. 

Оның барысында қолданыстағы оқыту тәжірибелерін бірлесіп ойластыру, идеялармен алмасу, коуч тарапынан 

рефлексиялық диологқа тарту негізінде екінші мұғалім өз жұмысының жекелеген салаларын жетілдіру, оларды 

тереңірек дамытып, анағұрлым жоғары сапалық деңгейге көтеру және іске асыру жөнінде шешім қабылдау 

мақсатында кәсіби білімін, игерген дағдылары мен тәжірибесін жетілдіреді. [1, 46б] 

Коучингте мұғалімдер 7 модульдің негізгі идеяларымен: оқу мен оқытудағы жаңа тәсілдерді, СТО, оқыту үшін 

бағалау, оқуды бағалау, АКТ-ны, талантты және дарынды балаларды оқытуды, оқушыларды жас ерекшеліктерін 

ескере отырып оқыту тәсілдерімен танысады. Аталған тәсілдерді басшылыққа ала мектептегі мұғалімдер тобына 

"Іс-әрекетті зерттеуді тиімді жүргізудің негізгі факторы - бағалау" тақырыбында коучинг өткізілді. Аталған коучингтің 

негізгі идеясы: оқыту үдерісінде бағалау түрлерін, тәсілдерін ажырата білу, тиімді қолдана білу. Нәтижесінде 

мұғалімдер бағалау тәсілдерін өз тәжірибесінде тиімді қолдана білетін болады. 

КОУЧИНГ ЖОСПАРЫ 

№ 

Коучингтің 

тақырыбы 

1 Жалпы мақсаты 

2 Күтілетін нәтиже 

Іс-әрекетті зерттеуді тиімді жүргізудің негізгі факторы - бағалау 

Практик-мұғалімдер бағалау аспектілерімен танысып, оқыту мен оқу 

тәжірибесінде өз әрекеттерін қайта ойластырып, оның нәтижелерін 

жүйелейді; 

Мұғалімдер өзінің сыныптағы жұмысы тұрғысынан өз теориясын 

құрады; 

3 Түйінді идеялар Формативті бағалау, суммативті бағалау 

компьютер, проектор, оқулық, түрлі-түсті маркер, үлестірмелі 

Материалдар және қағаздар, А4 и А3 форматтағы ақ қағаздар, стикерлер, шоколадтар, 

4 

ресурстар 

конверт, қағаз ақша, түрлі түсті қағаздар, сандықша, қайшы, желім, 

микрофондар. 

38


¹3-4 (11) 2016 

Коучингті өткізу 

кезеңдері 

Мерзімі 

Мұғалім және коуч қатысушылардың іс-әрекеттері 

Сәлемдесу 2 мин Коуч мұғалімдермен амандасады, ұйымдастырады. 

Сергіту сәті 

3 мин 

Серіктестік орта құру. Коуч қатысушыларды шеңбер бойына тұрғызып 

мотивация кезеңін орындату. Басқа қатысушылар оны жалғастырады. 

Психологиялық ахуал: 

Шағын топқа бөлу 

5 мин 

Коуч қатысушыларды түрлі-түсті тастармен 4 шағын топқа бөледі. Топ 

ұстанымын құрғызып, коуч қатысушыларды жауапкершілікке шақыру. Әр 

шағын топ бірлесе отырып, өз топ ережелерін құрып, таныстырып, 

тұстарына іледі. 

Түйінді идеялар 

(бейнематериал 

«Алдар Көсе мен 

бай») 

10 мин 

3 мин 

Іс-әрекетті зерттеуді тиімді жүргізудің негізгі факторы – бағалау 

аспектілерін жүзеге асыру. Іс-әрекетті зерттеу айналымы туралы түсінік. 

Іс-әрекетті зерттеу тәжірибесіне бағалау аспектілерінің маңызы қандай? 

«Алдар Көсе мен бай» мультфильмінен бейнематериалдан үзінді 

көрсетіледі. Коучинг тақырыбы ашылады. 

Оқу үдерісін бағалау қажет пе? Сіз сабақта нені бағалайсыз? Сыныпта 

жағымды ахуалды қалыптастыру үшін Сіз қандай бағалау түрлерін 

пайдаланасыз? 

Жеке жұмыс, жұппен 

жұмыс 

3 мин 

«Таулы өлке» суреті арқылы мұғалімдер өзінің арманын бейнелеп 

суретке түсіреді. Кейбір суреттер комментарий арқылы бағаланса, қалған 

суреттерге комментарий қажет емес. /Өзін-өзі бағалау, өзара бағалау/ 


2 мин 

Мұғалімдерге сұрақтар: Сізге неліктен бұндай баға қойылғаны түсінікті 

ме? Сізге қойылды... Неге? Сіз жаныңызда отырған әріптесіңізге баға 

қою кезінде неге көңіл аудардыңыз? Жұмысты бағалау қиын болдыма? 

Презентациялар 

таныстырылымы 

2 мин «Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау» таныстырылымы 


Топтық жұмыс 




3 мин 

10 мин 

2 мин 

5 мин 

Мұғалімдерге сұрақтар: Сіздің бағалауыңыз қандай қиындықтар 

туындатады? Сіздің бағалауыңыз қандай аспектілерді қамтиды? Сіздің 

оқушыларыңыз не үшін және неге баға алғандығын түсінеді ма? Сіздің 

оқушыңыз әр тақырып сайын бағаланады ма? 

«Сандықша» ішінен конверт алып ішіндегі хатты оқу. Тапсырма: «Әйел 

бақыты» республикалық журналының басылымына түп қағазын 

дайындау.(А3) 

Топтар бір-бірінің дайындаған жұмыстарын бағалайды. 

«Сандықша» ішінен алынған қағаз ақшаларға дайын жұмыстарды 

саттырып алдыру. Коуч критерий, дискриптор терминдерін түсіндіреді. 

Формативті бағалау «Екі жұлдыз, бір тілек» стратегиясына сүйене 

отырып топтың ең жақсы жетістігі және жіберген кемшілігіне ұсыныс айту. 

Коучингті талқылау, кері байланыс. Музыка әуенімен қағазға адамның 

суретін салып, оны қолмен қияды. Дайын болған адамның суретіне 

рефлексия жазады 

Коучингті қорытындылау. «Ыстық микрофон» әдісі. Тілек, ұсыныс 

айттыру. 


1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Бірінші (ілгері деңгей) "Назарбаев Зияткерлік мектептері" ДББҰ ПШО, 2015 

2. Мектептегі тәжірибе кезеңінде орындауға арналған тапсырмалар, Бірінші (ілгері) деңгей, үшінші басылым, 

www.cpm.kz 

39

¹3-4 (11) 2016 


АНДРЕЙЧИКОВА ОЛЬГА 

АЛЕКСЕЕВНА 

воспитатель д/с "Малыш- 

Балдәурен", г.Капшагай 

Алматинской области 

ВОРОБЬЁВА ВЕРА 

ВИКТОРОВНА 

воспитатель д/с "Малыш- 

Балдәурен", г.Капшагай 

Алматинской области 

РОДИОНОВА ОЛЬГА 

ЮРЬЕВНА 

музыкальный руководитель 

д/с "Малыш-Балдәурен", 

г.Капшагай Алматинской области 

Берілген жұмыс - балаларды мектепте дайындаудың әдістемелік бағдарламасы. Бағдарлама мектеп жасына 

дейінгі балаларды оқытуға арналған, бүлдіршіндердің жас және психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып 

әзірленген, сабақтар жоспарынан, ойындар мен түрлі педагогикалық тәсілдердің сипаттамасынан және 

әдістемелік нұсқаулықтардан тұрады. Бағдарламаны мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің тәрбиешілері, 

әдіскерлер мен бастауыш сынып мұғалімдері пайдалана алады. 

Данная работа представляет собой программу педагогической подготовки детей к обучению в школе. 

Программа рассчитана на обучение детей дошкольного возраста, разработана с учетом возрастных и 

психологических особенностей дошкольников, включает в себя подробный план занятий, разработанные игры 

и методические рекомендации. Программа будет полезна для воспитателей дошкольных учреждений, 

методистам и учителям начальных классов. 

This work is a pedagogical program of preparing children for school. The program is designed for education of children 

of preschool age, and developed taking into account the age and psychological peculiarities of preschool children, also it 

includes a detailed lesson plan, developed games and guidelines. The program will be useful for preschool teachers, 

methodologists and teachers of primary school. 

"Я - БУДУЩИЙ ПЕРВОКЛАССНИК!" 

ПЕРСПЕКТИВНЫЙ ПЛАН ВАРИАТИВНОЙ ЧАСТИ 

ДЛЯ ПОДГОТОВИТЕЛЬНОЙ ГРУППЫ 

Пояснительная записка. 

Данная программа является логическим 

дополнением к любой программе обучения и 

воспитания детей дошкольного возраста. Программа 

может использоваться как самостоятельная для 

подготовки к школе неорганизованных детей. 

Цель занятий: Развитие всех компонентов 

психологической готовности к школе. 

Поставленные задачи: 

- Развитие психологических качеств (внимания, 

памяти, мышления, произвольности поведения, 

мелкой моторики, зрительно - моторной координации, 

речи). 

- Формирование интереса и положительной 

мотивации обучения. 

- Выявление личностного потенциала обучения и 

развития. 

- Формирование творческой активности и позитивной 

мотивации к процессу обучения. 

- Формирование музыкальных способностей у детей, 

навыков и знаний в исполнительской и творческой 

деятельности. 

Коррекционно - развивающая работа проводится с 

детьми на вариативных занятиях во время учебного 

года. Занятия рассчитаны на возраст детей 6 -7 лет 

(подготовительная группа детского сада) Всего 36 

занятий. Продолжительность каждого занятия 20-30 

минут. Проводятся один раз в неделю. 

Програм м а занятий учитывает ряд важных 

моментов: 

- Каждое занятие направлено на сплочение детского 

коллектива, развитие навыков общения у детей 

дошкольного возраста с взрослым и со сверстниками, 

развитие умения подчинять свое поведение законам 

детских групп. Все это в комплексе формирует 

социальную зрелость детей. 

- Занятия спланированы с возрастанием уровня 

сложности, начиная с более легких подготовительных 

заданий и заканчивая более сложными заданиями, 

направленными на развитие интеллектуаль ной 

сферы. 

- В ходе занятия целенаправленно меняются виды 

работ (учитывая ограниченные возможности 

произвольного внимания дошкольников), что позволяет 

поддерживать устойчивый интерес, активизировать 

умственную и практическую деятельность детей, 

вселять уверенность в своих возможностях, снимать 

страх перед школой и не допускать переутомления. 

- Сначала эмоциональное воспитание - потом 

интеллектуальное. Другими словами, музыка, 

разговаривающая на языке эмоций, становится важной 

основой развития ребёнка. Причём мы не развиваем 

специально музыкальные способности (ритм, слух, 

музыкальную память), но наши дети много поют и 

двигаются под музыку. 

40


Структура занятий. 

Все занятия имеют общую гибкую структуру, 

наполняемую разным содержанием. Структура была 

разработана с учетом возрастных особенностей детей 

дошкольного возраста. Занятие состоит из нескольких 

частей, каждая из которых может быть использована 

самостоятельно. 

Часть 1. Вводная 

Цель вводной части занятия - настроить группу на 

совместную работу, установить эмоциональный 

контакт между всеми участниками. Основные 

процедуры работы - приветствие, объединяющие 

игры, игры на развитие навыков общения со 

сверстниками. 

Часть 2. Рабочая. 

На эту часть приходится основная смысловая 

нагрузка всего занятия. В нее входят игры, упражнения, 

направленные на развитие и коррекцию эмоционально 

- волевой и познавательной сфер ребенка. Основные 

процедуры: 

- Игры на развитие навыков общения; 

- Игры и упражнения на развитие внимания, памяти, 

мышления и речи; 

- Игры и упражнения на развитие произвольной 

сферы; 

- Упражнения на развитие мелкой моторики; 

- Игры на формирование положительной мотивации 

к обучению. 

Часть 3. Завершающая. 

Основной целью этой части является создание у 

каждого участника чувства принадлежности к группе и 

закрепление положительных эмоций от работы. Здесь 

предусматривается проведение какой - либо общей 

игры. 

Поскольку программа предполагает работу с детьми 

дошкольного возраста, то ведущий должен постоянно 

следить за тем, чтобы участники занятия были 

включены в работу, не уставали, не отвлекались. 

Поэтому каждое занятие обязательно включает в себя 

действия, способствующие саморегуляции детей, а 

именно: 

- Упражнения на мышечную релаксацию (снижают 

уровень возбуждения, снимают напряжение); 

- Двигательные упражнения, включающие 

одновременное выполнение движений разными руками 

под любую текстовку. 

Эти упражнения могут проводиться в любой части 

занятия, в зависимости от ситуации. 

В каждом занятии, помимо новой информации, есть 

повторы. Занятия с повторами становятся близкими и 

понятными для детей. Полученная, таким образом, 

информация лучше запоминается. Приветствие и 

прощание носят ритуальный характер. 

Во время занятий дети могут сидеть в кругу (на 

ковре), передвигаться по игровой комнате, в 

зависимости от хода занятия. Всё это происходит на 

музыкальном фоне. 

Занятия могут проводиться с детьми любой степени 

подготовленности к школе. Форма организации занятий 

- со всей группой детей или подгруппами, по 

усмотрению педагога. В целях поддержания 

заинтересованности детей, на протяжении всех 

занятий, используется сказочный персонаж "Незнайка" 

(по выбору педагога). Можно перед началом работы 

по программе прочитать детям книгу или посмотреть 

мультфильм про Незнайку. 

Для проведения занятий каждом у ребенку 

необходимо иметь: 

- Половину тетради в клетку или блокнот; 

- Простой и цветные карандаши; 

- Рабочие листы. 

¹3-4 (11) 2016 

Наблюдение за ребенком и результатами его 

деятельности во время занятий помогает выявить 

проблемы развития ребенка (или убедиться в их 

отсутствии) и дает необходимый материал для 

проведения консультаций с родителями. 

Содержание программы 

Блок I. "Давайте поиграем" 

Цель: Развитие навыков общения у детей 

дошкольного возраста. 

Занятие 1. Способствовать сплочению детского 

коллектива, учить детей понимать чувства других, 

оказывать поддержку и сопереживать. 

Занятие 2. Обучить детей эффективным способам 

общения. 

Занятие 3. Развивать навыки сотрудничества. 

Научить детей доверять друг другу. 

Занятие 4. Развивать умение сотрудничать со 

сверстниками. 

Блок II. "Поможем Незнайке" 

Цель: Развитие произвольного внимания и 

поведения. 

Занятие 5. Развитие произвольного внимания и 

произвольности движений. 

Занятие 6. Развитие внимания, связанного с 

координацией слухового и двигательного анализаторов. 

Развитие саморегуляции и самоконтроля. 

Занятие 7. Развитие переключения внимания и 

умения действовать по правилу. 

Занятие 8. Развитие объема внимания, 

произвольности, умения действовать по правилу. 

Блок III. "Письмо от жителей Солнечного города" 

Цель: Овладение детьми элементом мнемотехники. 

Занятие 9. Развитие механической зрительной 

памяти. 

Занятие 10. Развитие ассоциативной памяти. 

Занятие 11. Развитие зрительной памяти с опорой 

на световой спектр. 

Занятие 12. Развитие зрительной памяти с опорой 

на световой спектр. 

Блок IV. "Знайкина олимпиада" 

Цель: Развитие мыслительных процессов и 

зрительно-моторной координации. 

Занятие 13. Развитие логического мышления и 

сообразительности. 

Занятие 14. Развитие логического и понятийного 

мышления. 

Занятие 15. Развитие умения устанавливать 

причинно-следственные отношения, развитие речи. 

Занятие 16. Развитие умения устанавливать 

причинно-следственные отношения, развитие речи. 

Блок V. "Путешествие в Солнечный город" 

Цель: Формирование положительной мотивации к 

обучению в школе. 

Занятие 17. Уточнить знания детей о школьных 

принадлежностях. Подвести детей к пониманию 

необходимости учения. 

Занятие 18. Уточнить знания детей о школьных 

принадлежностях, воспитывать желание учиться, 

собранность, аккуратность. 

Занятие 19. Подвести детей к пониманию 

необходимости учения. 

Занятие 20. Уточнить знания детей о школе. 

41

¹3-4 (11) 2016 


План-схема занятий 

42 

Занятие № 1 часть 2 часть 3 часть 

1. Игра «Доброе Игра «Дракон кусает свой Игра «На что это похоже» 

животное». 

хвост». 

Вопросы для общения 

Игра «Узнай по голосу». 

2. Игра «Гусеница». Игра «Прогулка с компасом». 

Игра «Попроси игрушку». 

3. Игра «Головомяч». Игра «Аэробус». 

Игра «Глаза в глаза». 

4. Игра «Тень». Игра «Возьми и передай». 

Игра «Цветик – семицветик». 

5. Игра «Зеваки». Пальчиковая гимнастика 

Упражнение «Обведи по точкам 

«Мышку». 

Упражнение «Воздушный 

шарик». 

Упражнение «Раскрась 

фигуры». 

6. Игра «Четыре 

стихии». 

7. Игра «Доброе 

животное». 

8. Упражнение 

«Запомни точки» 

Пальчиковая гимнастика 


«Рыбку»» 

Упражнение «Закончи ряд до 

конца» 

Упражнение «Найди отличия» 



«Утенка»» 

Игра « «Да» и «Нет» не 

говорить» 

Упражнение «Найди 

отличия». 



«Бабочку»» 


9. Игра «Робот» Пальчиковая гимнастика 


«Ежика»» 


Упражнение «Копирование 

образца» 

10. Упражнение«10 

картинок» 

11. Упражнение «5 

цветных карточек» 


«Здравствуй!» 

13. Упражнение «Сложи 

узор» 


«Что было 

раньше?» 



«Зайчика»» 


Упражнение «Зачеркни фигуры» 


Упражнение «Штрихи в рисунке 

«Неваляшка»» 


Упражнение «Сделай так же» 



«Цыпленок»» 


Игра «На что это похоже» 



«Уточка» 


Игра «Говори наоборот» 



«Елочка»» 


Игра «Закончи предложение» 

Прощание. 

«Игра в мяч» 



«Море волнуется...» 



Этюд «Солнечный зайчик». 



Игра «Разожми кулак» 



Игра «Путаница» 

«Минута шалости» 


Прощание 

Игра «Колпак» 



Игра «Скучно, скучно так 

сидеть» 



Игра «Похвали» 



Комплекс «Волшебный сон» 



Игра «Лавата» 



Игра «Зеркало» 



Игра «10 очков» 



Игра «Разожми кулак» 


Прощание


¹3-4 (11) 2016 

15. Упражнение «Сложи 

узор» 


«Что было 

раньше?» 

17. Игра «Соберем 

портфель» 



«Барашек»» 


Упражнение «Нарисуй домик» 



«Змея»» 


Игра «Найди лишнее слово» 

Игра «Ассоциации» 


«Кораблик»» 


Упражнение «Нарисуй по 

клеточкам» 

18. Игра «Волны» Упражнение «Нарисуй по 



одинаковое» 



Игра «Кем (чем) был раньше?» 

19. Игра «Зеваки» Упражнение «Найди 




Упражнение «Какой фигуры не 

хватает?» 

20. Тест «Что я знаю о 

школе» 





Упражнение «Какой фигуры не 

хватает?» 

Игра «Похвали» Вопросы 

для общения 


Игра «Делай, как я» 



Игра «Третий лишний» 



Игра «Тарабарский язык» 



Игра «Меняйтесь местами» 



Игра «Нос, пол, потолок» 



ИГРЫ 

1. ДРАКОН КУСАЕТ СВОЙ ХВОСТ 

Дети стоят друг за другом, держась за талию впереди 

стоящего. Первый ребенок - это голова дракона, 

последний - кончик хвоста. Пока звучит музыка, первый 

играющий пытается схватить последнего. Дракон ловит 

свой хвост. Остальные дети цепко держаться друг за 

друга. Если дракон не поймает свой хвост, то в 

следующий раз на роль головы назначается другой 

ребенок. 

2. СКУЧНО, СКУЧНО ТАК СИДЕТЬ 

Дети сидят на маленьких стульях. У противоположной 

стены стоят стулья, но их на один меньше. Ведущий 

говорит: 

Скучно, скучно так сидеть 

Друг на друга все глядеть; 

Не пора ли пробежаться 

И местами поменяться?" 

Как только ведущий закончит говорить, дети должны 

быстро побежать и сесть на стулья, стоящие у 

противоположной стены. Проигрывает тот, кто остался 

без стула. 

3. ЗДРАВСТВУЙ 

Ведущий предлагает всем детям поздороваться 

разными частями тела. "Поздоровайтесь ладошками, 

коленками, локтями, спинками и т.д." дети свободно 

ходят по залу и, встречаясь с кем - либо, здороваются. 

4. МЕНЯЙТЕСЬ МЕСТАМИ 

Дети сидят на стульях в кругу. Ведущий стоит внутри 

круга. Дает команду: "Кто любит конфеты - меняйтесь 

местами". Ведущий так же включается в игру. Тот, кто 

остался без места дает следующую команду: "У кого 

сегодня красный бант, меняйтесь местами", и сам же 

старается занять освободившееся место. 

5. ПОХВАЛИ 

Дети стоят по кругу, у ведущего в руках мяч. Он 

предлагает перебрасывать мяч друг другу со словами - 

комплиментами. Например: "Ты сегодня хорошо полил 

цветы, молодец!" или "Ты активно работал на занятии, 

умница" и т.д. 

6. ЛАВАТА 

Дети стоят по кругу, взявшись за руки со словами: 

"Дружно танцуем мы, 

Тра - та - та, тра - та - та, 

Танец наш веселый 

Это - лавата" 

И делают движения в соответствии со словами. 

Ведущий спрашивает: "Руки были?" 

Дети: "Были!" 

Ведущий: "А локти есть?" 

Дети: "Есть!" 

Дети сцепляются по кругу локтями и двигаются со 

словами: "Дружно…". Далее игра продолжается с 

использованием других частей тела (ушей, коленок и т.д.). 

7. РУЧЕЕК 

Группа становится парами друг за другом, подняв 

сцепленные руки вверх. Ведущий пробегает под 

сцепленными руками, хватает за руку кого - то из 

участников и ведет за собой. Они образуют новую пару 

и становятся последними. Оставшийся без пары 

участник становится ведущим и сам бежит вперед, а 

затем пробегает под сцепленными руками всех пар, 

забирая с собой кого - то, образуя новую пару. И так 

далее. Игра проводится в темпе. 

43

¹3-4 (11) 2016 

8. ИГРА В МЯЧ 

Ведущий кидает мяч одному из участников группы и 

задает вопрос (делает критическое замечание, говорит 

комплимент и т.д.). Тот, поймав мяч, должен ответить, а 

затем бросает мяч еще кому - то, задавая в свою очередь 

вопрос (делая замечание и т.д.). 

9. ТАРАБАРСКИЙ ЯЗЫК 

По кругу по очереди дети спрашивают о чем - либо 

друг друга на бессмысленном "тарабарском языке", 

затем задает свой вопрос следующему. Важно, чтобы 

дети интонационно показывали, что задается вопрос, 

дается ответ, изображали возражение, возмущение, 

радость и т.д. 

10. ЗЕРКАЛО 

Группа разбивается на пары. в каждой паре один 

ведущий, второй - "зеркало". Ведущий начинает 

медленно выполнять какие-то движения, зеркало 

старается их повторять. Постепенно можно усложнять 

движения, увеличивая их скорость; добавить "эхо", когда 

ведущий начинает произносить какие - то возгласы, 

слова, а "зеркало - эхо" повторяет их. По команде 

руководителя участники меняются ролями. 

11. РАЗОЖМИ КУЛАК 

Упражнение проводится в парах. Один сжимает руку 

в кулак, другой старается разжать его (руки и пальцы 

не ломать). После окончания ведущий выявляет, 

использовались ли несиловые методы (просьбы, 

уговоров, хитрости). 

12. ТРЕТИЙ ЛИШНИЙ 

В центре в круг ставятся стулья, спинками внутрь 

круга. Стульев должно быть меньше, чем участников. 

По команде ведущего, участники начинают ходить по 

кругу, по хлопку все стараются сесть. Те, кому не 

досталось места, выбывают. После этого ведущий 

уменьшает количество стульев и игра продолжается. 

Игра может продолжаться до тех пор, пока не останется 

один победитель. 

13. КОЛПАК 

Ведущий предлагает детям запомнить и хором 

повторить слова: 

Колпак мой треугольный, 

Треугольный мой колпак. 

А если не треугольный, 

То это не мой колпак. 

После того, как группа хором повторила, ведущий 

предлагает повторить еще раз, но заменяя слово "колпак" 

двукратным прикосновением к голове. В следующий раз 

жестами изображаются уже два слова - "колпак" - 

прикосновением к голове, "мой" - прикосновением к себе. 

Затем поочередно вводятся жесты вместо приставки "тре" 

- показ трех пальцев, вместо "угольный" - угол, 

образованный большим и указательным пальцами. При 

этом все слова, кроме показываемых жестами, попрежнему 

произносятся хором вслух. 

14. ДЕСЯТЬ ОЧКОВ 

Упражнение проводится в парах. Участники каждой 

пары по команде "три - четыре" показывают с помощью 

пальцев какое - то количество очков. Чтобы в игре мог 

быть победитель, можно изменить игру так, что в случае 

четной суммы выигрывает первый номер, а в случае 

нечетной - второй. В первый вариант игры могут играть 

не по два участника, а больше (три, четыре). 

15. МОРЕ ВОЛНУЕТСЯ РАЗ… 

Ведущий говорит: "Море волнуется раз, море 

волнуется два, море волнуется три, фигура… на месте 

замри". Вместо многоточия ведущий может назвать 


любую эмоцию, чувство, предмет, вещь, действие, 

отношения между людьми и т.д. Дети должны 

попытаться изобразить названное ведущим. Он 

выбирает то изображение, которое ему больше всего 

понравилось, предлагает посмотреть всем, затем либо 

все повторяется, либо ведущим становится этот 

участник. Можно предварительно группе разбиться на 

пары, при этом участники по команде ведущего будут 

изображать какие - то отношения между людьми (ссору, 

обиду, дружбу и т.д.). 

16. НА ЧТО ЭТО ПОХОЖЕ? 

Ведущий выходит. Группа загадывает кого - то из 

участников. Ведущий должен отгадать. Ведущий всем 

по очереди задает вопрос типа: "На какой предмет 

(животное, песня, настроение, цвет и т.д.) похож этот 

человек?" "Какой предмет (животное, цвет и т.д.) он тебе 

напоминает?" Когда ведущий отгадывает, ведущим 

становится этот человек. 

17. ПУТАНИЦА 

Группа детей разбивается на подгруппы на 7 - 10 

человек. В каждой подгруппе каждый участник берет 

левой рукой левую руку какого - либо участника. Затем 

правой рукой за правую руку берет кого- то другого. 

После этого по команде ведущего подгруппы стараются 

распутаться, не отпуская рук, так, чтобы оказаться 

стоящими в кружке. Может оказаться, что некоторые 

будут стоять спиной. В этом случае все равно задание 

считается выполненным. 

18. РОБОТ 

Дети разбиваются на пары, один - "робот", другой - 

ведущий, оператор. Робот может изменять 

направленные движения, начинать и заканчивать какие 

- то действия, движения только по команде ведущего. 

роботы выполняют какие - то задания ведущих, стараясь 

как можно точнее следовать командам. Задача ведущего 

- заставить робота выполнить нужное задание, при этом, 

следя за его собственной безопасностью, за тем, чтобы 

он не сталкивался с другими и не мешал им. Потом робот 

и оператор меняются ролями. 

19. ЗЕВАКИ 

Дети идут по кругу, друг за другом, держась за руки. 

По сигналу ведущего "Стоп!", останавливаются, делают 

четыре хлопка, поворачиваются на 180 градусов и 

начинают движение в другую сторону. Направление 

меняется после каждого сигнала. Если ребенок 

запутался и ошибся, он выходит из игры и садится на 

стул в комнате. 

Игра может закончиться, когда 2-3 детей останутся в 

игре. Они торжественно объявляются победителями, все 

хлопают. 

20. ВОЛНЫ 

"Наверное, вы любите купаться в речке, в пруду, но 

особенно в море. Почему и море? Наверное, потому, 

что в море обычно бывают небольшие волны и так 

приятно, когда они ласково омывают тебя. Давайте 

сейчас превратимся в морские волны. Попробуем 

подвигаться, будто мы волны. Попробуем улыбнуться, 

как волны, когда они искрятся на ярком солнце. 

Попробуем "прошуршать", как волны, когда они 

накатывают на камушки на берегу, Попробуем сказать 

вслух, что говорили бы волны купающимся в них людям, 

если бы умели говорить. Наверное, они говорили бы: " 

Мы любим вас, мы любим вас". 

Затем ведущий предлагает всем по очереди 

"искупаться в море". "Купающийся" становится в центр, 

"волны" по одной подбегают к нему и, поглаживая его, 

тихонько проговаривают свои слова: "Мы любим тебя, 

мы любим тебя". 

44


¹3-4 (11) 2016 

ЛИТЕРАТУРА. 

1. Агеева С.И. Обучение с увлечением. Часть II. Лайда, 1994. 

2. Дубровина И.В. Я работаю психологом… М., 1999. 

3. Ильина М.Н. Готов ли Ваш ребенок к школе? Тесты для детей. М., 1999. 

4. Колпакова Т. Тетрадь для подготовки в школу. Советы школьного психолога. Пермь, 1994. 

5. Коломинский Я.Л., Панько Е.А. Учителю о психологии детей шестилетнего возраста. М., 1986. 

6. Коноваленко С.В. Развитие познавательной деятельности у детей от 6 до 9 лет. М., 2000. 

7. Лютова Е.К., Монина Г.Б. Шпаргалка для взрослых. М., 2000. 

8. Матвеева Л.Г. Практическая психология для родителей, или что я могу узнать о своем ребенке. М., 1999. 

9. Нартова - Бочавер С.К. Скоро в школу! (увлекательная подготовка детей к первому классу). М., 1995. 

10. Сиротюк А.Л. Коррекция развития интеллекта дошкольников М., 2001. 

11. Фопель К. Как научить детей сотрудничать? Часть 1,2,3,4. Генезис, 2000. 

12. Чивикова Н. Как подготовить ребенка к школе. М., 1999. 

45

¹3-4 (11) 2016 


ЛЕВАНДОВСКАЯ ЕВГЕНИЯ 

ВАЛЬЕРЕВНА 

заместитель директора по ВР 

КГУ "СОШ № 2" г. Семей, ВКО 

Мақалада мектеп оқушыларына білім беруде инновациялық 

технологияларды қолданудың маңызы мен артықшылықтары туралы 

айтылған. Авторлар білім берудегі инновациялардың түрлері мен 

тәсілдеріне шолу жасайды. 

Статья освещает вопросы использования инновационных 

образовательных технологий в средней школе. Авторы описывают 

виды и методы инновационных образовательных технологий. 

In this article referred the importance and benefits of using of innovative 

technologies in the education of school children. Authors made overview to 

different types of innovation in education. 

ВОСПИТАТЕЛЬНЫЙ АСПЕКТ ИННОВАЦИЙ И ЕГО ВЛИЯНИЕ 

НА РАЗВИТИЕ ЛИЧНОСТИ УЧАЩЕГОСЯ И ПЕДАГОГА 

Образование - развивающаяся отрасль человеческой 

деятельности. В очередной раз сегодня зазвучало слово 

реформирование, и мы стали говорить о внедрении 

инноваций, так как государство поставило перед нами 

такую задачу, которую не ставило еще никогда: подготовить 

поколение казахстанцев, способных к участию в 

реализации задач инновационного индустриального 

развития. Особое внимание уделяется вопросу 

формирования личности нового казахстанца, для которой 

характерны такие качества, как "инициативность, 

способность творчески мыслить и находить нестандартные 

решения, готовность обучаться в течение всей жизни". 

(Послание Президента Республики Казахстан - Лидера 

Нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана "Социально - 

экономическая модернизация - главный вектор развития 

Казахстана от 27 января 2012 года". В разделе четвертом 

послания "Стратегия "Казахстан-2050": новый 

политический курс состоявшегося государства" 

Президентом названы приоритеты в области образования: 

- Модернизация методик преподавания 

- Новая политика развития инновационных 

исследований. 

В рамках реализации общенациональной идеи 

"Мангилик ел" перед образованием была поставлена 

задача усилить воспитательный контент всех учебных 

предметов. И если раньше под образованием понимался 

процесс овладения определенной системой знаний, 

умений и навыков, формирования на их основе 

мировоззрения, то теперь речь идет, прежде всего, о 

развитии и саморазвитии личности. А "эффективность 

преподавания" оценивают "в аспекте перспектив 

становления ученика как личности и социального 

субъекта", "в аспекте целостного процесса обучения, как 

результата взаимодействия учителя и ученика" (5, с. 108). 

Понятие инновация обычно или часто связывают с 

методикой преподавания того или иного предмета, с 

учебной деятельностью. Я считаю, что очень важно 

учитывать воспитательный аспект инновационной 

деятельности, понять, в чем же он заключается. Как 

учитель первого уровня, в процессе разработки и 

внедрения программы развития школы, при 

осуществлении процесса менторинга, осуществляя 

мониторинг и поддержку процесса усовершенствования 

практики педагогов, обращаю внимание на широкие 

воспитательные возможности инновационной 

деятельности. И хотя воспитательная работа многим 

педагогам больше представляется как некий комплекс 

внеурочных мероприятий, на мой взгляд, очень важно 

учитывать воспитательные возможности современного 

урока. Это 80% времени, проводимого учеником в школе. 

Нет современного подхода на уроке, не внедряются 

новые методики - значит, не решаются и воспитательные 

задачи, а значит, и задачи образования вообще. 

Ожидаемые задачи Программы первого уровня 

заключаются "в подготовке учителей к обучению 

учеников тому, как учиться и формированию их как 

независимых, мотивированных, увлеченных личностей 

с развитым критическим мышлением, проявляющих 

компетентность в сфере информационных технологий". 

(РДУ, с.114) Это как нельзя лучше совпадает с целями 

и задачами современного казахстанского образования. 

Но чтобы выполнить эти архиважные задачи, и учителю, 

и ученику предстоит существенно измениться. 

Возникает вопрос: готовы ли учителя моей школы к 

решению подобных задач? Что понимается под 

инновациями сегодня? Созданы ли условия для 

внедрения инноваций в нашей школе? Создана ли та 

самая инновационная образовательная среда, в условиях 

которой происходит развитие личности и учащегося, и 

педагога? Это стало предметом моего изучения после 

окончания курсов первого продвинутого уровня. 

Во-первых, нужно было определиться с понятием 

инновация, инновационная среда и выяснить, известна 

ли сущность понятия всем участникам образовательного 

процесса, знакомы ли они с тем, какие изменения 

происходят в современном казахстанском образовании 

сегодня? 

Педагогическая инновация - особая форма 

педагогической деятельности и мышления, направленная 

на организацию нововведений в образовательном 

пространстве. Для инноваций характерны: новизна, 

оптимальность, результативность, эффективность, 

возможность применения в массовом опыте. 

Инновационный процесс - комплексная деятельность 

по созданию, освоению, использованию и 

распространению современных или осовремененных 

новшеств: теорий, методик, технологий. Процесс 

мотивированный, целенаправленный, сознательный, 

ставящий своей целью перевод системы образования в 

новое качественное состояние, в режим развития. 

Процесс внедрения в практику идеи семи модулей, 

несомненно, является инновационным процессом. 

Основой для внедрения инноваций является 

демократическая образовательная среда. 

Принцип демократизации - один из принципов 

организации образовательного пространства и 

предполагает систему, основанную на взаимодействии, 

на педагогике содружества, сотрудничества и 

46


сотворчества учащегося и педагога. Он также 

предполагает взаимосвязь, взаимообусловленность 

объектов, входящих в структуру системы педагогического 

руководства, самоуправления, соуправления. Это значит, 

что любые нововведения, необходимость или 

возможность их внедрения могут и должны обсуждаться 

всеми участниками образовательного процесса, 

результаты внедрения и их эффективность должны быть 

прозрачны, открыты. А если эти нововведения 

эффективны, учитель-лидер преобразований должен 

иметь возможность поделиться этими результатами с 

коллегами, учащимися и родителями. 

Меня вполне удовлетворила степень вовлеченности 

педагогов в планирование работы школы. 89 % ответили, 

что хорошо осведомлены о долгосрочных планах 

развития школы, о внедряемых в школе инновациях, 87 

% планируют свою работу с учетом долгосрочных целей 

развития школы, 72% участвуют в обсуждении и 

коррекции планов на уровне МО и ассоциаций классных 

руководителей. Также удовлетворили результаты данных 

раздела "Развитие персонала". 87% педагогов ответили, 

что "их профессиональное развитие ценится в школе". 

Изучение данных раздела "Исследование и рефлексия" 

помогло выявить ряд проблем, существующих в 

организации процессов самоанализа деятельности 

педагогов и организации ими исследования собственной 

деятельности. 56 % педагогов ответили, что занимаются 

исследованием практики в классе постоянно. Несмотря 

на довольно высокий процент положительных ответов, я 

все же усомнилась, что все без исключения педагоги 

понимают процесс исследования как "подход, 

предполагающий выполнение последовательных, 

запланированных действий с целью совершенствования 

практики преподавания и обучения, совместно с 

систематическим мониторингом результатов, полученных 

в ходе его реализации". (5, с. 185) Мои сомнения 

подтвердились, когда я побеседовала с некоторыми 

учителями. Их понимание исследования скорее сводилось 

к понятию "наблюдение". А это все же в корне отличается 

от исследования в действии, которое является, как уже 

отмечено выше, процессом планируемым и 

последовательным, сопровождается системным 

мониторингом. Этот вопрос был пристально рассмотрен 

на методическом совете, и станет предметом дальнейшего 

серьезного изучения. Без этого чителю будет трудно, а 

подчас невозможно дать объективную оценку внедряемым 

в практику изменениям и убедиться в их эффективности, 

а тем более убедить в этом детей и, что немаловажно, 

родителей. Передо мной же, как лидером преобразований, 

стоит задача содействовать формированию критического 

мышления педагога, которое представляет собой "умение 

учителя распознать и признать проблемы в собственной 

практике преподавания и учения, найти эффективные пути 

их решения, собрать и классифицировать релевантные 

доказательства действительно происходящих изменений 

в практике, сформировать достоверные заключения" (5, 

с. 188). 

Возвращаясь к вопросу создания демократической 

воспитательной среды, отмечу, что мало кто из педагогов 

связывает совершенствование практики с оценкой 

учащимися тех или иных внесенных в нее изменений. 

Тогда как исследования доказывают, что именно "голос 

ученика" может и должен влиять на траекторию развития 

практики педагога как в классе на уроке, так и во 

внеклассной работе. 

Ответ педагогов на вопрос "учитывается ли вами 

мнение учащихся об эффективности используемых 

стратегий при планировании и разработке учебных 

занятий" оказался таким: редко -51%, иногда -22%, часто 

- 14%, почти всегда - 13%. 

Эти данные говорят о том, что большее количество 

педагогов мало внимания уделяют рефлексии 

собственной деятельности, исследования носят 

¹3-4 (11) 2016 

стихийный характер, изменения в практике строятся без 

учета мнения учащихся, что в дальнейшем подтвердится 

в ходе индивидуальных бесед с педагогами и учащимися. 

Государство ставит перед нами цель воспитать 

инициативную, творческую личность. Как известно, 

лидера может воспитать лидер, творческую личность - 

творческий учитель. Исходя из этого, требуют 

дальнейшего анализа и внимания данные, касающиеся 

лидерства в преподавании. Это обусловлено невысоким 

процентом положительных ответов на вопросы: 

- я инициирую внесение изменений в планирование и 

оценку работы образовательного учреждения: редко - 

63%; иногда - 17%, часто - 11 %, почти всегда - 9 %; 

- я мотивирую коллег к обмену результатами 

рефлексии собственной деятельности: редко - 58%, 

иногда - 27 %, часто - 12 %, почти всегда - 3%; 

- я по собственной инициативе выношу на обсуждение 

коллег свой положительный опыт решения проблем 

преподавания: редко - 64%, иногда -22 %, часто - 7 %, 

почти всегда - 7%. 

В основном положительные ответы дали руководители 

методических подразделений, то есть те, кому делегированы 

административные полномочия и ответственность, 

некоторые "рядовые" педагоги, которые уже приобрели в 

коллективе статус лидеров, чувствуют личную 

ответственность за общие результаты деятельности школы. 

При этом следует отметить, что педагоги стабильно 

отмечают, что наибольшую практическую пользу получают 

в процессе обмена опытом с коллегами в рамках мастерклассов, 

посещения открытых уроков, внеклассных 

мероприятий, обобщений опыта коллегами, что к 

применению тех или иных стратегий их вдохновляют успехи 

коллег в их практической деятельности. 

Все вышесказанное подтверждает мысль о том, что 

"убеждения учителя имеют большее влияние, чем его 

знания". (5, с. 107). В данном случае следует говорить 

об убеждении учителя в способности и необходимости 

влиять на улучшение качества преподавания и учения, 

независимо от его статуса, что и является сущностью 

лидерства, в понимании необходимости приобщения 

каждого члена коллектива к процессу повышения общей 

культуры школы, качественного изменения ситуации в 

школе. Значит, большое внимание в процессе 

преобразований следует уделить развитию лидерства. 

Этой ответственности за результат своего труда и за 

общий результат мы должны научить и ребенка. 

Для оценки уровня сформированности инновационной 

образовательной среды важным аспектом является, 

безусловно, овладение педагогами современными 

формами и методами преподавания. Анализ посещенных 

мною уроков также убедил мня в необходимости 

преобразований. Данные показывают, что учителя на 

практике в большинстве своем придерживаются 

традиционных взглядов на преподавание, при этом 

формулируя цели, в том числе, воспитательные, 

(особенно воспитательные), которых невозможно 

добиться без применения современных форм и методов. 

Отвечая на вопрос об использовании современных 

образовательных технологий педагоги отмечают, что 

79% из них используют современные технологии в своей 

ежедневной практике постоянно. Это не 

подтверждаются моими собственными наблюдениями, 

которые я зафиксировала, посещая уроки педагогов как 

администратор. Все же педагоги по-прежнему уделяют 

большее внимание формированию знаний в ущерб 

формированию компетенций. Тем не менее, педагогу 

необходимо ориентироваться в широком спектре 

современных инновационных технологий, стратегий, 

направлений, школ, использовать их арсенал на благо 

ученика. Технологичный урок имеет несомненные 

преимущества перед традиционным, и особенно, я 

подчеркиваю, с точки зрения решения воспитательных 

задач урока. 

47

¹3-4 (11) 2016 


Инновационные образовательные технологии 

Технология цель прогнозируемый результат внедрения 

Технология уровневой 

дифференциации 

Проектная технология 

Обучение в 

сотрудничестве 

Кейс-технологии 

Технология 

коммуникативного 

обучения 

Концентрированное 

обучение 

ИКТ- технологии 

создание оптимальных условий для 

выявления индивидуальных интересов 

и способностей 

развитие исследовательских умений и 

системного мышления 

отработка навыков группового анализа 

проблем и принятия решений 

обучение анализу предложенной 

практической ситуации и нахождение 

путей ее решения 

обучение пониманию и продуктивному 

взаимодействию между людьми 

создание приближенной к 

естественным среды приобретения 

знаний и их применения на практике 

обучение извлечению, обработке и 

применению информации, полученной 

с помощью технических средств 

создание ситуации успеха для каждого 

учащегося 

погружение в будущую профессиональную 

деятельность, создание социально 

значимых проектов 

развитие взаимоответственности, 

моделирование собственной деятельности 

на основе изучения коллективного опыта 

выработка программных действий по 

решению жизненных проблем, 

ответственность за их принятие 

развитие чувства самоуважения, 

взаимоуважения с партнером или 

командой 

развитие трудолюбия, работоспособности, 

умение воспринимать мир во всем его 

разнообразии 

интенсификация самостоятельной работы, 

расширение информационного поля, 

овладение методами обучения в течение 

всей жизни 

Важным в оценке развития школы также является ответ на вопрос, принимает ли школа во внимание мнение 

родителей при принятии решений о внесении принципиальных изменений в практику работы школы? Анкетирование 

родителей, проведенное также в конце прошлого учебного года, говорит следующее. 72 % опрошенных родителей 

видят существенные изменения в практике школы, произошедшие за последние три года. Эти изменения, по 

мнению опрошенных, касаются в первую очередь, увеличения объема учебной нагрузки (64%), во вторую - (39%) 

- большего объединения усилий семьи и школы в обучении и воспитании детей, третьим по популярности стал 

ответ "создание благоприятной психологической обстановки" - 37%. Равное количество родителей (34%) отметили 

"применение новых подходов к обучению со стороны персонала", "укрепление материально-технической базы". 

49% родителей выразили сомнение в том, что могут существенно повлиять на улучшение процесса 

функционирования школы. 49% признались, что посещают школу "по приглашению персонала". Остальные 

родители (12 %) хотели бы принять участие в вопросах улучшения работы школы, но не знают, как это сделать, а 

30% считают это делом только педагогического коллектива и администрации. И так как у родителей остается еще 

много вопросов о сущности внедряемых новых подходов, а некоторые высказывали откровенные сомнения об в 

их эффективности, перед педагогами стоит задача существенно повлиять и на их образ мыслей, прежде всего 

убедив в повышающейся мере ответственности за результаты обучения как педагога, так и самого учащегося. 

Подводя итог всему выше сказанному, можно констатировать, что нельзя недооценивать воспитательный аспект 

инновационной деятельности, который, с одной стороны, открывает широкие возможности для развития личности 

педагога и учащегося, но, с другой стороны, требует колоссальной работы над собой, существенного изменения 

взглядов на преподавание и учение, оценку результатов собственной деятельности, как учащимся, так и педагогом. 

Свою же миссию, как учитель первого уровня, вижу в создании благоприятной инновационной образовательной 

среды, способности координировать усилия всех участников образовательного процесса для достижения более 

эффективного результата преобразований. 

ЛИТЕРАТУРА. 

1. Амонашвили Ш.А. Воспитательная и образовательная функции оценки учения школьников. М.: Просвещение, 

1984 г. 

2. Барлыбаева Н.А. Национальная инновационная система Казахстана: перспективы и механизм развития. - 

Алматы, 2006. 

3. Внутришкольное управление: Вопросы теории и практики/ Под ред. Т.И. Шамовой. - М., 1991. 

4. Журавлев В. И. Взаимосвязь педагогической науки и практики. - М., 1984. 

5. Назарбаев Н.А. Построим будущее вместе: Послание Президента народу Казахстана // Казахст. правда. - 

2011. - 29 января. 

6. Послание Президента Республики Казахстан - Лидера нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана "Стратегия 

"Казахстан-2050" - новый политический курс состоявшегося государства". http://www.akorda.kz/ru/addresses/ 

addresses_of_president/page_poslanie-prezidenta-respubliki-kazakhstan-n-nazarbaeva-narodu-kazakhstana-14- 

dekabrya-2012-g_1357813742 

7. Послание Президента Республики Казахстан - Лидера Нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана "Социально 

- экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана от 27 января 2012 года". http://www.akorda.kz/ 

ru/addresses/addresses_of_president/poslanie-prezidenta-respubliki-kazakhstan-n-a-nazarbaeva-narodukazakhstana_1339760819 

8. Руководство для учителя. Первый продвинутый уровень. Второе издание. АОО "НИШ". ЦПМ, 2014 г. 

9. http://www.open-school.kz/glavstr/teacher_issledovatel/teacher_issledovatel_128_1.htm 

10. http://group-global.org/ru/publication/21464-innovacii-v-sfere-obrazovaniya-i-nauki-dalneyshiy-put-stanovleniyarespubliki 

11. http://www.chem.msu.su/rus/books/2013/science-education-2013/036.pdf 

48


¹3-4 (11) 2016 

Берілген әдістемелік жұмыс орта мектеп оқушыларына ағылшын 

тілінен жүргізілетін сабақтың жоспар-үлгісі ретінде ұсынылады. Сабақ 

жоспары орта мектеп ұстаздарына және педагогикалық 

мамандықтардың студенттеріне арналған. 

Данная методическая работа представляет собой разработку урока 

по английскому языку для учащихся средней школы. Работа будет 

интересная учителям школ, а также студентам педагогических 

специальностей. 

МҰСАБАЛИНА ЭЛЬМИРА 

ТЕМЕРЛАНҚЫЗЫ 

Шығыс Қазақстан облыстық 

дарынды балаларға арналған 

қазақ-түрік лицейінің ағылшын 

тілі мұғалімі 

This methodological work is the study aid of a lesson in English for high 

school students. The work will be of interest to teachers of schools, as well as 

students of pedagogical specialties. 

LESSON PLAN 

THEME: "COMICS. SUPER- 

HEROES" 

Theme: "Comics. Superheroes" 

Students create a new superhero and write a comic strip 

about the superhero. 

Objectives: 

- Students explain the difference between a superhero 

and a human hero. 

- Create a new superhero character. 

- Develop a comic strip based on the new character. 

Keywords: 

- Hero, superhero 

Equipment needed: 

- Pictures\ 

- Cards with the task 

- Cards with words 

- Interactive board 

Lesson plan 

- Divide students into 4 subgroups: 

- On the table 24 small pictures of 4 superheroes 

(Spiderman, batman, antman, superman) 

- Each student take a picture 

- There will be 4 groups with 6 students in each group 

- Begin the lesson with these questions: 

- Who are our heroes? 

- Answers: Aidyn Aimbetov, Talgat Mussaayev, Iliya Ilin, 

Talgat Istyayev, Gennadyi Golovkin. 

- They were among the names cited most often as national 

heroes in a recent News. 

- Everyone has his own hero - someone to look up to or 

admire. 

- Where can we meet superheroes? (in comics) 

- Do you know the definition of this word? 

Comics is a medium used to express ideas via images, 

often combined with text or other visual information. Comics 

frequently takes the form of sequences of panels of images. 

Often textual devices such as speech balloons, captions, 

and onomatopoeia, indicated dialogue, narration, 

sound effects or other information. Cartooning and similar 

forms of comics include comic strips, editorial and gag cartoons 

and comic books. Since the late 20th century, bound 

volumes such as graphic novels, comics albums have become 

increasingly common and online webcomics have 

proliferated in the 21st century. 

By the mid-20th century, comics flourished particularly in 

the United States, western Europe (especially in France and 

Belgium) and Japan. The history of European comics is 

often traced to Rodolphe Topfeer's cartoon strips of the 130s, 

and became popular following the success in the 1930s of 

strips and books such as The adventures of Tintin. American 

comics emerged as a mass medium in the early 20th 

century with the advent of newspaper comic strips; magazine-style 

comic books followed in the 1930s, in which superheroes 

became one of the most prominent genres after 

Superman appeared in 1938. Histories of Japanese comics 

and cartooning (manga) propose origins as early as the 

12th century. Modern comic strips emerged in Japan in the 

early 20th century, and the output of comics magazines 

and books rapidly expanded in the post-World War II era 

with the popularity of cartoonists such as Osamu Tezuka. 

- Who are your favorite superheroes? Why? Describe 

them. 

- What is the difference between a superhero and a hero? 

- Tell students to look at the interactive board. 

There are a lot of pictures wit superheroes on the board. 

The task is to guess their names. 

- Game: 

Students have to match pictures with superheroes and 

their names. 

- Discussing the power of superheroes. 

Give students sheets of paper with the description of a 

superman's power. They discuss their strength. 

- New superhero. 

Tell students to create a new superhero for a comic strip. 

What would that superhero look like? What special power 

might he or she have? 

Organize students into 6 small groups. Tell tem to work 

together to create their own superhero. Give the students 

paper to complete. 

- Have students share their superhero in class. 

Extension: Collect the comic strips and bind together to 

create a superhero "comic book". 

- Assessment 

Evaluate students' abilities to work together in cooperative 

groups. 

- What makes a Hero? 

Students complete a work sheet about the characteristics 

of a hero. 

- Game: 

4 participants; on the foreheads I put the cards wit the 

names of superheroes. Participants have to guess their hero 

by asking Yes/No questions. Allow to ask only 10 questions. 

Lesson outcome: 

- Each person has his own hero or superhero, but the 

main ting is to e good like their idols to make the world 

better. 

- What have you learned today? 

- Thank you for the lesson. 

49

¹3-4 (11) 2016 


Мақала мектепте ұстаздарының тәжірибесінде 

жобалау жұмысының әдістерін пайдалану мәселесіне 

арналған. Мақала авторлары мектепте жобалауды 

жүзеге асырудың өзіндік артықшылықтары туралы 

сөз қозғайды. Авторлар жобалау жұмысын мектеп 

жағдайында балаларға білім мен тәрбие берудің 

тиімді түрі ғана емес, педагогтар мен атааналардың 

балаларға білім беруге деген ынта-жігерін 

біріктірудің бірден бір құралы ретінде ұсынады. 

САПАКОВА 

АЙГУЛ 

КАСЕНКАНОВНА 





химия және 

география 

кафедрасының 

доценті, б.ғ.к. 

КЕНЕСБЕКОВА 

ЗАРИНА 

НАЗАРХАНКЫЗЫ 

Семей 

қаласының 

Шәкәрім 

атындағы 



магистранты 

Статья посвящена использованию методов 

проектной деятельности в педагогической 

практике учителей школ. Авторы статьи подробно 

рассказывает о преимуществах реализации 

проектной деятельности в школе. По мнению 

авторов, проектная деятельность - не только 

наиболее продуктивная форма обучения детей в 

условиях школы, но и эффективный инструмент по 

интеграции усилий педагогов и родителей, 

направленных на обучение и воспитание маленьких 

детей. 

The article is devoted to the use of methods of project 

activities in the teaching practice of school teachers. The 

authors describe in detail the benefits of the implementation 

of project activities in school. According to the authors, 

the project activity - not only the most productive 

form of education of children in school, but also an effective 

tool to integrate the efforts of teachers and parents, 

aimed at training and education of students. 

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЖОБАЛЫҚ ЖӘНЕ 

ЗЕРТТЕУШІЛІК ІС-ӘРЕКЕТІН 

ҰЙЫМДАСТЫРУ 

Қазіргі білім беру кеңістігінде орта мектеп түлектерін жан-жақты дамыған, айналасына өз көзқарасымен қарай 

алатын және баға бере алатын тұлға ретінде қалыптастыру міндеті тұр. Қазақстан Республикасы "Білім туралы 

Заңының" 11-бабының 2-тармағында "Жеке адамның шығармашылық, рухани, және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, 

адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін қажетті жағдай 

жасау арқылы ой-өрісін байыту" міндеттері қойылған. 

Зерттеу әдісі мен дағдысы ғылыммен ғана айналысатын адамдарға ғана емес, сондай-ақ әр адамның түрлі 

саладағы қызметіне қажет. 

Жобалық-зерттеушілік, шығармашылық ізденушілік кез-келген мамандықпен тікелей байланысты. Зерттеушілік 

іс қазіргі кезде аясы тар мамандандырылған қызмет және ғылыми қызметкерлердің белгілі топтарына ғана тән 

емес, сондай-ақ бүгінгі заман адамының өмір сүру тәсіліне енген, кәсіби шеберлігін танытуға өзіндік көзқарасына 

сәйкес қызмет болып табылады. 

Жобалық-зерттеу жұмыстары - дарынды балаларды оқытудың негізі. Онсыз баланың потенциалды қабілетін 

ашу, дамыту мүмкін емес. Айналасындағыларды танып білуге деген талпыныстың арқасында ғана тіршілік иесі 

белгілі бір ортаға икемделіп, өмір сүру қалпын қалыптастырады. Биік таным қабілет, тұрмыс-тіршіліктің сырын 

ұғуға талпыныс баланың ерте жасынан туындайды екен. Зерттеу мен ізденіс теориялық білімді практикамен 

ұштастыруға мүмкіндік береді, оқушының болашақ мамандық таңдауына да бағдар болады. 

Мектепте оқушыны ізденушілікке баули отырып, ғылым мен техниканың жетістігіне сәйкес армандарына жетуге, 

өз жолдарын дәл табуға, ғылымға жетелеу арқылы өздерінің қабілеттерінің ашылуына мектепте мүмкіндіктер 

жасалған. Оқушылардың шығармашылығын шыңдау, ғылыми ізденістерін арттыру мақсатында білім мекемелерінде 

оқушылардың ғылыми қоғамы ұйымдастырылған (ОҒҚ) [3,5]. 

Жобалық және зерттеушілік іс-әрекетін ұйымдастыруда шешілетін тапсырмалардың типтері 

Кесте 1 

Тапсырмалардың типтері Тапсырмалардың нақтылығы 

Ізденушілік тапсырмалар 

50 

- жұмысқа қажетті мәліметтерді іздеу; 

- нақты қойылған мәселенің шешімін іздеу; 

- нақты кеңейтілген дәлелдер іздеу; 

- қойылған міндеттерді шешу үшін құралдар іздеу; 

- алынған нәтижелер бойынша презентация түрлерін іздеу;


Ұйымдастырушылық 

тапсырмалар 

Шешім қабылдаудағы 

тапсырмалар 

¹3-4 (11) 2016 

- қойылған мәселелерді шешудің мүмкін жолдарын іздеу; 

- талдау немесе жаңадан белгісіз жолдарды ашу; 

- әлеуметтік топтарды және қатысушыларды сұрақ-жауапқа қатыстыру; 

- жұмыс топтарын құру; 

- жобалық топтың қатысушыларының «рөлін» анықтау; 

- жобалық топтың жұмыстарының уақытын өңдеу; 

- орындалатын жұмыс сатыларының жоспары; 

- қабылданған бірлестік шешімдерімен келісу; 

- орындалған жұмыстың мониторингісі; 

- жұмысты қорғау және презентация көрсету. 

-берілген іс-әрекет түрін енгізу; 

- жұмыс әдістерінің оқушыларға қолжетімді және тиімділігін таңдау; 

- ұсынылған шешімдерден нақты шешімін таңдау; 

- қабылданған шешімдерді бағалау; 

- жұмыс топтарының қатысушыларының әрқайсысының рөлін анықтау; 

- жоба жасалғаннан кейін презентацияның түрін таңдау. 

Диссертация тақырыбы бойынша зерттеу объектісі ретінде "Т. Аманов атындағы №16 жалпы білім беретін орта 

мектеп" КММ 8-11 сынып оқушылары алынды. Зерттеу жүргізу барысында кіріктірілген сабақтар, ашық сабақтар 

өткізілді. Жұмысты қорытындылау кезінде оқушылардан сауалнама алынды. Сауалнама "Жұмысты орындауда 

оқушыларда қиындық туды ма?" деген тақырыпта болды. 

Кесте 2 

Оқушының аты-жөні__________________________ Сыныбы ___________ 

1 Тақырыптар арасынан зерттеуге тақырып таңдау қиындық туғызды. Иә Жоқ 

2 

Жұмысты бастаған кезде зерттеудің мақсатын мақсатын қою қиын 

болды. 

3 Жұмысты орындау барысында қажетті құралдарды таңдауда қиналдым. Иә Жоқ 

4 Менде жұмысты ретімен орындауда қиындықтар болды. Иә Жоқ 

5 

Зерттеуді жүргізе отырып эксперимент қорытындысын жазуда 

қиындықтар болды? 

6 Жұмысты аяқтаған соң, жұмысқа қорытынды жасау қиын болды. Иә Жоқ 

Иә 

Иә 

Жоқ 

Жоқ 

Диаграмма 1 

Сауалнама нәтижесінде оқушылар зерттеу жұмысымен айналысқанда тақырып таңдау қиындық туғызатындығын, 

жұмысты бастаған кезде зерттеудің мақсатын қою қиындығын, жұмысты орындау барысында қажетті құралдарды 

таңдауда қиналатындығын, жұмысты ретімен орындауда қиындықтар болмайтындығын, зерттеуді жүргізе отырып 

эксперимент қорытындысын жазуда қиындықтар болатындығын, жұмысты аяқтаған соң, жұмысқа қорытынды жасау 

қиын болатындығын көрсетті. Сауалнамада осындай нәтиже көрсеткенімен, бұл қиындықтардың шешімін табуға 

ғылыми жетекшілері, яғни пән мұғалімдері көмектесетіндігі айтылды. 

51

¹3-4 (11) 2016 


Кесте 3 

Жобалық және зерттеушілік іс-әрекеттерді пайдалана отырып негізгі мектепте химия курсы бойынша басты 

тақырыптарды ретімен оқыту әдістемесін танымды жүйелеуде, ақпараттық және коммуникативті 

құзыреттіліктерін дамыту. 

Сабақ уақытындағы іс-әрекет 

-сабақтың тақырыптық жоспарын құру; 

-берілген тақырып төңірегінде фронтальды 

эксперимент жоспарлау; 

-сыныпта немесе үйде жүргізілетін зерттеу 

жұмыстарына қысқаша сипаттама және тақырыптық 

жоспар; 

-білім алушының «Зерттеуші күнделігі» жұмысының 

жоспары; 

- дискуссия тақырыбында білім алушылардың ең 

жақсы ақпараттық және зерттеушілік жұмыстарының 

презентациясы болуының дискуссия-сабақ жоспары; 

- конференция тақырыбында білім алушылардың ең 

жақсы ақпараттық және зерттеушілік жұмыстарының 

презентациясы бар конференцияны жоспарлау және 

жоспары; 

Сабақтан тыс уақыттағы іс-әрекет 

-«Мен – зерттеуші» бірлестігінің (оқытылатын 

тақырыптық материал негізінде) факультативтік курс 

жұмыстырын жоспарлау; 

-практикалық үй жұмысы негізінде білім 

алушылардың зерттеу жұмыстарының қысқаша 

сипаттамасы және тақырыптық жоспары; 

- практикалық үй жұмысы негізінде білім 

алушылардың ақпараттық жұмыстарының 

тақырыптық жоспары; 

-білім алушылардың жобаларын орындауда 

консультативті сабақтар өткізу; 

-пәндік декада негізінде жалпы мектептік оқушылар 

конференциясында жобалық және зерттеушілік 

жұмыстардың жоспары және жоспарлау; 

-қалалық конкурстарда балалардың жұмыстарының, 

мектеп конкурсының жеңімпаздарын дайындау және 

кеңес беру; 

Жобалық және зерттеушілік технологияны ұйымдастыруда болатын іс-әрекет түрлері 

№ Іс-әрекет түрі 

Кесте 4 

52 

1 Зерттеу пәнін, объектісін анықтау 

2 Тақырыпты анықтау және дұрыс шешім қабылдау 

3 Жұмыстың өзектілігін нақтылау 

4 Әдебиеттерді библиографиялық іздестіру 

5 Кітапхана каталогымен жұмыс жасау 

6 Сілтемелерді және мағыналы сөздерді өңдеу 

7 Гипотезаны анықтау 

8 Зерттеудің міндеттерін және мақсатын анықтау 

9 Жұмыстың жоспарын құру 

10 Ғылыми әдебиеттерде бар мәліметтерді, қорытындыларды жинақтау 

11 Таңдалған материалға анализ 

12 Материалдарды біріктіріп, топтастыру 

13 Алынған мәліметтердің логикалық мазмұны 

14 Ғылыми зерттеудің әдістемесімен танысу 

15 Ғылыми терминдермен жұмыс 

16 Теориялық әдістерді қолдану (модельдеу, абстрактілеу, анализ, синтез) 

17 Эмпирикалық әдісті қолдану (бақылау, салыстыру, эксперимент және т.б.) 

18 Өз жұмысының сауатты өңделуі 

19 Библиографиялық тізім құру 

20 Өзіндік зерттеу жүргізу 

21 Жұмысқа презентация 

22 Жұмыс қорытындыларын қорғау 

23 Қорғау кезінде сұрақтарға нақты және сауатты жауап беру 

24 Педагогпен жұмыс қорытындысын және қорғау қорытындысын талдау 

25 Жұмысты өзіндік бағалау 

Оқушылардың зерттеушілік жұмыстарының классификациясы: 

- зерттеу-байқау (іс-әрекет формасына ие бұл жұмыста процесске немесе өзгеріске байқау жүргізілетін болады); 

- зерттеу-бейнелеу (іс-әрекет формасына ие бұл жұмыста кез-келген бір техникалық құралға, физикалық процесске, 

өзгерістерге, байқауға қол жетімсіз өзгерістерге бейнелеу жүргізіледі); 

- зерттеу-ұсыныс (берілген жұмыстың негізгі қорытындысы ретінде кейбір техникалық процесстердің 

рационализациясы, жүзеге асыруға болатын мүмкін жағдайлардың орындалуы); 

- зерттеу-құрастыру (берілген зерттеу жұмысын жүргізуге болатын құрал-жабдықтарды құрастыру іс-әрекеттерін 

қалыптастыру, оның техникалық сипаттамасын, функционалдық ерекшеліктерін ескеру); 

- зерттеу-ойлау (берілген зерттеу жұмысын жүргізуде анализ кейбір өмірлік жағдайларда физикалық процесстердің 

болуымен, нақты оқиғада адамдардың физика заңдарын дұрыс қолдануы); 

- әдебиет зерттеу (берілген зерттеу жұмысын жүргізуге оқушы әдебиеттер фрагментін ұсынады, мақалдар, 

мәтелдер, физикалық заңдылықтарды іздеу, туынды авторы қолданған сәтті және сәтсіз табиғат құбылыстарына 

мысал) [1,2]; 

Берілген классификация пәндердің интеграциясын жүргізуге және білім алушылардың білімін толықтай жетілдіру 

үшін толықтай көмектеседі. 

Ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру, дамыту - оқушы шығармашылығын қалыптастырудың нақты


¹3-4 (11) 2016 

жолдарының бірі екенін де естен шығармау қажет. 

Қазіргі оқытушының басты қызметі - білім беру мен жеке тұлға тәрбиесін сабақтастыру болса, оқушылармен 

ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу арқылы олардың өзін-өзі дамыту, айқындай үдерісі қалыптастырылады. 

Білім беру жүйесінің қазіргі басты міндеттерінің бірі - оқушылардың шығармашылық, рухани және дене 

мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының 

дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін дамыту болып табылады. Сондықтан оқушыларды зерттеу 

жұмыстарымен айналысуға деген қызығушылықтарын арттыруда ұйымдастырушылық жұмыстар жасап, дамытып 

отыру керек екендігін көрсетеді[3,4]. 


1. https://dvs.rsl.ru/semgu/Vrr/SelectedDocs?docid=%2Frsl01000000000%2Frsl01000306000%2Frsl 0100030 

6335%2Frsl01000306335.pdf 

2. https://dvs.rsl.ru/semgu/Vrr/SelectedDocs?docid=%2Frsl01002000000%2Frsl01002334000%2Frsl 01002 

334162%2Frsl01002334162.pdf 

3. Организация проектной деятельности в школе: система работы / авт.-сост. Щербакова С. Г. и др. - Волгоград: 

Учитель, 2009 

4. Лесникова С. Г. Проектная деятельность как средство развития инициативности подростка в условиях детской 

общественной организации : дисс. ... канд. пед. н.: Ижевск, 2005 

5. Батаева Е. В. Практикум по химии как база для развития исследовательских умений учащихся старших классов 

школ с углубленным изучением химии: Автореф.дис. на соиск. Учен. Степ. Канд.пед.наук/ Москва.гос.ун-т: 

Моск.пед.гос.ун-т. -М. 2004. -17 бет 

53

¹3-4 (11) 2016 


МИРОНОВА 

ЕЛЕНА 

АЛЕКСАНДРОВНА 

психолог КГДУ 

"Детский сад №15" 

СУХАРЕВА 

ОЛЬГА 

ВИКТОРОВНА 

воспитатель 

КГДУ "Детский 

сад №15" 

Мақалада мектепке дейінгі білім беру ұйымы 

интерьерінің заманауи дизайны қандай болуы керек 

деген мәселе көтеріледі. Мақала авторлары 

балабақшада әр түрлі сабақтар мен жаттығулар 

өткізуге мүмкіндік беретін түрлі дизайнерлік 

шешімдерге талдау жасайды. 

Статья посвящена изучению современных 

тенденций дизайна интерьера для дошкольного 

образования, выявлению особенностей развития 

функционально-планировочных схем. Авторы 

статьи анализируют различные дизайнерские 

решения, отвечающие требованиям проведения 

различных форм занятий в детском саду. 

This article is devoted to studying of modern tendencies 

of interior design for preschool education, to educing 

peculiarities of functional-plot plans' development. The 

authors of the article analyze different designer decisions 

that fulfill requirements of conducting diverse lesson forms 

in kindergarten. 

ДИЗАЙН ДЕТСКОГО САДА: 

ВСЕ ДЛЯ МАЛЫШЕЙ 

"В развитии ребенка образование и среда имеют большую роль, чем 

наследственность…вопрос в том, какое образование и какая наследственность 

лучше всего развивают потенциальные способности ребенка" 

Масару Ибука 

Дети - цветы нашей жизни, дороже их у нас никого 

нет, мы так радуемся, когда они у нас появляются. И с 

тех пор начинаем им давать все самое лучшее, окружать 

теплом, заботой и любовью. Именно поэтому родителям 

сложно выбрать тот детский сад, который бы устраивал 

их полностью. Такое учреждение, в которое ходят дети 

дошкольного возраста и проводят там много времени, 

должно соответствовать существующим определенным 

стандартам, в которых сказано, что ребенок здесь 

должен себя чувствовать комфортно, уютно, удобно, 

чтобы здесь было приятно и интересно проводить 

время, и самое главное, здесь должно быть безопасно 

для детишек. Дизайн детского сада - дело ответственное. 

Здесь нельзя ошибиться. Ведь в первую очередь 

родители обращают внимание на интерьер помещения 

и составляют свое мнение о заведении. 

Кроме всего этого, каждый родитель хотел бы видеть 

хороших, образованных, милых воспитателей, которым 

можно было со спокойной душой поручить своего 

малыша. 

Интерьер детского сада, к его оформлению нужно 

отнестись ответственно, все тщательно продумать. Так 

как каждое помещение, которое предназначено для 

общего время провождения детей, должно быть 

оформлено по-особенному. Своим видом интерьер 

должен влиять, способствовать художественному, 

эстетическому и познавательному развитию детей 

дошкольного возраста. Интерьер имеет очень большое 

значение, и поэтому все функции, которые на него 

возложены, необходимо продумывать и воплощать в 

жизнь грамотно, тщательно, правильно, чтобы всем, и 

взрослым и маленьким в этом помещении было 

комфортно, уютно, удобно. Для этого нужно будет 

использовать выдержанные современные стили дизайна 

интерьера или неоклассические, или использовать 

простые формы. И какой бы стиль дизайна интерьера 

для оформления помещений вы не выбрали, 

необходимо использовать большое количество 

комнатных растений. Они будут способствовать 

выработке свежего воздуха в помещении, кроме этого - 

это очень красиво, придает интерьеру живости, легкости, 

красоты. А для того, чтобы эффект был действительно 

таким, не забывайте органически сочетать интерьер 

детского сада с растениями. 

Интерьер детского сада, и основы дизайна 

комнат для детей 

Задача заключается в том, чтобы сделать некоторый 

микромир, который вызовет у всех детей интерес. Чтобы 

достигнуть такого результата, справиться с заданием 

на отлично, необходимо разделить помещение на 

несколько функциональных зон. Это должна быть 

рабочая зона, зона сна, спальня, а также игровая. 

Дизайн интерьера детского сада, ни в коем случае ни 

должен напоминать холл в гостинице или же офис. Это 

должна быть противоположность этим помещениям. 

Для того, чтобы помещения детского сада выглядели 

красиво, комфортно и уютно, необходимо использовать 

для декорирования окон легкие шторы из 

полупрозрачного материала, диванные небольшие 

подушки, много-много мягких игрушек. 

Все эти элементы интерьера, предметы, помогут 

маленькому ребенку по быстрее адаптироваться в 

детском саду, а так же будут способствовать снятию 

напряжения ребенка. 

Какие же главные моменты, которые можно считать 

главными при разработке дизайна интерьера. Важно при 

разработке учесть, определить размеры, высоту 

предметов, которые будут присутствовать. Это очень 

необходимо, так как это влияет, воздействует на 

самочувствие ребенка. Например, если вам нужно 

определить оптимальную высоту столика для ребенка, 

вам нужно посадить его за него. После этого, ребенок, 

который сидит за столом, должен согнуть руки так, 

чтобы руки в локтях стояли под прямым углом. Если 

54


столешница находится на уровне согнутых рук ребенка, 

это правильная высота стола. 

Освещение в интерьере детского сада тоже очень 

важно. Не рекомендуется использовать в помещениях 

детского сада люминесцентные лампы, лучше побольше 

пропускать естественное освещение. Тщательно 

продумайте освещение, предварительно составив 

планировки и схемы. 

Что касается расстановки предметов мебели. Ставьте 

мебель в помещении так, чтобы было как можно больше 

свободного пространства, чтобы было место, где дети 

смогут играть в подвижные игры, делать зарядку и так 

далее. 

Интерьер детского сада нужно обязательно 

оборудовать игровыми островками, которые, будут 

вмещать в себе большое количество совершено разных 

игрушек, поделочных материалов, передвижная мебель, 

пол с мягким покрытием, альбомы для рисования, 

краски, карандаши, пластилин и стальные вещи, 

которые так нравятся деткам дошкольного возраста. 

Дошкольная мебель для детского сада отличается от 

обычной мебели. И это бесспорно. Во-первых, отличия 

имеются и в дизайне, и во внешнем виде, во-вторых, в 

качестве, и, в-третьих - функциональности. Это является 

основными факторами, на которые и нужно обращать 

свое внимание при выборе детской мебели. 

Сдержанный и лаконичный интерьер детского сада, 

общественных помещений во многом и определяет 

внешний вид, дизайн детской мебели. Основами для нее 

являются деревянные или металлические каркасы. 

Мебель должна быть прочной и экологичной. Поэтому, 

например, при оснащении помещения детскими 

столами, нужно обращать свое особое внимание, так 

это на качество и состав используемого при 

изготовлении столешниц и иных деталей мебели ДСП. 

Идеально если мебель будет полностью деревянной. 

Это залог экологичности и долговечности мебели. 

Детские шкафчики также должны иметь прочные 

конструкции, быть экологически чистыми. Не обладая 

специальными познаниями в мебельном деле, о 

качестве детской мебели можно судить по гарантии, 

которая дается производителем. Она должна быть не 

меньше двух-трех лет. Если используемая фурнитура 

не качественная, то мебель расшатается в течении 

одного года. 

Для оформления детского интерьера можно 

использовать яркие, насыщенные цветовые гаммы. 

Главное, чтобы каждый цвет гармонировал, сочетался, 

дополнял друг друга. Цвета, которые вы будете 

использовать в интерьере, не должны создавать 

контраст, они должны перетекать плавно друг в друга. 

А вообще, цвета очень важны, они играют важные роли 

в интерьерах помещений, независимо от их 

функциональных назначений. Они способны не только 

украсить ваши поверхности, так же при правильном их 

¹3-4 (11) 2016 

использовании можно зрительно увеличить 

пространство в помещении. Если же вы сделаете чтото 

не так, то пространства в помещении визуально 

наоборот может стать поменьше. А еще цвета и их 

оттенки имеют прямое влияние на человека. Именно по 

этому, каждый из них имеет свою характеристику, 

которую создают профессиональные психологи. 

Поэтому, с выбором цвета для оформления детского 

сада торопиться не следует. Поэтому нельзя играть на 

контрастах, не делать резких переходов в цвете, так как 

это будет отвлекать внимание ребенка. 

Интерьер детского сада может на первый взгляд 

показаться не роскошным, не богатым, но это не важно, 

не главное. Родителям важно, чтобы здесь царила 

атмосфера тепла, уюта и любви к детям. 

Каждый интерьер, какое это ни было бы помещение, 

должен как-то украшаться, нужно, чтобы здесь 

присутствовали аксессуары для интерьера, 

декоративные предметы, элементы и так далее. Стены 

в детском садике, они, как ни кто другой нуждаются в 

украшении. Если они будут стоять пустыми, то интерьер 

будет смотреться недовершенным, незаконченным. А 

вот, когда вы повесите на них различные картинки, 

нарисуете изображения персонажей из любимых всеми 

детьми мультфильмов, украсите полочками, на которых 

будут находиться поделки воспитанников детского сада, 

помещение будет смотреться совсем по-другому, оно 

приобретет живости, яркости, хорошего, позитивного 

настроения, веселья, улыбок. 

В детских садах обычно есть несколько групп. Так вот, 

хотелось бы при входе в группы видеть выставочные 

уголки, на которых могли бы красоваться, стоять 

поделки, рисунки ваших деток. Если вам на такой уголок 

выделили немного места, то можно сделать его 

визуально просторнее за счет зеркал. Когда вы повесите 

здесь зеркало, помещение сразу же заиграет новыми 

красками. Выставочный уголок размещайте на такой 

высоте, которая доступна детям, чтобы они легко могли 

брать свои поделки оттуда и ставить их на свои места. 

Помимо удобства, это еще и научит маленьких деток 

быть аккуратными, бережными. 

Если здание вашего детского сада имеет не один этаж, 

а, например, два, тогда в нем точно есть лестница. Так 

вот, для того, чтобы правильно оформить лестницу, на 

нее нужно обратить достаточное количество внимания. 

Для того чтобы дети ходили по лестницам спокойно их 

нужно заинтересовать. Как именно это сделать? Например, 

можно повесить вдоль лестницы рамочки с фотографиями, 

которые будут рассказывать детям об истории их садика. 

Можете проявить смекалку и придумать что-то другое, 

более интересное, увлекательное. 

Интерьер детского сада, это еще не самое главное, 

на что нужно обращать внимание. Для начала обратить 

свое внимание на людей, которые здесь работают, а уже 

потом и на дизайн интерьера. 

55

¹3-4 (11) 2016 


Мақала ағылшын тілін техникалық оқу орындарының студенттеріне 

оқытудың психологиялық аспекттерін қарастырады. 

Данная статья рассматривает психологические аспекты обучения 

иностранного языка в технических учебных заведениях 

This article deals with psychological peculiarities of teaching foreign language 

in technical colleges 

ТУГАНБАЕВА АЙНА 

БЕКЖАНОВНА 

Бородулиха қазақ орта 

мектебінің ағылшын тілі пәні 


ШЕТ ТІЛДЕРІН ТЕХНИКАЛЫҚ ОҚУ 

ОРЫНДАРЫ СТУДЕНТТЕРІНЕ 

ОҚЫТУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 

АЛҒЫШАРТТАРЫ 

Қазіргі таңдағы техникалық оқу орындарында болашақ 

мамандардың тілдік дайындығының деңгейі олардың 

алдына мәдени кеңістікке жол ашатын, халықаралық 

деңгейде делдалдардың көмегінсіз өз мәселелерін 

шешуге қабілетті, бәсекелестікке қабілеті мол маман 

болуларына септігін тигізеді. Осы орайда жалпы білім 

беретін "Шет тілі" дисциплинасының маңызы зор. Шет 

ел және отандық психология шет тілін меңгерудің 

психологиялық ерекшеліктерінің теориялары мен 

концепцияларының бірқатарымен толыққан. 

Студенттердің шет тілін меңгеру ерекшеліктерінің 

спецификасы И. А. Зимняя, Г. А. Китайгородская, А. А. 

Леонтьев, М. В. Ляховицкий, Б. В. Беляев, В. А. Артемов, 

Б. А Бенедиктов, А. А. Алхазишвили, Э. П. Шубин, Е. И. 

Пассов сынды педагог -психологтардың еңбектерінде 

қарастырылған. Көптеген зерттеушілер өз еңбектерін 

техникалық оқу орындарының студенттерінің шет тілін 

меңгеру ерекшеліктеріне арнаған(О. А. Журавлева, Л. 

Ю. Зиновьева, И. В. Леушина, В. Д. Тенищева, Г. Г. 

Ханцева, И. А. Цатурова, Л. А. Шестоперова және т.б.). 

Алайда алынған ғылыми зерттеулердің нәтижелерінің 

жүйелі біріктірілуі мәселесі және техникалық арнайы оқу 

орындары студенттерінің тілдік дайындығының 

ерекшеліктері жеткілікті өңделмеген, сондықтан осы 

мәселе біздің зерттеу тақырыбын таңдауымызға түрткі 

болды. Білім берудің гуманитаризациясы студенттердің 

жалпы мәдени деңгейін көтеруге бағытталған. 

Техникалық оқу орындарының оқытушылары техникалық 

мамандықтарға тапсыратын студенттердің ана тіліндегі 

де шет тіліндегі де тілдік деңгейі гуманитарлы факультет 

студенттеріне қарағанда недәуір төменірек екенін біледі. 

Инженерлік мамандықтардағы студенттерге өз ойын 

анық жеткізе алмау тән. Жалпы алғанда мұндай 

студенттерде тілдік түйсік жөнді дамымаған. 

Гуманитарлы факультет студенттеріне тілдік құрылым 

жақсы таныс және олар тілдік бірліктер мен олардың 

бірігу принципімен жеткілікті меңгерген. Бұл құбылыс 

интуитивті түрде болуы мүмкін, яғни студент жалпы 

алғанда тілді сезіп, грамматикалық конструкцияларды 

дұрыс орнымен қолданады және мұның себебін түсіндіре 

алмайды. Б.В. Беляев адамдардың мұндай типін 

"интуитивті -сезгіш" деп атаған /1/. Мұндай тип 

өкілдерінде есту арқылы есте сақтау жақсы дамыған 

және олар ауызша сөйлеудің стереотиптерін тез 

меңгереді, шет тілін меңгеру оларда тілдік сезгіштігімен 

байланысты болады/1/. Алайда психология ғылымында 

тілдік сезгіштік деген нақты ұғым мен оның анықтамасы 

берілмеген. Дәстүрлі түрде бұл ұғым интуитивті 

компонент ретінде қарастырылады. 

Тәжірибе барысында біз техникалық оқу орындары 

студенттеріне ұстамдылық, тұйықтық тән екендігін 

байқадық. Бұл әрине шет тілі сабақтары барысында 

кедергілер келтіріп отырды. Мәселен, фонетикалық 

жаттығулар, диалогтар және рөлдік ойындар олардың 

тарапынан күлкі, ұялу сезімдерін тудырды, олар өз 

топтастарының алдында күлкілі болудан қорқатыны 

байқалды. Ал филолог студенттерге болса, керісінше 

тапсырманың мұндай түрлері ұнайды, себебі бұл 

тапсырмалар барысында олар өздерінің әртістік 

қабілетін шыңдап, қарым-қатынасқа түсу үшін тәжірибе 

жинақтайды. В.Н.Куницынаның зерттеулері бойынша 

ұяңдық, бөлектену, интроверттілік, аса жоғары 

сезімталдық оқыту процесіне недәуір кедергілер 

келтіреді. Қарым -қатынас барысында авторитарлы, 

агрессивті, кикілжіңге жиі түсетін адамдарда қиындық 

туады/2/. Сондай-ақ өзін-өзі төмен бағалау, тұйықтық, 

пассивтілік шет тілін оқыту процесіне кедергі келтіреді. 

Шет тілінің оқыту мақсаттары жөнінде айта кетсек, 

А.Н.Щукиннің пікірінше шет тілін оқытудың ең түпкі 

мақсаты тілді таңдаған мамандық бойынша шет тілі 

өкілімен қарым - қатынас кезінде қосымша ақпарат ала 

алатындай практикалық деңгейде меңгеру болып 

табылады. Бұл жағдайда оқу әрекетіне көп көңіл 

бөлінеді. Филолог студенттер шет тілін меңгерудің түпкі 

мақсатына жету үшін, аз дегенде өз ойын білдіру үшін 

түпнұсқадағы әдебиетті оқып аударады және т.б соған 

сәйкес әрекет етеді. Сондықтан ол студент өз мақсатына 

жету үшін көптеген жазбаша, ауызша жаттығуларды 

орындап, кітап-журналдар оқып, интернет 

ресурстарынан ізденіп, шет елдік қоғамдық желілерден 

достар тауып олармен араласып тұруға тырысады. Ал 

оқу орнына техникалық болашақ машина, станок 

жөндеушілері, газбен пісірушілердің жоспарына шет тілін 

оқу кірмейді. Шет тілін меңгеруде мотивацияның 

маңызды орын алатына анық. М.Сиуган және У.Ф.Макки 

шет тілін меңгеруде мотивацияның 2 түрін көрсетеді: 

оның өзіне пайдасы тиетінін білу және сол тілде 

сөйлейтіндердің интеграциясына кіруге ұмтылу/3/. 

Аталып кеткен 2 мотивацияның айырмашылығына 

қарамастан олар тығыз байланысты. Мотивацияның 

қалыптасуы тұлғаның әр түрлі ерекшеліктеріне, жас 

кезеңдеріне байланысты. тұлғаның даму кезеңі 

барысында басымдықтар мен ұстанымдар өзгеруі 

мүмкін. Мотивацияның қалыптасуына гендерлік 

ерекшеліктерге де байланысты. Студенттік жас (18-25) 

қалыптасу кезеңінің бастапқы кезеңіне сәйкес келеді. Бұл 

кезеңге тұлғаның тұрақты қасиеттерінің қалыптасуы, 

психикалық процестердің тұрақтануы, интеллектуалды 

белсенділігінің жетілуі, өмірлік позицияның қалыптасуы 

тән. Ал колледж студенттері әлі де болса (1-2 курс) 

мектеп оқушылары сияқты өтпелі кезеңдегі шақта. 

Зерттеу барысында анықталғаны әр бір студент үшін, 

оның жынысына, оқу курсына не болмаса жасына 

қарамастан ол үшін шет тілін үйренудің басым мотивтері 

мамандығымен байланысты (сауалнамадан алынған 

студенттер цитаталары) : "Қазіргі заман талабына сай 

56


мамандық алу", "Қызықты жұмыс табу", "Кәсіби маман 

атану", "Сессияны сәтті тапсыру", "Жоғары ақы төленетін 

жұмыс табу" және т.б. Өкінішке орай біздің бақылауымыз 

техникалық оқу орындары студенттерінің шет тіліне деген 

қызығушылықтары өте төмен екенін көрсетіп отыр. Жиі 

уақытта болашақ инженерден: "Механикке ағылшын 

тілінің не керегі бар? Бұрандалармен сөйлесу үшін бе?", 

"Мен осы шет ел асып бара жатқаным жоқ, Қазақстанда 

маған өз мамандығым үшін қазақ, орыс тілдерін білсем 

де жеткілікті" деген жауаптарды естуге болады. Сондайақ 

техникалық оқу орындарының студенттері шет тілін 

қосалқы, онша қатты маңызды емес, жеңіл сабақтар 

қатарына қосып, оған сәйкесінше көңіл бөлмейді. 

Осындай бағытты ұстанып алған студент шет тілі 

сабағында жеткілікті белсенділік танытпайды. Олар өз 

міндеттері арнайы техникалық сабақтарды меңгеру деп 

санап, қосалқы сабақтарды назарсыз қалдырады. 

Техникалық оқу орындары студенттерінің осындай 

ерекшеліктері басқа да зерттеушілердің еңбегінде көрініс 

табады. С.И.Самыгин "Жаратылыстану және 

гуманитарлық факультет студенттеріне қарағанда 

техникалық мамандық студенттерінің танымдық 

қызығушылығы аз". Сондықтан да студенттер толық 

назарды тек профильді пәндерге аударады . 

Біздің ойымызша шет тілін үйренуге өз мамандығы 

жөніндегі болашақ көзқарас, тұлғаның басынан өткен 

тәжірибесі, білім беру мазмұны мен мамандық престижі 

сияқты факторлар мотивация болуы мүмкін. Сондықтан 

да шет тілі оқытушысына алдымен студенттердің шет 

тілі туралы қатып қалған қағидасын өзгертіп, оған деген 

жағымды көзқарас қалыптастырып алып, шет тілінің 

маңыздылығын түсіндіріп, содан соң ғана практикалық 

сабақтарға кірісуі және сабақ барысында шет тілінің 

студенттердің мамандықтарына деген практикалық 

маңыздылығын жиі еске алып отыруы керек. 

Техникалық оқу орындары студенттерінің шет тіліне 

деген позитивті көзқарастың мақсатты қалыптасуы 

олардың шет тілінің өзекті маңыздылығын, 

прагматикалық құндылығын, оның қолданылуының 

болашаққа тиімділігін түсінгенде ғана мүмкін. Жағымды 

көзқарастың қалыптасуына қатысушылардың шет тілін 

тиімді меңгеруге септігін тигізетін, қоғамдық -құндылық 

мотивациясын қалыптастыратын, әлеуметтікпсихологиялық 

дайындығы, эмоционалды қанағаттану 

сезімі септігін тигізеді. Бұл жағдайда тілдің мамандық 

сферасын кеңейту функциясы пайда болады (шет тілін 

меңгеру мамандық төңірегіндегі шет елдік жетістіктермен 

танысуға мүмкіндік береді). Сондай -ақ студенттің 

мамандыққа қатысты арнайы білім алу және шет тілін 

сәтті игеру талпынысының екі жақты тепе-теңдігі 

орнайды. Сондықтан да шет тілі болашақ маманның 

кәсіби жоғарылауына тікелей байланысты /5/. 

Шет тілін тілдік емес оқу орындарында оқыту өз 

жемісін мәтін материалдары мамандыққа сай 

таңдалғанда береді. Егер оқу әрекеттеріне таным 

мотивтері сәйкес келсе, онда бұл практикалық 

әрекеттердің мамандыққа бағытталғанын көрсетеді. 

Бұдан шығатын қорытынды студенттің оқу -танымдық 

әрекетінің маманның кәсіби әрекетіне өтуі көбінесе 

танымдық мотивтердің кәсіби мотивтерге 

трансформациялануы болып табылады/6/. 

Оқытудың тиімділігі мен жоғары жетістіктеріне жету 

оқу жағымды эмоциялар алып келгенде, өсу және даму 

байқалғанда, педагогикалық әрекеттен қанағат алғанда 

болады. Егер жұмысы өнімсіз, бірқалыпты, нәтижесіз 

болатын болса, оқытушының да өз еңбегіне көңілі 

толмасы анық. Шет тілін оқу барысында көтеріңкі көңіл 

-күй мен сәттілік пен қуаныш сезімі өте маңызды. 

Жағымды эмоциялар ой операцияларын, ұсақ 

құбылыстарды есте сақтауға кететін күшті азайтады. 

Техникалық оқу орындарындағы шет тілін оқытудың 

басты мақсаты - кәсіби әрекеттегі коммуникативті 

құзыреттілікті қалыптастыру. Сондай-ақ "оқыту" 

¹3-4 (11) 2016 

студенттердің таңдалған мамандық бойынша 

лингвокәсіби танымдық әрекетін дамыту болып 

табылады. Сондықтан көптеген шет тілі сабақтары 

аутентті мәтіндерді аудару, ондағы таныс емес 

лексиканы, диалогтарды жаттаумен өтеді. Біздің 

ойымызша көбірек коммуникативті жаттығулар, болашақ 

мамандыққа қатысты рөльдік ойындар көбірек орындалу 

керек. 

Шет тілін тілдік емес оқу орындарында оқыту бірқатар 

шектеулер мен мәселелерден құралады. Олардың 

арасында тілдік ортаның болмауы, ауызша практиканың 

жетіспеушілігі, оқыту дифференциациясы мен 

индивидуализациясының жетіспеушілігін атай кетуге 

болады/9/. Өкінішке орай ондай оқу орындарда шет 

тіліне белгілі қабілет пен білім көлемі бар болуы деген 

примитивті көзқарас қалыптасқан. Ал шын мәнісінде тіл 

дегеніміз үнемі даму үстіндегі көп сатыдан тұратын 

күрделі жүйе. Шет тілін оқыту көптеген күш пен 

энергияның жұмсалуын, күнделікті, жүйелі, үнемі 

мотивацияны қажет етіп отыратын жұмыс. Шет тілінің 

басқа тақырыпшаларға бөліп қарастырылатын 

пәндерден айырмашылығы ол грамматика мен 

лексиканы шектеусіз білуді талап етеді/7/. Мұның 

барлығы тілді меңгеруге қатысты қиындықтарды жеңу 

мүмкін емес деген ойға, өз -өзіне деген сенімсіздікке алып 

келеді. Техникалық оқу орны студентіне лингвистикалық 

білім шетсіз, шексіз, күрделі болып көрінеді. Дегенмен 

де көптеген шет ел әдебиеттерінде "Сommunicative competence: 

the ability to use the language correctly and appropriately 

to accomplish communication goals. The desired 

outcome of the language learning process is the ability 

to communicate competently, not the ability to use the 

language exactly as a native speaker does"/8/,- тілді дәл 

сол тілдің сөйлеушісі дәрежесінде қолдана алу емес, 

соңғы мақсатқа жететіндей түсіне және сөйлей білу 

коммуникативті компетенттілікке жатады делінген. Осы 

орайда шет тілі оқытушысының алдында 

лингвистикалық білімнің қол жетімділігін жоғарылату мен 

жеңілдету мәселесі тұрады. Сабақтағы уақыттың 

жеткіліксіздігі білім мен қабілетті қалыптастырудағы бос 

орындарды толтыра алмауға, ал тілді коммуникативті 

әрі бай етуге тырысу нәтижесіз болып тығырыққа тірейді. 

Алдағы материал меңгерілмеген жағдайда оның 

келесісімен байланысы болып, шет тілі білімінің ұшы - 

қиыры жоқ деп түсінген студент пессимистік көзқараста 

болады (қанша үйретсе де түк білмейміз; шет тілін 

сегізінші жыл оқып жүрсек те, әлі сөйлесе алу дәрежесіне 

жетпедік) немесе жалған оптимистік көзқарастағылар 

белгілі тақырыпшалар төңірегінде ғана сөйлей алып, 

тілді жақсылап меңгердім деген ойда жүреді. 

Көзқарастың екі түрі де оқыту процесін бәсеңдетеді. 

Студенттердің өзін -өзі бағалауының төмен болуы, өз - 

өздеріне тым сыншыл болуы, "Мен ешқашан да бұл тілде 

қарым-қатынас деңгейінде сөйлесе алмаймын", "Мына 

бітпес мәтіндер, ережелер мен сөздерді жаттап ала 

алмаспын" деулері ,әрине ,оқу-оқыту процесін тежейді. 

Колледждің студентері оқыған мектептерінен әр түрлі 

базалық біліммен келеді. Кейбіреуі шет тілін тереңдетіп 

оқып келсе, енді біреулері үстіртін оқып келеді. 

Нәтижесінде олар бір топқа түсіп бастапқыда екеуі де 

бұл пәнге деген қызығушылығын жоғалтады. Бірі оның 

қиын әрі түсініксіз десе, енді біреуі сабақ материалдарын 

әлдеқашан меңгеріп кеткендіктен қызықпайды. Бұл 

мәселедегі оқытушының міндеті бастапқы кезеңде 

студенттің тілдік дайындығын болжау және оған әрі 

қарайғы жұмысын ұйымдастыруға көмектесу. Студенттер 

шет тілін әр түрлі деңгейде меңгергендіктен және де жаңа 

материалды әр түрлі қабілетте және жылдамдықта 

игергендіктен студенттің оқу процесінің темпін өзі 

таңдағаны жөн, алайда мұны оқу бағдарламасы 

әрдайым қарастыра бермейді. 

Мақаладағы айтылғандардың барлығын 

қорытындылай келе шет тілін оқыту спецификасы 

57

¹3-4 (11) 2016 

күрделі әрі көп қырлы деген тоқтамға келуге болады. 

Сондықтан шет тілін оқыту қабылдау заңы мен 

заңдылықтары психологиясына, когнитивтік 

психологияға, психолингвистикаға негізделу керек. 

Кәсіби маман дайындау үшін кәсіби түрде жаңа 

технологиялармен ұштастыра отырып, жаңа тіл 


мүмкіндіктері заман талаптарына, сұраныстарына ие 

болғаны дұрыс. Оқушының шет тілін меңгеру сапасы мен 

деңгейі сұраныс пен белгілі бір мақсатқа ұмтылу 

барысында жүзеге асырылмақ. Студентті оның болашақ 

мамандығына сай етіп даярлауда студенттің жеке 

басының мүмкіндіктерін ескеру қажет. 


1. Беляев Б. В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам. - М.: Просвещение, 1965. - 228 с. 

2. Межличностное общение / В. Н. Куницына, Н. В. Казаринова и др.: Учеб. для вузов. - СПб.: Питер, 2001. - 

544 с. 

3. Сигуан М., Макки У. Ф. Образование и двуязычие: Пер. с фр. - М.: Педагогика. 1990. - 184 с. 

4. Психология и педагогика высшей школы / Под ред. С. И. Самыгина. - Ростов н/Д.: Феникс, 1998. - 544 с. 

5. Рощина Е. В. Функции иностранного языка как учебного предмета в системе обучения в университете // 

Иностранные языки на неспециальных факультетах. - Ленинград: Изд-во ЛГУ, 1978. - Вып. 1. - С. 3-6. 

6. Вербицкий А. А., Бакшаева Н. А. Проблема трансформации мотивов в контекстном обучении // Вопросы 

психологии. - 1997. - № 3. - С. 12-13. 

7. Полат Е. С. Обучение в сотрудничестве // Иностранные языки в школе. - 2000. - № 1. - С. 4-11. 

8. http://www.nclrc.org/essentials/goalsmethods/goal.htm 

58


¹3-4 (11) 2016 

Мақалада бастауыш мектеп оқушыларына білім 

беруде дәстүрден тыс технологияларды 

қолданудың маңызы мен артықшылықтары туралы 

айтылған. Авторлар білім берудегі инновациялардың 

түрлері мен тәсілдеріне шолу жасайды. 

Статья освещает вопросы использования 

нетрадиционных образовательных технологий в 

начальной школе. Авторы описывают виды и 

методы инновационных образовательных 

технологий. 

АЛАЛЖАНОВА РАУШАН ТАУЛЕТАЕВНА 

БОРЛУКОВА АННА БОРИСОВНА 

ВАЛЬЦЕВА ЛИДИЯ АДОЛЬФОВНА 

In this article referred the importance and benefits of 

using of non-traditional technologies in the education of 

primary school children. Authors made overview to different 

types of innovation in education. 

Учителя начальных классов средней школы-лицея 

№38 г. Семей 

ПРИМЕНЕНИЕ НЕСТАНДАРТНЫХ ФОРМ ОБУЧЕНИЯ НА УРОКАХ 

В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ, КАК СРЕДСТВО АКТИВИЗАЦИИ 

ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ 

Развитие современной школы характеризуется ее 

ориентацией на удовлетворение разнообразных 

потребностей личности на всех этапах школьного 

образования. Школа призвана воспитывать творческую 

личность, способную к активной трудовой и умственной 

деятельности в различных областях общественной 

жизни. Особая роль при этом отводится начальному 

этапу обучения, где закладывается фундамент 

образования, формируются основы научных знаний, 

познавательные интересы, навыки самостоятельной 

творческой работы. Еще Ян Амос Каменский призывал 

сделать труд школьников источником умственного 

удовлетворения и душевной радости. С тех пор каждый 

прогрессивно мыслящий педагог считает необходимым, 

чтобы ребенок почувствовал учение- это радость, а не 

только долг, учением можно заниматься с увлечением, 

а не по обязанности. 

Многие школьники интересуются только 

результативной стороной учения. Процессуальная же 

сторона, а именно каким способом достигается 

правильный результат, интересует лишь незначительную 

часть учащихся. Такой интерес возникает в условиях 

нетрадиционного, специально организованного 

обучения. Основная стратегическая задача начального 

этапа образования- посредством учебной деятельности, 

помочь ребенку осознать свое место в мире: научить 

уважать права и свободу других людей, обеспечить 

наиболее полное развитие индивидуальности, 

способностей каждого ребенка. 

Учитель должен быть озабочен не только развитием 

интеллектуальной сферы каждого ученика, но и 

развитием личностных качеств ребенка, составляющих 

основу его отношения к учебе и способности к 

самоорганизации. Поэтому основную свою задачу мы 

видим не в принуждении учащихся к учебе, а в развитии 

у них побуждений в виде познавательных интересов и 

потребностей, а также волевого стремления 

преодолевать трудности учебной работы; сформировать 

у них навыки самоконтроля, самопроверки, самооценки; 

стремимся организовать деятельность учащихся на 

уроках, чтобы дети испытывали чувство удовлетворения 

от проделанной работы, от сознания своих успехов. 

Перестройка школьного обучения, изменение его 

содержания ставят сегодня пред нами учителями ряд 

серьезных задач. Одна из них- как органично сочетать 

традиционные и новые формы и методы работы на 

уроке, чтобы при сократившемся числе часов сохранить 

у школьников интерес к его изучению, развивать их 

мыслительные и творческие способности. В теории и 

практике работы школ существует множество вариантов 

учебно- воспитательного процесса, многие технологии 

по своим целям, содержанию, применяемым методам 

имеют достаточно много сходства и объединены в 

группы. 

Для развития творческих способностей учащихся 

часто применяем различного рода упражнения. Обычно 

задания компонуем в зависимости от возраста детей 

уровня их подготовки. Задания даем всему классу. При 

их выполнении оценивается успех. Задания носят 

оценочный характер, и обучающий и развивающий. 

Урок идет в достаточно высоком темпе, дети встают с 

места, не поднимая рук. Такая работа создает 

соревновательный дух, концентрирует внимание, 

развивает умение переключаться с одного вида 

деятельности на другой. Приведем несколько примеров 

.Русский язык. Имя прилагательное. Проверить гибкость 

мышления. Ответить одним словом. Какого цвета зима? 

Обозначить цвета. 

Иней, лег который на провода (синий), козленок 

живший у бабушки (серый), кузнечик, сидевший в траве 

(зеленый), вагон, который бежит, качается (голубой). 

- Какая это часть речи? Как определили? Докажите. 

Для развития речи, используем поговорки, 

пословицы. 

Время готовить телегу. (зима) 

- Вспомни пословицу (готовь сани летом, а зимой 

телегу). 

То, без чего не вынешь рыбку из пруда. (труд) 

- вспомни пословицу (без труда не вынешь и рыбку 

из пруда). 

Работая по системе Занкова, приходим к выводу, что 

эта система действительно развивает ученика. Так, 

например, работая над словарными словами, они 

придумывают на каждую из этих букв слова: огурец 

(огород, грядка, утка, ребята, ель, цапля). Затем 

используют все эти слова в своем рассказе, сказке. И 

пусть их мысли пока несовершенны, но все-таки это 

творческий процесс. 

При разработке каждого урока особое внимание 

уделяем роли ученика. Он выступает как субъект 

учебной деятельности, а не как объект обучения. Дети 

на уроке- исследователи, а в одиночку поиск 

59

¹3-4 (11) 2016 

правильно невозможен, необходим коллективный 

поиск, который сопровождается обменом мнений и 

приводит к конкретному решению данной проблемы. 

Дети в оживленной беседе узнают что-то новое, 

обсуждают ответы друг друга. В некоторых случаях 

не соглашаются с высказываниями товарищей и 

учителя, не было ни одного равнодушного взгляда, 

ни одного пассивного ученик а. Воспитатель ное 

значение такой работы огромно. Развивается 

наблюдатель ность, логическое мышление, 

настойчивое желание достигнуть поставленной цели. 

А ведь в спорах и рождается истина. 

Благодатный детский возраст открыт, восприимчив к 

чудесам познания, к умению удивляться богатству и 

красоте окружающего мира. Вот для этого приходится 

активизировать познавательную деятельность, 

создавать ситуацию успеха. 

Психологической основой педагогической технологии 

уровневой дифференциации знаний являются теории 

Л.С. Рубенштейна о включении объекта мысли в новые 

связи в процессе мышления- выявления в нем новых 

свойств, приводящих к изобретениям, открытиям, и Л.С. 

Высоцкого о переходе умственного развития ученика из 

зоны "актуального развития" в зону "ближайшего 

развития". 

Основополагающие принципы внедрения 

педагогических технологий уровневой дифференциации: 

- подходить к каждому ребенку " с оптимистической 

гипотезой" т.е. опираться на лучшее в нем, верить в его 

возможности;- поддерживать в ребенке все 

положительное, вызывать активной стремление стать 

лучше;- отказаться от сравнения ребенка с другими 

детьми;- постоянно обогащать личный опыт участия 

детей в различных видах деятельности;-дать каждому 

ребенку возможность радость роста своих сил, 

возможностей, достижений; 

При внедрении уровневой дифференциации в 

процессе обучения м ладших школьников 

определяем: 

- цели обучения и воспитания, их психологическую 

структуру; 

- набор операций по достижению этих целей; 

- психологические характеристики учителей, 

реализующих эти цели; 

- средства, используемые при выполнении 

определенных операций; 

- принципы обучения и воспитания. 

Используя в своей практике педагогическую 

технологию уровневой дифференциации знаний 

учащихся, мы использовали требования к заданиям, 

разработанные Ж.А. Караевым. 

1. Задания репродуктивного уровня на: 

- припоминание и актуализацию уже имеющихся 

знаний по пройденным темам; 

- самостоятельное приобретение основных опорных 

знаний по новой теме, формулирование правил 

определений; 

- закрепление и применение, усвоенных правил на 

практике. 

Например: при изучении темы "Правописание 

безударных гласных в корне слов, проверяемых 

ударением", используем следующие задания: 

а) К данным словам подобрать однокоренные 

проверочные слова. 

Н -чевать, н- бесный, п- левый, с -сна. 

б) Списать, вставив пропущенные гласные, в скобках 

пиши проверочные слова. На л -сной п- ляне ж -вет л - 

сник. Вд- ли в- днелись в- рхушки т -полей. 

в) Спиши, вставляя пропущенные буквы. 

Ни в- терка, ни крика птицы 

И замирает песня жницы 

Над рощей - красный диск луны. 

Среди в- черней т- шины. 


2. Задания алгоритмического уровня на: 

- систематизацию и упорядочение ранее изученного 

материала изменений ситуации; 

- на внимание, задания, составленные с учетом 

национальных особенностей имеющие познавательное 

и поучающее значение (кроссворды, ребусы, логические 

задачи); 

- проверочные задания; 

а) Составь пары одинаково звучащих, но разных по 

значению и написанию слов, поставь ударение: Л- са, 

отв- рить, пос- деть, сп- ши, и запевать песню. Запевать 

запивать лекарство 

3. Задания эвристического уровня на: - глубокое 

осознание знаний, требующих поисковой 

деятельности; 

а) Подбери к данным словам однокоренные слова с 

указанным значением. 

Синий - слово, обозначающее название птицы - 

(синица). 

Снег - слово, обозначающее название птицы - 

(снегирь), 

Черный - слово, обозначающее название ягоды - 

(черника). 

б) Образуйте от данных слов - действий слова - 

предметы: 

Б- жал - (бег), тр -щал - (треск), кр -чал - (крик), п- 

щал - (писк) д-р жал - (дрожь), см- трел - (смотр) 

4. Задания творческого уровня на: - осмысление 

понятий и связей, способов действий, накопленных 

учений и жизненном опыте, силой воображения и 

активного мышления; - создание нового, оригинального 

(сочинения, доклады, рефераты) 

5. Логическо - поисковое задание: 

Пятачок, Заяц. 

- Что общего в этих словах? (кто? обозначает предмет; 

животных, есть буквы: я, а, начинается и заканчивается 

на согласную). 

- Что различного? (количество слов, букв, ударения). 

- Как называются слова, которые одинаково пишутся, 

произносятся, но имеют разное значение? (омонимы). 

- Какие значения могут иметь эти слова? Пятачок - 

кличка, монета, нос. 

Заяц - животное, трусливый человек, безбилетный 

пассажир. 

Таким образом, при умелом внедрении педагогической 

технологии уровневой дифференциации можно 

добиться оптимального психологического напряжения 

учащихся, с различными способностями в зоне 

"ближайшего развития". 

Коллективные формы работы применяем, также на 

уроках математики, особенно при закреплении 

изученной темы и для отработки вычислительных 

навыков. Во время коллективной работы ученики 

свободно общаются, разговаривают, доказывают друг 

другу свою точку зрения, за правильный ответ ставят 

оценку. 

В последние годы все увереннее входит в процесс 

обучения младших школь ников литературное 

образование. Подход к литературе в начальных 

классах дает широкие возможности для развития 

разностороннего творчества как учителю, так и самому 

ученику. Творчески раскрепощенный, эмоционально 

настроенный ребенок глубже чувствует и понимает 

прочитанное. Ситуации, создаваемые на наших 

уроках, направлены на то, чтобы ребенок пропустил 

через себя поступки, совершенные литературным 

героем, учился бы верить, дружить, любить, 

анализировать неадекватные ситуации. Такой подход 

обеспечивает развитие речи ученика, учит вступать в 

диалогические споры. Работая над художественным 

произведением, дети используют в речи выражения: 

"Меня поразило", "Я бы очень хотел помочь", "Я 

надеюсь". 

60


Большое внимание уделяем тренингу мышления. Он 

полезен всем учащимся, а особенно тем, которые 

испытывают трудности. 

На уроках применяем такие игровые формы: 

викторины, аукционы, дети с удовольствием 

придумывают ребусы, загадки. Все эти задания 

¹3-4 (11) 2016 

способствуют пониманию и усвоению материала. 

В заключении хочется сказать: по каким бы 

программам мы не работали, какую бы ни осваивали 

технологию, мы должны сформировать у учащихся 

способности для дальнейшего саморазвития, 

самообучения, самовоспитания. 


1. Блохин И.А. и др. О проблемном обучении в начальных классах // Начальная школа. - 1973. - №6. 

2. Матюшкин А.М. Проблемная ситуация в мышлении и обучении. - М.: Педагогика, 1972. 

3. Немов Р.С. Психология. 3 книга. - М.: Просвещение, 1995 

4. Начальная школа плюс до и после. - М.: ООО "Баласс", 2008 

5. Оконь В. Основы проблемного обучения. - М.: Просвещение, 1968 

6. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии // Школьные технологии. - 1999 

7. Шамова Т.И. Активизация учения школьников. - М.: Педагогика, 1982 

8. Щукина Г.И. Активизация познавательной деятельности учащихся в учебном процессе. - М.: Просвещение, 

1979 

61

¹3-4 (11) 2016 


Мақала Қазақстанда инклюзивті білім беруді дамыту 

мәселелеріне арналған. Автор ерекше қажеттілігі бар 

балаларды білім беру ортасына кіріктіруге қатысты өз пікірін 

баяндайды. 

Статья посвящена вопросам развития инклюзивного 

образования в Казахстане. Автор излагает свое видение 

интеграции детей с особенными потребностями в 

образовательную среду. 

МУКАШЕВА ЖАНАР ИЗТОЛЕУОВНА 

Заведующая детского сада № 64 "Асыл 

бөбек" для детей с нарушениями опорнодвигательного 

г. Астаны 

The article is devoted to the development of inclusive education in 

Kazakhstan. The author sets out his vision for the integration of children 

with special needs in the educational environment. 

ИНТЕГРАЦИЯ ДЕТЕЙ С ОСОБЫМИ ПОТРЕБНОСТЯМИ 

В ОБРАЗОВАТЕЛЬНУЮ СРЕДУ 

Распространение в нашей стране процесса интеграции 

и инклюзии детей с особыми образовательными 

потребностями психического здоровья в 

образовательном учреждении является не только 

отражением времени, но и представляет собой 

реализацию прав детей на образование в соответствии 

с "Законом об образовании" Казахстана, "О социальной 

и коррекционно-педагогической поддержке детей с 

ограниченными возможностями", "О правах ребенка в 

Республике Казахстан". 

Проблема воспитания и образования детей с 

особенностями в развитии является одной из самых 

острых в сфере образования и социальной защиты 

детей. Очевидна необходимость реабилитации этих 

детей средствами образования. 

Такой тип специального учреждения как детский сад 

для детей с нарушениями опорно-двигательного 

аппарата помогает решить проблему помощи 

дошкольникам, страдающим детским церебральным 

параличом в условиях комплексного, непрерывного 

лечения, воспитания и обучения, так как эти периоды 

детства - время созревания ребенка. 

Этап дошкольного детства - время вхождения ребенка 

с особыми образовательными потребностями в первую 

общественную образовательную систему-дошкольное 

обучение и воспитание. Для оптимального 

осуществления интеграции на этапе дошкольного 

детства необходимо соблюдать специальные условия 

воспитания и обучения детей с особыми 

образовательными потребностями, организовывать 

безбарьерную среду их жизнедеятельности. В процессе 

образовательной деятельности в дошкольном 

учреждении важно гибко сочетать индивидуальный и 

дифференцированный подходы; это способствует тому, 

чтобы все дети принимали участие в жизни коллектива. 

Детский сад проводит работу по созданию единого 

образовательного пространства. Основой 

воспитательно-образовательного процесса является 

толерантность и взаимодействие детей между собой. 

Особое внимание уделяется проблемам социальной 

адаптации и интеграции детей с особенностями в 

развитии в общество и включение их в общественнополезную 

деятельность. 

Основная цель: социальная адаптация и 

образовательная интеграция детей дошкольного 

возраста с нарушениями опорно-двигательного 

аппарата в социум и формирование основ 

толерантности. 

Для реализации поставленной цели решаются 

следующие задачи: 

- охрана и укрепление психофизического здоровья 

дошкольников, используя все природные факторы и 

различные формы физкультурно-оздоровительной 

работы; 

- осуществление комплексной коррекционновоспитательной 

работы с детьми с учетом их 

индивидуальных особенностей и потенциальных 

возможностей; 

- создание комплексной системы психологопедагогической 

диагностики и коррекционноразвивающие 

воспитание детей с проблемами в 

развитии; 

- сочетание изучения развития детей с 

целенаправленным педагогическим воздействием, 

позволяющим программировать динамику перехода 

ребенка из зоны актуального развития в зону 

ближайшего развития; 

-интеграция полученных в результате обследования 

данных в различные образовательные занятия для 

повышения эффективности образовательного процесса, 

определения условий, наиболее благоприятных для 

дальнейшего развития ребенка; 

- включение педагогов в исследовательскую 

деятельность с применением традиционных и новейших 

методик и методов изучения личности, а специалистовмедиков 

в воспитательно-образовательный процесс для 

оказания комплексной дифференцированной помощи 

детям с нарушениями опорно-двигательного аппарата, 

испытывающим затруднения в различных видах 


Для продуктивного осуществления коррекционноразвивающей 

работы, направленной на коррекцию 

психо-речевого и умственного развития, важным 

аспектом становится совместная деятельность 

воспитателей, учителей-логопедов, дефектологов, 

психологов, медицинских работников, социального 

педагога, и других специалистов детского сада. В их 

компетенцию наряду с созданием условий для 

образовательной и коррекционной деятельности входит 

осуществление мониторинга за динамикой и 

показателями развития знаний, умений и навыков 

воспитанников. 

Для успешности воспитания и обучения детей с 

особенностями развития необходима правильная 

оценка их возможностей и выявление особых 

образовательных потребностей. В связи с этим особая 

62


роль отводится психолого-педагогической диагностике, 

которая обеспечивает: 

- выявление особых образовательных потребностей 

детей с ограниченными возможностями здоровья; 

- определение оптимального педагогического 

маршрута; 

- осуществление индивидуально-ориентированной 

психолого-медико-педагогической помощи детям с 

ограниченными возможностями здоровья с учётом 

особенностей психофизического развития и 

индивидуальных возможностей детей (в соответствии с 

рекомендациями психолого-медико-педагогической 

комиссии); 

- планирование коррекционных мероприятий, 

разработку программы коррекционной работы; 

- динамику развития и эффективность коррекционной 

работы; 

- консультирование родителей ребёнка. 

Диагностика проводится в три этапа: 

Результатом первого этапа будет представление 

педагога-психолога об особенностях развития ребёнка. 

Чтобы конкретизировать и уточнить представление 

проводится второй этап (уточняющий), который 

опирается на следующие методы: беседы, анализ 

продуктивной деятельности, тесты, опросы, 

анкетирование педагогов. 

Третий этап (окончательный) заключается не только 

в обобщении данных, полученных в результате 

предварительного или уточняющего диагнозов, но и в 

сравнении и сопоставлении. 

Процесс анализа полученных данных и выведение из 

них определенного заключения называется 

интерпретацией. Преимущественно используется метод 

¹3-4 (11) 2016 

экспертных оценок. 

Мониторинг детского развития включает в себя оценку 

психического развития ребёнка, состояния его здоровья, 

а также развития общих способностей: познавательных, 

коммуникативных и регуляторных. 

Мониторинг детского организма проводится два раза 

в году: в начале и по окончании работы по программе. 

Полученные сведения позволяют в дальнейшем 

целенаправленно вносить коррективы в организацию 

процесса воспитания и обучения детей с 

образовательными потребностями 

Управленческая деятельность коллектива направлена 

на умение анализировать, координировать и 

реализовывать разноплановые задачи детского сада. 

Основными принципами управления является: 

демократизация и гуманизация управления (все 

педагоги активны в 

обсуждении и принятии управленческих 

решений); 

регулярные отчеты руководителя и его заместителя 

по хозяйственной части, методистов перед коллективом; 

открытость управленческой информации; системность 

и целостность в управлении; 

В своей работе стараемся установить связь всех 

управленческих функций: анализа, целеполагания, 

планирования, организационной деятельности, 

контроля и регулирования. 

Оптимальное сочетание централизации и 

децентрализации; выработка коллективного решения 

проходит на основе мнения руководителя, исполнителей 

конкретных решений, их ответственность за реализацию 

данного решения всеми участниками управленческой 



1. Симоновой Н.В. Специальной адаптированной программе для детей с нарушениями опорно-двигательного 

аппарата со сложными нарушениями. 

2. Закон "О социальной и коррекционно-педагогической поддержке детей с ограниченными возможностями"№343 

от 11.07.2002 г 

3. Винтроп Фелпс. "Лечебная физкультура в условиях детского сада" 

63

¹3-4 (11) 2016 


Берілген әдістемелік жұмыс орта мектеп оқушыларына 

тарих пәнінен жүргізілетін сабақтың үлгісі ретінде 

берілген. Сабақ жоспары орта мектеп ұстаздары мен 

педагогикалық оқу орындары студенттерінің назарына 

ұсынылған. 

Данная работа представляет собой разработку урока 

по истории для учащихся средней школы. Урок будет 

интересен не только практикующим учителям, но и 

студентам педагогических вузов. 

ҚҰСАЙНОВА КҮЛЬЖАНАТ МАЖИТОВНА 

Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданы 

"Шыңқожа батыр атындағы жалпы білім беретін 

орта мектеп" КММ тарих пәнінің мұғалімі 

This work represents itself the lesson plan of the history for 

pupils of secondary school. The lesson will be interested not 

only for practicing teaches, but for students of pedagogical 

universities as well. 

ОРТА МЕКТЕПТЕ "АЛАШ" ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ ТАРИХЫ" 

ТАҚЫРЫБЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН САБАҚТЫҢ ЖОСПАР-ҮЛГІСІ 

Сабақтың тақырыбы: 

XX ғасырдың басындағы ұлттық - демократиялық 

қозғалысының өрістеуі. Алаш қозғалысы. 

Сабақтың мақсаты: XX ғ басындағы Қазақстанның 

саяси - әлеуметтік, экономикалық дамуына тоқтала 

отырып, ұлттық - демократиялық қозғалыстың өрістеу 

себебін түсіндіру. I Орыс революциясынан кейін алаш 

қозғалысының жандануын, алашордашылардың қазақ 

тарихындағы алатын орнын ашып көрсету. Өз бетінше 

іздену, ойлау қабілеті мен шапшаңдықтарын және топ 

болып жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру. 

Сабақтың түрі: коуч 

Сабақтың әдіс - тәсілі: Сын тұрғысынан ойлау 

технологиясының 

стратегиялары. 

Сабақтың көрнекілігі: Суреттер, слайд. 

Сабақтың барысы: 

Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды түгендеу, сабаққа 

даярлау. 

Сабақтың жоспары: 

1. Қазақстанда ұлттық - демократиялық қозғалыстың 

өрлеуі. Бірінші орыс революциясы. 

2. Алаш қозғалысы. Алашордашылардың қазақ 

тарихында алатын орны. 

Жаңа сабаққа өту 

Мұғалім: XX ғ басындағы Қазақстанның саяси - 

әлеуметтік, экономикалық дамуына шолу жасап. Бірінші 

орыс революциясының қазақ халқының ұлттық сана - 

сезімінің арттыруға өлкедегі демократиялық қозғалыстың 

өрістеуіне зор ықпал еткенін ашып көрсетеді. Ресейдегі 

революциялық оқиғаларының әсерімен қазақ қоғамының 

көрнекті перзенттері саяси сахнаға көтеріледі. 

Оқушыларды топқа бөліп, тапсырма беріледі. 

Оқушылар екі топқа бөлінеді, топ ішінен бір адамды топ 

басшысы етіп сайлайды. Әр топ басшылары тақырып 

таңдап алады. Оқушылар берілген тапсырма бойынша 

жұмыс істеп постер дайындайды. 

Жұмыс алгоритмі: 

1) Ақпаратпен танысады. 

2) Негізгісін табады. 

3) Өз жауабын дайындау. 

4) Топпен жоба жасау. 

5) Жобаны қорғау. 

Оқушылар топпен жасаған жобасын әр топтан бір 

оқушы қорғайды. 

1-ші топ: 

Бірінші революциясының ықпалымен қазақ жеріндегі 

жұмысшылар мен шаруалардың бас көтеруін және қазақ 

зиялыларының халықтың саяси жағынан көзін ашу, 

білімге деген құлшынысын арттыру, сауатсыздықты жою 

мақсатындағы жұмыстарымен таныстыру . Қазақтардың 

Ресей Мемлекеттік Думасына қатысуы. Онда көтерген 

мәселелерге тоқталуы. Қазақ зиялыларының халықтың 

сана - сезімін ояту мақсатында газет-журналдарды 

ұйымдастыруы, "Қазақ" газеті мен "Айқап" журналының 

шығуына тоқталады. 

2-ші топ: 

Алаш қайраткерлерінің 1916 жылға көтеріліске 

көзқарасы. Алаш партиясының ұйымдастырылуы. Оның 

"Қазақ" газетінде жарияланған бағдарламасына 

тоқталады. Алашорда үкіметінің құрылуын және оның 

қазақ тарихындағы орнын ашып көрсетеді. 

Сабақты бекітуге арналған тест сұрақтары: 

1."Қаңды жексенбі" өлеңін кім жазды? 

а) Сейітов Асылбек 

в) Шәймерден Қосшығұлов 

с) Наурызбай Таласов 

д) Мәшһүр Жүсіп 

е) Мейіржан Жүсіп 

2. Зайсан уезіндегі Надеждинск кен қазу орнында 

жұмысшылардың ереуілі болған жыл: 

а) 1903 ж 

в) 1905ж 

с) 1904ж 

д) 1906ж 

е) 1907ж 

3. II Мемлекеттік Думаға Орал облысынан кім 

сайланды? 

а) Ахмет Бірімжанұлы 

в) Алпысбай Қалменұлы 

с) Тілеулі Алдабергенұлы 

д) Бақытжан Қаратаев 

е) Бақтыкерей Құлманов 

4. Мемлекеттік Думаны құру туралы манифеске қол 

қойған патша: 

а) I Павел 

в) II Николай 

с) I Петр 

д) I Николай 

е) II Петр 

5. Реакцияшыл сайлау заңы қай жылы шықты? 

а)1906ж 

в) 1902 ж 

с) 1903 ж 

д) 1907ж 

е) 1905ж 

6. 1905 ж 15 қарашада Қарқаралы қаласында болған 

64


саяси шеруде, Семей түрмесіне қамалған 

ұйымдастырушылардың бірі: 

а) М.Кемалов 

в) Ж.Ақбаев 

с) Б.Топорнин 

д) Л.Байшағыров 

е) А.Бірімжанов 

7. Ағылшын капиталистері Мессен мен Гиббердің 

қатыгездігін қай ереуілден көруге болады? 

а) Қарқалы 

в) Атбасар 

с) Успен кеніші 

д) Семей почта телеграф 

е) Өскемен 

8. 1917 ж Қазан революциясының қарсаңында қазақ 

шаруаларынан тартып алған жер көлемі: 

а) 40 млн.дес 

в) 17 млн.дес 

с) 4 млн.дес 

д) 10 млн.дес 

е) 45 млн.дес 

9. I Мемлекеттік Думаға Семейден кім сайланды? 

¹3-4 (11) 2016 

а) Ә. Бөкейханов 

в) А.Қалменов 

с) Т.Нүрекенов 

д) М. Тынышбаев 

е) Б.Қаратаев 

10. 1906 жылы қай қалада қазақтардың съезіне 

шақырылды? 

а) Алматы 

в) Семей 

с) Ақмола 

д) Орынбор 

е) Торғай 

Қорытынды: 

С. Торайғыровтың 

"Алаш туы астында, 

Күн сөнгенше сөнбейміз. 

Енді алаштың ешкімнің, 

Тепкісіне бермейміз" - деген сөзімен қорытындылап, 

Тәуелсіз Қазақстанның саяси өмірі мен астасып 

жатқанын, Н.Ә.Назарбаевтың "Мәңгілік ел" 

стратегиясымен тоғысып жатқаны айтылады. 

Рефлексия. 

65

¹3-4 (11) 2016 


Мақала бастауыш сынып оқушыларын оқыту мен 

тәрбиелеу мәселелеріне арналған. Мақала 

авторлары оқушылардың ұсақ саусақ қимыл 

қозғалыстарын, олардың дүниетанымы мен ойлау 

қабілеттерін жетілдіру мақсатында балаларды 

оқыту жұмыстарын ұйымдастырудағы өз 

тәжірибесімен бөліседі. 

БЕЙСЕНБАЕВА АЙГУЛЬ САГИНДЫКОВНА 

ДЮСЕНБИНОВА ХАФИЗА ВИКТОРОВНА 

СОЛОМАХА МАРИЯ СЕРГЕЕВНА 

Учителя начальных классов 

школы-лицея №38 

г. Семей 

Статья посвящена вопросам обучения и 

воспитания учащихся начальной школы. Авторы 

статьи делятся собственным опытом организации 

деятельности детей в начальных классах для 

развития их мелкой моторики, кругозора и 

мышления. 

The article is devoted to questions of training and education 

of primary school students. The authors share his 

own experience in organizing activities for children in kindergarten 

to develop their fine motor skills, vision and 

thinking. 

ВЛИЯНИЕ ЛЕПКИ НА РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ 

МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ 

"Истоки способностей и дарований детей - на кончиках их пальцев. Чем 

больше уверенности в движениях детской руки, тем тоньше взаимодействие 

руки с орудием труда, сложнее движения, ярче творческая стихия детского 

разума. А чем больше мастерства в детской руке, тем ребенок умнее…". 

В.А. Сухомлинский 

Развитие творческих способностей учащихся 

младшего школьного возраста является одной из 

важнейших педагогических задач обучения и воспитания 

для педагогов. Поступая в школу, дети испытывают 

затруднения с письмом: у них быстро устает рука, 

теряется рабочая строка, не получается правильное 

написание букв. Это происходит от недостаточной 

форсированности навыков зрительно-двигательной 

координации и развития мелкой моторики и 

отрицательно сказывается на усвоении детьми 

школьной программы. 

Большое значение в развитии мелкой моторики у 

младших школьников имеет лепка. Дети осваивают 

различные технические способы и приёмы работы с 

пластическими материалами, у них развивается 

организованность, целеустремленность, настойчивость 

и самодисциплина, благотворно влияет на нервную 

систему в целом. Лепка подводит детей к умению 

ориентироваться в пространстве, к усвоению целого 

ряда математических представлений. При лепке дети 

сопоставляют части между собой и со всей фигурой в 

целом, определяют размеры (длину, толщину). Детям 

нужно помогать развивать обе руки, а во время лепки 

одинаково развиваются обе руки. Уроки лепки имеют 

уникальные возможности для развития всех психических 

свойств личности ребенка. 

Занятия лепкой влияют на общее 

развитие детей и на развитие эстетического 

чувства. Дети познают красоту пластилина 

или глины, им нравится её мягкость, 

пластичность, цвет. Они любуются формой 

предметов, с которых лепят, их увлекает 

плавность перехода одного объема в 

другой, красивые пропорции, а также ритм 

форм и украшений. Ребёнок радуется тому, 

что он вылепил, что с этим изделием можно 

играть или украсить класс. Мелкая 

моторика рук развивает интерес, 

познавательные способности ребенка, 

стимулирует зрительное и слуховое 

восприятие, внимание, память, связную 

речь и словарный запас, поможет ребенку 

66 

сформировать навык письма, оградит его от трудностей 

обучения, сохранит физическое и психическое здоровье. 

При сравнении работы из пластилина с работой в 

тетради, хорошо видно, у кого из детей развита моторика. 

Ребенок, с развитой моторикой, умеющий передавать 

форму, пропорции предмета, выполняет записи в 

тетрадях аккуратно и правильно. 

Если моторика развита слабо - ребенок не видит 

строки, клетки, не умеет ориентироваться в тетради. 

Занятия лепкой комплексно воздействуют на развитие 

ребенка: способствуют тонкому восприятию формы, 

фактуры, цвета, веса, пластики, развивают 

воображение, пространственное мышление, мелкую 

моторику; синхронизируют работу обеих рук; формируют 

умение планировать работу, настойчиво и 

целеустремленно добиваться цели. 

Лепка оказывает влияние на развитие умственной 

способности, мышления. Приобретение новых знаний 

и умений влечет развитие творческих способностей 

детей. Благоприятно влияет на развитие речи, отвлекает 

от грустных событий, снимает нервное напряжение, 

страх, обеспечивает положительное эмоциональное 

состояние. Чем больше изобразительных и технических 

приемов знает ребенок, тем более самостоятельный и 

творческий характер приобретает его лепка.


Лепят дети индивидуально и коллективно. Совместная 

работа над созданием предметов для общей игры, для 

выставки развивает у детей художественный вкус, 

эстетическое чувство, творчество. Ребёнку важно, чтобы 

его работа нравилась другим детям, учителю, 

родителям. 

Задача педагога донести до родителей значение лепки 

на развитие мелкой моторики. 

Объяснять родителям детей значение развития 

моторики и как в домашних условиях продолжать работу 

по развитию мелкой моторики рук и речи ребенка. 

Именно семья способна создать наиболее 

благоприятные условия для творческого развития 

ребенка, при котором у школьника накапливается опыт 

лепки. 

Проводить практические занятия для родителей, где 

обучать приёмам лепки. 

Создавать такую обстановку, отобрать такие 

обучающие приемы и творческие задания, которые дадут 

детям возможность овладеть комплексом знаний, умений 

¹3-4 (11) 2016 

и навыков, необходимых для создания образа в лепке. 

Обучать и подводить детей к самостоятельному 

использованию всего того, что они усвоили в процессе 

занятий по лепке. 

Занятия должны проводиться в системе, чтобы 

обеспечить планомерность усвоения знаний. 

Подбирать творческие задания и задачи обучающего 

характера соответственно возрасту и уровню развития 

детей. 

Необходимо предоставлять детям больше 

самостоятельности в выборе темы, в возможности 

обдумать ее заранее и выполнить. 

Взрослые должны понять: чтобы заинтересовать 

ребенка и помочь ему овладеть новой информацией, 

нужно превратить обучение в игру, не отступать и не 

забывать хвалить ребенка. 

Целенаправленная и системная работа по развитию 

творческих способностей даёт положительные 

результаты в усвоении учебного материала и улучшении 

успеваемости младших школьников. 


1. Бельтюкова Н., Петров С., Кард В. Учимся лепить, 2011. - с. 224. 

2. Алехин А. Д. Изобразительное искусство, 2009. - с. 160. 

3. Болотина Л. Р. Дошкольная педагогика, 2010. - с. 240 

4. Мелик-Пашаев А.А., Новлянская З.Н. "Ступеньки к творчеству" М.: Педагогика, 1987. 

5. Доронова Т. Н., Якобсон С. Г. "Обучение детей рисованию, лепке в игре". 

67

¹3-4 (11) 2016 


Мақалада оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттырудағы 

жаңа тәсілдер сөз етіледі. Мақала мұғалімдерге, әдіскерлерге, 

магистранттар мен студенттерге арналған. 

Статья освещает новые методы и приемы развития функциональной 

грамотности учащихся. Статья будет интересна преподавателям, 

методистам, а также студентам и магистрантам педагогических 


An article elucidates new methods and techniques of development of learners' 

functional literacy. The article will be interesting for teachers, methodists, 

and also for students and undergraduates of pedagogical specialties. 

НАШКЕНОВА АЙГУЛЬ 

ХАБЫЗОВНА 

Семей қаласы, 

"Бөкенші жалпы орта білім 

беретін мектебі" КММ мұғалімі 

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ 

ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 

Қазіргі таңда білім беру сапасының деңгейі 

халықаралық PISA, TIMSS және PIRLS мониторинг 

зерттеулері арқылы анықталады. Оқушылардың 

халықаралық салыстырмалы зерттеулерінің білім және 

білік сапасының көрсеткіші де функционалдық 

сауаттылық болып табылады. 

Функционалдық сауаттылық - бұл адамның әлеуметтік 

ортамен қарым-қатынас барысында оқу мен жазу 

дағдыларын пайдалана алу қабілеті.Яғни,оқушылардың 

мектепте алған білімдерін өмірде тиімді қолдануы. 

Функционалды сауаттылық (functional literacy, 

ағылшын сөзі) - білім алу, мәдениет жетістіктерін игеру, 

кәсіби міндеттерді дұрыс атқару, жеке тұлғаның өмірінде 

қолданылатын, оның келешек дамуына қажетті білім 

алудың нәтижесі. 

Функционалдық сауаттылықтың ерекшеліктері: 

1/ Оқу мен жазу дағдыларын қалыптастыру үшін 

базалық деңгей болып табылады; 

2/ Тұрмыстық бағытты шешуге бағытталады; 

3/ Адамды нақты жағдайлардағы тәртібіне 

байланысты сипатттайды; 

4/ Стандартты мәселелерді шешумен байланысты; 

5/ Ең алдымен ересек адамдарды бағалау үшін 

пайдаланылады; 

Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын 

дамыту жөніндегі ұлттық жоспардың басты 

мақсаттарының бірі - оқыту әдістемесі мен мазмұнын 

түбегейлі жаңарту. Ол үшін мұғалім білім алушының 

бойына алған білімін практикалық жағдайда тиімді және 

әлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана алатындай 

негізгі құзыреттіліктерді сіңіруі керек. Олар: 

- басқарушылық (проблеманы шешу қабілеті); 

- ақпараттық (өз бетінше ақпараттар көздері арқылы 

үнемі білімін көтеріп отыруы, сол арқылы танымдық 

қабілетін ұштау); 

- коммуникативтік (үш тілде: қазақ, орыс, ағылшын 

(шет) ауызша, жазбаша қарым-қатынас жасау); 

- әлеуметтік (қоғамда, өзі өмір сүрген ортада іс-әрекет 

жасай алу қабілеті); 

- тұлғалық ( өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруға 

қажетті білім, білік, дағдыларды игеру, болашақ өзі 

таңдаған кәсібін өзі анықтау, оның қиыншылығы мен 

күрделілігіне төзімді болу); 

- азаматтық (қазақ халқының салт-дәстүрі, тарихы, 

мәдениеті, ділі, тілін терең меңгеріп, Қазақстанның өсіпөркендеуі 

жолындағы азаматтық парызын түсінуі); 

- технологиялық ( ақпараттық технологияларды, 

сандық технологияны, білім беру технологияларын 

сауатты пайдалануы). 

Қазіргі дәуір жастары - жан-жақты дамыған жастар. 

Оқушылар бірсарынды дәстүрлі сабақтарға қарағанда 

жаңаша дәстүрлі емес сабақтарды ұнатады. Сондықтан 

қазіргі талапқа сай білім беру мұғалімнен үлкен еңбек 

пен ізденісті талап етеді.Біз,өз тәжірибемізге сүйене 

отырып, ағылшын тілі сабақтарында белсенді 

оқыту,диалогтік оқыту,сыни тұрғыдан ойлау 

стратегиясы,Блум таксономиясы, топтық жұмыстар,мән 

беріп оқыту технологиясын қолданып келемін. 

Қандай технологияны қолдансаң да ағылшын тілін 

оқыту кезінде оқытудың мақсатын, тақырыбын, мазмұны 

мен түрін анықтауды баланың өмірлік әлемімен, ісәрекетімен 

байланыстыру қажет. Оқуға үйрету кезінде 

балалардың қалауына иек арту арқылы таныс сөздерді, 

өз атын, ағылшын досына хат жазу; өз киіміндегі, 

шоколад және конфет сыртындағы т.с.с. ағылшын 

жазуларын оқу. 

Ата-ана баласының функционалдық сауаттылығын 

дамыту үшін мұғалімдерімен тығыз байланыс жасау 

керек. Ата-ана баласының ерекше қасиетін тану, түсініп 

қол үшін беру,шет тілін меңгерудің маңыздылығын 

түсіндіру,олардың қабілетін дамыту, бойына рухани 

құндылықтарды қалыптастыру, жағымсыз әдеттерден 

арылтуға көмек беруі керек. Ата-ананың бойында да 

фукционалдық сауаттылық болуы тиіс. Осыған 

байланысты мұғалім түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, атааналарға 

арналған семинарлар мен тренингтер өткіуі де 

тиіс. Тек сонда ғана біз ауыз толтырып айтатын 

жетістіктерге қол жеткізе аламыз. 

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын 

қалыптастыру мақсатында шетел тілі пән мұғалімдеріне 

ұсынылатыны: 

оқыту материалдарының түпнұсқасын пайдалану 

(аудио-бейнежазбалар, фильмдер, әндер, ғылыми және 

ойын-сауық журналдарынан мақалалар); 

сипаттау дағдысын қалыптастыру үшін ақпараттармен 

жұмыс жасау, шетел тілінде сипаттама беру, салыстыру, 

талдау, диалог жүргізу, пікірталас, қажетті дәлелдемелер 

келтіру, жинақтау және қорытынды жасау; 

оқушылардың сөздік қорын байыту мақсатында өз 

бетінше анықтамалармен және энциклопедиялық 

68


әдебиеттермен, электронды ресурстармен жұмыс істеуге 

үйрету. 

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту 

- бүгінгі заман талабы. Осы ретте, ағылшын пәнін дұрыс 

жүргізе білудің маңызы зор. Оқушылар арасындағы 

¹3-4 (11) 2016 

дер кезінде және сапалы функционалды сауаттылық 

қалыптастыру - олардың бақытты болашағының кепілі 

дегім келеді, олай болса, еліміздің бақытты болуы да 

осыған байланысты. Ендеше, біз жұмысымызды осы 

бағытта құруымыз керек. 


[1] http//collegy.ucoz.ru, Функционалдық сауаттылықты жүзеге асыру жолдары 

[2] http//www.aktau-business.com, Рейтинги стран по грамотности 

[3] http//worvik.narod.ru, Новый порог функциональной грамотности вызов 21 века, Павел Терешкович, Светлана 

Крупник. 

[4] Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған 

ұлттық іс-қимыл жоспары. 

69

¹3-4 (11) 2016 


Семей қаласы №3 жалпы орта мектеп-кешенінің 

мектепалды даярлық тобының тәрбиешілері 

70 

КУМГАНБАЕВА БИБИГУЛ СУИНБАЕВНА 

АЛИМБАЕВА АЙНУР ТОЙБАЗАРОВНА 

Мақала өскелең ұрпаққа адамгершілік тәлімтәрбие 

беру мәселесіне арналған. Мақалада 

адамгершілік тәрбие берудегі негізгі мәселелер мен 

тәрбие үрдісін заман талабына сай жетілдірудің 

жолдары қарастырылған. 

Статья посвящена вопросу нравственного 

воспитания подрастающего поколения. В статье 

выражены основные вопросы и пути 

совершенствования нравственного воспитания на 

современном этапе. 

The article deals with necessity improving of moral education 

in children and teenagers. The article is given the 

main problems and ways to realize perfection of moral 

education. 

БАЛА ТӘРБИЕСI - ИГIЛIКТI IС 

Халық даналығында "Баланы әуелі мейір - шапағатқа, 

онан соң ақыл парасатқа, ақырында еңбек пен ғылымға 

баулы" - дейді. Болашақ тізгінін ұстар, елінің ертеңі 

болар, халқының үмітін ақтай білетін дені сау, білімді де 

саналы жас ұрпақты өсіру талабынан туындап отыр. Осы 

ұлы мақсаттарға жету жолында киелі де қасиетті екі 

түсінік бар. 

Бірі, баланың бастапқы тәрбие мекені - отбасы болса, 

екіншісі, алтын ұя мектеп. Бұл екі ортаның да мақсаты 

мен мүддесі ортақ. Отбасы, ата - ана адамды дүниеге 

әкеліп, қалыптастырып, дамытып жетілдірсе, адам 

бойындағы бар игі қасиет мектеп қабырғасында 

қаланады. Бұл киелі жерде қызмет ететін мұғалім мен 

ата - анаға жауапкершіліктің үлкен жүгі 

артылған.Тәрбиенің ең алғашқы бастамасын бала 

отбасында алады. Отбасы - әр бала үшін алтын бесік. 

Бала отбасы аясында түлеп өседі, оңы мен солын сонда 

таниды. Ол отбасы жағдайында өмірдегі әр түрлі 

жағдайларда өзін қалай ұстауды, адамгершілік әліппесі: 

кішіпейіл болу, ізеттілік, сыйластық, үлкендермен және 

кішілермен қандай қарым-қатынаста болу сияқты 

тәжірибе жинақтайды және оны меңгереді. "Тәрбиетабалдырықтан 

басталады" нақыл сөзі өмірден алынған 

шындық. Бала тәрбиесі - нәзік те күрделі, әрі қоғамдық 

жауапкершілікке жатады. Бала - өмірдің гүлі, сол 

әлеуметтің болашағы. Баланы тәрбиелі де, саналы 

азамат етіп өсіргіміз келсе, ең алдымен өзіміз кіршіксіз 

таза, тәрбиелі адам болуымыз керек. Адамгершілік пен 

саналықтың бастапқы қарапайым белгілерін өнегелі 

отбасында дарытқан баланың болашағы жарқын, өмірі 

мәнді болмақ. "Біздің балалар-біздің қарттығымыз, 

жаман тәрбие-болашақтағы қайғымыз, бұл біздің көз 

жасымыз, бұл басқалар алдындағы, бүкіл еліміз 

алдындағы біздің кінәміз" демекші кең байтақ елімізде 

ұрпақтан - ұрпаққа жалғасып, ұяттылық, әдептілік, 

көргенділік, мейірімділік, шарапаттылық салтанат құрып 

үйлесімділік тауып жатса, сол қымбат қасиеттердің бәрі 

отбасы, ошақ қасында бүршік атып, бұтағын жаятынын 

естен шығармауымыз керек. Демек балаларға үлгі 

көрсете отырып, оқытып, тәрбиелеуіміз керек. 

Балалар ел болашағы, сондықтан да баланың кішкене 

кезінен патриоттық сезімін тудырып әрдайым баламен 

ақылдасып, өзіне ерік беріп отырған жөн. Сонда бала 

өзіне сенімді, тапқыр азамат болып өседі. Ынтымақ бар 

жерде тәрбие де бар. Ынтымақ бар жерде береке, бірлік 

те бар. Сондықтан мектеп - отбасы - қоғам арасындағы 

ынтымақтастықты нығайту, серіктестікті қалыптастыру, 

қауымдағы ата-аналармен бірлескен жұмыс түрлерін 

күшейтуіміз керек. ата-ананың адамгершілік бейнесі 

балаларды тәрбиелеудің негізгі көзі. "Қыран ұяда не 

көрсе, ұшқанда соны іледі" ғой. Бала өмірінің алғашқы 

күнінен бастап ата-ана өздерінің негізгі борыштарын 

атқаруға кіріседі, яғни оларға тәрбиеші бола бастайды. 

Отбасының берік негізі міне, рухани мүдденің бірлігінде 

болмақ. Оның біртұтас тату болуы береке бірлігі ең 

алдымен әке-шешенің бір-біріне, балаларына қалай 

қарайтындығына байланысты. Бала өзін жақсы көргенді, 

өзімен ойнағанды, сөйлескенді, көңіл бөлгенді қалайды. 

Бұл нәрселерге аса қажеттілігі бар. Бала өзіне салқын, 

қабағын түйіп, дөрекі және қатты мәміледе болған 

үлкендердің оны жақсы көрмейтінін ойлайды және 

күйзеліске ұшырайды. "Балада әсіресе мектеп жасына 

жеткеннен кейін сұрақтар көбейетіні анық, сол сұрақтың 

бәріне бірдей біз жауап беріп жатуды өзімізге міндет 

санамаймыз. "Білмеймін" деген жауап қайтаруды 

жиілетеміз. Ал, күні бүгінге дейін ең білгір, ең ақылды 

адам деген ата - анасы білмеймін деп жауап бергенде, 

бала не ойлауы мүмкін. Әрине "олар білмегенді мен 

қайдан білемін" " немесе "осыны білмеген менің ата - 

анамда ел қатарлы күн көріп жатыр ғой, маған да соны 

білудің қажеті бола қоймас" деп ойлайды. Осы 

"Білмейміннен"деген жауаптан кейін баланың да даму 

қарқыны бәсеңдеуі әбден мүмкін. 

Балаларға тек насихат айтудың көп жағдайларда әсері 

болмайды. Мәселен он рет оған "Тамақтан бұрын 

қолыңды жу" деп айтудың орнына бір рет "Кәне екеуміз 

бірге қолдарымызды жуайық!" деп бірге істеу одан да 

әсерлі болып табылады. Оған бір нәрсені істе дегеннен 

кейін, ол нәрсені істеп-істемегенін қадағалау керек. Бұл 

қадағалау оның бұдан кейін де айтылған нәрсені 

орындауы үшін қажет. Оның қолынан келмейтін немесе 

істемейтіні мәлім болған нәрселерді айтпау керек. Олай 

болмаған жағдайда күнделікті атқарып жүрген 

қарапайым нәрселерді де істемейтін болады. Баланы 

әуелі тыңдай білген жөн. Ашылып әңгіме айтқан бала 

өзінің ішкі дүниесін де ақтарып береді. Әр нәрсені дұрыс 

түсінуге бала ақылы жете бермейді, десе де әр бала 

ақылды. Олар балалықпен ғана қате жасайды. Ал, 

үлкендер болса, олардан есейген жанның ісін күтеді. 

Қателікке бой алдырса, дереу таяқтап, ұрсып, жазғыра 

жөнеледі. Содан кейін де жасөспірім "үлкендер маған 

жамандық жасады, ата-анам мені жақсы көрмейді" деген 

ойға қалуы бек мүмкін. Сондықтан баланың ішкі 

дүниесімен сырласпастан, оның ойын білместен, 

жасаған ісінің дұрыс еместігін түсіндірместен, оған ұрысу, 

жазалау, қол жұмсау - дұрыс емес, онда ата-ананікі үлкен 

қателік болып саналады. 

Қорқыныш және зұлымдыққа негізделген кинолар 

балаларды агрессивті болуға, келеңсіз қылықтарға 

бағыттайды. Мұндай киноларды балалардың көруі рух 

саулығы тұрғысынан да өте зиянды. Қорқыныш пен 

зорлық-зомбылыққа негізделген кинолар мектепке 

дейінгі балалардың қиял күшін шектен тыс азықтайды. 

Халықта "Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде


көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете 

алмайсың" деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың 

бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, яғни 

адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне 

сенімділікке тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар 

шешуші роль атқаратыны белгілі. 

Бүгінгі ұл - ертеңгі әке, ол әкеге қарап өседі. Бүгінгі 

қыз -ертеңгі ана,ол шешеге қарап өсіп, бой түзейді. 

Балаға білім,тәрбие беруде басты тұлға ұстаз болса, оны 

жалғастырушы, демеуші - ата -ана және қоғам. Мектеп - 

¹3-4 (11) 2016 

өскелең ұрпақты тәрбиелеу жүйесіндегі шешуші буын. 

Оның жас ұрпақты тәрбиелеудегі рөлі өте зор. Мектеп 

еш уақытта отбасынан, қоғамнан бөлінген емес. 

Сондықтан оның іс-әрекеті отбасымен, жұртшылықпен, 

еңбек ұжымдарымен тығыз байланысты. Міне, мектептің 

үлкен тәрбиелік қызметі осында. 

Мектеп өмірі, бала тұлғасын әлеуметтендіру 

проблемасы әріптестік педагогиканы талап етеді. Мектеп 

пен ата-ана, қоғам бірлескен кезде ғана тәрбие үрдісі өз 

жемісін көрсетіп, нәтижелі игілікті іске айналады. 


1. Дарқанбаева Ж. Баламен қарым-қатынас. // Мектепке дейінгі тәрбие(республикалық ғылыми -әдістемелік 

журнал ) 2012 № 4 

2. Көшербаева Г. Тәрбие тал бесіктен басталар // Бала мен балабақша (республикалық педагогикалық журнал) 

2011 № 9 

3. Мукашева А.Н. Сәби талпынса,қолдаңыз // Отбасы және балабақша ( ғылыми әдістемелік,педагогтік журнал 

2011 №2 

4. Бердалиева Г. Отбасында ата-ананың бала тәрбиесіне ықпалының ерекшеліктері // Бала мен балабақша 

(республикалық педагогикалық журнал), 2012, №1 

71

¹3-4 (11) 2016 


Берілген сабақ жоспары балабақшада дүниетану пәнінен сабақ 

жүргізудің тиімдісі үлгісі ретінде ұсынылған. Сабақ жоспарын балабақша 

тәрбиешілері мен әдіскерлері сынып өз тәжірибелерінде пайдалана 

алады. 

Данная методическая работа представляет собой пример проведения 

урока по предмету "Познание мира" в детском саду. Методическая 

работа будет интересна воспитателям и методистам дошкольных 

учреждений образования. 

КУЛШАНОВА УЛЖАН 

ЖАНАХЫНОВНА 

№64 "Асыл бөбек" тірек -қимыл 

аппараты бұзылған балаларға 

арналған балабақшасының 

тәрбиешісі 

The working-out subject plan is given as a useful example for teaching subject 

"Learning the world". Every kindergarten teacher may use this plan. 

БАЛАБАҚША 

ТӘРБИЕЛЕНУШІЛЕРІНЕ ДҮНИЕТАНУ 

ПӘНІНЕН ӨТКІЗІЛЕТІН САБАҚТЫҢ 

ЖОСПАР-ҮЛГІСІ 

Білім беру саласы: коммуникация, шығармашылық 

Оқу іс-әрекеті: көркем әдебиет, жапсыру. 

Тақырыбы: "Күзгі орман" 

Мақсаты: 

Білімділік: Балаларға күз туралы білімдерін кеңейту. Күз байлығын әсемдікті сезіне білуге, сурет бойынша 

заттық нәрселерді бақылап, салыстыра әңгімелеп беруге үйрету. 

Түзету-дамытушылық: Дәстүрден тыс әдістерді қолдана отырып олардың шығармашылықтарын дамыту. Қағазды 

ұсақ бөліктерге жырту арқылы қолдың ұсақ моторикасын дымыту. Тыныс алу жаттығуында б ір бағытта үрлеуді 

үйрету. Балалардың өз ойларын жүйелі, анық жеткізуге үйрету. 

Тәрбиелік: Табиғатты қорғауды, аялауға, әсемдікті көріп сезінуге үйрету. Күзгі адамдар еңбегіне құрметтеу.Күзгі 

байлықты, сиын бей берекет шашпай пайдалануға жол бермеуге тәрбиелеу. 

Әдіс-тәсіл: Түсіндіру, әңгімелесу 

Көрнекті құралдар: Слайд, бұлттар, жапырақтар, көкөніс пен жемістер. 

Сабақтың барысы: 

Әрекеттердің кезеңдері Тәрбиешінің әрекеті Балалардың іс-әрекеті 

Ұйымдастыру 

Тәрбиеленушілердің 

қызығушылығын 

ояту кезеңі 

Ұйымдастырушылықізденушілік 

72 

Балалар жылулық шеңберін 

орындайық. 

Жылулық шеңбері: 

Күннің көзі ашылып 

Көкке шуақ шашылып 

Құтты қонақ келіпті 

Төрімізге еніпті 

Амандасу үлкенге 

Тәрбиенің басы ғой 

Ал қәнекей бәріміз 

Сәлемдесейік үлкенге: 

Сәламатсыздар ма! 

Здравствуйте ! 

Good morning! 

Сұрақтар: 

-Балалар қазір қандай жылдың 

мезгілі? 

-Күз мезгілінде неше ай бар? 

-Қандай айлар? 

-Күзде табиғатта қандай 

өзгерістер болады? 

Күзде табиғат ерекше күйге енеді. 

Жапырақтар сары , қызыл болса 

алқаптағы шөптер қоңыр, сарғыш 

болады. Құстар жылы жаққа ұшып 

кетеді. Күн біртіндеп қысқыра 

бастайды, жауын шашын 

көбейеді. Күзде жеміс жидектер , 

көкөністер , егістіктегі астық 

піседі, 

Сондықтан адамдар күзді 

«Алтын» деп атайды. 

Балалар қимыл қозғалыспен жылулық 

шеңбер айтады. 

Берілген сұрақтарға жауап береді. 

-Жылдың күз мезгілі 

-Күз мезгілінде 3 ай бар 

-Қыркүйек, қазан, қараша 

Күз мезгілінің ерекшеліктерін айтады. 

Балалар отырып тәрбиешінің айтқанын 

тыңдайды. 

Балалар құсты көріп қуанады, салемдеседі. 

Асылзат:


Ұйымдастырушылықізденушілік 

«Алтын» деп атайды. 

Таңғажайып сәт! 

(құстың шиқылдаған дыбысы 

естіледі.) 

Торғай құсы ұшып келеді. 

Тұмсығында хаты бар екен. 

Тәрбиеші: Балалар мен хатты 

ашын. 

Бұл хатты бізге – күз ханшайымы 

жіберіпті . Сонау күз патшалығы 

елінен келді. Хатта не жазған 

екенін мен сендерге оқып 

беремін: 

«Сендердің «Күзгі сыйы» туралы 

білетіндеріңді естідім..Мен 

сендерге бірнеше тапсырмалар 

дайындадым. Осыны орындап 

берсеңдер, мен сендерге күзгі 

сыйынан тамаша бір сый 

тартамын» 

1-тапсырма 

диаграмасы арқылы тақпақтар 

айтып беру керек. 

Жарайсыңдар балалар 1 

тапсырманы да орындап 

бердіңіздер. 

Тыныс алу жаттығу 

«Жаңбыр мен жел» 

Сендер шаршаған шығарсыңдар 

кішкене сергіп алайық. 

Сергіту сәті: 

Биік болып өсеміз, 

Жапырақтай жайқалып, 

Табиғатты сүйеміз 

Шетімізден шеберміз. 

Денемізді тік ұстап. 

Билеп билеп өсеміз. 


Күзгі орманның макетін жасап 

беріндерші. 

Алдарыңызда картон тұр. 

Карандашпен ағаштың бейнесінің 

пішіні салынған, оны қайшымен 

қиып алу керек. Түрлі түсті 

қағаздардан жапырақтарды жасау 

үшін ұсақ бөлшектерге жырту 

қажет. Осы бөлшектерді 

желіммен қиып алған ағаштар 

жапсырамыз. Енді біздің жасаған 

заттарымызды біріктіріп, орман 

жасайық. 

Асылзат: 

Қарашы күз келді, күз келді 

Жапырақ жауыпты іздерді. 

Құс біткен кеуен тізеді, 

Қара бұлт қабағын түйеді. 

Алтын, сары, қызыл, көк, 

Алуан-алуан жапырақ. 

Күзгі бақта күлімдеп, 

Көз тартады атырап. 

Адиль, Саян 

Жамбыр тамшыларына үрлейді 

¹3-4 (11) 2016 

Сергіту сәтін қимыл қозғалыспен жасайды. 

Саусақ жаттығулары 

Бүгін бестік алайық, 

Тағы да жұмыс жасайық . 

Шаршап қалған саусақты, 

Сілкіп сілкіп алайық 

Саусақ жаттығуын тәрбиешімен бірге 

айтып, саусақ қимылын қайталайды. 

73

¹3-4 (11) 2016 



Дидактикалық ойын: 

«Күз сыйларын жинайық» 

Мақсаты: Заттарды бір-бірінен 

ажыратуға үйрету. Түймеге қадау 

арқылы ұсақ моторикасын 

дамыту. 

Ойын шартын мұқият тыңдайды. Өз 

тапсырмаларын орындайды. 

Ойын шарты: Ортаға 4 бала 

шығады . Әр қайсысы алма, 

алмұрт,жапырақ,саңырауқұлақтар 

ды жинайды. Кірпілердің үстіндегі 

түйелерге іледі. 

Жарайсыңдар. 

Балалар сендер тапсырманы 

жақсы етіп орындапсыңдар. 

Күз ханшайымы сендерге 

рахметін айтып күзгі ғажайып 

жапырақтарын тартып отыр. 

Сұрақтар: 

-Балалар бүгін біздер не туралы 

әңгімелестік? 

- Не бізге конаққа келді? 

- Сендерге бүгінгі оқу іс-әрекетте 

не істегендерің ұнады? 

Мен сендерге көңілді және 

көңілсіз смайликтерді таратып 

беремін.Әр қайсысың, өз көңіл 

күйлерінді осы белгілер арқылы 

жоғары көтеріп көрсетіңдер. 

Балалар сұрақтарға жауап береді. 

Өздері алған әсерлерін біздермен бөліседі. 

Күтілетін нәтиже: 

Нені біледі: Балаларға күз туралы білімдерін кеңейту 

Түсініктілікте нені игереді: Дәстүрден тыс әдісті қолдануды, қағазды ұсақ жыртуды игерді. 

Меңгерген дағды мен іскерлігі: Табиғатты аялауға, қорғауға, ұқыпты жұмыс жасауға дағдыланды. 


1. "Біз мектепке барамыз" мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасы.- 

Астана, 2009. - 106 б. 

2. Симоновой Н.В. Специальной адаптированной программе для детей с нарушениями опорно-двигательного 

аппарата со сложными нарушениями 

3. Левина Р.Е "Опыт изучение неговоряших детей" 

74


¹3-4 (11) 2016 

Берілген әдістемелік жұмыс орта мектепте Наурыз мейрамын 

мерекелеудің сценарлық жоспарының үлгісі ретінде беріледі. Әдістемелік 

жұмыс орта мектеп ұстаздарына, әдіскерлерге және педагогикалық 

мамандықтарда білім алатын студенттердің назарына ұсынылған. 

Данная методическая работа представляет собой примерный плансценарий 

проведения мероприятия, приуроченного к празднованию 

Наурыз мейрамы в средней школе. Работа будет интересна педагогам 

и методистам средних школ, а также студентам педагогических 


МАХАДИЕВА ЛЯЗИПА 

КИСАМБИНОВНА 

воспитатель КГУ 

"Вспомогательная школаинтернат", 

г.Семей 

This methodological work is a tentative plan scenario of the event, dedicated 

to the celebration of Nauryz in high school. The work will be of interest to 

teachers and trainers of secondary schools, as well as students of pedagogical 

specialties. 

СЦЕНАРИЙ ПРАЗДНИКА "НАУРЫЗ - ПРАЗДНИК 

РОЖДЕНИЯ ВЕСНЫ" 

Цель: 

Познакомить учащихся с культурой и традициями 

казахского народа, с традициями празднования 

праздника Наурыз. 

Задачи: 

Познавательные: 

Сформировать знания о празднике казахского народа 

Наурыз, его истоках и особенностях. 

Коррекционно-развивающие: 

Развивать познавательный интерес через игры, танцы, 

песни, развитие творческих способностей у учащихся. 

Воспитательные: 

Формирование нравственно-патриотического 

воспитания, формировать личностное отношение к 

сохранению обычаев, традиций и праздников, 

эмоционально-ценностное отношение к культуре. 

Действующие лица: ведущий, Әже, Наурызгүл, Старик- 

Хоттабыч, Кыдыр-ата. 

Ход праздника 

В зале играет музыка, все дети рассаживаются на 

заранее приготовленные места. 

1. номер: Поёт Раушан Сарсеновна. 

Ведущая: 

- Армысыздар, құрметті қонақтар! Бүгін біз Ұлысты ұлы 

күні - Наурыз мейрамын тойлағалы отырмыз. Наурыз - 

бүл тек көктемнің ғана емес, ең әуелі ізгілік пен жақсылық 

- тың мейрамы . Ұлыстың осы бір күні адамдар бір-біріне 

деген өкпе-реніштерін ұмытып, кешірімге келіп 

татуласып, табысқан. 

Добрый день, дорогие гости! Сегодня замечательный 

праздник пробуждения новой жизни, праздник мира и 

весны. Наурыз - праздник народов Востока, который 

наступает в ночь с 21 на 22 марта, когда после долгой 

зимы светлое время суток становится равным тёмному 

по своей продолжительности, а затем начинает 

неуклонно увеличиваться. 

Кең болсын қазағымның керегесі, 

Кетпесін адамдардың берекесі, 

Алаштың баласына нәсіп болған, 

Құтты болсын Наурыз мерекесі! 

Ержан: 

Наурыз тойы - елдің тойы , 

Көктем тойы - төлдің тойы, 

Ән айтамыз күні бойы, 

Жақсы көрем Наурыз тойын. 

Игорь: 

Приходит снова юная Весна! 

Да будет изобильною она. 

За праздничным и щедрым дастарханом 

Надежды и доверия полна. 

Еркежан: 

Ата-бабам тойлаған 

Наурызым, армысын! 

Қызығына тоймаған, 

Дархан дала, қарлы шың. 

Валя: 

Мы счастливы, что, обновляя жизнь, 

Весной приходит праздник Наурыз! 

Согретые солнцем и теплом, 

О Наурызе песню мы споём. 

2 номер: Песня "Хош келдің, төрлет Наурызым" 

Ведущая: С ярким солнцем и долгожданным теплом 

на нашу землю пришел Великий праздник Наурыз, 

Ұлыстын Ұлы күні, символизирующий очищение от всего 

плохого в мыслях, делах и поступках. В преддверии 

праздника люди всем аулом чистят арыки, сажают 

деревья, приводят свои дома и хозяйство в порядок. 

Существует поверье, что только в чистый дом входит 

счастье. А теперь давайте заглянем в аул, в одну из 

юрт, и посмотрим, как там готовятся к встрече праздника 

Наурыз. 

(Гаснет свет в зале. Освещается светом сцена. На 

сцене - юрта. На кровати спит внучка, әже суетится в 

юрте). 

Әже: 

- Айналайын, қарағым, Наурызгүл, тұра ғой. Солнышко 

уже встало, вставай, внученька. К празднику готовиться 

пора - прибраться, одеться, причесаться, накрыть 

дастархан. 

(Вдруг әже находит в юрте грязный кувшин) 

Әже: 

-Мынау не? Мына жерге қап қара құмыра қайдан келді? 

Надо его помыть, почистить. Как это мы будем встречать 

праздник с грязной посудой. (Она начинает его чистить, 

протирать кувшин. В это время гаснет свет, гремит гром, 

хлопает дымовая хлопушка. В дыму появляется Старик 

Хоттабыч). 

75

¹3-4 (11) 2016 


Әже с ужасом на лице: - Ойпырмай, мынау не? Ойой-ой. 

(Начинает прятаться). 

Әже: Наурызгүл, көмектес, помоги мне! 

Наурызгуль лениво: - Әже, что опять случилось? 

Әже: - Помоги мне, внучка. Мына құмырадан бір пәле 

шықты. 

Наурызгуль: - Где, әже. Я ничего не вижу. 

Наурызгуль, приглядевшись: Ой, әже, я кажется 

догадываюсь кто это. Только ты не бойся его. Знаешь 

кто это. Это сам Старик Хоттабыч. 

Старик Хоттабыч: - О моя драгоценнейшая 

спасительница әже! Спасибо, что ты освободила меня 

из этого кувшина. Я тысячу лет просидел в нем. 

Әже, отмахиваясь: - Кет, жоғал шайтан. Ай-ай-ай. 

Наурызгуль: - Әже, ну не пугайся. Старик Хоттабыч 

не злой. Я читала про него в книжках. Он добрый 

волшебник. 

Әже: - Не знаю, не знаю. Сиқыры бар ма, жоқ па? 

Наурызгуль: - Дедушка Хоттабыч! Пожалуйста, 

сделай какое-нибудь волшебство, чтобы удивить әже. 

(Старик Хоттабыч что-то шепчет, бормочет про себя. 

Вдруг у әже на плечах появляется платок). Звучит 

музыка. 

Әже вполголоса: - Шын сиқырлы шал екен. (Прибавив 

голос): - Ал рахмет саған Хоттабыч! Жаңа жылды жаңа 

киіммен қарсы аламын. Гостям похвалюсь новым 

платком. 

Наурызгуль, смущенно: - Дедушка Хоттабыч, а не 

сможешь ли ты и мне сделать подарок к празднику? 

(Старик Хоттабыч колдует. На кереге юрты появляется 

платье. Әже и девочка благодарят старика). Звучит 

музыка домбры. 

Ведущая: Здравствуйте, уважаемый Старик 

Хоттабыч! 

Старик Хоттабыч: - Здравствуй, о прекрасная из 

прекраснейших! Кто вы такая, куда я попал? Про какой 

праздник говорит моя драгоценная спасительница? И 

кто эти милые отроки? (показывает на детей, сидящих в 

зале). 

Ведущая: Все мы собрались в этом зале, чтобы 

встретить праздник Наурыз. А из долгого заточения вас 

спасли әже и внучка Наурызгуль. 

Старик Хоттабыч: - Погоди, о милейшая госпожа. 

Много праздников я знаю: Новый год, Масленица, 

Рождество. А про Наурыз я первый раз слышу. Как же я 

отстал от жизни за тысячу лет, которые провел в 

кувшине. 

Ведущая: Пожалуй, Наурыз - самый яркий, самый 

веселый и самый теплый из всех праздников. Ведь с 

ним приходит новая весна, мир начинает пробуждаться 

и обновляться. 

Старик Хоттабыч: - О моя бриллиантовая госпожа, я 

понял. Наурыз - это праздник весны и цветов. Можно я 

вам к празднику сделаю волшебство? 

(Старик Хоттабыч колдует. У девочек танцевальной 

группы в руках появляются цветы - тюльпаны). 

3 номер: Танец с тюльпанами. Исполняют девочки 

5а - 5б кл. 


- Вы, уважаемый Старик Хоттабыч, еще многому 

будете удивляться. Мы приглашаем Вас за праздничный 

дастархан. Наурызгуль, помоги, пожалуйста дедушке 

Хоттабычу пройти в юрту и усади его за дастарханом. 


- Праздник продолжается. В этот день все веселятся 

до рассвета. Наурыз всегда сопровождается веселыми 

играми и состязаниями. 

1 Игра "Тенге алу" (играют ученики 6-7 классов). 

2 Игра "Желі тартыс" (играют ученики 6-7,8-9). 

Старик Хоттабыч: - Какими ловкими, быстрыми и 

изворотливыми оказались эти милые отроки. Они мне 

так понравились, что я для них наколдовал призы. Нука, 

добрейшая девочка Наурызгуль, посмотри на 

подоконнике, лежат ли они там? 

Старик Хоттабыч, обращаясь к ведущей: - Я 

увидел, что сии отроки сильные и смелы. О 

благородная из благороднейших, Вы позволите мне 

проверить знания этих самых красивых из всех 

красивейших учеников? 

Ведущая, обращаясь к детям в зале: - Ну что, ребята 

позволим уважаемому Старику Хоттабычу проверить 

ваши знания? 

(Старик Хоттабыч колдует и в руках завуча появляется 

свиток). Звучит музыка. 

Старик Хоттабыч, с поклоном обращаясь к завучу: - 

О мудрейшая из мудрейших, можно ли забрать у Вас 

предмет, принадлежащий мне? 

(Старик Хоттабыч берет свиток и отдает его ведущей) 

Старик Хоттабыч: - О моя заботливая из 

заботливейших, прочти, пожалуйста то, о чем написано 

в этом золотом свитке. 

Ведущая читает: - Для интеллектуального 

состязания, которое называется "Көкпар", вызываются 

по 2 участника из 7, 8а, 8б и 9 классов, из которых 

должны быть образованы 2 команды. В каждой команде 

должны быть представители этих классов (4-4). Каждая 

команда по очереди отвечает на заданный вопрос. Если 

игроки команды не знают ответа, то право ответа 

предается другой команде. За каждый правильный ответ 

дается 10 тенге. Выигрывает та команда, которая 

наберет больше количество денег. 

(Далее ведущая приглашает детей, сформировывает 

2 команды: 1 команда "Мейрам", 2 команда "Весна"). 

Ведущая: - Команды готовы к состязанию? Итак, 

начали. 

3 интеллектуальная игра "Көкпар" (играют по 1 

участнику 7-9 классов). 

Вопросы: 

1. Когда отмечается праздник Наурыз? 

2. Что означает слово "Наурыз"? 

3. Назови столицу Казахстана. 

4. В каком городе мы живем? 

5. Переведите на казахский язык слова; Команде 

"Весна"- "радость", "новый". Команде "Мейрам"- 

"тюльпан", "чистый". 

6. Какие вы знаете казахские традиции? 

7. Какие вы знаете казахские национальные игры? 

8. Назовите южную столицу Казахстана. 

9. Из скольких ингредиентов состоит Наурыз көже? 

10. Перечислите национальные блюда казахского 

народа. 

11. Из каких составных частей состоит юрта? 

(Ведущая и Старик Хоттабыч считают заработаны 

командами деньги. Ведущая объявляет результаты 

состязания). 

Старик Хоттабыч: 

- Молодцы, ребята, вы все знаете и без волшебства. 

А я, самый старый из старейших, никак не могу без 

волшебства. Нурызгуль, добрая из добрейших, загляника 

в сундук, посмотри, что там есть. 

Нурызгуль: - Ой, дедушка Хоттабыч, здесь чупачупсы 

лежат. 

Старик Хоттабыч: - Добрейшая Нурызгуль, раздай 

их, пожалуйста, этим самым умным из всех умнейших 

детей. 


- Вовек не станет пеплом и золой 

Все то, что красотой земной зовется. 

Пусть мирным будет небо над землей, 

Пусть вечно юность звонкая смеётся! 

4 номер: Общая песня о Солнышке. 

Старик Хоттабыч: - Как хорошо и звонко поют эти 

милые отроки. Да и девочки, которые танцевали, 

грациозны, как лани. А есть ли у вас танцующие 

мальчики, похожие на гепардов? 

76



- Ал, халайық тұрмайық 

Әндетейік, жырлайық 

Ортамызды ашайық 

Думандатып, би билеп 

Інжу-маржан шашайық! 

5 номер: Танец с камчой. 


- Вы чувствуете? 

В воздухе пахнет весной. 

И она нам сейчас Наурыз подарила 

Валя: 

У погоды весенней 

Различный каприз: 

Или выпадет снег, 

Иль растет он рано 

Игорь: 

Но в любую погоду 

Придет Наурыз 

Это праздник весны 

Для всех народов. 


Брызги солнца вширь и ввысь 

Это праздник...(хором) Наурыз! 

Он в улыбках тысяч лиц 


Он равняет день и ночь, он прогонит стужу прочь 


Он в пожатье крепких рук, он синоним слова "друг" 


6 номер: Исполнение кюя на домбре. 

Әже, обращаясь к Старику Хоттабычу: - Понравилось 

тебе у нас? Наурыз мейрамын жақсы қарсы алып 

жатырмыз ба? И тебе, Сиқырлы Хоттабыч, большое 

спасибо за твои чудеса и подарки. 

7 номер: Сценка на казахском языке (готовит учитель 

¹3-4 (11) 2016 

казахского языка). 


- Есть у казахов древний обычай. В ночь перед 

Наурызом все дома в ауле обходит Қыдыр-ата. И если в 

доме царят чистота и порядок, то он заходит в этот дом 

и благословляет его. Қыдыр-ата способен взглядом 

растопить камень и превратить его в поляну, усеянную 

тюльпанами или подснежниками. 

Ведущая, обращаясь к старику Хоттабычу: - Как бы 

нам тоже хотелось, уважаемый Старик Хоттабыч, чтобы 

Қыдыр-ата зашел в нашу школу. Ведь получить 

напутственные слова в Наурыз мейрамы считается 

счастливой приметой. 

Старик Хоттабыч: - Конечно я помогу вашей самой 

лучшей из всех лучших школ. 

(Старик Хоттабыч колдует, издалека слышатся шаги 

Қыдыр-ата. Через некоторое время он заходит в зал). 

Қыдыр-ата: - Сәлеметсіздер ме, халайық. Я зашел в 

ваш чистый, красивый и радостный дом, чтобы в светлый 

праздник Наурыз дать вам свое благословение бата. 

А, құдайым, астыр, төгілдірмей тастар. 

Жақсылыққа жанастыр, жамандықты адастыр. 

Дәулетпенен бас берсің, өмір мен жас берсің. 

Наурыз қайырлы дәулет берсің. 

(Далее звучит музыка, в зал заходят 4 девушки с шашу, 

делают круг, кидают шашу в сторону детей и 

направляются к выходу. После этого все герои 

становятся возле ведущей) 


- Вот и настало время прощаться. 

Желаем вам всего, чем жизнь богата, 

Здоровья, счастья, жизни долгих лет! 

Пусть праздник Наурыз на целый год 

В душе оставит добрый след. 

(Герои уходят. Далее следует постановка 

хореографа) 

77

¹3-4 (11) 2016 


Берілген әдістемелік жұмыс орта мектепте Наурыз мейрамын 

мерекелеудің сценарлық жоспарының үлгісі ретінде беріледі. 

Әдістемелік жұмыс орта мектеп ұстаздарына, әдіскерлерге және 

педагогикалық мамандықтарда білім алатын студенттердің 

назарына ұсынылған. 

Данная методическая работа представляет собой примерный 

план-сценарий проведения мероприятия, приуроченного к 

празднованию Наурыз мейрамы в средней школе. Работа будет 

интересна педагогам и методистам средних школ, а также 

студентам педагогических специальностей. 

МАДЬЯРОВА ГУЛЬМИРА 

ЖАНДАРБЕКОВНА 

Воспитатель КГУ "Вспомогательная 

школа-интернат", г. Семей 

This methodological work is a tentative plan scenario of the event, 

dedicated to the celebration of Nauryz in high school. The work will be 

of interest to teachers and trainers of secondary schools, as well as 

students of pedagogical specialties. 

СЦЕНАРИЙ ОБЩЕШКОЛЬНОГО МЕРОПРИЯТИЯ 

"НАУРЫЗ АРУЫ" - "МИСС НАУРЫЗ 

Цель: Развитие творческой самореализации, 

активности, умение самостоятельно принимать 

решение. 

Задачи: 

- учить детей преодолевать стеснительность, 

застенчивость; 

- создание праздничного настроения в преддверие 

национального праздника Наурыз, поднятие 

эмоционального тонуса; 

- создание атмосферы уважения к девушкам и 

развитие положительных нравственных качеств; 

- продолжить знакомство с традициями празднования 

Наурыза; 

- развивать в детях чувство прекрасного; 

- развивать умение детей сопереживать, поддерживать 

своих одноклассниц; 

- воспитывать уважение к традициям и обычаям 

казахского народа. 

Звучит музыка. Все классы рассаживаются на 

подписанные места. 

1 номер: Танец "Наурыз". 

После танца ведущая и ученики, читающие стихи, 

выходят из-за кулис и выстраиваются в определённом 

порядке. 

Вед: 

Армысыздар, халайық, 

Бармысыздар, халайық. 

Келді Наурыз сағынтып, 

Кыздарға алқа тағытып. 

Наурыз келсе - құт келгені, халайық, 

Есік ашып, қол соғып, 

Ұлыстың ұлы күні қарсы алайық. 

Валя: 

К нам Наурыз шагает быстрыми шагами, 

И сугробы тают под его ногами. 

Чёрные проталины на полях видны: 

Видно, очень тёплые ноги у весны. 

Вед: - Сәлеметсіздерме, қымбатты балалар, құрметті 

ұстаздар, қонақтар! Сіздерді Наурыз мейрамымен (все 

вместе) құттықтаймыз! 

Валя: - Наурыз - великий праздник нашего народа, 

уходящий корнями в глубину веков, праздник единства 

и благополучия. Давайте все вместе споём песню о 

Наурызе. 

Все ученики встают со своих мест и начинаю 

петь песню "Наурыз -көктем". 

2 номер: Общая песня: "Наурыз - көктем" 

Еркежан: 

Қош келдің, Наурыз! 

Арман тойы халықтың, 

Қуанышы халықтың. 

Құтты болсын қадамын! 

Ахат: 

Снова тихим и солнечным утром, 

Когда дремлют метели дымы, 

Из веков седовласых и мудрых, 

К нам пришел Наурыз мейрамы. 

Шынар: 

Наурыз - көктем, Наурыз - жыр, 

Ана мейрім, шуақ нұр. 

Жан иесін жаңартқан, 

Аққан бұлақ, нәзік сыр. 

Диана: 

Посмотри в просветлённые лица, 

И ты сердцем уверишься вновь, 

Это праздник народных традиций, 

Это вера в мечту и в любовь. 

Вед: 

Есть праздник Наурыз - Новый год восточный. 

Играет озорный қобыз, теперь весна уж точно! 

Теперь равны и день и ночь, и все невзгоды ушли 

прочь! 

В степи зима суровая, но пробуждается природа, 

И начинается жизнь новая. И радуются, веселятся 

все, 

Готовят Наурыз-көже, одевают лучшие наряды: 

В этот день весну с почётом встретить надо. 

Пусть Наурыз принесёт нам света и тепла, 

Надежды, счастья, веры и добра! 

Далее из-за кулис выходит бабушка Айзады с 

подносом в руках. 

Бабушка: 

Халық сүйген мейрамды, 

Қарсы алайық Наурызды 

Наурыз тойын жұп жазбай, 

Қошеметпен қарсы алып, 

Досқа құшақ ашайық, 

Өлең - жырға басайық, 

Қазақтың бір салты деп, 

Тойға шашу шашайық! 

Бабушка Айзады кидает шашу под негромкую 

музыку. 

78


3 номер: Танец с домброй. 

Вед: 

Едва лишь в полдень солнце греет, 

И соловей ещё не смеет 

Запеть в смородинном кусте, 

Но возрожденья весть живая 

Уж есть в пролётных журавлях. 

И их, глазами провожая, 

Стоит красавица степная 

С румянцем ярким на щеках. 

Валя: Наурыз - это праздник весны, красоты и 

нежности. И поэтому мы предлагаем провести конкурс 

"Наурыз арулары" - "Мисс Наурыз". 

Вед: - Сегодня нам с вами предстоит выбрать только 

одну участницу, которой по результатам всех конкурсов 

будет присвоено звание "Мисс Наурыз". От каждого 

класса в конкурсе участвует одна девочка. 

Девочки - конкурсантки под пение Раушан 

Сарсеновны "Наурыз арулары" проходят в зал. 

Представление девочек-конкурсанток. 

Валя: 

Номер первый - девочка, что надо! 

И вся публика ей рада. 

Ей похлопаем в ладоши: 

У неё видок хороший! 

Вед: 

Под номером 1 выступает Кудайбергенова Анара, 

ученица 5б класса. 

Валя: 

Вот выходит к нам на сцену, 

Зная точно себе цену, 

Номер два - деловая, 

И девчонка - вот такая! 

Вед: 

Под номером 2 участвует Оразаева Мадина, 6 класс. 

Валя: 

Вот выходит номер третий. 

Любит петь и танцевать. 

А как шагает, как глядит - 

Может взглядом обворожить. 

Вед: 

Номер 3 - Бакирова Динара, 7 класс. 

Валя: 

Номер четыре - словно пава, 

И стройна, и величава, 

А по сцене не идёт - 

Как лебёдушка плывёт. 

Вед: 

- Номер 4 - Тусипбаева Айнур, 8 класс. 

Валя: 

Можно разум потерять: 

В зал выходит номер 5. 

Блеск её прекрасных глаз 

Прямо в сердце направляет, 

И влюбляться заставляет. 

Вед: 

Под номером 5 в конкурсе принимает участие ученица 

9а класса Зайцева Александра. 

Валя: 

Номер шесть - я балдею. 

Так похожа ты на фею. 

Околдуешь, одурманишь, 

Видом всех здесь затмеваешь. 

Вед: 

Под номером 6 выступает Гридчина Светлана, 9б 

класс. 

В зал внезапно вбегает Мыстан-Кемпир и 

обращается к ведущей: 

М-К. - Стойте, стойте! Как всегда: никогда не зовут, 

никуда не приглашают. Если бы сама не разузнала, что 

у вас тут конкурс красоты намечается, так бы и не 

вспомнили обо мне. А я такая... . Да я такая... . Да самая 

красавица, вот! 

¹3-4 (11) 2016 

Вед. - Здравствуйте, уважаемая Мыстан-Кемпир. 

Откуда вы узнали про наш конкурс? 

М-К. - Да, по этому, по ящику. О, кәрі қақбас, атын 

ұмытып қалдым. Қалай өзі? (Обращаясь к детям). Как 

же он называется? А, вспомнила, по тиливизиру 

(нарочно неправильно называет это слово) увидела 

объявление. И если вы меня не возьмёте, я превращу 

вас всех в камни, в лягушки и... и... в пеньки, вот! 

Вед: - Сабыр етініс, тыңышталыныс құрметті Мыстан 

апай. Хорошо, вы будете участвовать в нашем конкурсе. 

Далее к М-К прикрепляется номер 7. 

Вед: 

Номер 7. Между прочим, 

Мы её вам в мисс пророчим. 

Посмотрите, как стройна 

Собою не дурна. 

И улыбается всех шире. 

Если ближе рассмотреть- 

Можно просто обалдеть! 

При представлении М-К улыбается широко, 

показывая при этом свои вставные игрушечные 

клыки. 

Вед: - Участницы все представлены. Теперь надо 

выбрать жюри конкурса. Я предлагаю включить в состав 

жюри классных руководителей 9а и 9б классов, 

психолога школы и учеников 9а и 9б классов: Алпамыс 

и Ерасыл. Прошу жюри занять свои места. Итак, 

начинаем: 

1 конкурс называется "Визитка" 

- Участница может не только рассказать о себе, но и 

показать свои таланты: спеть, станцевать, рассказать 

стихи и т.д. 

Девочки показывают свои таланты. Последней 

выступает М-К. 

Вед: - Ну, дорогая М-К, какой номер покажете нам 

вы? Би билеп, ән айта аласызба? 

М-К: -Петь! 

Вед: - Хорошо, петь так петь. Какую песню вы 

исполните нам? (М-К мнётся). Вы знаете самую 

популярную и весёлую песню "Улыбка"? 

Музыкант негромко проигрывает мелодию. 

М-К: - Знаю, знаю, вспомнила. 

Вед: - Я вам помогу. Я вам буду начинать, а вы 

продолжите. 

Вед: - От улыбки станет всем 

М-К: - Страшней. 

Вед: - От улыбки 

М-К: - В лесу звери ужаснутся. 

Вед: - Так пускай повсюду на земле 

М-К: - Никогда, никто, нигде не засмеётся. 

Вед: - И тогда наверняка 

М-К: - Все замолкнут навсегда, И кузнечик поломает 

свою скрипку 

Вед: - Стоп, стоп, стоп. Сіз не айтып жатырсыз? В 

этой песне нет таких слов. Қанекий, балалар, бәріміз 

бірге, все вместе, давайте закончим песню 

Дети: 

С голубого ручейка начинается река, 

Ну а дружба начинается с улыбки! 

М-К: - Ишь, чего придумали! А у нас дружба 

начинается с дразнилки, страшилки, пугалки. 

Вед: - Кто как спел, тот такие оценки и получил. Прошу 

жюри оценить выступление девочек. 

Далее перечисляю имена девочек, члены жюри 

показывают оценки. Валя считает и записывает их в 

табло. У М-К оценки: 1+1+1+1+1. 

М-К, всматриваясь в оценки: - Что-то оценки у меня 

не такие как у всех: как забор торчат. У всех пузатые 

оценки, а у меня колы какие-то. 

Вед: - Давайте посчитаем. (Считает, загибая пальцы) 

1+1+1+1+1. Дети, сколько будет? Правильно, 5. Вы, М- 

К., свою пятёрку получили, пузатенькую. 

М-К: - Знаю, знаю. 5 - жақсы баға, пузатенькая. 

79

¹3-4 (11) 2016 

Вед: 

Ортамызда - ұлы той 

Қызық думан жасайық, 

Жиналған жұрт таң қалсың, 

Әннен маржан шашайык. 

- Предлагаю вам послушать выступление вокальной 

группы с песней "Наурыз". 

4 номер: Песня "Коктем" в исполнении детей 5-6 

классов (с использованием музыкальных 

инструментов). 

2 конкурс: "Хозяюшка". 

Вед: - Следующий конкурс называется "Хозяюшка". 

С давних времён существует обычай: готовить на 

праздник блюдо Наурыз-коже, которое едят досыта, 

чтобы весь следующий год был плодоносным, сытным. 

Наурыз-коже включает в себя 7 основных компонентов: 

вода, соль, мясо, масло, молоко, қурт и крупа. Девочкам, 

будущим хозяюшкам, надо отделить крупы друг от друга. 

Оценивается качество работы. Предлагаю пройти к 

столам и начать работу. 

М-К, показывая на свой маникюр: - А как мне 

выполнить задание. Мен күшті бояған тырнақтарымды 

сындырамын ғой. 

Вед: - Но если вы не выполните задание, вам не 

поставят хороших оценок. И вы не сможете стать "Мисс 

Наурыз". 

М-К со вздохом приступает к работе, но чаще 

отвлекается и мешает девочкам, задавая им вопросы. 

Девочки, выполнившие задание, относят пиалы к жюри 

и садятся на свои места. 

Вед: - Празднование Наурыз мейрамы 

сопровождалось играми, состязаниями. Давайте и мы 

сыграем в игры. 

1 Игра "Сиқырлы сандық" 

Вед: - Пока девочки работают, предлагаю провести 

игру "Сиқырлы сандық". В этом волшебном сундуке 

спрятаны сокровища. Но получит их тот участник игры, 

который первым дойдёт до него, правильно ответив при 

этом на загадки - вопросы. Каждый правильный ответ - 

это один шаг к сундуку. Шаги надо делать до линий, 

прочерченных на полу. Для игры приглашаются по 

очереди: по 1 ученику 5-6, 7-8, 9а и 9б классов. 

Вопросы игры: 5-6 классы 

1. Смастерит он вам лошадку, даст в свисточек 

погудеть. 

Все узнали - это дед. 

А по-казахски скажем без труда: 

Дедушка милый - это ...(Ата) 

2. Он растёт не в огороде, а растёт в большущем поле. 

Очень нужен он нам. Хлеб чудесный - это ... (Наң) 

3. Вяжет всем ребятам варежки и шапки. 

Все узнали без труда. Это бабушка - ... (Апа) 

4. Любят все с ним играть, все узнают - это мяч. 

Он по полу скок-скок, мяч весёлый - это ... (Доп) 

5. Что мы видим, взглянув в оконце? 

Нам ярким светом светит солнце ... (Күн) 

6. Вам в бидон его нальют, все ребята тёплым пьют, 

Молоко назвали ... (Сүт) 

Вопросы для 7-8 классов 

1. Как называется богатырь в казахском эпосе? 

(Батыр) 

2. Жилище казахского народа. (Юрта) 

3. Безбородый обманщик в казахских народных 

сказках. (Алдар - Көсе) 

4. Как звучит слово"гимн" на казахском языке? 

(Әнұран) 

5. Назовите столицу Казахстана. (Астана) 

6. Загадка: "Всегда во рту, а не проглотишь". (Язык) 

7. Какое блюдо готовят на Наурыз - мейрамы? (Наурыз 

- көже) 

Вопросы для 9а - 9б классов 

1. Что означает слово "Наурыз"? (Новый день) 

2. Назовите имена двух казахских батыров. 


(Наурызбай-батыр, Кобланды батыр, Богенбай батыр и 

др.) 

3. Как называется верхняя часть юрты? (Шаңырақ) 

4. Как звучит слово "герб" на казахском языке? 

(Елтаңба) 

5. Загадка: Кто ни в жару, ни в стужу не снимает шубу? 

(Овца) 

6. Напиток, приготовленный из молока кобылицы. 

(Кымыз) 

7. Как называется защитная одежда батыров? 

(Кольчуга) 

2 Игра "Жамбы ату": "Попади в цель". 

Вед: - Казахские джигиты умели метко стрелять из 

лука. Этому мастерству они учились с детства. А вот 

меткие ли наши мальчики, мы узнаем, поиграв в игру 

"Жамбы ату" или "Попади в цель". (Из-за кулис 

выкатывается стенд с навешанными шарами). У каждого 

игрока есть право на 2 выстрела. Задача игроков: сбить 

шары дротиками. Кто больше шаров собьет, тот и 

победитель. Бросать дротики надо по команде. 

Вызываются ученики 7-8, 9а и 9б классов. 

Вед: - Девочки закончили работу? Давайте посмотрим, 

какие оценки выставило им жюри. 

Далее перечисляю имена девочек, члены жюри 

показывают оценки, Валя записывает их на табло. М-К 

считает на пальцах свои оценки. 

Вед: - Вы, дорогая М-К., снова заработали свою 

пятёрку. 

М-К., довольная, улыбается. 

3 Конкурс "Дефиле". 

Вед: - Следующий конкурс называется "Дефиле", в 

котором девочки продемонстрируют своё умение 

двигаться, носить казахский наряд и пользоваться 

казахской национальной посудой. 

М-К: - О, это я делаю лучше всех! Мең оны мына 

пәледен көрдім. Тағы атын умыттым. А, теледидардан 

көрдім. 

Девочки проходят, а М-К., повторяя движения за 

ними, кривляясь, спотыкается, пиалы из её рук чуть 

не падают на пол. 

Вед: - Итак, уважаемое жюри, оцените девочек. 

Называю девочек, жюри показывает оценки, Валя 

записывает результаты. 

Вед: - Вам, М-К, снова - 5. 

М-К, довольная, улыбается во весь рот. 

Вед: - Пока наши девушки отдыхают перед трудным 

конкурсом, предлагаю посмотреть танец "Акку". 

5 номер: Танец "Акку" в исполнении Зайцевой Леры. 

4 конкурс "Рукодельница" 

Вед: - В этом конкурсе вы должны показать умение 

составлять композиции из казахских орнаментов на 

данном вам изделии, а также качество работы. У вас на 

столах есть все необходимые предметы для этого: 

шаблоны, цветная бумага, клей и ножницы. С помощью 

шаблона вы вырезаете из цветной бумаги орнаменты и 

составляете узор на изделии: для Анары - платок, Мадине 

- саукеле, Айнур - камзол, Динаре - сырмак, Свете - 

коржын, Саше - платье, а вам, уважаемая М-К, надо 

украсить шаль. Задание понятно, приступайте к работе. 

М-К: - Я не хочу, не буду, не умею я. Я сама себя 

наряжу. 

Возмущённая, уходит за кулисы. 

Вед: - Пока девочки выполняют задание, давайте 

посмотрим сценку. 

Девочки, выполнившие задание, показывают изделия 

жюри, забирают его с собой и садятся на свои места. 

6 номер: Шуточная сценка "Алдар-Косе и бай". 

Вед: 

Сказку сказывать пора: 

Козочка была пестра, а фазаны красные. 

Ну а перья на хвосте длинными да разными. 

Как - то на свою беду сел фазан на гладком льду, 

Ноженьки разъедутся и никак не съедутся. 

80


Однажды к нам в аул приехал известный человек, а 

звали его... 

В зал, напевая, входит Алдар - Көсе. 

А-К: 

Ассаламуалейкум, балалар. Меңі таныдыңдарма? 

Издалека пришёл я к вам, услышав звуки песен. 

Я - знаменитый хитрец Алдар - Көсе, 

Знают меня, конечно же, все! 

Я - хитрый сказочный герой. 

Вот какая история приключилась со мной. 

В зал входит бай, держа в руках пачку чая. 

А-К: 

Раз прислал мне бай мой чаю... 

Бай, отдавая чай: 

Должен ты его сварить. 

А-К, пожимая плечами: 

Но ведь я совсем не знаю, 

Как грузинский чай варить! 

Бай: 

Ты возьми ведро водички, 

Всыпь весь чай скорей в горшок. 

А-К: 

Я добавил перца, луку и петрушки корешок, 

Разлил варево по плошкам, хорошенько помешал, 

Остудил его немножко, на подносе баю дал (подаёт 

баю пиалу) 

Бай подносит пиалу к губам, морщится, плюёт. 

Бай: 

После чая твоего я ужасно озверел (топает ногами, 

трясёт камчой) 

На конюшню отправляйся, получай плетей, пострел! 

А-К: 

Долго думал, удивлялся: чем я мог не угодить? 

А потом-то догадался, что забыл чай посолить! 

Бай, размахивая камчой, гоняется за А-К и вместе 

выбегают из зала. 

Вед: Следующий номер: песня "Наурыз нас 

приглашает". 

7 ном ер: Песня "Наурыз нас приглашает" в 

исполнении Анжелы П. 

Вед: - Прошу жюри оценить последний, сложный 

конкурс "Рукодельница". 

Перечисляю имена, девочки выходят на середину и 

показывают свои работы зрителям, жюри показывает 

оценки, Валя записывает на табло. 

Вед: - И, наконец, результаты М-К. 

Из-за кулис выходит М-К. У неё на плечах - шаль, на 

которой как попало нашит орнамент: тёмного цвета, 

местами неровно пришитый и порванный. Она, 

демонстрируя шаль, делает небольшой круг по залу и 

встаёт перед жюри. Они выставляют оценки:1,1,1,1,1. 

М-К, прихорашиваясь, елейно говорит: - Менің 

орамалым ең әдемі, әсем. Я такая прям красавица в 

нём! Өте жаксы, тағы 5 алдым. 

Вед, обращаясь к М-К: - Поздравляю вас с очередной 

пятёркой! Пройдите, пожалуйста, к девочкам. 

Уважаемое жюри, вы должны подвести итоги всего 

конкурса и по результатам выбрать "Мисс Наурыз". Пока 

жюри работает, поиграем в игру "Оқтау тартыс": 

"Перетяни-ка". 

3 игра "Оқтау тартыс" - "Перетяни-ка". 

(В середине зала чертится линия). Для этой игры 

требуются 2 участника. Они выходят на середину и 

встают по обе стороны линии. Затем они берутся за оба 

её конца и тянут каждый на себя. Побеждает тот игрок, 

¹3-4 (11) 2016 

который перетянет соперника на свою сторону. 

Вызываются ученики 5, 6 и 7 классов. 

Вед: - Для подведения итогов конкурса слово 

предоставляется председателю жюри Утегеновой Г.М. 

М-К, услышав эти слова, выбегает вперёд, крича: - Я, 

я, мең мисс боламын! 

Вед: - Сабыр етініс, М-К., тынышталыныз, орынызға 

барып тұрыныз. Сейчас мы всё узнаем. 

Алла Борисовна, классный руководитель 9а класса 

зачитывает итоги, члены жюри надевают девочкам 

ленты, дарятся призы. 

"Мисс Скромность" - Қудайбергенова Анара. 

"Мисс Нежность" - Оразаева Мадина 

"Мисс Очарование" - Бакирова Динара 

"Мисс Грация" - Тусипбаева Айнур 

"Мисс зрительских симпатий" - Гридчина 

Светлана 

"Мисс Наурыз" - Зайцева Александра 

М-К, подбегая к столу: - Мең, мең кіммің? 

Алла Борисовна: - А вам, М-К, присваивается титул 

"Мисс Сказочность". 

Подарок для М-К: косметический набор, чтобы стала 

ещё красивее. 

Вед: - Уважаемая М-К, вы довольны своим участием 

в конкурсе? 

М-К: - Да, да, конечно. Я же теперь "сказочная 

красавица", меңі казир теледидардаң көрсетеді ғой. 

Побегу я, а то не успею к началу передачи. 

М-К уходит. Девочки остаются на своих местах. 

Вед: - Поздравляю всех участниц конкурса. Все 

девочки выступали достойно, были очень красивыми, 

обаятельными и грациозными. Большое спасибо жюри 

конкурса за вашу нелёгкую работу, т.к. надо было 

выбрать лучшую из лучших. Но... мы забыли о самом 

главном. 

Валя: - Самая важная традиция на Востоке в Наурыз 

- мейрамы - ждать Қыдыр - ата. В ночь перед праздником 

он обходит свои земли. Где ступает его нога, наступает 

потепление. 

Вед: - Именно он воздаст по заслугам честным и 

добрым, трудолюбивым и благородным людям. Өзіммен 

бірге Қыдыр ата баршаңызға деңсаулық, бақыт, достық, 

мейірімдік, байлық әкеледі. И получить его 

благословение, бата - считается счастливой приметой. 

Видят его не все, но вам посчастливится увидеть Қыдыр 

- ата. Слышите шаги и удары посоха по земле? Вот и 

сам старец появился. 

Қыдыр - ата заходит в зал, встаёт рядом с ведущими. 

Вед: - Сәлеметсізбе, Қыдыр - ата. Скажите нам 

добрые слова пожелания. 

Қыдыр - ата: 

Армысыңдар, жамағат! 

Ұлыс оң болсын, 

Ақ мол болсын. 

Қайда барсақ жол болсын! 

Ұлыс бақты болсын, 

Төрт - түлік ақты болсын! 

Ұлыс береке берсін, 

Бәле - жала жерге енсін" 

Ұлы халқым тоқ болсын" 

Көйлектерің көк болсын! 

Қайғы - уайым жоқ болсын! 

Қуаныштарың көп болсын! 

(Әумин) 

- Мне надо поторопиться, чтобы успеть всем дать бата, 

многие люди ждут моего благословления в этот день. 

Аман-сау болындар! 

Қыдыр - ата уходит. 

Валя: 

Наурыз - небеса -то какие! 

Как прекрасна лазурная высь. 

Я хочу, чтоб надежды людские 

81

¹3-4 (11) 2016 

На земле этой древней сбылись. 

Вед: - И последний номер нашего праздника: флешмоб 

- танец "Қамажай". 

8 номер: флеш-моб "Қамажай". 

Вед: 

Весь край наш будто превратился в громадный той, 

весёлый той. 

И Наурыз вдруг удалился, весну оставив за собой. 


Его мы будем долго помнить, с любовью праздник 

вспоминать. 

А через год, событий полный, вернётся Наурыз опять. 

Валя: - Құрметті ұстаздар, қонақтар! Наурыз мейрамы 

қуаныш, амандық, жақсылық әкелсің! 

Вед: - Наурыз тойы келе берсің. Барлық халық бақытты 

болсын! Сау болыңыздар, халайық. Досвиданья, до 

новых встреч! 

82

¹3-4 (11) 2016 

Қ Ұ Р М Е Т Т І Ә Р І П Т Е С Т Е Р ! 

"ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы ғалымдар мен педагогтерден "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" халықаралық ғылыми-әдістемелік журналына (Қазақстан 

Республикасының инвестициялар мен экономикалық даму министрлігі берген мерзімді баспасөз 

басылымын есепке қою туралы №14770-Ж куәлігі) жариялауға жұмыстар қабылдауды жалғастырады. 

Мерзімді баспасөз басылымы айына бір рет қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журнал 

жарияланымдарының тақырыптық бағыттары - ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, ақпараттық-жарнамалық (білім 

беру мекемелері үшін). 

Журналдың таралу аймағы - Қазақстан Республикасы, ТМД елдері, таяу және алыс шет елдері. 

Журналға Қазақстан, Евразиялық экономикалық қауымдастық елдері, ТМД, Грузия, Украина, Түркия, Қытай және 

Евроодақ елдері ғалымдарының, ізденушілердің, докторанттардың, магистранттардың, мұғалімдер мен 

оқытушылардың, әдіскерлердің, білім беру ұйымдарының жетекшілері мен қызметкерлерінің ғылыми зерттеулері, 

мақалалары, сабақ жоспарлары, ғылыми жобалары және басқа да ғылыми-әдістемелік жұмыстары жарияланады. 

Журналға жариялауға келесі бағыттар бойынша ғылыми зерттеу еңбектері, очерктер мен әдістемелік жұмыстар, 

сабақ жоспарлары қабылданады: 

Жаратылыстану ғылымдары; 

Гуманитарлық ғылымдар; 

Әлеуметтік ғылымдар; 

Техникалық ғылымдар; 

Экономикалық ғылымдар; 

Педагогикалық ғылымдар; 

Білім беру мәселелері. 

Бір автордан журналдың бір санына екі жұмыстан артық қабылданбайды. Ұжымдық авторлықта жазылған 

жұмыстар жеке жұмыстармен қатар қабылданады. Бір жұмыстың авторларының саны 5-тен аспауы тиіс. 

ЖУРНАЛДА ЖАРИЯЛАНАТЫН ЖҰМЫСТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР: 

Жұмыс мәтіні 2 беттен кем болмауы тиіс және 10 (он) беттен аспауы керек, жол арасы 1,0 интервалымен Microsoft 

Word редакторында, жиектері - сол жағынан 3 см, жоғары және төменгі жағынан 2 см, оң жағынан 1,5 см болатын 

А4 форматындағы стандартты бетте Times New Roman қарпімен 14-ші шрифтпен терілуі керек, жұмыстың әрбір 

абзацы жаңа жолдан 1 см шегініспен жазылады. Жол ортасынан автор(лар)-дың тегі, аты-жөні (толығымен) қою 

шрифтпен жазылады. Келесі жолға автордың жұмыс (оқу) орнының толық атауы мен лауазымы, ғылыми атақдәрежесі 

жазылады. Бұдан соң жол ортасынан мақала тақырыбы қою шрифтпен жазылады. Бір интервалдан кейін 

жаңа жолдан мақала мәтіні жазылады, пайдаланылған әдебиеттер тізімі еңбекте көрсетілген тәртібіне сәйкес, 

мақаланың соңында жазылады. Мәтінде сілтеме берілген әдебиеттер тік жақшаның ішінде, әдебиеттер тізіміндегі 

нөміріне сәйкес көрсетіледі. Дәйектеме (цитата) қолданылған жағдайда міндетті түрде түпнұсқаның беті көрсетіледі 

(мысалы, [1, 256]). Барлық суреттер, таблицалар, диаграммалар, формулалар мен басқа да көрнекілік суреттемелер 

компьютерлік редакторларда жасалып, мақалада сілтеме берілген ретпен көрсетілуі тиіс. Егер мақала қазақ, орыс 

және ағылшын тілдерінен бөлек, басқа тілде жазылған жағдайда, мақалаға ағылшын не қазақ (орыс) тілінде жазылған 

қысқаша аннотация берілуі керек. 

Редакция алқасы жинақтың тақырыбына сәйкес келмейтін, жоғарыда көрсетілген ережелерге сай емес және 

мазмұны жағынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келетін материалдарды 

қабылдамауға құқылы. 

Журналға енетін ғылыми-әдістемелік жұмыстар электронды нұсқада, автордың байланыс телефондарын көрсете 

отырып, eruditgroup@gmail.com электронды поштасына жіберіледі. 

Жұмыспен бірге авторлар өздерінің электронды нұсқадағы фотосуреттерін жіберуі керек (JPEG форматындағы 

сканерден өткізілген фотосурет көшірмелері де қабылданады). Фотосурет 5х6 форматындағы портреттік фото түрінде 

түсірілуі керек, егер мақала авторлары 3 (үш) не одан көп адам болса, біртекті ашық фонда түсірілген бір ұжымдық 

фотосурет қабылданады. Сапасы төмен немесе автордың бет-әлпеті көрінбейтін фотосуреттер қабылданбайды. 

Журнал санына жұмысы жарияланған әрбір авторға редакция алқасы жұмысының жарияланғандығы туралы 

сертификат береді. 

Журналға мақала жариялау жөніндегі барлық 

сұрақтар бойынша "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығына 

келесі телефон номерлері бойынша хабарласа аласыздар: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков) 

e-mail: eruditgroup@gmail.com 

Редакцияның мекенжайы: 

071400 Семей қаласы, Уранхаев көшесі, 45/3 

83

¹3-4 (11) 2016 

D E A R C O L L E A G U E S ! 

Educational and scientific center "Erudit" continues accepting works of scientists and educators for publication 

in international scientific journal "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" (certificate on 

registration of a periodical printed publication №14770-F from 11.14.2014, issued by the Ministry of Investment 

and Development of the Republic of Kazakhstan) 

Periodical edition is published once a month in the Kazakh, Russian and English. Thematic focus of the journal publications 

is scientific, methodical, educational and informational and advertising (for educational and scientific institutions). 

Area of journal's distribution - the Republic of Kazakhstan, CIS countries, near and far abroad. 

The journal publishes scientific research articles, methodological developments and projects of scientists, competitors, 

doctoral, masters, teachers - teachers, trainers, managers and employees of institutions of Education and Science of 

Kazakhstan, the Eurasian Economic Community, the CIS, Ukraine, Georgia, Turkey, China and the European Union. 

Works accepted for publication in the journal - scientific, methodological articles, studies, essays, lesson development, 

written in Kazakh, Russian, English and other languages in the following areas: 

Natural Sciences; 

Humanitarian sciences; 

Social Sciences; 

Technical sciences; 

Economic sciences; 

Pedagogical sciences; 

Issues of The Education. 

Each author may submit no more than two works in one issue of the journal. Works written in collaboration are accepted 

together with the author's works. The number of authors should not exceed 5 people. 

REQUIREMENTS FOR FORMATTING OF PAPERS PUBLISHED IN THE JOURNAL: 

The text of the work should be at least 2 (two) and no more than ten (10) pages, typed in Microsoft Word in Times New 

Roman 12 pin, with a single line spacing, on a standard A4 page with a border around the edges - to the left - 3 cm, right 

- 1,5 cm, top and bottom of the page 2 cm, with indention of 1 cm. From the middle of the page in bold indicate the 

author's name (in full), the name of his place of work (study), position and regalia. Job title is written in a middle of the 

page in bold. The text of the work is written after the title with a single-spaced interval. The list of references is written in 

the end. Literature is specified in the order mentioned in the text of the paper, in the case of quotations necessarily in 

square brackets indicate the source page (example: [1, 256]). All drawings, maps, photographs, tables, charts, formulas, 

other Illustrations and inserts are recommended to perform using computer editors and post the article as they are 

mentioned. If the work is written in a language other than Kazakh, Russian and English, the work should include a brief 

abstract, written in English or Russian (Kazakh) language. 

The Editorial Board has the right to refuse to publish works that do not meet the content requirements of the subject of 

the journal and to the design of the works, as well as that works, which are contrary to the content of the current legislation 

of the Republic of Kazakhstan. 

Work for publication in the international scientific and methodological, pedagogical journal "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" are accepted in electronic form with contact information of the author (s) by e- 

mail eruditgroup@gmail.com. 

Together with the work of the authors should make their photos in electronic form (scanned copy of the photos is 

allowed in the format JPEG). Photo of the author must be of good quality, made in the form of portrait photography 5x6, 

if the authors of three (3) or more persons, is accepted to send one collective picture taken against a plain, light background. 

Low quality photos, as well as those where can not distinguish the faces of the authors, not accepted for publication. 

All authors will receive a certificate of confirmation of the publication of their work in the international scientific journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

On all matters concerning the publication of papers in the journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

please contact the Educational Research Centre 

" ERUDIT "by phone: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Azamat Azat), +77778543577 (Arafat Mamyrbekov) 


Editorial Office Address: 

45/3 Uranhayev St., Semey, 071400 

84

¹3-4 (11) 2016 

У В А Ж А Е М Ы Е К О Л Л Е Г И ! 

Образовательно-научный центр "Erudit" продолжает прием работ ученых и педагогов для публикации 

в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское 

образование" (свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания №14770-Ж от 

14.11.2014 г. выдано Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан) 

Периодическое издание выходит один раз в месяц на казахском, русском и английском языках. Тематическая 

направленность публикаций журнала - научная, методическая, педагогическая и информационно-рекламная (для 

учреждений образования и науки). 

Территория распространения журнала - Республика Казахстан, страны СНГ, ближнее и дальнее зарубежье. 

Журнал публикует научные изыскания, статьи, методические разработки и проекты ученых, соискателей, 

докторантов, магистрантов, педагогов - преподавателей, учителей, методистов, руководителей и работников 

учреждений образования и науки Казахстана, стран Евразийского экономического содружества, СНГ, Украины, 

Грузии, Турции, Китая и стран Евросоюза. 

К публикации в журнале принимаются работы - научные, методические статьи, исследования, очерки, разработки 

уроков, написанные на казахском, русском, английском и других языках, по следующим направлениям: 

Естественные науки; 

Гуманитарные науки; 

Социальные науки; 

Технические науки; 

Экономические науки; 

Педагогические науки; 

Вопросы образования. 

От одного автора принимается не двух работ в один номер журнала. Труды, написанные в соавторстве, 

принимаются наряду с авторскими работами. Количество авторов одной статьи не должно превышать 5-ти человек. 

ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ РАБОТ, ПУБЛИКУЕМЫХ В ЖУРНАЛЕ: 

Текст работы должен быть не менее 2 (двух) и не более 10 (десяти) страниц, набранных в редакторе Microsoft 

Word шрифтом Times New Roman 12-го кегля, с единичным интервалом между строк, на стандартной странице 

формата А4 с полями по краям - слева - 3 см, справа - 1,5 см, вверху и внизу страницы по 2 см, с абзацными 

отступами в 1 см. С середины страницы жирным шрифтом указываются ФИО автора (полностью), наименования 

его места работы (учебы), должность и регалии. Заголовок работы пишется с середины страницы жирным шрифтом. 

После заголовка через один интервал пишется непосредственный текст работы, в конце указывается список 

использованной литературы. Литература указывается в порядке упоминания в тексте работы, в случае 

использования цитат, в обязательном порядке в прямых скобках указывается страница первоисточника (пример: 

[1, 256]). Все рисунки, карты, фотографии, таблицы, диаграммы, формулы пр. иллюстрации и вставки рекомендуется 

выполнять с помощью компьютерных редакторов и размещать в статье по мере их упоминания. В случае, если 

работа написана на ином языке, кроме казахского, русского и английского, к работе прилагается краткая аннотация, 

написанная на английском или русском (казахском) языке. 

Редакционная коллегия вправе отказать в публикации работ, не соответствующих по содержанию тематике 

журнала и требованиям к оформлению работ, а также противоречащих по содержанию действующему 

законодательству Республики Казахстан. 

Работы к публикации в международном научно-методическом, педагогическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" принимаются в электронном виде с указанием контактных данных 

автора(-ов) на электронный адрес eruditgroup@gmail.com. 

Вместе с работой авторы должны приложить свои фотографии в электронном варианте (допускается 

сканированная копия фотографии в формате JPEG). Фотография автора должна быть хорошего качества, 

выполненной в виде портретной фотографии 5х6, в случае, если авторов 3 (три) и более человек, принимается 

одна коллективная фотография, сделанная на однотонном, светлом фоне. Фотографии низкого качества, а также 

те, на которых нельзя различить лица авторов, к публикации не принимаются. 

Все авторы, получают сертификаты-подтверждения о публикации их работы в международном научнометодическом 

журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование". 

По всем вопросам, относительно публикации работ в журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" обращайтесь в Образовательно-научный центр "ERUDIT" по телефонам: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77778543577 (Арафат Мамырбеков) 


Адрес редакции: 

071400, г.Семей, ул.Уранхаева, 45/3 

85

¹3-4 (11) 2016 

Жауапты редактор / Ответственный редактор / Executive editor 

Azamat Azatov 

Дизайн және компьютерлік беттеу / Дизайн и компьютерная верстка / 

Design and Desktop Publishing 

Didar Kambarova 

Басуға жіберілді / Подписано в печать / Signed into Print: 

25.04.2016 

Пішіні / Формат / Format 

60х84 1/8 

Тираж / Copies 

100 дана / экземпляров / number 

Тапсырыс / Заказ / Order No 

0077 

Авторлардың пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. 

Мнение авторов публикаций не всегда отражает мнение редакции журнала. 

Opinion of publishing author not always reflect the opinion of the publisher. 

Журнал материалдарын қолданған жағдайда, журналға сілтеме беру міндетті. 

При использовании материалов ссылка на журнал обязательна. 

While using materials reference to the journal is obligatory. 

Редакцияның мекенжайы / Адрес редакции / The editorial office address 

0 7 1 4 0 0 

Семей қаласы, Уранхаев көшесі 45, 2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 2nd floor, office 3. 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 25 25 


Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Байланыс, 

ақпараттандыру және ақпарат комитетінде 24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген 

Свидетельство о постановке на учет выдано Комитетом связи, 

информатизации и информации Министерства по инвестициям 

и развитию Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of Investment and Development of the Republic of Kazakhstan, 

Communication, Information and Information Committee 24.11.2014. Certificate No. 14770-Ж 

Басылды / Напечатано в / Journal is published 

"ImPress" баспасы / Издательство "ImPress" / Publishing house "ImPress" 

071400 Семей қаласы, Найманбаев к-сі, 163, 2 офис 

г. Семей, ул. Найманбаева, 163, офис 2 

Semey, Naimanbayev Street, 163, office 2 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 04 56 

86

98 

¹7 (7) 2015

Eurasian education №3-4 2016

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?