writing_womans_lives_symposium_paper_book_v2

FARKLI HAYATLAR, FARKLI HİKAYELER: KADIN CEZAEVİNDE
KADINLIK ANLATILARI
Sanem KULAK GÖKÇE *
Kadın kapalı cezaevinde hükümlü kadınlar arası iktidar ve hiyerarşi ilişkilerini konu alan ve 2011‐
2012 Mart ayları arasındaki deneyimleri içeren bu antropoloji çalışmasında, hükümlü kadınların
birbirlerinin seslerini nasıl duyduklarını, birbirlerini nasıl anladıklarını, nasıl algıladıkları ve kadınlar
arası ilişkilerin nasıl kurgulandığını incelemek üzerine bir antropoloji alan araştırması yapılmıştır.
Hükümlü kadınların kendilerini ve ilişkilerini nasıl algıladıklarının kendi sözlerinden alıntılarla
aktarılacağı bu çalışmada, kadınların cezaevindeki yaşamlarına kısaca değinilmiştir. Bir yıl cezaevinde
sürdürülen alan araştırması sırasında, hükümlü kadınlarla derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiş
ve 62 hükümlü kadınla 158 görüşme yapılmıştır. Ayrıca tüm çalışma süresi boyunca hükümlü
kadınların katıldıkları kurslarda da gözlem yapma imkanı bulunmuş ve bu sayede kadınlar arası
ilişkiler daha detaylı olarak incelenmiştir. Araştırmaya katılan katılımcıların mahremiyetlerinin
korunması için cezaevinin adı verilmemiştir. Ayrıca katılımcıların hiçbirinin gerçek adları da bu
çalışmada kullanılmamıştır.
Araştırma yapılan kadın kapalı cezaevinde, toplam 12 koğuş bulunmaktadır. Bu cezaevinde
koğuşlar, adli (adi) ve terör koğuşları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İdealde olması gereken, suç
türlerine göre koğuşların ayrılması iken bu cezaevinde bu durum geçerli değildir. Ayrıca bu
cezaevinde, çalışan hükümlülerden oluşan ve mevcut koğuşlardan ayrı bir özelliğe sahip olan bir işçi
koğuşu da bulunmaktadır. Bu cezaevinde koğuşlar, havalandırma denilen bahçe dahil yaklaşık olarak
40 ile 50 m 2 arası büyüklüğe sahiptir. Her koğuşta yemek ve çayı ısıtmak için gerekli küçük bir mutfak,
duşun da içinde bulunduğu banyo ve 20 ile 30 kişinin kalabileceği ranzalar bulunmaktadır.
Havalandırma alanının dört tarafının yüksek duvarlarla çevrili olması sebebiyle hükümlüler/tutuklular
sadece gökyüzünü görebilmektedirler. Her bir havalandırma alanı başka bir tarafa baktığı için duvarlar
arası görüş veya iletişim mümkün değildir.
Bu çalışma, araştırmanın temelini oluşturan kadınlar arası ilişkiler ağını kullanarak hükümlü
kadınların kendilerini ve çevrelerindeki diğer hükümlüleri nasıl algıladıklarına ve ilişkilerini nasıl
kurduklarına odaklanmıştır. Bildikleri yaşamlarından ayrılan kadın hükümlülerin, cezaevine girdikten
sonra kurdukları yeni ilişkiler hem onları hem de çevrelerindeki kadınlarla ilişkilerini etkilemektedir.
Bu yeni ilişkiler sayesinde kendini yeniden tanımlayan hükümlü kadınlar, kurdukları yeni dünyalarında
var olmaya çalışmaktadırlar.
Bu çalışmada cezaevinde bulunan hükümlü kadınların durumunu anlamak için öncelikle kadın
mahkumların cezaevi yaşamına alışma konusundaki farklı yaklaşımlara kısaca değinmek gerekir.
Foucault, 18. yüzyılın sonlarında hapishanelerin yeni bir işlevle donatılan bir kurum olarak
düzenlendiğinden söz etmektedir 1 . Daha önce halkın gözü önünde suçunun cezasını çeken suçlu, artık
ıslah edilmek üzere hapishanelere kapatılmaktadır. Böylece, kapatılan bireyin davranışları daha
yakından gözetlenecek; hapishane sistemi, sürekli gözetlenen ve denetime tabi tutulan bireyin “tüm
veçhelerinin, fiziksel olarak terbiye edilmesini, çalışmaya yatkınlığını, gündelik hal ve gidişini ve
eğilimlerini kendine iş edinecektir”. 2 Bunun yerini alan uygulama, suçluları sokaklardan uzaklaştırmak
ve cezaevlerine hapsetmektir. Büyük sistemin dışında kalanlar, ki bu dışarıdakilere suç işleyenler,
aylaklar, hırsızlar dahildir, cezaevi sistemi içerisinde toplumsal ilişkilerin yeniden üretimi için yararlı
bedenler haline getirilmekte yani Foucault'un ifadesiyle “Disiplin, birey imal etmektedir.” 3 İmal
edilmeye çalışılan bu birey, Foucault’un sözü edilen bu çalışmasında cinsiyetsizdir; ve hatta cinsiyetsiz
*
Yeditepe University, Department of Anthropology.
41