Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Özgür İrade ve<br />
Libet Deneyi<br />
Özgür irade, sinirbilimdeki en ünlü<br />
deneylerden biri olarak kabul edilir.<br />
Benjamin Libet, 1983’te özgür iradenin<br />
yanılgıdan başka bir şey olmadığını öne<br />
sürmüştür. Libet’in deneyi üç önemli<br />
unsurdan oluşuyor: seçim, beyin eyleminin<br />
ölçümü ve deneyimde kullanılan özel bir<br />
saat.<br />
Seçim, sağ veya sol kolu hareket ettirmeye<br />
karar vermek. Deneyin orijinalinde sol<br />
veya sağ el sallanıyor; ama bazıları bunu<br />
sağ veya sol elden bir parmağı kaldırmak<br />
olarak kullanıyor. Libet, katılımcılara<br />
ellerini planlamadan veya ne zaman<br />
hareket ettireceklerine odaklanmadan<br />
aniden hareket ettirmelerini söylüyor.<br />
Hareketin görüldüğü an kaydediliyor.<br />
Saç derisine yerleştirilen elektrotlarla<br />
beynin eylemi ölçülüyor. Elektrotlar kafanın<br />
neredeyse orta kısmına denk gelen<br />
motor kortekse yerleştirildiklerinde plan<br />
yapılmışsa sağ ve sol arasında farklı bir<br />
elektrik sinyali görülüyor ve sağ da olsa sol<br />
da olsa hareketi sonlandırıyor.<br />
Saat, katılımcıların saniyelik değişimleri<br />
fark etmesi için özel olarak tasarlanıyor.<br />
Saatin her 2.56 saniyede bir saatin<br />
üzerinde gezinen tek bir noktası var. Bu da<br />
pozisyonu belirlerken saatin de belirlendiği<br />
anlamına geliyor.<br />
BAŞKA BİR<br />
ÖLÇÜM DAHA<br />
Bütün bunları bir araya getirirken Libet,<br />
bir tane daha önemli ölçüm yapıyor. Libet,<br />
katılımcılara saati kullanarak hareket<br />
etmeye karar verdikleri anı kaydetmelerini<br />
istiyor.<br />
Psikologlar, hareket etmeden önce,<br />
saniyeden de daha kısa bir zaman birimi<br />
içinde, beyindeki elektrik sinyallerinin<br />
değiştiğini uzun zaman önce tespit ettiler.<br />
Libet’in deneyinde de bunu gözlemek<br />
mümkün. Ancak asıl önemli sonuca,<br />
katılımcıların harekete karar verdikleri<br />
anın kaydedilmesiyle ulaşılıyor. Bu,<br />
beyindeki elektrik değişimi ve gerçek<br />
hareket arasında görülüyor ve sebebin<br />
sonucu takip ettiğinin kesin olduğu gibi<br />
harekete sebep olan ne olursa olsun<br />
karar verme anının zamansal bir ölçümü<br />
olamayacağı anlamına geliyor. Elektrotun<br />
kaydettiğine göre karar anı kişinin harekete<br />
başlamasından çok önce gerçekleşiyor.<br />
Beyindeki işaretler karar verme<br />
deneyinden önce değişiyor.<br />
KATILIMCILAR<br />
GERÇEKTEN ÖZGÜR<br />
İRADELERİNİ Mİ<br />
KULLANDILAR?<br />
Bu deney, özgür irade ile ilgili pek çok<br />
soruya sebep olmuş. Sinirbilimciler bu<br />
konuda ikiye ayrılıyorlar. İnsanı biyolojik<br />
varlıklar olarak ele alan sinirbilimciler, bu<br />
biyolojik yapının özgür iradeyi sınırladığını<br />
savunurken bazı sinirbilimciler de özgür<br />
iradenin biyolojik varlığımıza baskın<br />
gelebildiğini savunuyorlar.<br />
Libet deneyi akılla ilgili<br />
iki görüşe yol açıyor.<br />
Birincisi, aklımız fiziksel<br />
bedenimizden farklı bir<br />
yapıdır, soyut bir kavramdır<br />
ve bu özelliğiyle biyolojik<br />
kısıtlamalarımızdan ayrılır.<br />
İkincisi, Libet deneyinde<br />
de bizi şaşırtan, aklımızı<br />
“tanıyor” olmamız...<br />
Karar vermedeki kişisel<br />
deneyimimizin nasıl karar<br />
verildiğine dair kesin<br />
bir açıklama olduğuna<br />
inanılıyor.<br />
Libet deneyi üzerine pek çok araştırma<br />
yapılıyor. Hatta “özgür irade sinirbilimi”,<br />
akademik alanda da yer alıyor.<br />
[ n ]BEYİN DERGİSİ OCAK 2016 [ 63]
Change language