You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
çok kişiye; ancak unutmamak<br />
lazım ki her deneyim aslında<br />
bir çoklu duyu deneyimi ve her<br />
deneyimde o duruma has olmak<br />
kaydıyla başrole çıkan duyu<br />
değişebiliyor. Dolayısıyla genel<br />
bir duyular hiyerarşisinden söz<br />
etmek bu ilişkiler ve geçişkenlikler<br />
bağlamında pek doğru değil.<br />
Bu anlamda koku duyusunun<br />
evriminin hala devam ettiğini<br />
söyleyebiliriz; bu eksi ve artısıyla<br />
böyle. Misal, kokuyla beraber<br />
çalışan feromon algımız, yani<br />
vomeronazal organımız zaman<br />
içinde işlevsizleşmiş. Neden?<br />
Çünkü artık hayatımızda başka<br />
kavramlar var ve hayvanların<br />
kullandığı o kimyasal iletişim<br />
formu bizim için yaşamsal<br />
önemde değil.<br />
KOKU VE BELLEK<br />
ÜZERİNE İLK NE ZAMAN<br />
ÇALIŞILMAYA BAŞLANDI,<br />
GÜNÜMÜZDE NE NOKTAYA<br />
GELİNDİ?<br />
Antik çağdan beri<br />
A<br />
bilim insanları,<br />
ki o zamanlarda<br />
bilimde dallanmanın<br />
bugünkü gibi<br />
olmadığını ve pek çok şapkayı tek<br />
kişinin giydiğini unutmayalım,<br />
koku üzerine kelam etmişler.<br />
Daha da yakınlara gelirsek Proust<br />
bize sözünü söylemese de bu<br />
ilişkinin nasıl çalıştığına dair fikir<br />
vermiş. Ama bunları bir yana<br />
bırakırsak esas olarak 50’ler, hatta<br />
akademik anlamda kabul edilebilir<br />
ilk ciddi verilerin 80’ler ve Prof.<br />
Tyrgg Engen’le beraber oluşmaya<br />
başladığını söyleyebiliriz. Tarihe<br />
bakarsanız çok yeni olduğu<br />
aşikârdır; bu da gidilecek daha çok<br />
yol olduğunu gösteriyor. Sadece<br />
bellek değil koku algısına ilişkin<br />
her alanda önceden bilmediğimiz<br />
pek çok yeni bilgiye vakıf oluyoruz<br />
gün geçtikçe. Bu anlamda<br />
akademik kariyer bağlamında<br />
en bereketli alanlardan biri<br />
diyebilirim. Kokunun lezzetle olan<br />
bağını da düşünürsek endüstri için<br />
de desteklenmesi cazip bir alan<br />
koku algısıyla ilgili çalışmalar.<br />
KOKU VE HAFIZA<br />
İLİŞKİSİNDE SİZİN DE<br />
KULLANDIĞINIZ BİR TERİM<br />
VAR, “PROUST FENOMENİ”<br />
NEDİR?<br />
Proust, soğuk bir<br />
P<br />
günde burnunu<br />
çekerek eve<br />
döndüğünde<br />
annesinin ona ikram<br />
ettiği çaya bir parça madeleine<br />
keki batırıyor. Kekin çay içine<br />
girmesiyle beraber ortama salınan<br />
koku da artık çay + tereyağ, un,<br />
şeker kokusu olmaktan çıkıp<br />
yazarın çocukluk anılarına doğru<br />
iradi olmayan bir yolculuğun<br />
bileti haline geliyor. Küçük bir<br />
çocukken astım krizlerinden<br />
kurtulsun diye gönderildiği<br />
halasının yanında geçirdiği<br />
günlerde ona ikram edilen aynı çay<br />
ve kek, birbiri ardına dökülmeye<br />
başlayan anılarla beraber<br />
3000 sayfalık Kayıp Zamanın<br />
İzinde isimli esere dönüşüyor.<br />
Bu olaya da Proust Fenomeni<br />
deniliyor. Yani çocuklukta maruz<br />
kaldığımız bir kokunun ileride<br />
tekrar duyumsanması halinde<br />
aynı günlere doğru bir bellek<br />
yolculuğunun başlaması, epizodik<br />
hafıza dâhil pek çok bellek<br />
unsurunun devreye girmesi ve<br />
peşinde duygu durumların da<br />
simüle edilmesi hali. Bunda koku<br />
duyusunun işlendiği merkez olan<br />
limbik sistemin aynı zamanda<br />
hafıza ve duygudurum işleme<br />
merkezi olmasının ve kokunun<br />
diğer duyusal uyarılardan farklı<br />
olarak bu bölgeye herhangi bir<br />
bilişsel süzgeçten geçmeden<br />
ulaşmasının büyük önemi var.<br />
[ n ]BEYİN DERGİSİ OCAK 2016 [ 19]
Change language