NOORD VAN JOU HART GEBEUR DAAR 'N BREIN

NOORD VAN JOU HART
GEBEUR DAAR 'N BREIN
'n tendens verslag oor die nuutste neurologiese bevindinge
'N EKERK TENDENS VERSLAG
SAAMGESTEL DEUR STEPHAN JOUBERT
WWW.EKERK.ORG

NOORD VAN ONS HART
GEBEUR DAAR 'N BREIN
Hollywood het die spyker op die kop geslaan! Hulle het ̓n
fliek gemaak oor hoe die brein werk. En die beste is dat dit ̓
n kinderanimasiefliek is wat enigiemand kan verstaan. Die
studie van hoe die brein werk (neurowetenskap) het so
belangrik geword dat die meeste areas in ons lewens,
asook die akademiese wêreld, nou daarvan begin kennis
neem. Alles wat ons as mense beleef, begin in die brein:
ons bewussyn, ons interpretasie van die werklikheid, die
funksionering van ons liggame, ons gevoelens, ons geheue
en nog baie meer.
Alles gebeur in ons brein, selfs ons geloof! Hollywood het
dit onlangs gepopulariseer in Disney en Pixar se
animasiefliek, Inside Out. Die wetenskap agter Inside Out
kom hoofsaaklik van twee neurosielkundiges, Dacher
Keltner en Paul Ekman, wat veral belangstel in die rol wat
emosies in die werking van die brein speel. Inside Out
vertel die storie van ̓n elfjarige dogtertjie genaamd Riley in
haar amper-tiener-jare. Die fliek speel op twee vlakke af: dit
vertel in die eerste plek haar storie as die kind van twee
liefdevolle ouers. Sy word gelukkig groot met baie aandag
en sorg. Haar verhoudingswêreld spat dan aan skerwe
wanneer haar gesin na ̓n nuwe omgewing waar Riley
ontwortel voel en al hoe meer ontnugter raak in haar jong
lewetjie. Dinge begin spoedig skeefloop in Riley se lewe.
Die fliek vertel ook ‘n tweede storie, wat in Riley se brein
afspeel. Haar gedagtes, emosies en algemene
breinaktiwiteit word uitgebeeld as karakters en gebeure
binne-in haar brein en bewussyn. Die fliek wys noukeurig
en stap-vir-stap hoe elke emosie wat sy beleef, van die
oomblik wanneer sy as nuwe babatjie haar ogies oopmaak, ̓
n herinnering (“memory”) vorm wat dan snags terwyl Riley
slaap in haar langtermyngeheue gestoor word. Die
belangrikste herinneringe wat sy beleef is wat in die fliek
haar kernherinneringe (“core memories”) genoem word. Dit
word gevorm deur die sleutelemosies wat Riley op die
belangrikste oomblikke in haar lewe ervaar, soos
byvoorbeeld die eerste keer wat sy leer loop het of haar

eerste hokkiewedstryd. Haar emosies en herinneringe word
ook sterk beïnvloed deur die mense met wie sy hierdie
oomblikke deel. Elke kernherinnering vorm en voed dan ̓n
spesifieke hoofdeel van Riley se ontwikkelende
persoonlikheid. So ontvou die res van die storie dan. Later ̓n
bietjie meer oor die fliek wanneer ons oor emosies praat.
In kerk- en teologiese kringe word daar ook nagedink oor
neurowetenskap en saam met Inside Out is die punt van
hierdie tendensverslag dat wat in ons brein gebeur,
deurslaggewend is vir ons lewens! Maar hoe werk die brein en
watter impak het breinaktiwiteit op ons verhouding met God?
Hierdie verslag wil jou graag help om hieroor te dink.
ONS BREINE IS PLASTIES
EN OOK BLITSVINNIG
Ons kop verander lewenslank. Trouens, die voortdurende
vorming van breinselle in die volwasse brein, bekend as
neurogenese (“neurogenesis”), word as die belangrikste
ontdekking beskou gedurende die sogenaamde Amerikaanse
“dekade van die brein” (1990-1999). “Neuroplastisiteit”,
oftewel die aanhoudende groei van die brein, word vandag
algemeen aanvaar.
Ons brein bestaan uit enigiets vanaf 23 miljard selle (volgens
konserwatiewe skattings) tot sowat 100 miljard selle, volgens
die gewildste beramings. Breinselle, algemeen bekend as
neurons, praat met mekaar deur chemiese boodskappers
genaamd neuro-oordragstowwe (“neurotransmitters”) wat
telkens ’n gaping bekend ’n sinaps tussen twee breinselle
moet oorbrug. ’n Sinaps is minder as ’n duisendste van ’n
millimeter in deursnee. Vertakkings vanuit neurons, bekend
as aksone, vervoer inligting na die dendriete of
ontvangervertakkings van ’n daaropvolgende neuron. Waar
hierdie vertakkings bymekaar kom, sonder om egter fisies
aan mekaar te raak, vind daar ‘n sinaps plaas. Neurooordragstowwe
sorg dat ‘n elektriese impuls hierdie
mikrospasie oorbrug om inligting na die ontvangerbreinsel se
dendriet aan te gee. Meer as 60 verskillende neuro-

oordragstowwe is werksaam in ons brein (Arden,
2010:6). In ons brein is daar ook ’n wit stof
bekend as miëlien wat nuwe aksone omhul en
isoleer. Hierdie miëlienomhulsels, wat sowat 50%
van die brein se spasie opneem, bepaal die
spoed en sterkte van sinapse.
Die gemiddelde neuron kan tot 'n duisend of
meer sinaptiese verbindings vorm. Geleerdes
meen daar kan tot 1,8 miljoen nuwe sinaptiese
verbindings per sekonde in die brein ontstaan.
Stephen Smith van Stanford Universiteit, wat
nuwe tegnologie ontwikkel het om sinaptiese
verbindings in die prefrontale korteks of
denkende deel van ons brein te tel, meen hierdie
area alleen bevat tot soveel as 125 triljoen
sinapse (http://med.stanford.edu/news/allnews/2010/11/new-imaging-method-developedat-stanford-reveals-stunning-details-of-brainconnections.html).
Hoe meer sekere breinselle saamvuur, hoe meer
groei hulle saam, en hoe meer vorm daar sterk
konneksies tussen hulle. Vandaar die uitdrukking
onder breinnavorsers: “Brain cells that fire
together, wire together.” Hoe meer gereeld
sekere neurons saamvuur, hoe vinniger doen
hulle dit ook en hoe meer versterk daardie roetes
waarop dit gebeur. Ons brein verkies juis om
inkomende inligting altyd oor bekende koproetes
te stuur omdat dit minder energie verg.
Ons brein is blitsvinnig. ’n Neuron kan tot soveel
as 200 keer per sekonde vuur. Breinspoed is
egter nie altyd konstant nie. Dit hang af watter
take ons brein uitvoer en hoe geoefend dit is met
betrekking tot die vlakke van kompleksiteit wat ter
sprake is. ’n Studie deur Moscoso del Pradon in
2009 (http://www.technologyreview.com/
view/415041/new-measure-of-human-brainprocessing-speed)
toon aan dat die brein tydens
die uitvoer van sekere leksikale take tot 60 grepe
(“bits”) per sekonde kan prosesseer. In ’n
opspraakwekkende studie bevind Potter en ander
(2014:270-279) dat die brein visuele beelde
reeds binne 13 millisekondes kan prosesseer
teenoor vroeëre waarnemings dat dit sowat ’n
tiende van ’n sekonde neem.

NATURE VS NURTURE - ONS
GENETIESE MATERIAAL
TEENOOR ONS OMGEWING
Ons erf ons genetiese materiaal van ons ouers en voorouers. Ons gene
bepaal aanvanklik watter breinselle onderling moet verbind, en ook wanneer
dit moet gebeur. Gene speel ’n krities-belangrike rol in fetale breinvorming en
in die aanvanklike verskuiwing van biljoene protoneurons in die brein. Ook is
gene van uiterste belang in die vorming van ons twee breinhelftes. Aan die
hand van ons unieke DNA ontvang ons gene sekere instruksies (amper soos
in ’n resepteboek) om proteïene te vorm wat dien as die boublokke van ander
sisteme in ons liggaam. Tog het ons te min genetiese materiaal teenoor
neurons om ons lewe te oorheers. Navorsers reken ons het slegs tussen 20
000-25 000 proteïengekodeerde gene. Ons is dus nie uitgelewer aan ’n kop
wat volledig geprogrammeerd by ons afgelewer is met ons genetiese
materiaal as die enigste storieskrywer nie. Die Nobelpryswenner, Eric
Kandel, skryf in dié verband dat die lewe gedurig ons brein help vorm. Ons
genetiese materiaal kan dit nooit eensydig oorheers oorroep nie. “The fact
that a gene must be switched on to form long-term memory shows clearly that
genes are not simply determinants of behavior but are also responsive to
environmental stimulation, such as learning” (2006:132). Ons brein kan
gedurig “rewire,” want dit word gekenmerk deur plastisiteit. Trouens: “it takes
less than two weeks for a neuron to grow new axons and dendrites, and in
some cases the change occurs suddenly” (Newberg & Waldman, 2009:104).

ONS BREIN KAN NIE
'MULTITASK' NIE
Vandag het die meeste navorsers dit eens dat die brein nie kan
“multitask” nie; goed geoefende koppe kan net inligting vinniger
as ander prosesseer. Ons brein gaan altyd “sequentially” of
opeenvolgend om met inligting. John Medina (2008:92) skryf:
“The brain is a sequential processor, unable to pay attention to
two things at the same time.” In ’n Franse studie in 2010 het
navorsers verskillende, maar gelyktydige take aan indiwidue
gegee om te verrig terwyl hulle breinfunksies met fMRIskanderings
gemonitor is. Hulle het bevind dat “our brains are
set up to do two things at once, but not three” (Hamilton, 2010).
Wanneer meer as twee doelwitte aan deelnemers gegee is met
belonings en al, kon hulle kop dit nie gelyktydig hanteer nie.
Miskien is dit hoekom die huidige digitale generasie soms sukkel
met volgehoue konsentrasievlakke. Mense wat vir lang tye aan
sosiale media blootgestel is, se kop is gedurig aan die verskuif
tussen inkomende sms’e, e-posse, twiets en Facebookboodskappe.
Studies wys dat sulke aanhoudende onderbrekings
maak dat persone tot 50% langer vat om sekere take af te
handel as diegene wat slegs op die take fokus.

VOORGROND EN
AGTERGROND IN ONS KOP
Impulse wat ons brein op enige gegewe oomblik as die
belangrikste beskou, ontvang ons kop se aandag. Onnodige
impulse word geblokkeer sodat ons brein kan fokus op daardie
take, uitdagings en situasies wat as die vernaamstes beskou
word. Hierdie keuses word gemaak deur ons kop se “alerting
and arousal system.” Hiermee saam is daar ook nog ’n
uitvoerende of “executive” sisteem wat ons tot aksie laat
oorgaan. Hierdie prosesse word onder andere vanuit ’n area in
ons breinstam geaktiveer wat bekendstaan as die “retikulêre
aktiveringsisteem" (RAS). Saam met die talamus in ons brein is
hierdie RAS verantwoordelik vir besluite oor watter sensoriese
inligting of stimuli aandag kry, en watter nie. Dit werk soos ’n
hekwag en gebeur sonder dat ons daarvan bewus is, sodat ons
nie deur massas inkomende stimuli oorweldig word nie.
Ons RAS is ’n hoogs aktiewe sisteem wat soos ’n sensitiewe
skakelaar of “toggle switch” enigiets vanaf “hot arousals” tot
rustige toestande veroorsaak. Pierce Howard (2006:47) sê:
“When we become emotionally charged, as in the fight-or-flight
response, the RAS shuts down the cerebral cortex, or learning
brain. For all practical purposes, when the cortex is shut down,
we proceed on ‘automatic pilot,’ where instinct and training take
over.” Eers as sulke onmiddellike bedreigings verwyder is,
skakel ons denkende brein weer aan.

NUWE DEURBRAKE
RONDOM DIE VERSTAAN
VAN GEHEUE
Eric Kandel (2006) het bevind dat ons
brein aanhoudend nuwe neurale
verbindings skep om nuwe ervarings te
prosesseer. Ons korttermyngeheue bring
bepaalde biochemiese veranderinge in die
brein se sinapse aan. In die geval van die
vorming van langtermyngeheue vind daar
selfs anatomiese veranderinge plaas,
omdat nuwe sinaptiese terminale in die
brein ontstaan. “In both, short-term
memory involves covalent modification of
preexisting proteins and changes in the
strength of preexisting synaptic
connections, while long-term memory
requires the synthesis of new protein and
the growth of new connections” (Kandel,
2009:12750).
Voordat langtermyngeheue gevorm het in
een bepaalde neuron waarop Kandel en
sy span gefokus het, het dit sowat 1 300
sinaptiese verbindings met 25 ander
neurons gehad, waarvan 40% aktief was.
Na die vorming van langtermyngeheue het
die sinaptiese verbindings in hierdie
neuron meer as verdubbel tot 2 700, en
die verhouding van aktiewe sinaptiese
verbindings het opgeskuif tot sowat 60%.
Solank as wat hierdie nuwe
langtermyngeheue in stand gehou is, het
genoemde aktiwiteite in plek gebly. Toe
hierdie herinneringe begin verdwyn, het
die sinaptiese verbinding weer tot 1 500
verminder.
Nuwe navorsing oor die vorming van
geheue toon aan dat ons kop nie oor en
oor presies dieselfde informasie onthou
nie. Ons geheue word op ingewikkelde
maniere herskryf elke slag as ons dit
herbesoek. Ons brein lê telkens nuwe
proteïene neer en vorm nuwe sinaptiese
verbindings rondom bepaalde
herinnerings. Naseem Nader, ’n
neurowetenskaplike, meen hy het
genoeg bewyse om aan te voer dat die
blote daad van herinnering alreeds
daardie spesifieke herinneringe in die
brein herskryf. Dit is ’n stap verder as
Eric Kandel se navorsing oor geheue
hierbo, wat bevind het dat
korttermyngeheue nuwe chemiese
veranderinge in ons sinaptiese roetes
tot gevolg het, maar dat
langtermyngeheue letterlik in die brein
ingebou word. Al verweer daardie einste
herinnering met die jare, bly die basiese
boustene steeds dieselfde, aldus
Kandel. Naseem Nader meen egter
daar gebeur veel meer, in die lig van sy
studies met rotte. Hy wou naamlik
vasstel wat gebeur as hulle bepaalde
herinneringe herroep. Direk nadat hy
die rotte aan ’n hoë biepgeluid
blootgestel het, het hy hulle ’n ligte
elektriese skok gegee. Toe het hy 24
uur later weer hierdie biepgeluid
gespeel en die rotte dadelik ingespuit
met ’n middel wat die vervaardiging van
daardie proteïene keer wat noodsaaklik
is vir geheuevorming en herroeping.
Nader se argument is dat as die rotte se
herinneringe 24 uur tevore die eerste
keer na daardie biepgeluid vasgelê is,
dan sou hierdie middel geen effek hê
nie. Aan die anderkant, as herinneringe

elke slag (of ten minste gedeeltelik)
neurologies herbou moet word, dan sal die
rotte die biepgeluid ignoreer asof hulle dit
nie aangeleer het nie. Selfs Joseph
LeDoux het nie gemeen dit sou gebeur
nie, maar toe het dit!
Al is Naseem Nader se teorie nog onder
bespreking, is hierdie ̛n belangrike
aanduiding dat ons brein moontlik ons
herinneringe hervorm elke keer dat dit
herroep word. Die Smithsonian, wat sy
fassinerende navorsing met ons deel
(http://www.smithsonianmag.com/
science-nature/how-our-brains-makememories-14466850/?no-ist=&page=4),
verwys na nog soortgelyke studies. Feit
is, ons geheue is nie in sement gegiet
nie. Ons hoef nie lewenslank onder
goor herinneringe te ly nie. Ons kan dit
aanpas, herbedink, krimp en uiteindelik
die pyn daarvan minimaliseer en
wegneem. Selfs onder normale
omstandighede is enige herinnering “…
not simply an image produced by time
traveling back to the original event—it
can be an image that is somewhat
distorted because of the prior times
you remembered it,” meen Donna
Bridge (2012).

EMOSIES IS
GROOT
Anthony Damasio, ’n bekende
neurowetenskaplike, meen ons is verkul
deur een van die vaders van die moderne
Westerse samelewing, René Descartes.
Met sy beroemde spreuk: cogito ergo
sum (“ek dink, daarom is ek”), het hy die
mens as denkende, logiese wese
voorgehou. Damasio (1994) meen egter
ons is primêr emosionele wesens wie se
besluitnemingsvaardighede nie op logika
berus nie, maar op emosies wat ons
rasionele vaardighede rig en bestuur.
Hierdie deel word baie kreatief en kundig
uitgebeeld in Inside Out. Die fliek toon die
fundamentele invloed van Riley se
emosies soos vreugde, vrees, hartseer,
woede en walging op die ontwikkeling
van hierdie hoofdele van haar
persoonlikheid. Emosies word alles in
Riley se lewe: haar verhoudingswêreld,
interaksie met haar ouers en vriende,
haar sportprestasies en haar selfvertroue.
Die wetenskap agter die fliek word
vernuftig in die narratief ingeweef en wys
vir ons hoe dit emosies is wat ons denke
(“stream of consciousness”) bestuur, hoe
emosies die herinneringe van die verlede
inkleur en hoe elk van die verskillende
emosies meeding vir beheer oor die
bewussyn. Die animasiefliek dui ook aan
hoe ons identiteit bepaal word deur
spesifieke emosies en hoe dit ons beeld
van die realiteit vorm. Deur Riley se lewe
toon dit aan hoe emosies ons rasionele
denke beheer en dat die een nie
noodwendig die ander se vyand is nie. Dit
wys ook hoe gevoelens bepaal hoe
ons onsself uitdruk en die uitwerking
daarvan op die mense rondom ons. In
die fliek besef ons egter ook hoe ̓n
reeks traumatiese gebeurtenisse kan
maak dat iets soos vrees later kan
oorneem as die hoofemosie, Dit kan
dan om die beurt veroorsaak dat die
kernherinneringe erodeer en plek
maak vir destruktiewe hoofdele wat
deel van ̓n persoon se samestelling
kan word. Navorsing blyk in lyn te
wees met die fliek: Emosies staan
sentraal.
Emosies neem die voortou bo denke
wanneer dit oor breinspoed gaan.
Louis Cozolino (2006:133) verwys na
navorsing wat bevind dat: “although it
takes our brain 400-500 milliseconds to
bring sensations to conscious
awareness, it takes only 14
milliseconds to implicitly react to, and
categorize visual information.” Ons
voel en ervaar lank voordat ons
daaroor begin nadink. Die amigdala
(twee organe in ons brein wat so groot
soos amandels is en wat diep in die
temporale lobbe gesetel is) is die
“speed dial” of spoedbel-opsie van ons
brein. Binne enigiets vanaf 13-50
millisekondes neem ons brein impulse
waar terwyl ons amigdala vanaf sowat
20 millisekondes hierop reageer.

LIGLOOP VIR
VREES
Die amigdala is ̓n stil, maar
blitsvinnige orgaan in ons brein. Dit is
tot die tande toe gewapen met neurooordragstowwe
soos dopamien en
noradrenalien wat weerlig-vinnige
reaksies in ons liggaam veroorsaak.
Cozolino (2006:167) sê: “the primary
role of the amygdala … is to
modulate vigilance and attention in
order to gather information,
remember emotionally salient events
and individuals, and prepare for
action.” Vrees is ’n groot skakelaar in
ons amigdala. Daarom moet ons
amigdala getem word, anders skakel
dit ons denkende brein of prefrontale
korteks later uit. Dit kan die werking
van die hippokampus in ons brein,
wat betrokke is by ons eksplisiete
geheue, negatief beïnvloed. Ons
amigdala wil ons laat oorleef by wyse
van impulse wat ons moet laat vries,
veg of vlug, nie om ons te laat dink
nie.
Ons brein se prefrontale korteks is
ook betrokke by ons gedagtes en
emosies. Dit dien as ons sosiale brein
wat empatie en ander gevoelens van
omgee onder die regte
omstandighede laat groei. As ons
amigdala egter te veel kortisol in ons
liggaam vrystel om ons in veg-, vriesof
vlugmodus te hou, skakel dit
daardie reseptore vir kortisol in ons
hippokampus af. Onder volgehoue
afskeidings swig ons hippokampus
uiteindelik en begin atrofieer of
wegkwyn. In gewone taal gesê, ’n
lewe van aanhoudende angs, stres
en vrees gee aanleiding tot die
beskadiging van ons brein (en by name,
ons geheue) omdat ons hippokampus
krimp. John Arden (2010:32) sê dat
dieselfde egter nie met die amigdala
gebeur nie. Verhoogde kortisol (asook die
neuro-oordragstof glutamaat) maak dit nog
meer sensitief. Kroniese stres lei tot
toestande waar ’n ooraktiewe amigdala
later enige normale gebeure in ons lewe
begin verstaan in terme van vries, veg of
vlug. Helaas stel ons amigdala nie belang
in die detail van enige situasie as dit eers
geaktiveer is nie. As dit geleer het om af te
gaan te midde van enigiets vanaf harde
geluide; skielike bewegings rondom ons in
die donker, tot by moontlike aggressiewe
uitdrukkings op mense se gesigte, sal dit
hiermee aanhou totdat ons hierop ingryp.
Die hippokampus in ons brein is
lewensbelangrik wat die vorming van
gesonde oordeel en veral
langtermyngeheue betref. Wanneer dit
ingeperk word, verloor ons ’n gesonde en
gebalanseerde perspektief op die lewe.
Ons vermoë om verskillende opsies te
oorweeg en met wysheid na die lewe te
kyk, word drasties beïnvloed deur ’n
ooraktiewe amigdala (asook deur
glutamaat). Dit beskadig selle en skei ook
daardie berugte vrye radikale af wat ander
breinselle kan vernietig en dendriete (die
inligtingontvangers in ons breinselle) laat
terugkrimp. Die praktiese gevolg, aldus
Arden, is katastrofies (2010:33): “Thoughts
and emotions become more rigid and
simple. Your decisions will be rigid and will
probably be destructive instead of
constructive.”

NADENKE KEER EMOSIONELE
BREINVERSTOPPING
Gefokusde en kreatiewe denke is noodsaaklik. Dan kalmeer jou
amigdala. LeDoux (2003:217) skryf dat die amigdala en prefrontale
korteks in ’n wederkerige verhouding tot mekaar staan. “… in order
for the amygdala to respond to fear reactions, the prefrontal region
has to be shut down. But, by the same logic, when the prefrontal
region is active, the amigdala would be inhibited, making it harder to
express fear.” Ons kan negatiewe emosies stokflou dink. Ons
nadenkende brein is ons kop se bewustelike, maar
lewensnoodsaaklike tweede opinie op goor emosies. Al is die
denkende breinroete (via die hippokampus en neokorteks) stadiger, is
dit meer akkuraat en genuanseerd as ons lae breinroete via die
amigdala, wat vinniger maar terselfdertyd ook minder akkuraat is wat
waarnemings betref. Joubert (2014:43-44) sê: “Ons denkende brein
prosesseer ons ervarings, al onthou dit alles in ons lewe in terme van
emosies. In gewone taal gesê, ons is diep emosionele wesens. Ons
voel diep en onthou emosioneel. Emosies is interne skakelaars wat
ons aanspoor om tot aksie oor te gaan. Ons ervarings uit die verlede
(soos wat ons dit emosiebelaaid onthou) speel ‘n reuse rol hierin, al
gebeur dit onbewustelik. Daarom dat ons moet sorg dat blinde
emosies nooit die oorhand in ons lewe kry nie. Want hulle is
blitsvinnig en soms lewensgevaarlik. Ons emosies is bedoel om ons
te laat oorleef, nie om ons lewe oor te neem of eksklusief te stuur nie.
Wysheid is om te weet ons skuld ons emosies altyd '̛n tweede, goed
deurdagte opinie. Wysheid is om toe te laat dat die Here ons denke
verander en vernuwe in die spore van Romeine 12:1-2.”

NEGATIEWE TAAL KAN
BREINSKADE VEROORSAAK
Negatiewe taal beskadig nie net ander se
lewens nie, maar ook ons brein. Twee
neurowetenskaplike navorsers op die
gebied van die rol van geloof en die brein,
Andrew Newberg en Mark Waldman, sê in
die boek, Words can change your brain
(2012) dat as ons ’n fMRI-skandering op
ons brein sou kon sien wanneer die
Engelse woord: “NO” vir minder as ’n
sekonde voor ons oë flits, ons sal opmerk
hoedat massas hormone wat stres
veroorsaak en neuro-oordragstowwe
dadelik in ons kop vrygestel word. Hulle
verwys ook na navorsing wat bevind het
dat om bloot net ’n klompie negatiewe
terme voor depressiewe persone se oë te
flits, hulle toestand onmiddellik vererger.
Negatiewe taal verrinneweer ons brein.
Waldman en Newberg skryf egter in ’n
blog in Psychology Today (https://
www.psychologytoday.com/blog/wordscan-change-your-brain/201208/the-mostdangerous-word-in-the-worl?)
dat wanneer
ons die woord “NO” (“NEE”) saam met
negatiewe gesigsuitdrukkings gebruik,
aktiveer ons nie net bepaalde
streschemikalieë in ons brein nie, maar
ook in dié van ons hoorders: “The listener
will experience increased anxiety and
irritability, thus undermining cooperation
and trust. In fact, just hanging around
negative people will make you more
prejudiced toward others!”
Enkele implikasies vir gelowiges oor die
nuwe verstaan van die brein.
a. God is nie ’n skepping of
gevangene van ons brein nie
Godsdiens, in die woorde van Wilson (in
Alper, 2001:66), is “one of the
universals of human behaviour, taking
recognizable form in every society …”
Geen wonder dat neuroteoloë oor die
afgelope jare begin vra het of daar nie
iets soos ’n godsdienstige geen, “a
religious gene”, bestaan nie, en of daar
nie moontlik ’n bepaalde area in die
brein is wat opsy gesit is vir geestelike
ervarings nie. Dit sou impliseer dat ons
“hard-wired” of geneties bedraad is om
in geestelike realiteite te glo. In die
1990’s het ’n paar geleerdes
aangekondig dat hulle wel ‘n “God spot”
of ’n “God module” in die brein gevind
het. Dit het gebeur toe hulle die breine
van slagoffers van ’n bepaalde vorm
van epilepsie bestudeer het. Wanneer
hierdie pasiënte by name aan God
gedink het, is ’n bepaalde area in hulle
temporale breinlobbe elke keer
geaktiveer.
Vandag word hierdie idee van een
godsdienstige module in die brein glad
nie meer aanvaar nie. Verskillende
studies in dié verband toon aan dat
meer as ’n dosyn areas in die brein
aktief is wanneer mense se
godsdienstige ervarings met
breinskanderings nagegaan word. Die
Science Daily van 19 April 2012 (http://
www.sciencedaily.com/
releases/2012/04/120419091223.htm)

maak melding van ’n studie by die Universiteit van Missouri
onder leiding van Brick Johnstone wat onderstreep dat
spiritualiteit op dinamiese maniere in die brein gebeur
omdat verskillende dele saamwerk om sulke belewenisse te
fasiliteer. Johnstone kom tot die volgende gevolgtrekking:
“We have found a neuropsychological basis for spirituality,
but it’s not isolated to one specific area in the brain.”
Neuronavorsers soos Newberg en ander is van mening dat
ons brein op só ’n unieke manier saamgestel is dat dit
inderdaad bedraad (“hard-wired”) is vir godsdiens. Saam
met die brein se kapasiteit vir analitiese nadenke, abstrakte
wiskundige berekenings, kreatiwiteit, ensovoorts, het dit
ook ̛n ingeboude vermoë om God te ervaar. Newberg,
D’Aquili en Rause (2002:53) meen daarom dat die brein
ook een van die plekke is waar God Homself laat ken. Tog,
ten spyte van die waarde van neuroteologiese invalshoeke
op spiritualiteit, kan dit nie die ewige bestaan van God, of
die uniekheid van ons geloof verklaar of finaal beoordeel
nie. Trouens, ons brein kan nie eens behoorlik tussen
uiterlike werklikhede en interne ervarings hiervan onderskei
nie. Ons benut maar dieselfde koproetes wanneer ons aan
iets dink of droom as wanneer ons dit direk beleef.
Augustinus was in die kol toe hy aan die begin van die
vyfde eeu in sy Belydenisse geskryf het dat God ons vir
Homself gemaak het en dat ons harte (en ons brein!)
rusteloos is totdat dit rus vind in Hom. God is nie ̓n produk
van ons brein nie. Nog minder is Hy ̛n gevangene van ons
kop … of enigsins afhanklik van ons begrip en belewenisse
van Hom. God is wie Hy is, ongeag wat ons van Hom dink,
glo of verstaan. Al weet ons vandag op meer genuanseerde
maniere as ooit dat God ervaarbaar is deur die brein, kan
wetenskaplike studies nie die Drie-enige God ontdek en
navors asof Hy ’n objek in een van ons laboratoriums is nie.
Ons kan God se handelinge nie verklaar deur nuwe kennis
van die brein se funksionering nie.
b. Ons moenie net ons harte vir die Here gee nie; Hy
soek dringend ons koppe ook
Om op te hou met dink, lees en oordink, is lewensgevaarlik.
Die bekende Amerikaanse koerant, USA Today (http://
usatoday30.usatoday.com/news/religion/2011-05-25-

ain24_ST_N.htm), het juis op 26 Mei
2011 verslag gedoen van ̓n studie wat
by Duke Universiteit onderneem is, wat
aantoon dat evangeliese Christene se
hippokampus in hul brein kleiner is as
dié van mense in ander kerklike
tradisies. Dit kan impliseer dat hulle hul
denkende koppe veel minder gebruik as
dié van indiwidue in ander
geloofskringe.
Te veel kere is die kerk ’n breindood
sone. Ons kan ons kop met
vrymoedigheid by party kerke se deure
los en dit na die tyd weer ongeskonde
en ongebruik terugvat. Dieselfde
inligting word maar net oor en oor daar
gesirkuleer. Ons het van Kolossense
3:2 vergeet – dat ons ons gedagtes
gedurig moet rig op die dinge van
Christus. Die Here het ons kop nie
ontwerp om staties te wees nie, maar
om aanhoudend te leer en te groei. Ons
is nie die slagoffers van ’n brein wat in
sement gegiet is nie, tensy onsself
toelaat dat dit met ons gebeur. Ons
brein is plasties, rekbaar, groeibaar,
aanpasbaar, veranderbaar, leerbaar …
Hierdie lewensbelangrike feit plaas ons
voor ’n lewenslange uitdaging om ons
koppe aanhoudend in die regte
RIGTING te laat groei. Ons voltydse
verantwoordelikheid is om ons gedagtes
reg te dink en al ons emosies op
gesonde maniere te ervaar. In die taal
van Romeine 12:2 moet ons toelaat dat
God ons denke vernuwe sodat ons sy
wil kan ken. Dit vra ’n
nimmereindigende leergierigheid en
nuuskierigheid. In gewone taal gesê:
ons moet onsself gedurig omring met
goeie boeke en kreatiewe mense. Ons
moet sorg dat ons denke gerek en
uitgedaag word deur denkende
gelowiges.
c. Ons moet ons emosies en denke
onder beheer kry - God S’n!
Herhaling van dieselfde tipe gevoelens,
gedagtes en gedrag in ons koppe skep
gevestigde neurale hoofpaaie waarlangs
inligting vervoer word en waarbinne nuwe
ervarings geprosesseer en ingepas word.
Op hierdie manier vorm gewoontes in ons
lewe – deur aanhoudende herhaling van
denke en gedrag. Aan die anderkant sal
neuroroetes wat nie gebruik word nie,
krimp en in onbruik verval. Judy Willis
(http://www.ascd.org/publications/
books/107006/chapters/
Memory,_Learning,_and_Test-
Taking_Success.aspx) verwys na ’n
navorsingsverslag in 2004 wat aantoon
dat mense wat geleer het om balle in die
lug te hou of te “juggle”, ’n toename in
grysstof in die visuelegeheue-areas van
die brein beleef het. Nadat hulle opgehou
het om dit te beoefen, het die grysstof
egter verdwyn. Dieselfde het gebeur met
mense wat ’n tweede taal aanleer en dit
dan nie beoefen nie. Sy skryf: “The loss of
native language ability, juggling skills, or
learned academic material that is not
practiced is the flip side of the brain's
growth response to learning. It is the “use
it or lose it” phenomenon.”
Ons moet keer dat negatiewe
gedragspatrone in ons koppe vestig,
omdat dit spoedig tot negatiewe
gewoontes en gedrag lei. In 2 Korintiërs
10:4-5 skryf Paulus dat ons gedurig ons
gedagtes moet arresteer. Prakties beteken
dit die doelbewuste verskuiwing weg van
negatiewe en destruktiewe
gedagtepatrone na Christus en na sy
werke toe. Hierdie roete van doelbewuste
nuut dink, nuut voel en nuut doen keer dat
ons opeindig tussen diegene oor wie
Paulus in Efesiërs 4:17-19 skryf in wie se
koppe daar niks goed gebeur nie.

Te midde van al die impulse wat ons voortdurend
bombardeer, kan ons kies aan watter stimuli ons onder
normale omstandighede aandag wil gee. So kan ons
byvoorbeeld ’n wilsbesluit neem om gedurig mense soos
armes, verlorenes, eensames, verwerptes en randfigure raak
te sien en aan hulle aandag te gee. Dan verskuif hulle
algaande na die voorgrond in ons lewe en dan leer daardie
retikulêre aktiveringsisteem van ons brein om hulle op die
voorgrond te hou. Ons kan ook kies om doelbewus ons ore
oop te hou vir goeie nuus en afbrekende stories mis te luister.
Ons kan intensioneel kies om 1 Korintiërs 13:4-7 se roete uit
te leef, veral as Paulus skryf dat die liefde maak dat ons die
beste van mekaar glo en verwag. Dan kyk en hoor ons ander
se “fabrieksfoute” mis en leef hulle raak in Jesus se Naam.
Navorsing toon aan dat gelowiges wat ernstig is oor hulle
geloof, se breine wel in opbouende rigtings groei. In twee
studies in hierdie verband bevind Michaek Inzlicht van die
Universiteit van Toronto (http://www.sciencedaily.com/
releases/2009/03/090304160400.htm) dat die ACC-gedeelte
van die brein (die sogenaamde “anterior cingulate cortex”),
wat registreer wanneer ons eie optrede angs in onsself
veroorsaak, by gelowiges veel minder aktief is as by
niegelowiges. Selfs wanneer gelowiges foute gemaak het, het
hierdie alarmsisteem veel minder kere afgegaan as by die res.
d. Vermy destruktiewe taal; leer nuwe taal aan
Ons affiniteit vir negatiewe taal moet deurbreek word. Dis
uiters skadelik vir ons brein. Terloops, die rede vir mense se
voorliefde vir slegte nuus en negatiewe taal, egter sonder ’n
ooreenstemmende positiewe reaksie in die brein vir positiewe
taal en nuus, is volgens Waldman en Newberg omdat “the
brain barely responds to our positive words and thoughts.
They’re not a threat to our survival, so the brain doesn’t need
to respond as rapidly as it does to negative thoughts and
words.” As ons dus nie aanhoudend en doelbewus positiefopbouende
taal gebruik nie (teen ’n verhouding van minstens
5 positiewe terme vir elke negatiewe term, aldus Newberghulle),
sal ons brein terugval na bestaande negatiewe
taalroetes. Newberg en Waldman (2012:16-17) meen ook dat
ons ook stadiger moet praat, omdat ons korttermyngeheue
inligting net vir sowat 30 sekondes op ’n slag onthou. Op dié

manier onderbreek ons ons brein se
negatiewe vloei van gevoelens wat
uitmond in ons woorde. Ook help ’n
stadiger tempo van praat ons om
helderder te dink.
Taal maak ’n lewensbelangrike deel van
ons geestelike welsyn uit; daarom dat
ons voortdurend ons brein se taal-areas
moet inoefen.’n Studie deur Alia-Klein en
Goldstein (2007:649-659) toon juis aan
dat die bewustelike en herhaaldelike
gebruik van opbouende taal ’n baie
positiewe effek op ons het, omdat dit die
motiverende dele van ons brein tot aksie
laat oorgaan. Dit stimuleer ook belangrike
neuro-oordragstowwe soos serotonien
om ons gemoedstoestand te verbeter en
ons vreugdevol te hou.
nuwe woorde aan in die vorm van
prentjies eerder as om nuwe
versamelings van letters op abstrakte
maniere te prosesseer, soos bevind in
’n studie in Maart 2015 by die
Georgetown Universiteit (https://
gumc.georgetown.edu/news/After-
Learning-New-Words-Brain-Sees-
Them-as-Pictures). Intussen het ’n
studie van Ripollés, Pallarés en andere
(2014:2606-2611) bevind dat die
aanleer van nuwe woorde in die brein
se ventrale stratum, of VS, geaktiveer
word, ’n area wat verantwoordelik is vir
beloning. Dus, hoe meer taal ons leer,
hoe lekkerder raak dit, en hoe meer kan
ons aanleer. Meer neurale konneksies
ontstaan dan in ons kop wat vars
ervarings, belewenisse en betekenisse
aktiveer, begelei en verwoord.
Ons beste taal-inoefenboek in die Bybel
is sekerlik Spreuke. Dit leer ons onder
andere dat die woorde van ’n wyse mens
’n groot seën is (Die Boodskap): “’n
Gelowige se woorde is ’n onuitputlike
bron van inspirasie (10:11). Wanneer ’n
wyse praat, kan jy hoor hy ken die lewe
(10:13). ’n Wyse se woorde is soos saad
wat gesaai word. Mettertyd dra dit baie
vrug in ander se lewe (12:14). ’n
Gelowige praat altyd die waarheid. ’n
Mens kan op sy woord staatmaak
(12:17). ’n Sagte antwoord laat die woede
bedaar (15:1). Iemand wat kalm oor
probleme praat, se woorde maak heel
(15:4). ’n Wyse dink mooi voor hy
antwoord (15:28). Mooi woorde is soos
iets lekkers. Aangenaam om te eet. Goed
vir die liggaam (16:24). Wie let op wat hy
sê, verstaan wat wysheid is (17:27). ’n
Wyse se woorde is soos ’n borrelende
fontein. Dit bemoedig mense, troos hulle,
wys hulle op die regte pad (18:4).”
Van taal-aanleer gepraat – ons brein leer
e. Reageer dadelik op hemelse AHAkennis
As gelowiges is ons in die bevoorregte
posisie om God se teenwoordigheid
gedurig te mag beleef. En soos wat Hy
beloof, praat Hy steeds met ons deur
die Bybel en deur sy Gees. In die taal
van die brein: ons as navolgers van
Jesus bevind ons dus in ’n wêreld waar
ons aan hemelse AHA-ervarings
blootgestel is, oftewel, aan daardie
oomblikke van spesiale insig wanneer
ons skielik helderheid kry oor ’n
bepaalde saak of situasie. In 2004 het
Mark Jung-Beeman, John Kounios en
ander navorsers juis gaan kyk na die
fisiologiese prosesse wat sulke AHAervarings
in ons kop begelei. Volgens
hulle fMRI-skanderings op mense wat
eureka-oomblikke ervaar het, verander
hulle breingolwe kort voor die oomblik
van insig, asook hulle
gesigsuitdrukkings. Ook is daar ’n
duidelike toename in aktiwiteit die

egterkantse temporale lob van hulle brein. Dit word gevolg deur ’n
vloed van gammabreingolwe, wat inskop 0,3 sekondes voordat die
persoon hierop reageer, aldus nog ’n studie van Jung-Beeman en
ander in 2006.
AHA-belewenisse is nodig om informasie tot lewensveranderende
insig te verskuif. Ons kop gee ons egter nie die wêreld se tyd om te
reageer op AHA-ervarings nie. Daniel Alkon (in Howard, 2006:537)
sê: “Once a memory link is formed, there is a short period of
perhaps hours or days during which the responsible cellular
changes can reverse.” Sinaptogenese (“synaptogenesis”) is
meermale egter ‘n blitsvinnige proses waar nuwe sinaptiese
verbindings en die groei van nuwe dendriete in selfs minder as
twee ure kan plaasvind, aldus Belzung en Wigmore (2013:v). “Use
it or lose it,” dus! Wanneer ons in ’n preek, ’n Bybelstudie, ’n
gesprek of ’n interaksie met iemand ’n Goddelike AHA-ervaring het,
moet ons vinnig hierop reageer En dit in ons lewe implementeer.
Ons elkeen het ’n kop in werkende toestand by die Here
ontvang. Hy wil graag hê dat ons dit vul met gedagtes,
emosies, gewoontes en gedrag wat Hom verheerlik en ander
mense opbou.

BRONNE EN
VERWYSINGS

Alia-Klein, N., Goldstein, R. Z., Tomasi, D., et. al 2007. What is in a word? No versus
yes differentially engage the lateral orbitofrontal cortex. Emotion. 7/3, pp. 649-59.
Alper, M. 2001. The “God” part of the brain. A scientific interpretation of human
spirituality and God. Rogue Press.
Arden, J. B. 2010. Rewire your brain. Think your way to a better life. John Wiley &
Sons.
Belzung, C., Wigmore, P. (eds). 2013. Neurogenesis and neural plasticity. Springer.
Bridge, D. J., Paller, K. A. 2012. Neural correlates of reactivation and retrieval-induced
distortion. The Journal of Neuroscience, 32/35: 12144-12151.
Cozolino, L. 2006. The neuroscience of human relationships. Attachment and the
developing social brain. W. W. Norton & Co.
Damasio, A. J. 1994. Descartes’ error: Emotion, reason, and the human brain.
Putnam.
Hamilton, J. 2010. Multitasking brain divides and conquers, to a point. Blog: April 15,
2010.
Howard, P. J. 2006. The owner’s manual to the brain. Everyday applications from
mind-brain research. Bard Press.
Joubert, S. J. 2014. Jy kan ’n verskil maak. Christelike Uitgewersmaatskappy.
Jung-Beeman, M, Bowden, E.M., Haberman, J., et al. 2004. Neural activity when
people solve verbal problems with insight. PLoS Biology, 2, pp. 500–510
Jung-Beeman, M.; Kounios, J., Frymiare, J.L., et al. 2006. The prepared mind: Neural
activity prior to problem presentation predicts subsequent solution by sudden insight.
Psychological Science, 17, pp. 882–890.
Kandel, E. R. 2006. In search of memory: The emergence of a new science of mind.
W. W. Norton & Co.
Kandel, E. R. 2009. The biology of memory: A forty year perspective. The Journal of
Neuroscience, 29/41, 12748-12756.
LeDoux, J. 2003. Synaptic Self. How our Brains Become Who We Are. Penguin
Books.
Medina, J. 2008. Brain rules. 12 principles for surviving and thriving at work, home,
and school. Pear Press.
Newberg, A. M., D’Aquili, E., Rause, V. 2002. Why God won’t go away. Ballantine
Books.
Newberg, A. M., Waldman, M. R. 2009. How God changes your brain. Ballatine
Books.
Newberg, A. M., Waldman, M. R. 2012. Words can change your brain. Twelve
conversational strategies to build trust, resolve conflict and increase intimacy. Plume,
the Penguin Group
Potter, M. C.; Wyble, B. Hagmann, C. E., McCourt. E. S. 2013. Detecting meaning in
RSVP at 13 ms per picture. Attention, Perception, & Psychophysics 76/2, pp. 270-279.
Ripollés, P. Marco-Pallarés, M. et al. 2014. The role of reward in word learning and its
implications for language acquisition. Current Biology 24/21, pp. 2606-2611.

Ekerk Navorsing wil leiers en organisasies help om versigtig te
luister, vinnig te leer en voluit te leef.
Navorsing | Elke verslag bestaan uit verskeie komponente, wat alles
hieronder afgelaai kan word. Die inhoud is beskikbaar om vryelik
gebruik te word in bedienings en opleiding. Die materiaal word onder
'n Creative Commons lisensie gepubliseer, wat beteken dat dit nie
verander of vir kommersiële gewin aangewend mag word nie.
Tendense | Iets wat die wêreld aan die gons het, en wat ons kan help
om 'n groter impak op die koninkryk van God te kan maak. Jy kan
hierdie verslae gratis aflaai, en dit gebruik net waar en hoe jy wil.
Maak ook seker om aan ons nuutste opname deel te neem, of om
ekerk sprekers te nooi om van ons navorsing te kom aanbied in
seminaar vorm.
Kopiereg 2015 Ekerk Vereniging.
Alle regte voorbehou.