Uluslararası Konferansı

Ulusal İnsan Hakları Kurumları 

(İyi Uygulama Örnekleri ve Deneyim Paylaşımı) 

Uluslararası Konferansı 

13.06.2015

Ulusal İnsan Hakları 

Kurumları 


İyi Uygulama Örnekleri 

ve Deneyim Paylaşımı 

İSTANBUL, 12-13 Haziran 2015

Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

0312 472 37 73 

TÜRKİYE İNSAN HAKLARI KURUMU 

Ulusal İnsan Hakları Kurumları 

İyi Uygulama Örnekleri ve Deneyim Paylaşımı 


İSTANBUL, 12-13 Haziran 2015 

0312 472 37 73 

0312 472 37 73 

Tasarım-Baskı 

0312 472 37 73 

SFN Televizyon Tanıtım Tasarım 

Yayıncılık Ltd. Şti. 

Tel: 0312 472 37 73-74 

www.sfn.com.tr 

ISBN: 978-605-65258-5-8 

Baskı Tarihi: Kasım 2015 

© Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanlığı 

Yüksel Caddesi No:23, Kat 3, Yenişehir 06650 Ankara / Türkiye 

Telefon: +90 (312) 422 29 00 / 20 • Faks: +90 (312) 422 29 96 

e-posta: tihk@tihk.gov.tr • Web: www.tihk.gov.tr

Ulusal İnsan Hakları Kurumları Konferansı 

İÇİNDEKİLER 

Açılış Konuşmaları..............................................................................................................................................................9 

Hikmet TÜLEN 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı.....................................................................................................................9 

Günal KURŞUN 

İnsan Hakları Ortak Platformu Dönem Sözcüsü................................................................................................13 

Afarin SHAHİDZADE 

BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ulusal Kurumlar ve 

Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yardımcısı.........................................................................................15 

Bülent ARINÇ 

Başbakan Yardımcısı.............................................................................................................................................................17 

I. OTURUM: 

Paris Prensipleri Işığında Farklı Ulusal İnsan Hakları Kurumları Modelleri 

(Görev, Yetki, Teşkilatlanma)...................................................................................................................................21 

Carmen COMAS-MATA MIRA 

İspanya Kamu Denetçiliği Kurumu Direktörü................................................................................................24 

Melanie FIELD 

İngiltere Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu Kurumsal İlişkiler Direktörü.............................29 

Abdurrahman EREN 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kurul Üyesi...................................................................................................34 

II. OTURUM: 

Ulusal Kurumların Sivil Toplum Örgütleri, Devlet Kurumları ve 

Uluslararası Kuruluşlarla İlişkileri (İşbirliği, Koordinasyon, EPİM) ..........63 

Shri Cyriac JOSEPH 

Hindistan Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkan Vekili...................................................................66 

Kagwiria MBOGORI 

Kenya Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkanı.........................................................................................71 

Mohamed ESSABBAR 

Fas İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreteri.......................................................................................................76 

3

III. OTURUM: 

OPCAT Bağlamında Farklı Ulusal Önleme Mekanizması Modelleri ve 

Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü...........................................................................................91 

Janet ANDERSON BIDOIS 

Yeni Zelanda İnsan Hakları Komisyonu Hukuk Başdanışmanı.........................................................93 

Ben BUCKLAND 

İşkencenin Önlenmesi Derneği Ulusal İnsan Hakları Kurumları Danışmanı.........................97 

Christina HOF 

Almanya İşkencenin Önlenmesi Ulusal Ajansı Uzmanı.......................................................................100 

Marcin KUSY 

Polonya Kamu Denetçiliği Kurumu Uzmanı................................................................................................104 

IV. OTURUM: 

Kutuplaşmış Toplumsal Yapılarda Ulusal İnsan Hakları 

Kurumlarının Rolü....................................................................................................................................................... 119 

John COREY 

Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu Üyesi.......................................................................................122 

Siobhan MULLALY 

İrlanda İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu Üyesi..................................................................................127 

Homero Matthew P. RUSIANA 

Filipinler İnsan Hakları Komisyonu Alan Çalışmaları Ofis Direktörü....................................132 

ÖZEL OTURUM: 

Ulusal İnsan Hakları Kurumları Arası Deneyim Paylaşımı Çalıştayı....... 145 

KATILIMCI LİSTESİ.................................................................................................................................................161

ULUSAL İNSAN HAKLARI KURUMLARI 

İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ VE DENEYİM PAYLAŞIMI 

ULUSLARARASI KONFERANSI 

PROGRAM 

Tarih : 12-13 Haziran 2015 

Yer : İSTANBUL 

1. Gün : 12 Haziran 2015 

09.00 - 09.30 : Kayıt, 

09.30 - 10.00 : Açılış Konuşmaları, 

10.00 - 11.15 

Hikmet TÜLEN Başkan, Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Günal KURŞUN Dönem Sözcüsü, 

İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) 

Afarin SHAHIDZADEH Ulusal Kurumlar ve 

Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yrd., 

BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) 

Bülent ARINÇ Başbakan Yardımcısı, Hükümet Temsilcisi 

BİRİNCİ OTURUM: 

PARİS PRENSİPLERİ IŞIĞINDA FARKLI UİHK MODELLERİ 

(GÖREV, YETKİ, TEŞKİLATLANMA) 

Moderatör: Turgut TARHANLI Bilgi Üniversitesi 

11.15 - 11.30 Ara 

11.30 - 12.30 Soru-cevap 

12.30 - 14.00 Öğle yemeği 

Carmen COMAS-MATA MIRA Direktör, İspanya, 

Kamu Denetçiliği Kurumu 

Melanie FIELD Kurumsal İlişkiler Direktörü, İngiltere, Eşitlik ve 

İnsan Hakları Komisyonu 

Abdurrahman EREN Kurul Üyesi, Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

5


10.00-11.15 

İKİNCİ OTURUM: 

ULUSAL KURUMLARIN SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ, 

DEVLET KURUMLARI VE ULUSLARARASI KURULUŞLARLA İLİŞKİLERİ 

(İŞBİRLİĞİ, KOORDİNASYON, EPİM) 

15.15 - 15.30: Ara 

15.30 - 16.30: Soru-cevap 

20.00 - Akşam yemeği 

2. Gün: 13 Haziran 2015 

9.30 - 11.30: 

6 

Moderatör: Feray SALMAN İHOP 

Justice Shri Cyriac JOSEPH Başkan V., Hindistan Ulusal İnsan 

Hakları Komisyonu 

Kagwiria MBOGORI Başkan, Kenya İnsan Hakları Ulusal Komisyonu 

Mohamed ESSABBAR Genel Sekreter, Fas, İnsan Hakları Konseyi 

ÜÇÜNCÜ OTURUM: 

OPCAT BAĞLAMINDA FARKLI ULUSAL ÖNLEME MEKANİZMASI 

MODELLERİ VE ULUSAL İNSAN HAKLARI KURUMLARININ ROLÜ 

11.30 - 11.45: Ara 

11.45 - 13.25 

Moderatör: Ville FORSMAN Raoul Wallenberg Institute 

Janet ANDERSON-BIDOIS Hukuk Başdanışmanı, Yeni Zelanda İnsan 

Hakları Komisyonu 

Ben BUCKLAND Ulusal İnsan Hakları Kurumları Danışmanı, 

İşkencenin Önlenmesi Derneği (APT) 

Christina HOF Uzman, Almanya İşkencenin Önlenmesi Ulusal Ajansı 

Marcin KUSY Uzman, Polonya Kamu Denetçiliği Kurumu 

DÖRDÜNCÜ OTURUM: 

KUTUPLAŞMIŞ TOPLUMSAL YAPILARDA UİHK’LERİN ROLÜ 

Moderatör: Levent Korkut Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

John COREY Komisyon Üyesi, Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu 

Siobhan MULLALLY Komisyon Üyesi, İrlanda İnsan Hakları ve 

Eşitlik Komisyonu 

Homero Matthew P. RUSIANA Alan Çalışmaları Ofis Direktörü, 

Filipinler İnsan Hakları Komisyonu 

13.25-13.30: Kapanış Konuşması 

Öğle yemeği

AÇILIŞ 

OTURUMU 

Açılış Konuşması I, 

Hikmet TÜLEN, Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı 

Açılış Konuşması II, 

Günal KURŞUN, İHOP Dönem Sözcüsü 

Açılış Konuşması III, 

Afarin SHAHIDZADEH, OHCHR Ulusal Kurumlar ve 

Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yrd. 

Açılış Konuşması IV, 

Bülent ARINÇ, Başbakan Yardımcısı 

7


AÇILIŞ KONUŞMALARI 

Dr. Hikmet TÜLEN Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanı 

Sayın Başbakan Yardımcısı, 

Yurtiçinden ve yurtdışından konferansa katılan değerli misafirlerimiz, 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu adına sizleri saygıyla selamlıyorum. Zaman ayırıp zahmet 

ederek bu konferansı teşrif eden siz değerli konuklarımıza hoş geldiniz diyor, 

ilginiz için en içten teşekkürlerimi sunuyorum. 

Zengin bir kültürel ve tarihsel mirasa sahip olan ülkemiz, Dünya uluslarının ortak 

kazanımı olan insanlık değerlerinin bir paydaşı ve uluslararası pek çok kurumun da 

üyesidir. Uluslararası insan hakları belgelerinin büyük bölümünü onaylayan ve iç hukukunun 

bir parçası haline getiren Türkiye, Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Kuzey 

Atlantik Antlaşması Örgütü, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, İslam İşbirliği 

Teşkilatı gibi pek çok uluslararası organizasyonun da üyesidir. 

Türkiye’nin, 1990’lı yılların sonundan itibaren başlayan ve 2000’li yıllarda hız kazanan 

demokratikleşme çabaları temel hak ve özgürlüklerin kapsamının genişlemesine, 

hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı anlayışının yerleşmesine olanak sağlamıştır. 

Aday ülke statüsünde bulunduğumuz Avrupa Birliği ile yürütülen ilişkilerin, 

bilhassa tarama sürecinin Türkiye’nin insan hakları alanındaki gelişimine olan katkısı 

yadsınamaz. Nitekim 2013 yılı Avrupa Birliği İlerleme Raporunda, “Türkiye’nin insan 

hakları mekanizmalarının ve kurumlarının oluşturulması konusunda iyi düzeyde ilerleme 

kaydettiği” ifade edilmiştir. 

Ülkemizin taraf olduğu uluslararası insan hakları belgelerinin iç hukukta yasaların 

üzerinde bir etki ve bağlayıcılıkla donatılması ve özellikle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 

kararları insan haklarının korunmasında ve geliştirilmesinde önemli bir rol 

oynamıştır. 

Bununla birlikte, Dünya üzerindeki konumu, sahip olduğu kültürel ve tarihsel zenginlik, 

son yıllarda büyük gelişme gösteren ekonomik ve sosyal yapısı Türkiye’nin 

insan hakları alanında da yeni bir bakış açısı oluşturmasını, insan haklarının korunması 

ve geliştirilmesi için yeni ve yerel mekanizmalar inşa etmesini zorunlu kılmıştır. 

Bu doğrultuda 2012 yılında Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolunun açılması, 

Kamu Denetçiliği Kurumu’nun kurulması, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun 

faaliyete başlaması yukarıda belirtilen zorunluluğun bir sonucudur. 

9


Bilindiği üzere Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanunu 30 Haziran 2012 tarihinde 

yürürlüğe girmiştir ve Kurum, İnsan Hakları Kurulu üyelerinin ve Kurum Başkanının 

seçimi sürecinin tamamlandığı 24 Ocak 2013 tarihinden bu yana fiilen görev yapmaktadır. 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu, kısaca Paris Prensipleri olarak da bilinen Birleşmiş 

Milletler ilkeleriyle uyumlu bir ulusal insan hakları kurumunu ülkemizde inşa etmek 

hedefiyle kurulmuştur. 

1993 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen Paris Prensipleri, insan 

hakları ulusal kurumlarının sahip olması gereken niteliklere dair ilkeleri belirlemektedir. 

Buna göre ulusal insan hakları kurumlarının anayasa ile ya da bir yasa ile kurulmaları, 

insan haklarının geliştirilmesi ve korunması bağlamında mümkün olduğunca geniş 

bir görev alanına sahip olmaları gerekmektedir. 

Ayrıca, bu kurumlarda, insan hakları alanında faaliyet gösteren sivil toplum yapılarının 

çoğulcu temsiline yer verilmesi gerekmektedir. Çoğulcu temsil gereğinin yanında, 

ulusal kurumların insan hakları alanında faaliyet gösteren sosyal ve mesleki kuruluşlar 

ve sivil oluşumlarla etkili bir iletişim içinde bulunmaları da gerekmektedir. 

Ulusal insan hakları kurumları, etkinliklerini hükümetten bağımsız bir şekilde gerçekleştirebilecekleri 

bir alt yapıya, kendi bütçe, personel ve tesislerine sahip olmalıdır. 

Paris Prensipleri’ne uyumlu olarak kurulan ulusal insan hakları kurumları, bağımsız 

ve çoğulcu yapıdaki özerk kamu kurumlarıdır. Her ne kadar bir kamu kurumu olsalar 

da hükümetten ve diğer devlet organlarından bağımsız olmaları bu kurumların ayırt 

edici özellikleri arasında yer almaktadır. 

Diğer yandan yasa ile kurulmaları, kamu gücünden yararlanmaları, üyelik koşulları ile 

üyelerin seçimi sürecinin yasayla belirlenmesi ve sahip oldukları yetkiler ulusal insan 

hakları kurumlarını sivil toplum örgütlerinden de farklılaştırmaktadır. 

Öte yandan ulusal insan hakları kurumları yargı oranlarından da farklıdır. Bu farklılık 

ulusal kurumların insan haklarını hem korumak hem de geliştirmek işlevine sahip 

olmalarında, kararlarının tavsiye niteliğinde olmasında ve nihayet ulusal kurumların 

yalnızca ihlal sonrası uyuşmazlığı çözmekle görevli olmayıp aynı zamanda ihlalleri 

önleyici roller üstlenmesinde belirginleşmektedir. 

Ulusal insan hakları kurumları için uluslararası belgelerde ön görülen bu ilkeler çerçevesinde 

kurulan Türkiye İnsan Hakları Kurumu da, en genel ifadesiyle insan haklarını 

korumak ve geliştirmekle görevlidir. 

10


Bu çerçevede Kurum, insan hakları ihlali iddialarını başvuru üzerine ya da re’sen araştırmak 

ve incelemekle görevli ve yetkilidir. Bunun yanı sıra Kurum, insan hakları 

bilincini geliştirmek üzere eğitim ve kampanya faaliyetleri yürütmekle de görevlidir. 

Ayrıca, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmelerinin uygulanmasını 

izlemek, ilgili kurum ve kuruluşlara görüş bildirmek, öneri ve tavsiyelerde 

bulunmak da kurumun görevleri arasında yer almaktadır. 

Kurumun çok kapsamlı bir diğer görevi ise işkence ve kötü muamele ile mücadele 

etmektir. Bilindiği üzere, İşkenceye Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin İhtiyari 

Protokolü çerçevesinde, ulusal düzeyde, özgürlüğünden mahrum bırakılan kişilerin 

alıkonuldukları yerlere haberli ve habersiz önleyici ziyaretler gerçekleştirmekle görevli 

ve yetkili birimlere ulusal önleme mekanizması adı verilmektedir. Bu bağlamda 

28 Ocak 2014 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararıyla, Türkiye 

İnsan Hakları Kurumu, işkenceye karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin İhtiyari Protokolü’nde 

öngörülen görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere ulusal 

önleme mekanizması olarak belirlenmiş bulunmaktadır. 

Bu çok kapsamlı ve önemli görevin Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na verilmiş olması, 

Kurumun teşkilat ve kadro yapısının yeniden ele alınmasını gerektirmiştir. Bu 

gereksinim dikkate alınarak Kurumumuzca hazırlanan kanun tasarısı taslağının, ilgili 

devlet organları ve sivil toplum örgütleri nezdinde tartışılmasına devam edilmektedir. 

Ulusal kurumların görev ve yetkilerinin kapsamına bu şekilde temas ettikten sonra, 

ulusal insan hakları kurumlarında aranan diğer bir temel niteliğe tekrar değinmek istiyorum: 

Bu da ulusal insan hakları kurumlarının hükümet dışında özerk yapıda kurulmaları 

gereğidir. Bu bağlamda Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun kuruluş yasasında 

şu tür düzenlemelere yer verildiği görülmektedir: TİHK görev ve yetkileri açısından 

bağımsız, idari ve mali açıdan özerk, kendi bütçe ve personeline sahip bir kurumdur. 

Kurumun karar organı olan İnsan Hakları Kurulu 11 üyeden oluşur. Kurul üyelerine 

görevleriyle ilgili olarak hiçbir kişi, makam ya da mercii emir ve talimat veremez, tavsiye 

ve telkinde bulunamaz. Keza görev süresi dolmadan kurul üyelerinin ve başkanın 

görevlerine herhangi bir nedenle son verilemez. Bu nedenlerle, Ulusal İnsan Hakları 

Kurumlarına dair uluslararası standartlarla belirlenmiş olan kurumsal statünün, hem 

siyasal karar mercileri tarafından hem de kamu bürokrasisi tarafından sürekli olarak 

göz önünde bulundurulması gerekmektedir. 

Sayın katılımcılar, 

Konuşmamın bu bölümünde Kurum’un fiilen göreve başladığı tarihten bu zamana 

kadar geçen sürede yapılan çalışmalardan da kısaca bahsetmek istiyorum. Geçen bu 

11


süre zarfında öncelikle kurumun Teşkilat Kanunu’nda yapılması gereken değişiklikler 

ile kurumun ikincil mevzuatının hazırlanmasına ve kurumsal kapasitesinin güçlendirilmesine 

yönelik çalışmalar yapılmıştır. Bu çerçevede İnsan Hakları Uzmanlığı 

Yönetmeliği ile İnsan Hakları İhlali İddialarına İlişkin Başvurularının İncelenmesine 

Dair Yönetmelikler hazırlanmıştır. Bu yönetmeliklerden birincisi 14 Mart 2014 tarihli 

Resmi Gazetede, ikincisi ise 17 Mayıs 2014 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. 

Bir yandan kuruluş sürecine ilişkin çalışmalar yürütülürken, diğer yandan da ulusal 

insan hakları kurumlarına verilen ve az önce saydığım başvuruları inceleme, eğitim ve 

kampanya faaliyetleri yürütme, alıkonulma yerlerini ziyaret etme ve ziyaret sonuçlarını 

raporlandırma, tavsiye ve önerilerde bulunma gibi görevlerin yerine getirilmesine 

gayret edilmiştir. 

Bu çerçevede belirli konulara özgülenmiş inceleme ve araştırmaların sonuçları raporlar 

halinde yayınlanmıştır. Bu türdeki çalışmalara İstanbul Kumkapı ve Van Geri 

Gönderme Merkezi İnceleme Raporları ile Gezi Parkı Olayları Raporu, Ankara-Sincan, 

İstanbul-Metris ve Antalya cezaevlerindeki sorunların irdelendiği raporlar örnek 

gösterilebilir. Bu raporlarda, incelenen konularla ilgili tespit ve değerlendirmelerin 

yanında tespit edilen sorunların çözümü bağlamında ilgili bakanlıklara ve kurumlara 

iletilen ve kamuoyuyla da paylaşılan Kurum tavsiyelerine yer verilmektedir. 

Sözünü ettiğim bu raporların hazırlanmasında ilgili kamu kurumları ile sivil toplum 

örgütlerinin temsilcileri ve incelenen konunun uzmanı olan kişilerle birlikte çalışılmıştır. 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu bünyesinde akademisyenlerin, sivil toplum 

kuruluşları ve kamu kurumları temsilcilerinin katılımıyla çalışma grupları oluşturulabilmesini 

ve bu heyetlerin sorunları yerinde inceleme yetkisine sahip olmalarını Kurumumuz 

açısından çok önemli bir imkân olarak değerlendiriyoruz. Nitekim Kurum 

tarafından yürütülen birçok incelemede bu imkândan yararlanılmıştır. 

Ayrıca bugüne kadar beş ayrı konuda çalıştaylar düzenlenmiş ve bu çalıştaylarda yapılan 

sunumlar ve tartışmalar derlenerek kitap halinde yayınlanmıştır: Bu çalıştaylarda 

Nefret Söylemi Ve İfade Özgürlüğü, Kadının İnsan Hakları, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü 

Hakkı, İş Sağlığı ve Güvenliği Sorunları ve Türkiye’de bulunan Suriyeli Mültecilerin Statüsü 

konuları ele alınmıştır. 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu, insan hakları alanındaki uluslararası kuruluşlarla ve 

diğer ülkelerdeki ulusal insan hakları kurumlarıyla ilişki içinde olmaya ve işbirlikleri 

kurmaya özel bir önem vermektedir. 

Bu çerçevede TİHK, Ulusal İnsan Hakları Kurumları Avrupa Ağına üye olmuştur. 

Keza, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ve Avrupa Konseyi İnsan 

12


Hakları Komiserliği ile ortak toplantılar yapılmış ve karşılıklı ziyaretler gerçekleştirilmiştir. 

Bu Konferansın da, uluslararası ilişkilerin geliştirilmesi bakımından katılımcı 

ülkelerdeki kişi ve kurumlarla daha yoğun işbirlikleri kurulması için vesile olacağına 

inanıyorum. 

Bütün bu çabalar, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi bağlamında üretilmiş 

olan uluslararası norm ve standartların ülkemizde etkin bir şekilde uygulanması için 

yürütülen çalışmalara katkı verebilmek amacıyla devam ettirilmektedir. Bugün olduğu 

gibi, bundan sonra yapacağımız çalışmalara destek olmak veya kritik etmek suretiyle 

katkı verecek olan bütün paydaşlarımızla diyaloğumuzu sürdürmekten büyük 

memnuniyet duyacağımızı belirtmek istiyorum. 

Sözlerimin sonunda, katılımlarıyla bu toplantıyı onurlandıran Sayın Başbakan Yardımcımıza, 

BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği sayın temsilcisine, davetli ulusal 

insan hakları kurumlarının ve ulusal önleme mekanizmalarının sayın başkanlarına, 

komisyon üyelerine, yöneticilerine ve uzmanlarına en içten teşekkürlerimizi sunuyorum. 

Keza, konferansa yurt içinden katılan akademisyenlere, kamu kurumları ve sivil 

toplum örgütlerinin değerli temsilcilerine de katılım ve katkıları için şükranlarımızı 

sunuyorum. 

Başta İnsan Hakları Kurulu üyelerimiz ve uzmanımız Ekin Bozkurt Şener olmak üzere 

Konferansın hazırlık çalışmalarını yürüten tüm çalışma arkadaşlarıma da teşekkür 

ediyorum. Yapılan sınavlarda başarılı olarak çok kısa bir süre önce insan hakları uzman 

yardımcısı olarak göreve başlamış olan genç arkadaşlarıma da bu vesileyle başarılarla 

dolu bir meslek hayatı temenni ediyorum. 

Son olarak Konferansın başarılı geçmesini diliyor ve ilginiz için tekrar çok teşekkür 

ediyorum. 

Günal KURŞUN İHOP Dönem Temsilcisi 

Teşekkür ederim. Değerli konuklar, hanımefendiler, beyefendiler, insan hakları örgütlerinin 

Türkiye’nin temel insan hakları konularında ortak mücadele ettiği bir dayanışma, 

paylaşma ve beraber hareket etme olanağı sağlayan insan hakları ortak platformu 

adına dönem sözcüsü olarak hepinizi saygı ile selamlıyorum. Hoş geldiniz. 

Türkiye’de Paris Prensipleri temelinde iktidar odaklarından bağımsız bir insan hakları 

ulusal kurumunun oluşturulması 2005 yılında kuruluşunu yaptığımız İnsan Hakları 

Ortak Platformunun öncelikli meselelerinden biri olmuştur. İHOP, 2005 yılından kurumun 

kurucu yasasının Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden geçtiği 2012 yılına kadar 

13


sistematik bir çalışma yürütmüş, bu alandaki temel literatürün Türkiye’ye aktarılmasına 

katkıda bulunmuş, yasama sürecine etkin bir biçimde hazırlanmış ve görüşlerini 

her fırsatta kamunun farklı kesimleriyle paylaşmış, karar alıcıları uluslararası insan 

hakları taahhütlerine uymaya zorlamıştır. Ne yazık ki, kurumun kurucu yasası insan 

hakları örgütlerinin beklentilerini ve gösterdikleri çabaları karşılayacak bir biçimde 

hazırlanmamış ve Paris Prensipleri açısından tam bir uygunluk sağlanamamıştır. Paris 

Prensipleri, ulusal insan hakları kurumları için normatif standartları belirleyen temel 

kaynaktır. 1991 yılında Paris’te yapılan uluslararası bir çalıştayda ulusal insan hakları 

kurumları tarafından kabul edilen bu ilkeler bu alandaki çalışmalarla ilgili ciddi uluslararası 

işbirliği ve ulusal insan hakları kurumlarının standartlaştırılmasında başlangıç 

noktası oluşturmaktadır. Hem Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu hem de 

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu daha sonra bu ilkeleri kabul etmiştir. Paris Prensipleri 

genel ve geniş bir içeriğe sahiptir. Türüne ya da yapısına bakılmaksızın tüm ulusal 

insan hakları kurumları için geçerli olan bu ilkeler ulusal kurumların ülke Anayasası 

ya da kurumun rolünü ve yetkilerini açıkça tanımlayan bir yasa esasında kurulmasını 

ve görevlerini olabildiğince geniş tutulmasını öngörmektedir. İnsan hakları örgütleri 

olarak bizlerin temel bakış açısı Paris Prensipleri’ni şekli olarak kabul etmek değil; 

ete kemiğe büründürerek gerçek içeriğin operasyonel hayata geçirilmesine yöneliktir. 

Türkiye, insan haklarının korunması, geliştirilmesi ve hak ihlalinin önlenmesi bakımından 

henüz yeterli bir anlayışa ve donanıma sahip bir ülke değildir. Temel, sistemik 

ve yapısal insan hakları sorunları olan Türkiye’nin, insan haklarına saygılı, onurlu 

bir yaşamı herkes için mümkün kılan bir çizgide ilerleyebilmesini sağlamak, güçlü 

bir insan hakları sivil toplumunun yanı sıra; bağımsız, etki gücü yüksek ve herkes 

tarafından meşruluğu güvence altına alınış bir insan hakları kurumsal yapısının mecburiyetini 

de gerektirmektedir. Türkiye aynı zamanda uzun süreli bir çatışma ortamından 

çıkmaya çalışmaktadır. Türkiye halkının bu yöndeki beklentisi ve talebi giderek 

artmaktadır. İnsan hakları ulusal kurumlarının hangi formatta kurulmuş olurlarsa 

olsunlar, bu beklentinin karşılanmasında önemli rolleri bulunmaktadır. Bu rol şimdi 

bugünün Türkiye’sinde daha da önemli bir hale gelmiştir. 

Seçimlerden hemen önce Diyarbakır’da bir siyasi partinin mitingi esnasında patlayan 

bombalar sonucunda 4 vatandaşımız öldü, yüzlercesi yaralandı. Hafta başında, seçimlerin 

hemen ardından Diyarbakır’da gerçekleştirilen ve ölümle sonuçlanan eylemler 

Türkiye’nin bu geçiş sürecindeki risklerine işaret etmektedir. Yetki alanları içerisinde 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun kendi birliğini benimsemesi, insan haklarının korunması 

ve geliştirilmesiyle çatışma yöntemi ve barış inşası arasındaki temel bağlantıyı 

kurması, insan hakları standartlarının onarıcı adaletin ve hukukun üstünlüğü pren- 

14


siplerinin hayata geçmesi için harekete geçirilmesi pozitif barışın egemen ve sürdürülebilir 

kılınmasında öncelik oluşturmaktadır. 

2003 yılında imzaya açılan ve ülkemiz tarafından 14 Eylül 2005 tarihinde imzalanan 

Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Ek Protokol (OPCAT) 5 Temmuz 2011 tarihli 

Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Ulusal önleme mekanizmalarının 

oluşumu ve etkili çalışmalar yürütebilmeleri adına Türkiye’deki insan hakları hareketi 

derinlikli çalışmalar yürütüp, bunları kamuoyuyla paylaşsa da devlet tarafında 

bunların yansımasını izleyemiyoruz. Oysaki Türkiye’de son derece köklü, güçlü ve 

birikimleri insan hakları hareketi mevcuttur. Bu hareket giderek çoğulculaşmakta, 

farklı grupların insan hakları mücadelesini de içine katmaktadır. Türkiye İnsan Hakları 

Kurumu’nun bu birikimi ve gücü tanıması, onun bağımsızlığına dokunmadan 

işbirliği olanaklarını geliştirmesi, deneyimlerinden faydalanması ve tavsiyelerine değer 

vermesi kurumun kendini etkili kılmasının, Paris Prensipleri’yle daha uyumlu 

ve kapsayıcı bir yapıya dönüşmesinin, meşruiyetini güçlendirmesinin ön koşullarını 

oluşturmaktadır. Bunlar gerçekleşmez, olanaksız talepler değildir. Yeter ki insan haklarının 

korunması ve geliştirilmesi hedefinde ortaklaşabilelim. Bu toplantının hepimiz 

açısından faydalı sonuçlar üretmesini diliyor, hepinizi saygıyla selamlıyorum. 

Afarin SHAHIDZADE BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ulusal Kurumlar ve 

Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yardımcısı 

Dilim sınırlı olduğu için izninizle İngilizce konuşmak istiyorum. Ekselansları, sayın 

temsilciler, sayın hanımefendiler, beyefendiler, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek 

Komiserliği adına Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na davetinizden dolayı teşekkür 

etmek isterim. Bu ulusal insan hakları kurumlarının toplantısına katılmak, bizim 

için büyük bir şeref, bu iki gün boyunca bu güzide toplulukla birlikte burada olmak 

büyük bir onur bizler için. Bütün dünyadan gelen insan hakları kurumu temsilcileri 

burada toplanmış bulunuyorlar. Dünya İnsan Hakları Konferansı, Viyana’da 1993 yılında 

toplandıktan sonra büyük bir deklarasyon yayınlamıştı ve bu deklarasyon Paris 

Prensipleri’nin temelini oluşturmuştur. Şuan bütün dünyada 118 tane insan hakları 

kurumu kurulmuştur. 

Belki tekrar olacak; ama yine de şunun altını çizmek isterim; Paris Prensipleri, Birleşmiş 

Milletler Genel Kurulu tarafından Viyana’da 1993 yılında kabul edilmiştir ve bu 

kurumların görevlerini etkili ve verimli bir şekilde sürdürebilmeleri için insan hakları 

kurumları devlet kurumlarından ve sivil toplumdan tamamen bağımsız olmalıdırlar. 

Ulusal insan hakları kurumları ülkelerinin anayasasının içinde yer bulmalıdır ve onların 

bağımsız ve şeffaf bir şekilde bağımsız çalışması garanti altına alınmalıdır. 

15


Paris Prensipleri’ne göre bu kurumlar aynı zamanda yeterli insan kaynaklarına da 

sahip olmalıdır. Ancak bu zamanda böyle bir durumda insan haklarını sürdürebilirler 

ve bölgesel ve uluslararası insan hakları mekanizmalarıyla etkileşim içine girerek 

birlikte çalışabilirler. Kendi ülkelerindeki eksiklikleri böylece dile getirebilirler ve ayrıca 

bu mekanizmaların ulusal düzeyde formüle ettiği çözümleri de uygulayabilirler. 

Ulusal insan hakları kurumları, uluslararası insan hakları enstrümanlarını imzalamış 

ve kabul etmiş olmalıdırlar. Böylece kendi ülkelerindeki politikaların ve yasaların bu 

uluslararası yükümlülüklere uyumlu olmasını sağlayabilirler. 

İnsan hakları kurumları kendi ülkelerindeki insan hakları ihlallerini yakından izlemeliler. 

Hem kamuoyunu hem de yetkilileri bu konuda uyarmalıdırlar. Burada hakların 

gerçekleşmesi için görevlerini sürdürmelidirler. Hanımefendiler, beyefendiler, 

insan haklarının kurulması, geliştirilmesi konusunda ulusal insan hakları kurumları 

güçlü insan hakları koruma sistemlerinin merkezi yetkilileridir. Toplumların içinde 

hükümetleri, parlamentoları, değişik devlet kurumlarını ve sivil toplum kuruluşlarını, 

uluslararası insan hakları sistemlerini birbirine bağlayan bir köprü, bir bağ rolünü 

oynamaktadırlar. Hukukun üstünlüğünü ve adaletin iyi çalışmasını sağlamalıdırlar. 

İnsan hakları kurumları polis gibi güvenlik kurumlarının, gözaltı ve cezaevi kurumlarının 

denetlenmesi için yetkilere sahiptirler. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek 

Komiserliği işte bütün insan haklarının korunması ve yerleştirilmesi için çalışmaktadır. 

Uluslararası normlarının tutarlı bir şekilde ülke içi normlarına ve uygulamalarına 

yansıtılmasını öngörmektedirler. Hanımefendiler, beyefendiler, insan haklarının 

korunması ve geliştirilmesi en başta devletin bir yükümlülüğü ve görevidir. Burada 

ulusal insan hakları kurumları bu önemli çalışmada devlete yardım etmelidirler. Bu 

açıdan ulusal insan hakları kurumları diğer ülke içi aktörlerle aynı amaç için çalışan 

paydaşlarla birlikte çalışmalıdırlar. Hükümet organları, parlamentolar, sivil toplum 

örgütleri, diğer uzmanlaşmış gruplar, kamu denetçiliği kurumu (ombudsman) gibi, 

kurumlarla birlikte çalışmalıdırlar. Ulusal insan hakları kurumu ve ombudsman ofisi 

yakın bir işbirliği içinde çalışarak her ikisine getirilen haksızlıkları çözmeye çalışmalıdırlar. 

Halka hizmet ederken, halkın haklarını savunurken bilgi paylaşımı yapmalıdırlar 

ve kendilerine yapılan başvuruları izlemeleri gerekmektedir. Uluslararası toplum 

giderek artan bir şekilde insan hakları kurumlarının önemini, görevini daha iyi anlamaktadırlar. 

Ve ulusal düzeyde uluslararası insan hakları kurallarının uygulanması 

için bu kurumlar çok önemlidir. Özellikle prosedürler ve ulusal insan hakları kurumlarının 

katılmalarıyla insan hakları dönemsel olarak, periyodik olarak, uluslararası 

olarak da incelenmektedir. Ayrıca, Avrupa İşkencenin Önlenmesi Sözleşmesi’yle ilgili 

maddeler ve engelli haklarıyla ilgili sözleşmelerin izlenmesi ve Paris Prensipleri bağlamında 

bunlar izlenerek ulusal düzeyde uygulanmaları denetim altına alınmalıdır. 

16


Burada, insan hakları kurumları uluslararası kuruma akreditasyon için başvuruyorlar. 

Burada bir Akreditasyon Alt Komitesi var. Bu bir gözden geçirme mekanizmasıdır ve 

ulusal insan hakları kurumlarını denetlemektedir. Akreditasyon kurumu sonucunda 

Paris Prensipleri’nin daha iyi uygulanması garanti edilmektedir. Sadece hukuki açıdan 

değil; ama insan hakları kurumunun etkili olması açısından bu çok önemlidir. Aynı 

zamanda ulusal paydaşlar ve hükümet dışı örgütlerle işbirliği çok önemli. Buradaki 

sürecin katılımcı, canlı ve transparan olması gerekir. Burada tabii ki daha odaklı, daha 

eyleme dönük, daha belli sürelerde tamamlanması gereken prensiplerdir bunlar ve 

özellikle de prensiplerin uygulanması burada en önemli noktadır. 

Sonuç olarak hanımefendiler, beyefendiler, Birleşmiş Milleler İnsan Hakları Yüksek 

Komiserliği’nin insan hakları kurumlarına teknik yardım etmek için, yardım sunmak 

için hazır olduğunu söylemek isterim. Mevzuatını inceleyerek Paris Prensipleri’ne 

uyumlarını denetlemeye hazırdır. Teknik işbirliği programlarımız var. Özellikle yeni 

kurulan insan hakları kurumları ile onların gücünü ve kapasitelerini artırabilmeleri 

ve üstlendikleri görevi etkili bir şekilde yapabilmeleri için teknik yardıma her zaman 

hazırız. Dikkatiniz için teşekkür ederim. 

Bülent ARINÇ Başbakan Yardımcısı 

Saygıdeğer konuklar, hanımefendiler, beyefendiler, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nca 

düzenlenen uluslararası konferansa hoş geldiniz. Sizleri, saygı ile selamlayarak 

konuşmama başlamak istiyorum. 

Değerli katılımcılar, insan hakları insanın insan olması sebebiyle elde ettiği, onun tüm 

yönleriyle kişiliğini ve değerini korumayı ve geliştirmeyi amaçlayan evrensel ilke ve 

kurallar bütünüdür. İnsan onurunu güvenceye alan hak ve özgürlükler için yürütülen 

mücadeleler çok köklü bir geçmişe dayanmaktadır. Tarihin birçok döneminde insan 

hak ve hürriyetlerine yönelik tehdit ve tehlikeler büyük sosyal hareketlenmelere sebep 

olmuş, insan hakları alanı daimi bir gelişme seyri izlemiştir. Kişisel ve siyasal haklardan 

oluşan birinci kuşak hakları, 20. yüzyılın ortalarına doğru gelişen ekonomik, sosyal ve 

kültürel hakları ifade eden ikinci kuşak haklar izlemiş, küreselleşme ve bilgi çağı ise 

çevre hakkı gibi birey-devlet ilişkilerini aşar nitelikteki üçüncü kuşak hakları beraberinde 

getirmiştir. Bu süreçler yeni hak konularının ortaya çıkmasının yanı sıra mevcut 

hakların yeniden tanımlandığı ve yorumlandığı aşamalar olarak değerlendirilebilir. 

İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi bütün dünyada insanlığın ortak ülküsüdür. 

Bilim ve teknolojiyle toplumsal ve bireysel alanlardaki gelişmeler, insan hakları 

kavramını yerel ve evrensel düzeyde tekrar gündemin üst sıralarına oturtmuştur. Bundan 

dolayı insan hakları konusu ulusal bir konu olmaktan çıkmış, uluslararası toplu- 

17


mun ve hukukun gündemindeki en önemli olgulardan biri haline gelmiştir. Hakların 

korunması amacıyla devletlerin iç hukuklarında oluşturdukları koruma mekanizmalarına 

Afrika, Amerika ve Avrupa’da olduğu gibi bölgesel ve Birleşmiş Milletler gibi 

daha geniş kapsamlı uluslararası örgütlenmeler bünyesindeki insan hakları koruma 

mekanizmaları da eklenmiştir. Birleşmiş Milletler bünyesinde yürütülen çalışmalar 

neticesinde, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin kabulünün arkasından insan 

haklarıyla ilgili birçok sözleşme hazırlanarak yürürlüğe konulmuştur. 

Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Avrupa 

Birliği dâhilindeki insan hakları yapılanmaları ülkemiz açısından da önem arz etmektedir. 

Bundan dolayı Türkiye, insan hakları alanındaki hemen hemen tüm Birleşmiş 

Milletler sözleşmelerine taraf durumdadır. Aynı şekilde başta Avrupa İnsan Hakları 

Sözleşmesi olmak üzere insan hakları alanındaki en önemli bölgesel koruma mekanizması 

olan ve ülkemizin de kurucu üyesi olduğu Avrupa Konseyi sözleşmelerine de 

taraf durumundayız. Dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşanan çatışma ve savaş gibi değişik 

faktörlerden kaynaklanan hak ihlalleri sebebiyle insan hakları konusu ülkelerin 

kendi iç meseleleri olmaktan çıkmış, uluslararası bir boyut kazanmıştır. Toplumun 

huzur ve dayanışması ile bireyin maddi ve manevi varlığının geliştirilmesinin insan 

haklarının korunmasına ve bu bilincin geliştirilmesine bağlı olduğu aşikârdır. 

Bu gerçekten hareketle, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi konusunun ilk 

planda devletlerin kendi sorumluluğunda olduğu ve uluslararası korumanın, ulusal 

korumaya göre ikinci planda ve onu tamamlayıcı nitelikte bulunduğu değerlendirilmeli, 

insan hakları konusunda iç hukuk mekanizmaları güçlendirilerek uluslararası işbirliği 

en üst seviyelere çıkarılmalıdır. İnsan haklarının hangi yöntem ve mekanizmalarla 

korunabileceği sorusu, insan haklarının içeriği kadar önem taşıyan başka bir olgudur. 

Yaşanan tecrübeler insan hakları teorisinde sağlanan gelişmelerin uygulamaya hızlı ve 

doğru bir biçimde yansıtılamadığını ve geleneksel güvence mekanizmalarının çoğu 

kez yetersiz kalabildiğini göstermiştir. Bu nedenle insan hakları alanında ulaşılan evrensel 

standartların muhtemel tehlikelere karşı korunabilmesi ve uygulamaya daha 

iyi yansıtılabilmesi amacıyla yeni mekanizmalar kurulması ve mevcutların da güçlendirilmesine 

yönelik çabalar önem kazanmıştır. İç hukuktaki temel düzenleme olan 

Anayasamızın ikinci maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin insan haklarına saygılı bir 

devlet olduğu ifade edilmiştir. Anayasamızın beşinci maddesinde ise kişinin temel 

hak ve hürriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette 

sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi 

varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmak, devletin temel amaç ve 

görevleri arasında sayılmıştır. 

18


Bu bilinçten hareketle, hükümetimizin iktidarda bulunduğu son 13 yıl içerisinde 

temel hak ve özgürlüklerin korunması, geliştirilmesi, demokratikleşme ve sivil toplumun 

güçlendirilmesiyle ilgili olarak önemli reformlar gerçekleştirilmiştir. Siyasi 

partilerin kapatılmasının zorlaştırılması, dernek kurma ve vakıf ların mülk edinmelerinin 

kolaylaştırılması gibi düzenlemelerle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne uygun 

olarak siyasal ve sosyal alandaki örgütlenme özgürlüğünün sınırları da geliştirilmiştir. 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve diğer insan hakları kuruluşlarınca ülkemize 

yöneltilen hak ihlallerine yönelik eleştiriler giderilmiştir. Bu bağlamda bir insanlık 

ayıbı olarak gördüğümüz işkenceye karşı “sıfır tolerans politikası” başarıyla hayata 

geçirilmiştir. Polis merkezleri ve jandarma karakolları gerçek anlamda modernize edilerek 

şeffaf hale dönüştürülmüştür. Bütün nezarethaneler uluslararası insan hakları 

standartlarına uygun hale getirilmiştir. Şüpheli ve sanık hakları güçlendirilmiş, gözaltı 

koşulları iyileştirilmiştir. Ölüm cezası mevzuatımızdan tamamen çıkartılmış, yaşam 

hakkı ihlallerinin etkin bir şekilde soruşturulmasının önü açılmıştır. Şiddetle tehdit 

içermeyen düşüncelerin özgürce ifade edilebilmesinin önündeki yasal engeller ortadan 

kaldırılmıştır. Hesap verebilirlik ve şeffaf lığın bir gereği olarak bilgi edinme hakkı 

anayasal güvenceye kavuşturulmuş, Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur. 

Demokratikleşme, insan hakları ve hak arama araçları arasında doğrudan bir 

ilişki gözetilerek hukukun üstünlüğü ilkesi güçlendirilmiş, yeni bir hak arama imkânı 

olarak Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurunun yolu açılmıştır. Anayasa’da temel 

haklara ilişkin uluslararası sözleşmelerin iç hukuka üstünlüğü ilkesi getirilmiştir. 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına dayalı olarak yargılamanın yenilenmesiyle 

Yüksek Askeri Şura kararlarına yargı yolu açılmıştır. Devlet memurlarının idari 

yargıya başvuru hakları genişletilmiştir. Çocuklar ve engelliler gibi hassas guruplara 

yönelik önemli adımlar atılmış, çocuk hakları güçlendirilmiştir. Farklı dil ve lehçelerde 

yayın, eğitim ve dini konularda seçmeli derslere imkân tanınmıştır. Kadınlara 

yönelik pozitif ayrımcılık ilkesi anayasal dayanağa kavuşturulmuştur. Avrupa Konseyi 

bünyesinde hazırlanan Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve 

Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi’ni onaylayan ilk ülke Türkiye 

olmuştur. Hak arama özgürlüğünü güçlendirmek amacıyla ileri demokrasilerde mevcut 

olan Kamu Denetçiliği Kurumu(Ombudsmanlık) kurulmuştur. İnsan haklarının 

korunması ve geliştirilmesi konusunda çalışmalar yapmak üzere Türkiye İnsan Hakları 

Kurumu faaliyete geçirilmiş ve anılan kurum ulusal önleme mekanizması olarak 

da yetkilendirilmiştir. 

Bir kısmını yukarıda özetlemeye çalıştığım yapısal reformlarla bireyi merkeze alan, 

devletle toplum arasındaki kopukluğu gidermeye çalışan kalıcı politikalar üretilmiştir. 

Herkesin temel hak ve özgürlüklerden en geniş şekilde yararlanmasını sağlayacak 

düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Demokrasimizin güçlendirilmesi, insan hakları bi- 

19


lincinin geliştirilmesi, ihlallerin önlenmesi ve herkesin çağdaş yaşamın öngördüğü temel 

hak ve özgürlüklerden tam anlamıyla yararlanabilmesi için bugüne değin yapılan 

çalışmalarımız aynı hız ve kararlılıkla devam edecektir. İnsan hakları alanında yapılan 

reformların uygulamaya tam olarak yansıtılabilmesi, ülkemizde yaşayan bireylerin eşit 

bir şekilde tüm hak ve özgürlüklerden yararlanabilmesi bundan sonraki çalışmalarımızın 

da temel hedefi olacaktır. Özgürlük ve güvenlik arasındaki hassas denge dikkate 

alınarak insan hakları ve evrensel değerlerin geliştirilmesi noktasında yapılan tüm 

çalışmalar aynı zamanda demokrasiye de büyük bir ivme kazandıracaktır. 

Bu doğrultuda, Türkiye İnsan Hakları Kurumu tarafından eğitim ve bilinçlendirme 

faaliyetleri kapsamında gerçekleştirilen konferansı oldukça faydalı buluyor, dile getirilecek 

konuların ve tecrübe paylaşımlarının verimli olacağına da inanıyorum. 

Saygıdeğer konuklar, son cümlem olarak şunu ifade etmeliyim. Bu dönemde Başbakan 

Yardımcısı olarak Türkiye İnsan Hakları Kurumuyla ilişkilendirilmiştim. Şüphesiz 

2012 yılından bu yana kurumun yaptığı çok başarılı çalışmalar var. Bunlar belki 

zaman zaman paneller sırasında da sizleri bilgilendirmek amacıyla konuşulacaktır. 

Şüphesiz İnsan Hakları Kurumumuzun çağdaş bir kurum haline gelebilmesi, batı 

ülkelerinde olduğu gibi yeni bir yapısal reforma kavuşturulması amaçlanmıştır. Bir 

taraftan görevlendirildiğimiz konuların yerine getirilmesi, bir taraftan da gelişen şartlar 

içerisinde kurumun daha dinamik bir yapıya kavuşturulması için Sayın Başkanın 

ve Kurulun bizzat hazırladığı bir kanun tasarısı Bakanlar Kurulumuzda müzakere 

edilmişti. Fakat maalesef içine girdiğimiz seçim süreci sırasında bunu Genel Kurula 

sunmak ve kanunlaştırmak mümkün olmadı. Her şartlarıyla tamamlanmış olan bu 

tasarının şüphesiz yeni kurulacak hükümet tarafından süratle gündeme getirilmesini 

ve yeni yasama döneminde çıkarılacak ilk kanunlar içerisinde olmasını şahsen arzu 

ediyorum. Tasarımız içerisinde belki tartışmaya açılacak konular da vardır; ama bugünkü 

yapının biraz önce söylediğim özelliklere kavuşabilmesi için önemli adımlar 

atılmıştır. Ben hem İnsan Hakları Kurumumuzun Başkanını ve Kurul üyelerini hem 

çalışanlarını hem de önemli bir konuyu Türkiye’de müzakere etmek ve bu konuda 

bir bilinç meydana getirmek üzere ülkemize, İstanbul’a teşrif eden bütün saygıdeğer 

konukları saygıyla selamlıyor, hepinize başarılar diliyorum. 

20

I.OTURUM 

PARİS PRENSİPLERİ IŞIĞINDA 

FARKLI ULUSAL İNSAN 

HAKLARI KURUMLARI 

MODELLERİ (GÖREV, YETKİ, 

TEŞKİLATLANMA) 

Moderatör: Turgut TARHANLI Bilgi Üniversitesi 

Carmen COMAS-MATA MIRA İspanya Kamu Denetçiliği Kurumu Direktörü 

Melanie FIELD İngiltere Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu Kurumsal İlişkiler Direktörü 

Abdurrahman EREN Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kurul Üyesi 

21


Turgut TARHANLI Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi 

Sayın Bakan, ulusal insan hakları kurumları ve ombudsmanlarının Türkiye ve yurtdışından 

toplantıya katılan değerli temsilcileri, değerli katılımcılar hoş geldiniz. İlk 

oturumu açacağım. 

İlk oturum programda da gördüğünüz gibi aslında uluslararası deneyimlerin ve iyi 

uygulamaların paylaşılmasıyla ilgili bir oturum olacak. Dolayısıyla bu alana ilişkin olarak 

Britanya’dan, İspanya’dan ve Türkiye’den Türkiye Ulusal İnsan Hakları Kurumu 

üyesi konuşmacılarımız olacak. Süreyi dikkate alarak, çünkü ilk oturumun sonunda 

bir konuşmacımızın uçağa yetişmek üzere buradan ayrılması gerekiyor. Dolayısıyla 

onu dikkate alan bir konuşma düzeni içinde hızlı ilerlememiz gerekecek. Bu nedenle 

şimdiden tüm konuşmacılara teşekkür etmek isterim, gösterecekleri işbirliği için. Bir 

iki kısa noktaya temas ederek bu oturumu açmak istiyorum. Aslında bu toplantı bir 

insan haklarının korunması ve geliştirilmesi, daha doğrusu tanınması, korunması ve 

geliştirilmesiyle ilgili kısaca hukukta insan hakları hukuku başlığı altında “Human 

Rights Law” başlığı altında 1945 sonrası dünyada gelişen bir eksende ortaya çıkan 

ve son çeyrek yüzyılın önemli koruma mekanizmalarından birisi olan insan hakları 

ulusal kurumlarıyla ilgili. Tanıma, koruma ve geliştirme paradigmasının aslında 

özünde yatan kavram, güçlendirme kavramıdır. Yani İngilizcedeki “empowerment” 

kavramıdır. Dolayısıyla, bu kurumun bugün ve yarın tartışılacak teknik ayrıntıları, 

işleyişi, koruma usullerinin etkinliği ve açılış konuşmalarında temas edilen o hedef 

lere varılabilmesinin aslında gerçekleşmesi ve gerçekleşmesine sağlanacak katkı bir 

güçlendirme ve kısaca empowerment katkısıdır. Peki, biz neyi güçlendiriyoruz? İnsanı 

güçlendiriyoruz. Peki, insanı nasıl güçlendiriyoruz? Hukuktan yararlanması ile 

güçlendiriyoruz. Dolayısıyla bu tabii sadece hukukun alanı değil, hukuku etkili kılmaya 

yönelik yan ve işbirliği içindeki disiplinler arası bir çabanın da ürünü olmak 

zorunda – ki bunu takdir edersiniz. Dolayısıyla bu çerçevede, aslında güçlendirme 

kavramının hem ihlalin önlenmesi hem ihlal meydana gelmişse kişinin o ihlalin giderilmesiyle 

ilgili bağlantının nasıl bir güçlendirme hizmetinden yararlanacağıyla ilgili 

çabalar, hem de aynı zamanda henüz yeterince korunmamış haklarla ilgili olarak veya 

tartışma konusu olan meselelerle ilgili olarak yeni hak tanıma alanlarının açılmasıyla 

ilgili bir çabayı ifade edecektir. Dolayısıyla dinamik ve o ölçüde de uygulamanın takibini 

gerektiren bir misyon üstlendiğini ve bu anlamda da çok önemli bir işlev yerine 

getirdiğini bu kurumun ve bu kurumların benzerlerinin diğer ülkelerde herhalde altını 

çizmek gerekecek. 

Efendim, ben şimdi bu kısa temastan sonra hemen sözü konuşmacılara vermek istiyorum. 

İlk konuşmacımız Sayın Carmen Comas Mata Mira, İspanya Kamu Denetçiliği 

23


Kurumu üyesidir, temsilcisi olarak burada ve 2010 yılından beri de İspanya Ombudsmanlık 

Ofisi Yöneticisi olarak da görev yapmaktadır. Kendisinin bu alandaki tecrübesi 

uluslararası düzeyde de kurumunu temsil etmesi ve özellikle eşleştirme programları 

bağlamında bir çaba gerçekleştirmesi ve projeler yürütmesiyle de kendini göstermektedir. 

Bu, Avrupa Konseyi, Latin Amerika ülkeleri ve Akdeniz Ombudsmanları Birliği 

Platformunda da gösterdiği çabalarla kendini ifade eden bir tecrübeyi ifade ediyor. 

Öyle zannederim ki kendisinin değerli katkıları hazırun bakımından da önemli ipuçları 

ortaya koyacak ve yeni bir işbirliği düşüncesini güçlendirecektir. Sözü hemen 

Sayın Carmen Comas Mata Mira’ya bırakıyorum ve 20 dakika söz hakkı söz konusu. 

Buyurun. 

Carmen COMAS-MATA MIRA İspanya Kamu Denetçiliği Kurumu Direktörü 

Öncelikle Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na ve Sayın Başkanı Hikmet Tülen’e teşekkür 

ediyorum, benim kurumumu da davet ettikleri için, İspanya Kamu Denetçiliği 

Kurumu’nu davet ettikleri için. Bu güzel ülkede bulunmak büyük bir şeref. Geçen 

yıldan beri bir eşleştirme programında çalışıyoruz Türk Ombudsman Kurumuyla birlikte. 

İki dezavantajım ve bir avantajım var. Birincisi İngilizcem anadilim değil, bunu 

fark etmişsinizdir bile. Türkçe de konuşmuyorum. Ama avantaj şu ki slaytlarımda 

hem Türkçe hem de İngilizce yazıyor. Sanırım çoğunuz için anlaması kolay olacaktır. 

Günümüzde “ombudsman” dediğimiz kurum pek çok ülkede bulunuyor. Burada bu 

kurumun ne yaptığını ve ne kadar etkili olduğunu görebiliyoruz. Bu bir hukuki yapılanma. 

1900’lerin başından itibaren başlamış bir anlayış var olmuş ve neredeyse 

100 yıl boyunca göz ardı edilmiştir. Ama bunun birden bire canlandığını görüyoruz 

ve büyün dünyada siyasi sisteme katıldığını görüyoruz, birbirinden uzak ülkelerde 

bile bunun yeniden gündeme geldiğini görüyoruz. Bu bir moda değil, sadece modern 

toplumun ihtiyacına cevap verebilecek bir kurum. Bu kurum, hukukun üstünlüğünü 

ve demokratik bir toplumda insan haklarını güçlendirecek bir kurumdur. 

İspanya’da ombudsman hızlı bir şekilde (ortalama vatandaşın, özellikle ekonomik 

gücü olmayan insanların ne kadar haklarının ihlal edildiği görüldükten sonra) güç 

buldu. Burada gerçekten pek çok insan hakkı ihlal ediliyor. Tarihi geçmişe bakacak 

olursak ombudsmanlık kurumu, İsveç’te 1809 yılında Anayasa ile gündeme getirildi 

ve hükümetin üst düzey yöneticilerinin de katıldığı bir ombudsman kurumu dile getirildi. 

Ombudsmanlık kurumunu dile getiren kişi Osmanlı sultanının konuğu olarak 

İspanya’dan gelip Osmanlı’da bulunan bir kişi. Gerçekten ombudsman topluluğu ve 

kurumu anlayışının ilk kökenini orada görüyoruz. Yani şu an ombudsmanlık kurumuyla 

çok derin kökleri bulunan bir ülkede bulunuyoruz. 1952-1973 yılları arasında 

24


ombudsman kurumunun Danimarka, Fransa ve Birleşik Krallık’ta ortaya çıktığını görüyoruz. 

Neden? Çünkü idari yönetim, parlamento ve adalet mekanizmasının yeterli 

olmadığını sağlık, eğitim, ulaşım, güvenlik gibi halkın ihtiyaçlarına yeterli cevap vermediklerini 

gördüğümüz için ortaya çıktı. 

Ombudsmanlık kurumunda iki tür görüyoruz. Farklı Anayasaları görerek ülkenin 

farkı durumlarına bakarak iki tür de olduğunu söyleyebiliriz. Birinci ombudsman türünde 

bir yanda kötü yönetim, diğer tarafta vatandaşın haklarının korunması arasında 

ombudsmanlık kurulmuştu. Şimdi ikinci bir model var karşımızda. Bu modelin biraz 

daha gelişmiş şeklidir bu. Portekiz, İspanya ve Latin Amerika’daki ombudsmanlık bu 

yeni türdedir ve insan hakları konusuna odaklanmaktadır, sadece kötü yönetime değil. 

İspanya Ombudsmanındaki normatif gelişmelere bakalım. İspanyol Anayasası’nda 

Ombudsmanlık Kurumu ilk defa 1978 Anayasası’nda dile getirildi. İspanyol toplumu 

ve yeni liderleri o sırada sistemi değiştirmek istiyorlardı. 40 yıl süren bir diktatörlükten 

yeni bir demokrasiye geçiliyordu. Farklı siyasi güçler uzlaştılar, bir araya geldiler 

ve aralarında sosyal bir anlaşma yapıldı, yeni bir Anayasa hazırlandı, bu yeni Anayasa’da 

insan haklarının korunmasına öncelik veriliyordu. 

Anayasa’nın birinci maddesinde fevkalade geniş bir şekilde temel hak ve özgürlükler 

dile getirildi. Demokratik bir garanti sistemi iki ayağa dayandırılarak yapıldı. Bir 

tarafta yargı makamının, diğer tarafta yargının dışında Ombudsmanın getirebileceği 

garantiler vardı. Burada Ombudsman vatandaşların haklarını, özellikle idare ile daima 

hassas ilişkileri olan toplumun ilişkilerini, haklarını korumak için vardı. 

İspanya Anayasası’nın 54. maddesi İspanyol tarihinde, hukuk tarihinde ilk defa Ombudsmana 

yer vermektedir. “Bu parlamentonun yüksek komiseridir” şeklinde ifade 

edilir. Ombudsmanın görevi ve insan haklarının korunması ve yayılması için organik 

bir yasaya sahiptir. 1981 Anayasası Ombudsmanlık Kurumu’nun organik kanununu 

ifade eder. Daha sonra 1985’te bu kanun geliştirilmiştir. 2009 yılında ise Ombudsman 

ulusal işkenceyi önleme mekanizmasının da önemli bir merkezi olarak dile getirilmiştir. 

İnsani ve maddi kaynaklara sahip Ombudsmanlık Kurumu, hem insan haklarının 

korunması hem de işkence ve kötü muamelenin önlenmesi konularında görevlere sahiptir. 

Ombudsmanla birlikte iş yapan Komitemiz var. Ayrıca Eğitim Komitemiz var. 

2012 yılında bu ulusal önleme mekanizması görevi Ombudsman’a verilmiştir. Yönetim 

kurulunda Ombudsman’ın görevi belirtilmiştir. Şikâyetler karşısında kurum’un 

bir disipliner bir de ekonomik rejimi vardır. Bunu üyeleri uygularlar. Başka kanunlar 

da var. Ombudsman’a daha fazla yetki veren ve aktif bir şekilde mahkemelerin 

önünde savunma yapabilmesi için yapılan çalışmalar var. Habeas Corpus işlemlerini 

düzenleyen bir organik kanunumuz var. Ombudsman Kurumu, habeas corpus prose- 

25


dürlerini başlatmaya da yetkilidir. Ombudsman Kurumu’nun özellikleri nelerdir? Bütün 

özelliklerin, organizasyon açısından bu Kurum’un yasama organından bağımsız 

olduğunu görüyoruz, yasama organından tamamen bağımsızdır. Çünkü Ombudsman 

parlamentonun beşte üçünün oyu ile seçilmektedir. Ombudsman’ın çalışma süresi 

beş yıldır. Hâlbuki yasama organının görev süresi dört yıldır; ama Ombudsman yasama 

organından tamamen bağımsızdır, parlamentonun yüksek komiseridir. Böylece 

özellikle Anayasa’ya aykırı olan olayları incelemek üzere kurulmuş bir kurumdur. 

Vatandaşlar da yeni bir yasanın yetersiz olduğunu düşündüklerinde Ombudsman’a 

başvurabilirler ve Ombudsman, bunun anayasal olup olmadığına karar verebilir. Tabii 

kararlar fevkalade dikkatli ve temkinli bir şekilde ele alınır. 30 yıllık geçmişinde başvuruların 

sadece bir kısmı kabul edilmiştir. Evet, Ombudsman tamamen parlamentodan 

bağımsızdır demiştim. Bu güçlü bir demokrasinin kanıtıdır ve bazı diğer ülkelerde de 

bunun böyle olduğunu görüyoruz. Ombudsman aynı zamanda yürütmeden de tamamen 

bağımsızdır ve yürütmenin yetkisiz kaldığı durumlarda, şikâyetlerde de bu konuyu 

ele alır. Buradaki bu bağımsızlık özellikle kamu yöneticilerinin Ombudsman’la 

işbirliği yapmasını öngörmektedir. Anayasa’nın 502. maddesinde bu dile getirilmiştir 

ve herhangi bir ihlalde cezalandırma da Ombudsman tarafından yapılmaktadır. Burada 

işbirliği deyince ne demek istiyoruz? Ombudsman’ın kararlarını takip etmek değil kasıt. 

O zaman bir mahkeme görevi olacaktır. İşbirliği dediğimizde burada gerekli bilgiyi zamanında 

sağlayabilmek çok önemli bir faktördür. Bunları zaten söyledim. 

Bağdaşmazlıkların bulunduğu yerlerdeki alanlar, yetki alanları. Evet, yetki alanı nedir? 

Bir defa ulusal toprakların tamamında bulunan merkezi, ulusal, otonom, yerel ve 

periferide bulunan bütün idareler ve kamu hukukuna tabi diğer kurumlar üzerinde 

yetkisi vardır. Bir de bölgesel parlamentolarla da ortak çalışmalar yapar. Son dönemde 

mesela hastanelerin acil bölümleriyle ilgili hazırlamış bir raporla ilgili ombudsmanlık 

çalışması yapıldı. 

Görev alanında çalışmalara nasıl başlıyoruz? İnceleme nasıl başlatılıyor? Önce vatandaşların 

başvurması ile başlar. Yabancı ya da İspanyol vatandaşı olan bir kişi Ombudsman’a 

başvurarak şikâyet başvurusunda bulunabilir ve ilgili tarafın isteği üzerine 

şikâyet ele alınır. Nelere ihtiyaç vardır, böyle bir inceleme için? Bir defa buradaki şikâyetin 

sahibinin (başvuru sahibi), olayları açıklaması, başvurunun nedenlerini açıkça 

belirtmesi gerekir. Burada köken, azınlık, cinsiyet, hukukî ehliyetsizlik gibi konularda 

Ombudsman Kurumu’na başvuruda bulunabilir vatandaşlar. İdareler, kendi yetkilerine 

giren konularda Ombudsman’a başvuruda bulunamaz. Bilgi almak için biz mutlaka 

yetkili makamlardan bilgi talep ederiz. Bu şikâyetle ilgili yetkili makamlardan 

bilgi talep ederiz. Bilgi gelmediği takdirde savcılık makamına başvurarak durumu in- 

26


celemeye açarız. Biz, halkın içinde bir kurumuz. Ofisimizin içinde kapalı duvarların 

arkasında değiliz, vatandaşla yan yanayız, iç içeyiz. 

Ombudsman ne gibi kararlar verebilir? Buradaki önemli olan şey; bir tarafta yetkili 

otoriter makam var, diğer tarafta da vatandaş var. Burada biz tavsiye kararları veririz 

sadece. Topluma tavsiye kararı verebiliriz ve bir ay içinde ilgili yetkili makamın mutlaka 

bizim yazdığımız rapora cevap vermesi gerekir. Hukuki sorumluluklarını hatırlatırız, 

kendilerine uyarılar yaparız ve bir ay içinde mutlaka cevap vermeleri gerekir. 

Burada belli bir idari eylemin ve somut bir olaydaki bir idari eylemin değiştirilmesi 

talebinde bulunabiliriz. Ayrıca yetkili makamlara, hukuki sorumluluklarına uymadıklarını 

işaret ederiz. Özellikle somut vakıadaki yapılan ihlali gösteririz ve tabii ki 

şikâyeti de aynen yetkili makamlara, şikâyet edilen tarafa gösteririz. 

Parlamento’ya yıllık raporlar sunarız. Ombudsman Kurumu, parlamentoya yıllık özel 

raporlar sunar. Buradaki bu raporlarda, yapılan başvurular, başvuruların hangileri 

kabul edilmedi vs. yazar. Ayrıca kabul edilenlerdeki sunduğumuz tavsiye kararları 

ve bizim çalışmamıza uyum sağlamayan kurumların da isimlerini veririz. Benim kurumumda, 

benim ülkemde her şey şeffaf olur, her şey transparandır, her şeyi web 

sitemizde ilan ederiz. Tabii ki şeffaf lık çok önemli ve önlem alma bağlamında parlamentonun 

da katkısı açıkça belirtilir. Bir yılın sonunda bir önceki yıla ilişkin özel 

rapor sunulur parlamentoya ve ayrıca ekranda gördüğünüz web sitemizde de bu yıllık 

raporları da yayınlarız. Parlamentoya olduğu gibi Birleşmiş Milletler İşkenceyi Önleme 

Komitesi’ne de raporumuzu sunarız. Ama oradaki rapor farklıdır. Orada özellikle 

ziyaret ettiğimiz gözaltı ve nezarethanelerin, tutuklu ve hükümlülerin bulunduğu 

yerlerin ziyaret edilmesinden sonra yazılan bir rapordur ve özgürlüklerinden yoksun 

bırakılan insanların tutulduğu yerlerdeki ziyaretlerin sonuçları sunulur Birleşmiş Milletler’e. 

Ayrıca bunların dışında insan kaçakçılığıyla ilgili yaptığımız çalışma fevkalade 

yararlı sonuçlar vermiştir. Son olarak ülkedeki cezaevlerinin kontrolleri, özgürlüğünden 

yoksun bırakılan kişilerin tutulduğu yerlerin incelenmesi konusunda yapılan çalışmalarımız 

olumlu etkiler yaratmıştır. Sanırım zamanımı tamamladım. Dikkatinize 

teşekkür ederim. Evet, teşekkür ederim. 

Turgut TARHANLI 

Sayın Carmen Comas Mata Mira’ya çok teşekkür ediyorum. Sanıyorum önemli, aslında 

ışık tutucu bazı sonuçlar var ve bu oturum farklı deneyimlerin paylaşılması 

üzerine inşa edildiği için ben kısaca moderatörlük görevimin de bir gereği olarak 

bunlara temas ederek ikinci konuşmacıya geçmek isterim. Sanıyorum bu noktada 

önemli olan daha aktif bir ombudsmanlık veyahut insan hakları kurumu da bundan 

27


dersler çıkarabilir elbette; ama Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu bağlamında da 

düşünebiliriz. 

Açılış konuşmaları sırasında Sayın Shahidzadeh Birleşmiş Milletler adına yaptığı konuşmada 

iki temel meseleye dikkat çekmişti. İlk olarak İngilizce’de “action oriented” 

yani eylem odaklılık, ikincisi “effectiveness in the ground” terimlerini kullanmıştı, 

yani sahadaki etkililik meselesini. Saha ne demek? İnsan ilişkileri, birey-idare ilişkileri, 

toplum-devlet ilişkileri. Dolayısıyla dikey ya da yatay ilişkilerde ya da diegonal 

ilişkilerde devletin temsilcileri aracılığıyla toplumda kurduğu ilişkilerde etkililik meselesi. 

Ne anlamda etkililik? Güçlendirme (empowerment) anlamında etkililik. Yani 

hakların korunması anlamında etkililik. 

İspanya örneğinde Sayın Mira’nın altını çizdiği meseledeki uyarı, tavsiyeler, zannediyorum 

Türkiye’de de Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun açılış konuşmalarında Sayın 

Bakan ve Sayın Başkan temas ettiler, bir yeni yasal düzenlemeyle yapılanması söz 

konusu. Bu noktada tabii Paris Prensipleri’ne daha sıkı ve paralel bir uyum sağlanacağını 

tahmin ediyorum. Öte yandan, bu anlamda bir etkililiğin de gerçekleştirilmesi 

çok önemli. 

Bu konunun içinde olan bir öğretim üyesi olarak yani yaklaşık 2000’li yılların başlarından 

itibaren Türkiye’de insan hakları eğitimi içerisinde çok farklı kesimlerden 

Yargıtay’dan başlayarak, en alt derecede mahkemeler ve diğer Bakanlıklarla da çalışmış 

bir kişi olarak çok önemli çabalar olduğunu görüyorum, biliyorum; fakat sanıyorum 

Türkiye açısından önemli bir zafiyet konusu. İngilizce’de “follow up” denen 

sonrasındaki izleme ve etki değerlendirme meseleleridir. Bunların da yapılabilmesi 

yani “impact practices” denen etki ölçümü, etki değerlendirmesi ve sonraki takip meselesidir. 

Bunun elbette kurumlar arasındaki, organlar arasındaki kuvvetler ayrılığı, 

erkler ayrılığı ilkesini zedelemesi söz konusu olamaz. Buna uygun bir anlayış içinde 

gerçekleştirilmelidir ve bu gibi özerk yapıların da bu anlamda zaten güvenilirliği hem 

toplum hem devlet arasında bir geçişi ve iletişimi sağlayan yapılar olarak katkısının 

büyük olacağını düşünüyorum, Türkiye’nin geleceği açısından da. 

Hemen ikinci konuşmacımıza geçeceğiz. Kendisi Britanya’dan Sayın Melanie Field. 

İngiltere Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu’nun Strateji ve Politika Direktörü olarak 

görev yapıyor. Aynı zamanda Kurumsal İlişkiler Müdürlüğü görevini de aynı kurum 

bünyesinde yürüttü. Bundan önce de Eşitlik Ofisi Direktör Yardımcısı olarak özellikle 

Evlilik Kanunu ki bu eşcinsel evliliği konusunda bir çabaydı, Eşitlik Kanunu ve Ayrımcılık 

Kanunu’na ilişkin önemli katkıları oldu Britanya’da. Sözü hemen kendisine 

veriyorum. Buyurunuz. 

28


Melanie FIELD İngiltere Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu Kurumsal İlişkiler Direktörü 

Çok teşekkür ederim. Burada bulunmaktan çok mutluyum ve Türkçem çok az, onun 

için de çok üzgünüm. Evet, bir slayt sunumu hazırlamıştım; ama hem zaman hem de 

benim teknik becerilerim buna fazla kalkışmamamı gerektiriyor. Onun için ben konuşmamı 

metinden yapacağım ve kısa konuşmaya çalışacağım. Çünkü vaktimiz azalıyor. 

Ben size benim çalıştığım yer olan Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu’ndan bahsedeceğim. 

Bu Kurum’un geçmişi, yapısı ve yaptığı işler, diğer kişilerle nasıl çalışıyoruz ve 

bizi ne etkin hale getiriyor ve bu etkinliği neler daha artırıyor? Aslında bugün burada 

olmak çok heyecan verici bir fırsat. O kadar farklı insan, çok farklı ülkelerden geliyor; 

ama hepimizin yapmaya çalıştığı çok farklı ulusal çerçevelerde aslında aynı şey. İngiltere’de 

bence biz çok şanslıyız. Çünkü çok uzun ve onurlu bir geçmişi var ülkemizin, 

temel hakların korunması ve geliştirilmesi konusunda. Ama bu demek değildir ki, 

biz hiçbir zorlukla karşılaşmıyoruz bu alanda. Zorlu geçen ekonomik dönemlerde ki 

dünyamız böyle bir dönemin içinden geçiyor, o zaman bu temel haklar, giderek önemini 

artırıyor. Onun için ben de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 14. maddesini 

vurgulamak istiyorum, bu temel hakların evrenselliğinden bahseden bir maddedir. 

Dolayısıyla zor zamanlarda toplumdaki en fazla, en zayıf, en kırılgan gruplar konusunda 

biz çok dikkatli ve çok kapsayıcı olmalıyız. Sanırım hepimiz farklı bir yolculuğa 

çıktık; ama hedefimiz aynı, aynı yere varmaya çalışıyoruz. 

İnsan Hakları Komisyonu 2007 tarihinde oluşturuldu. İngiltere Eşitlik ve İnsan Hakları 

Komisyonu olarak İskoçya İnsan Hakları Komisyonu’ndaki meslektaşlarımızla 

paylaşımlarda bulunuyoruz. İngiltere aslında çok kimseye benzemeyen bir ülke. Bizde 

üç tane ulusal insan hakkı kurumu var ve yasalara göre hep beraber ve çok yakın 

bir işbirliği içinde olmamız gerekiyor. Evet, bu Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu 

2009 yılında özel bir statüye kavuştu ve bu statüden dolayı biz de çok gururluyuz. Bir 

statüyle kurulduk yani biliyorsunuz, İngiltere’de bir yazılı anayasamız yok. 2006 tarihli 

Eşitlik Yasası ile oluşturulduk ve bazı statüter görevlerimiz var. Bunların arasında 

eşitlik ve fırsat eşitliğini geliştirmemiz gerekiyor. Yaş, özürlülük, cinsiyet, dini inanç, 

cinsel yönelim ve kadın-erkek eşitliği konuları gibi geniş bir yelpazemiz var. Aynı zamanda 

bizim rollerimizden bir tanesi de insan haklarının korunması ve geliştirilmesi. 

Biraz da yapımızdan bahsedeyim. Bizim Kurumumuz komiserler tarafından yönetiliyor. 

10 ila 15 arası, komiser sayımız. Onlar tabii tam zamanlı çalışmıyorlar, yarı 

zamanlı çalışıyorlar ve hükümetteki ilgili Bakanlık tarafından atanıyorlar. Bağımsızlığı 

sağlayabilmek amacıyla bu kişilerin yani bütün kamu kurumlarındaki görevlilerin 

atanması İngiltere’de bağımsız bir kurum tarafından yani kamu atamaları için devlet 

komiseri dediğimiz bir grup tarafından yapılır. Yani sürecin tamamen yeteneklere da- 

29


yalı bir atama olmasına çalışılır. Herkes bu atamalarda yarışa girebilir; ama sürecin son 

derece şeffaf olması da sağlanır. İlgili statümüz bütün bu komisyonların ve komiserlerin 

eşitlik, çeşitlilik ve insan hakları konusunda deneyim ve bilgi sahibi olmalarını gerektiriyor. 

Yani kendi Kurumumuz içinde çoğulculuğun vurgulanmasına çalışıyoruz. 

Mesela komiserlerimizden bir tanesi engelli bir kişi ve İngiltere’nin genelinde Galler 

ve İskoçya konusunda bilgi sahibi olan bir Komiserimiz de var. 

Şimdi insan hakları konusundaki görevlerimize gelelim. Statüden gelen görevlerimiz 

var. Bu da insan haklarının öneminin vurgulanması, iyi uygulamaların teşvik edilmesi, 

insan hakları konusunda ve insan haklarının korunması, anlaşılması konusunda 

bir bilinç yaratmak ve kamu kurumlarının İnsan Hakları Yasası’nın 6. maddesine 

uyumlu davranmalarını sağlamak. Bu madde bir kamu kurumunun sözleşme haklarıyla 

aykırılık arz eden bir davranışta bulunmasını yasaklıyor. Kuruluş yasamızda da 

özel hükümler var. Bu sayede bağımsızlığımız sağlanmış durumda. Bir Devlet Bakanı 

tarafından temsil ediliyoruz. Yasamızda bu Bakan hiçbir şekilde Kurum’un günlük 

işlerine müdahale edemez deniliyor ve bu Bakanın yeterli kaynakları sağlaması gerekiyor 

ki bizler kanundan gelen görevlerimizi etkili bir şekilde yerine getirebilelim. Şöyle 

atlaya atlaya gidiyorum, özür diliyorum bunun için. 

Şimdi Komiserler Kurulu kuruldu. Komisyonumuzun stratejik yönlendirmesini yapan 

ve günlük çalışmalarımızı yürüten de bir görevlimiz var. Hâlihazırda üç tane 

stratejik önceliğimiz var. Bunların ilki adalet ve fırsat eşitliğini İngiltere’nin geleceğe 

yönelik ekonomisinde sağlamak. İkincisi, kamu hizmetlerine adil erişimin sağlanması 

ve hizmetlerin sağlanması, insan onuruna saygı gösterilmesi. Üçüncü ilkemiz ise 

insanların güvenliğinin dikkate alınması ve bunların korunması. Bu üç önceliği her 

zaman dikkate alıyoruz ve bunu geliştirici projeleri uyguluyoruz. Hâlihazırda stratejik 

planımızı yeniden gözden geçiriyoruz. Nisan 2016’da başlayacak yeni bir stratejik planımız 

olacak ve orada bu önceliklerimiz değişebilir. Ancak yeni stratejik planı tespit 

edecek önemli bir konu da bizim başka bir görevimizle ilgili. O da toplumda eşitlik 

ve insan hakları konusunda gözlenen ilerlemeler. Bu tabii bizim rolümüzün önemli 

bir parçası. Aslında bu bağımsız ve yetkin bir ulusal kurum olmamızın bir gereği. Biz 

ölçüm çerçevesi oluşturduk ve bu sayede bazı göstergelere karşı yapılan gelişmeyi 

izleyebiliyoruz ve bu şekilde İngiltere’nin eşitlik ve insan haklarının saygı gösterildiği 

bir toplum olduğunu ölçebiliyoruz. Her beş yıl içinde bir değerlendirme yapıyoruz ve 

bunun sonuçlarına göre yeni stratejik önceliklerimizi saptıyoruz. Mesela bu gözden 

geçirme sonucunda neler ortaya çıkıyor? Daha önce de söylemiştim, en dezavantajlı 

insanlar zor dönemlerde en fazla mağdur olanlardır. Bu konuda ilginç bulgularımız 

oldu. Mesela akli dengesinde bozukluk olan, ruhsal hastalıkları olan kişilerin İngilte- 

30


re’deki durumu, kamu hizmetlerine nasıl erişebiliyorlar, toplum içindeki potansiyellerini 

nasıl geliştirebiliyorlar, bunları inceledik. 

Dediğim gibi Devlet Bakanı, işlevlerimizi yerine getirebilmek için yeterli bir bütçeyi 

sağlamak durumunda. Bu yılki bütçemiz 17.1 milyon pound. Bunun yanı sıra 6.5 

milyon poundu da tabii ki program fonlarından da elde edebiliyoruz. Mesela bazı 

projeler geliştiriyoruz. Bunları hükümete sunuyoruz ve eğer bu onaylanırsa hükümet 

tarafından, bunları uygulamaya geçiriyoruz. Yani işlevimiz için de 17.1 milyon kanundan 

gelen gelirler ve bir de 6.5 milyon pound da buna ilave olarak, hazırladığımız 

projelerden gelen bir gelirimiz var. 

Bu yıl Mart ayından bu yana 200 kişilik bir kadromuz var. Londra, Manchester, Cardiff 

ve Edinburgh’ta ofislerimiz var. Yani bu üç ülkeyi de Büyük Britanya dediğimiz 

birliğin üç ülkesinde temsil ediyoruz. Rekabette adil olmaya çalışıyoruz. Memuriyet 

gibi bir çalışma var bizde. Yeteneğe ve yetkinliğe çok dayanıyor ve işe alınma sürecinde 

belli yetkinliklerin olması gerekiyor. Mesela hukuk departmanımızda hukuka 

yetenekleri ve yetkinlikleri olan kişileri ancak işe alıyoruz. Yani bu yetkinliğe dayanan 

bir işe alma yaklaşımıdır. 

Tabii ki akreditasyon sürecimizden de bahsetmek isterim. Bundan çok gurur duyuyoruz. 

Bunu herhalde biliyorsunuzdur, bu akreditasyon sürecimiz oldukça katı bir 

süreç; ama bu bir fırsat aynı zamanda. Çünkü bu sayede rolümüzü İngiltere için de 

teşvik edebiliyoruz, ulusal bir insan hakları kurumu olarak, kim olduğumuzu vurguluyoruz, 

profilimizi ortaya koyuyoruz. Pek çok örgütle işbirliği içindeyiz ve bu sayede 

de sivil toplumun ve hükümetin bizim çalışmalarımız konusunda ne düşündüklerini 

öğrenebiliyoruz. Aynı zamanda yaptığımız çalışmaların son akreditasyondan bu yana 

yaptığımız çalışmaları da derliyoruz. 

Yetkilerimizi kullanarak da incelemeler yapıyoruz. Öncelikle yetkilerimiz arasında 

bazı soruşturmalar yürütme yetkisi var. Mesela az önce de söyledim. Akıl sağlığı yerinde 

olmayan insanlarla, akıl ve ruh sağlığı konusundakilerin durumunu, yaşlıların 

durumunu yani bu devlet kurumlarında veya tutukevlerinde bulunan insanların durumunu 

aynı zamanda polis nezarethaneleri, tutuklama yerleri ve akıl hastanelerinde 

yatan, ruh ve sinir hastalıkları hastanelerinde yatan insanların durumlarını, ölüm 

oranlarını inceliyoruz. Tavsiyelerimizin sistematik bir şekilde uygulanmadığını gördüğümüz 

için bir rapor hazırladık ve bunu Bakanların ve sivil toplumun dikkatine 

sunduk. 

Hükümetle tabii çok iyi bir işbirliğimiz oldu. Tavsiye kararlarımızın çoğu yürürlüğe 

konuldu. Çünkü biz, bir insan hakları çerçevesi oluşturduk ve hangi kurumlarla ne 

31


yaptığımızı ve oralardaki bulgularımızı saptadık. Bu çerçeve bence gelecekteki çalışmalarımız 

için de bir ışık tutacaktır. 2007 yılında kurulduğumuzdan bu yana, deneyimlerimizden 

bir tanesi de devletin gözden geçirme süreci. Hükümet bazı değişiklikler yaptı, 

yaptığımız çalışmalardan sonra. Bu tabii bizim için kolay olmadı. Mesela daha önce 

de belirtmiştim. Bizim belli projeler için bir fon alma hakkımız var, bu yeni bir hak. 

Daha önce sivil toplum kuruluşlarından hibeler alıyorduk ve bir de telefon hattımız 

vardı, bu bir acil yardım hattı (hotline) idi. İnsan haklarının ihlale uğradığını düşünen 

insanlar bize bu yardım hattı üzerinden ulaşabiliyorlardı. Bu şimdi devlet tarafından 

üstlenildi ve bu şekilde biz neler olup bittiği konusunda sahada bilgi sahibi olmaya çalışıyoruz. 

Ama dediğim gibi bu yardım hattı aracılığıyla edindiğimiz kadar çok bilgi edinemiyoruz 

artık. Bir de bugün hibelerle ilgili İngiltere’deki gönüllü sektörden gelecek 

hibeler, yardımlar var. Tabii bunları bazı problemleri olan insanlardan gelen taleplerle 

ilgili şeylerde kullanabiliyoruz. Mesela adalete erişmede zorluk gören insanlar, eşitlik 

ve insan hakları konusunda haklarını elde edemeyenler ve nüfusun farklı kesimlerine 

ayrıcalık, ayrımcılık yapılarak bilgilerin verilmesi, hizmetlerin sunulması söz konusu. 

Mesela aile içi şiddete maruz kalan kadınlar ve engelli insanlar gibi ayrımcılığa maruz 

kalan kişilerin durumları çok önemli ve gelecekte de bunlara odaklanacağız. 

Hükümetin bu gözden geçirmesi tamamlandıktan sonra değişen bir şey var: O da 

Komiserler Kurulumuz. İlk başladığımızda temelde farklı grupları temsil eden komiserlerimiz 

vardı. Mesela bir ırk eşitliği uzmanı, kadın-erkek eşitliği konusunda uzman 

olan bir kişi, ırklar arası, ırkçılık konusunda uzman olan bir kişi gibi komiserlerimiz 

vardı. Ama örgütümüzün yeterince etkin bir şekilde yönetilmediğini düşünen hükümet 

bu komiserlerden oluşan bir kurulun temsili olmasından ziyade daha yönetişim 

odaklı olmasını istedi. Dolayısıyla stratejik düzeyde uzmanlık yine gündemimizde; 

ama yeni bir dış angajman stratejisi geliştirdik ve yeni bir dış referans gurubu oluşturuyoruz. 

Tabii bütün bunlar temsili çıkarları da sağlayacaklar ve stratejisini saptarken 

Komiserler Kurulu da bunlardan yardım alacak. 

Şöyle toparlayabilirim. Mesela etkin bir insan hakları kurumu olmak için neler gerekli? 

Ulusal kurum olmak için ne gerekli? Tabii sadece hükümetten bağımsız olmak yetmez, 

aynı zamanda sivil toplumdan da bağımsız olmamız gerekiyor. Bir, biz lobicilik 

örgütü değiliz ve tamamen biz bağımsız ve bir uzman kurumuz. Yani bizim görevimiz 

kanıt toplamak ve bu konuda çalışmalarımız çok önemli. Bunu nasıl yaptığımız çok 

önemli. Ayrıca bir diğer önemli konu da şu: İngiltere’de kuruluş şeklimiz uyarınca 

biz, hem bağlı olduğumuz Bakanlığa hem de parlamentoya hesap verme durumundayız. 

Parlamentoyla doğrudan bir ilişkimiz yok ama Parlamenter İnsan Hakları Ortak 

Komitesi’yle doğrudan çalışabiliyoruz. Onlarla ilişkimiz daha fazla. Dış angajman fevkalade 

önemli. Yani bizler bir yerlerde neler olduğunun bilincinde olmalıyız ve çalış- 

32


malarımızda bu bilgilerden yararlanmalıyız ve aynı zamanda sivil toplumla etkin bir 

işbirliği içinde olmamız gerekiyor. Bu şekilde kurumumuzun rolü ve insanlara nasıl 

yardım edebileceğimiz daha bilinir hale gelecektir. 

Tabii iyileştirmeler kurumumuz için yapıldı ve parlamenterle bakanlar ilave yetki istediler. 

Şu aşamada biz yargıdaki insan haklarıyla ilgili davalara ve özellikle de temyiz 

davalarına müdahil olabiliyoruz. Ama bizim bir başka yetki daha edinmemiz gerekiyor. 

Mesela eşitlik yasasını ihlal eden kurumlara karşı bir şikâyette bulunmak. Bireylerin 

mahkemeye başvurmalarında onlara destek olabiliyoruz. Ancak gidip de siz yasayı 

ihlal ediyorsunuz ve biz sizden şikâyetçi olacağız, size bir ceza uygulayacağız deme 

gibi bir yetkimiz yok bizim. Bunlar sistemik konular, ama aynı zamanda kanıtların 

toplanması konusunda bunu talep etmek ve sağlamak hakkına sahip olmayı istiyoruz. 

İncelemeler yaptığımızda mesela yardım hattımızı kaybettiğimiz gibi etkin bir şeydir 

bu; ama insanların bir şekilde eşitlik ve insan hakları konusunda bize ulaşabilmelerine 

çalışıyoruz. Tabii program için aldığımız paraların, genel bütçemizin bir parçası 

haline getirilmesini istiyoruz. Tabii ki parlamentoya ve Bakanlara hesap verilebilirliğimizi 

ispatlamaya çalışıyoruz ve bu konudaki çalışmalarımıza devam edeceğiz. Bu 

işte, bizim çalışmalarımızın geçmişi ve bugünkü çalışmaları hakkında kısa bir bilgi 

paylaşımıydı. Çok teşekkür ederim. 


Çok teşekkürler, Sayın Field. Öyle zannediyorum ki kendi misyonları ve yetki alanları 

itibariyle yapısal işleyişi Büyük Britanya özelinde ilginç ipuçları verecek bir temelde 

bizlerle paylaşmış oldu. Burada tabii belki bir kimlik meselesinin özellikle ayrımcılık 

bünyesinde önem taşıyan kimlik meselesinin altını çizmek gerektiği düşüncesindeyim. 

Çünkü insan hakları hareketinin ve düşüncesinin son çeyrek yüzyılı büyük ölçüde 

kimlik temelli gelişen veya gelişme evrimi içinde değerlendirilebilecek bir karakter arz 

ediyor, çok farklı kimlik özellikleri itibariyle. Cinsiyet, din, dil, etnik orijin, mülkiyet 

vesaire vesaire… Bunu çoğaltmak mümkün ve dolayısıyla ayrımcılık bağlamında bu 

kimlik temelli bir olgunun ortaya koyduğu farklılıkları dikkate almak ihtiyacı büyük 

önem taşıyor. Kanımca bu sadece erken dönemlerde algılandığı gibi bir kamu hukuku 

meselesi de değil. Aynı zamanda bugün özel hukuk ilişkilerinde ortaya çıkan ihlallerin 

de özellikle bu tür kurumlar bağlamında, bu faaliyetlerin takibi anlamında bir misyon 

yerine getirmesini dikkate almamız gerekiyor. Bunun çok temel bir parametresi var. 

Devlet fonksiyonlarının küçüldüğü ölçüde özellikle bu neoliberalizmin kendini ortaya 

koyduğu çağ, dönemden itibaren, son çeyrek yüzyıl, otuz yıl içerisinde baktığınız zaman 

giderek ihlal ilişkilerinin sadece devlet-birey ilişkilerinde değil; ama “horizontal 

33


violations” dediğimiz yatay ihlaller, yani sadece dikey “vertical violations” değil ama 

yatay ihlaller biçiminde de kendini gösteren bir biçimde geliştiğini görüyoruz. 

Bunun öncü çalışmalarından biri sizin ülkeniz Britanya’dan Andrew Clubman’ın bir 

çalışmasıdır yaklaşık 25 yıldan biraz fazla. Sanırım Cambridge University Press tarafından 

yayınlanmıştı. Yanlış hatırlamıyorsam, Özel Sahada İnsan Hakları Meselesi 

“Human Rights in Private Field” başlığını taşıyan bu çalışma, en erken çalışmalardan 

biridir. 2000’li yılların sonunda 2011 yılında Birleşmiş Milletler “Business and Human 

Rights” yani “İş Dünyası ve İnsan Hakları” bağlamında, bütün üretim sürecinin insan 

haklarına uygun yani “value chain” denen, değer zinciri sürecinin iş dünyasında insan 

haklarına uygun bir biçimde geliştirilmesini yani iş dünyasını tamamen özel hukuk 

ilişkileri içinde düşünebilirsiniz, ayrımcılık da dâhil olmak üzere; fakat bugün için bu 

böyle değildir. O bakımdan bu tür kurumların kurulmasında ve fonksiyonlarını yerine 

getirmesinde bunun sadece bir devlet-toplum, devlet-birey ilişkileri değil; Devletin 

görevi burada ortadan kalkmaz, hiçbir zaman buharlaşmaz, fakat özel sahada ortaya 

çıkabilecek ihlallerin takibinde ve önlenmesi bu bağlamda büyük önem taşıyor. Bunun 

altını çizmek istedim ve hemen Türkiye İnsan Hakları Kurumu adına deneyimi ve 

görüşlerini bizimle paylaşacak, Sayın Abdurrahman Eren’e sözü bırakacağım. 

Sayın Eren, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı’nın 

Başkanlığını yürütüyor; fakat daha önce insan hakları kurulları bünyesinde de 

Türkiye genelinde farklı kurullarda görev icra etmiş bir hukukçu. Aynı zamanda farklı 

üniversitelerde de Anayasa hukuku ve İdare hukuku gibi, kamu hukuku alanlarında 

akademik çalışma olarak görev yerine getirmiş bir hukukçu. Belirli son dönem çalışmaları: 

Özgürlüklerin Sınırlanmasında Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri; 

Post-sosyalist Anayasalarla İlgili Çalışmalar; Türkiye’de İnsan Haklarının Korunması; 

Türk Cumhuriyetleri Anayasaları; Ulusal İnsan Hakları Kurumları: Uluslararası Standartlara 

Uygunluğun Yorum İlkeleri başlıklı çalışmalar… Çalışmalarda karşılaştırmalı 

Anayasa hukukuna yakınsınız gibi gördüm. Sözü size bırakıyorum. Buyurunuz. 

Bu arada tüm katılımcılar için bir bilgi, yapılan ve yapılacak tüm sunumları sizlerin 

bilgisayar ortamındaki konferans dosyaları içinde presentation başlığı adı altında bulmak 

mümkün. Bunu da bir duyuru olarak eklemek isterim. Buyurunuz, Sayın Eren. 

Abdurrahman EREN Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kurul Üyesi 

Evet, Sayın Bakanım, tabii eski kurul üyemiz ve yeni vekilimize de hayırlı olsun diyeyim 

bu vesileyle burada görmüşken. Diğer tüm katılımcılara hoş geldiniz diyorum. 

Özellikle yurt dışından gelen konuklarımızı da kurul üyesi olarak saygıyla selamlıyo- 

34


rum. Bu kadar uzun yoldan bizi kırmadınız ve kurumumuzun bu değerli bilgi paylaşımına 

katkı verdiğiniz için hepinize tekrar teşekkürlerimi de arz ediyorum. 

Benim sunumum daha çok Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun bugün dünyadaki 

ulusal kurum modelleri içerisinde nasıl bir yeri olduğu ve kurumumuzun son yapısıyla 

beraber, son değişikliklerle beraber, Paris Prensipleri açısından uygunluğu çerçevesinde 

bir konuşma olacak. Tabii sürenin de dar olduğunu bildiğim için aslında çok 

kapsamlı bir konu, ulusal insan hakları kurumlarını konuşmak. 

Öncelikle ulusal insan hakları kurum modellerinin gelişimine bir bakarsak aslında 

ulusal insan hakları kurumları bir ulusal kurum modeli olmakla beraber başta Birleşmiş 

Miletler olmak üzere daha çok uluslararası örgütlerin çabaları sonucunda dünyada 

yaygınlaşmış bir modeldir. O yüzden ulusal insan hakları kurumlarını ve bu 

kurumların yapısını, işlevini ve fonksiyonunu iyi anlayabilmek açısından aslında bu 

tarihsel gelişme ve kurumsal modelleri ve bu farklılıkları da iyi anlamak gerekir. 

Şimdi, 1946’da artık İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Birleşmiş Milletler’in kurulmasıyla 

beraber, dünyada insan hakları alanında bir uluslararası işbirliği ihtiyacı ortaya 

çıkıyor ve bu işbirliği ihtiyacı çerçevesinde 1946’da İnsan Hakları Komisyonu kurulduktan 

sonra ve devletlerle işbirliği için ulusal komisyonlar kurulması tavsiye kararı 

alınıyor; tabii ki o yıllarda 50’lerde, 60’larda aslında tabii İkinci Dünya Savaşı’nın 

da etkisiyle devletler, ulusal insan hakları kurumları kurma önerisine çok sıcak bakmıyorlar. 

Burada bir Fransa’nın öncü rolünü görüyoruz, 1947’de böyle bir kurumu 

kurma yönündeki ilk cevap vermesi ve bu adımı atması. Bu, 70’lere gelindiği zaman 

aslında insan hakları sözleşmelerinin yani bağlayıcı insan hakları sözleşmelerinin yapılması 

ve sözleşme içi koruma mekanizmalarının kurulmasıyla beraber daha fazla 

ulusal işbirliğine duyulan ihtiyaç insan hakları kurumları yönündeki adımları geliştirmiş 

ve bu noktada 1978 yılında yapılan seminer toplantısında, Birleşmiş Milletler’in 

düzenlediği standart kurallarla aslında ulusal insan hakları kurumlarının çoğulcu yapısına 

ve görev ve işlevlerine yönelik birtakım öneriler getirmiş olmakla beraber tabi 

ki daha hükümetlerden bağımsız olması noktasında fazla bir gelişme sağlanamamış, 

70’li yıllarda. Ama 1990’lara geldiğimiz zaman aslında dünyada Doğu Avrupa ülkelerinin 

çökmesi ve liberal demokrasi yönündeki ciddi dönüşüm, arkasından insan hakları 

sözleşmeli koruma mekanizmalarının etkin kılınması ihtiyacını ortaya çıkartıyor. 

Ve bu noktada artık ulusal insan hakları kurumlarının rolü daha güçleniyor ve bu 

çerçevede Paris Prensipleri’nin 1993’te kabul edilmesi, 1993’te Dünya İnsan Hakları 

Konferansı’nda ulusal insan hakları kurumlarının geliştirilmesi yönünde tavsiye kararları 

alınması, arkasından Birleşmiş Milletler’in bu kararları benimsemesi, ICC’nin 

35


kurulmasıyla beraber dünyada insan hakları kurumları adeta o yılarda 8-10 iken bugün 

106 tane kuruma kadar yükseldiğini görüyoruz bu çerçevede. 

Tabii bu kurumsal tarihsel süreç içerisinde ilk Paris Prensipleri hazırlanırken aslında 

çok fazla kurum modeli yok ve ombudsman modeli 1800’lü yıllardan itibaren ortaya 

çıkmış, bir tarafta Fransa Danışma Komisyonu Modeli var, İngiliz Ayrımcılık Eşitlik 

Komisyon Modelleri var. Aslında Paris Prensipleri biraz bu modeller göz önüne alınarak 

bu farklılıkları da ortadan kaldırmadan tek biçimciliğe vardırmadan bir esnek 

ilkeler olarak, asgari standartları belirleyen ilkeler ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla aslında 

bugün uluslararası hukukun önerdiği tek tip kurum modeli yoktur. Bu aslında tarihsel 

sürecin ve farklı kurumların kendi ülkelerinin geleneklerinden ortaya çıkan bir 

şeydir. O yüzden 2000’li yıllarda kurulan kurumlar daha çok Paris Prensipleri çerçevesinde 

kurulmaya başlanmıştır ve bu geleneksel modelden ayrışmalar başlamıştır. 

İşte Danimarka İnsan Hakları Kurumu bunun ilk örneklerindendir. 

Şimdi Paris Prensipleri açısından ulusal kurum modellerini değerlendirdiğimiz zaman 

şunu görüyoruz ki Paris Prensipleri bir kurum modeli önermemektedir. Bu dediğim 

gibi tarihsel sürecin getirdiği bir sonuçtur. Devletlerin kendi ihtiyaçlarına uygun herhangi 

bir modeli seçme hakkı tanınmıştır ve aslında Paris Prensipleri de hazırlanırken 

daha çok Ombudsman modeli değil komisyon modelinden bu ilkeler çıkartılmıştır. 

Çünkü çoğulculuk dediğiniz zaman aslında Ombudsmanlar tek kişiden oluştuğu için 

böyle bir çoğulculuk ilkesiyle aslında ilk bakışta bağdaşmaz gözüküyor. O yüzden 

daha çok komisyon modelleri dikkate alınarak hazırlanmıştır; ama Paris Prensipleri 

içinde de bu kurum modellerine ilişkin esnek yorum anlayışı benimsenmiş. Yani Paris 

Prensipleri’ni aslında farklı kurumlara göre geniş yorumlamak, çok şekilci davranmamak, 

bu bağımsızlık, çoğulculuk gibi ilkelerde böyle tek tip bir kriter varmış gibi 

anlamamak, bu esnek yorum anlayışının bir sonucu olarak görüyoruz. İşte o yüzden 

de Paris Prensipleri hakkında şöyle söyleyebiliriz. Paris Prensipleri en iyi uygulama 

modelini öngörmüyor; Paris Prensipleri kabul edilebilir bir kurumun asgari gereklerini 

ortaya koyuyor. 

Ülkelerin farklı kurum modelleri var: Ombudsman modelleri var, komisyon modelleri 

dediğimiz modeller var. Bu model tercihini etkileyen şey nedir acaba, neden bazı 

ülkeler Ombudsman, bazıları komisyon tercih ediyor? Bunu şuna bağlıyoruz. Bir kere 

bu kurumsal yapılanmalar aslında devletin diğer kurumları için de geçerli. Hukuk 

gelenekleri çok belirleyicidir. Hukuk sistemleri çok belirleyicidir. Bugün dünyada aslında 

birçok ülkeyi etkileyen belli devletlerin hukuk gelenekleri vardır. Aslında bütün 

Latin Amerika ülkelerinde kurumların, İspanya modelinin etkisi altında geliştiğini görüyoruz. 

Fransız modelinin, frankofon ülkelerde özellikle Afrika’da Fransız sömürgesi 

36


olmuş ülkelerde danışma komitesi şeklinde, modelin yaygın olduğunu görüyoruz. 

Yine İngiliz modelinin, ayrımcılık yani eşitlik komisyonu modelinin özellikle Avustralya, 

Kanada, Yeni Zelanda’da etkili olduğunu görüyoruz. Ancak bu klasik kurumsal 

model yapılanmaları 1993’en sonra Paris Prensipleri’nin kabul edilmesinden sonra 

kendi içinde bir dönüşüme girmiştir. İşte İngiltere’de daha önce ayrımcılık, eşitlik, engellik, 

ırk komisyonu gibi farklı farklı komisyon kurma şeklinde bir uygulama varken, 

2006 yılında bütün bu komisyonlar birleştirilerek bir İnsan Hakları Komisyonu’na 

dönüştürülmüştür. Aynı şekilde Kanada’da, Yeni Zelanda’da da benzer değişimleri görüyoruz. 

Dolayısıyla aslında uluslararası standartlar, ilkeler geliştikçe ülkelerin kurum 

modelleri ve aslında kurumsal yapılanmalarının da bu yönde bir değişime uğradığını 

görüyoruz ki birazdan aslında Türkiye’de de benzer süreçlerin yaşandığını göreceğiz. 

Şimdi bu açıdan ben dünyadaki ulusal insan hakları kurumlarını şöyle kısaca bir karşılaştırdığım 

zaman bugün 106 tane kurum olduğunu görüyoruz ve bu kurumlardan 

Asya Bölgesinde 24 tane kurum var. Dikkat ederseniz bu kurumlardan çoğunun komisyon 

modeli olduğunu görüyoruz. Çünkü bu ülkeler aslında İngiliz Commonwealth 

geleneğinden gelerek bunun da etkisi altında bu modeli tercih etmiştir. Yani 

bunların bu modeli tercih etmesinin sebebi aslında bu İngiliz hukuk geleneğinin bir 

uzantısı olmasından kaynaklanıyor. Dikkat ederseniz Ombudsman modeli çok az, istisnai 

bir şekilde. Afrika’ya bakarsanız Afrika’da yine komisyon modeli var. Yani hem 

İngiliz hem Fransız etkisiyle beraber daha çok komisyon modelinin yaygın olduğunu 

görüyoruz. Ama Amerika’ya geldiğimiz zaman iş tamamen değişiyor. Ombudsman 

modeli, özelikle de İspanya modelinin aslında bu Amerikan Bölgesinde etkili olduğunu 

görüyoruz. Avrupa’ya gelirsek işte Avrupa’da tam bir denge var. Yarı Ombudsman, 

yarı komisyon modeli var. Çünkü burada hem İspanya’nın hem Fransa’nın hem İngiltere’nin 

etkisiyle aslında daha dengeli bir kurumsal yapılanma görülüyor. 

Peki, bu dünyadaki kurumsal yapılanma modelleri içerisinde tabii Türkiye’deki gelişim 

nasıl olmuştur diye kısaca bir bakarsak, şimdi Türkiye’de de aslında iki döneme 

ayırmak lazım, ulusal insan hakları kurumlarının gelişimini. 1990’lardan 2012 yılına 

kadar çoklu kurumsal model benimsenmiştir. Yani aslında önce İngiltere’de olduğu 

gibi işte Kanada, birçok ülkede çoklu kurumsal modelle başlamıştır. Türkiye’de de aslında 

benzer gelişme olmuştur; ama daha sonra 2012’yle beraber Paris Prensipleri’nin 

kabul edilmesi ve ilerleyen süreçte Türkiye’de merkezi bir kurumsal model değişimini 

gerçekleştirmiştir. Peki, önceki yapıdaki kurumlara bakarsak bizim Fransa’yla İngiltere’den 

etkilendiğimiz burada görülebilir. 

TBMM bünyesindeki İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu bu anlamda ilk kurulan 

kurumdur 1990 yılında. Sonra, 2009 yılında Kadın-Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu 

37


meclis içerisinde kurulmuştur. Başbakanlığa bağlı o zamanlar kurumlar kurulmuştu, 

2012’de kaldırılmadan önce: 2001 yılında İnsan Hakları Başkanlığı, İnsan Hakları Danışma 

Kurulu. Bu İnsan Hakları Danışma Kurulu, Fransız Danışma Komitesi’nin bir 

benzeridir aslında, oradan alınmıştır ve bunun uygulaması Türkiye’de denenmiştir; 

ama başarılı bir sonuç alınamamıştır. Daha sonra bu modelden vazgeçilmiştir. Çünkü 

bu modelde çok üyeli bir yapı oluyor. Türkiye’de de 100’e yakın üyesi vardı. Dolayısıyla 

100 üyeli bir komisyonun etkin olması, işlevsel olması çok kolay bir şey değil. 

Bu yüzden Türkiye’de de aslında böyle çok üyeli bir yapının başarılı olmadığı görüldüğü 

için bu modelden vazgeçildi. İnsan haklarıyla ilgili İl ve İlçe Kurulları aslında 

İngiliz komisyon modeline benzer 11 üyeli, 15 üyeli şekilde kuruldu ve Türkiye’nin 

her yerinde aslında il ve ilçesinde 850 tane bu kurullardan kuruldu. Tabii bu yönüyle 

Türkiye’deki bu yaygın kurumsal yapılanma, insan hakları alanında ulaşılabilirliği 

çok güçlendiren bir yapıydı. Aynı zamanda yine Bakanlıkların içinde de bazı birimler 

oluşturuldu. Sağlık Bakanlığı içinde Hasta Hakları Kurulları, Cezaevleri İzleme Kurulları 

Adalet Bakanlığı’na bağlı, Terörden Doğan Zararların Karşılanması Komisyonu 

İçişleri Bakanlığı’na bağlı vb. 

Ancak şu görüldü: Bütün bu yapı bu çoklu kurumsal yapılanmanın bir kere bağımsızlık 

açısından, çoğulculuk açısından, yasal dayanak açısından zayıf yönleri ortaya çıktı. 

Türkiye, zaten 90’lı yıllardan itibaren, dünyada da ulusal insan hakları kurumları zaten 

bu süreçte geliştiği için, uygulamada bunları bir denemiş oldu ve bu deneyim ve 

bu tecrübe sonucunda eksiklikleri görerek 2012 yılında iki merkezi kuruma dönmüş 

oldu, dünyada olduğu gibi aslında. Burada Kamu Denetçiliği Kurumu yani Ombudsman 

olarak klasik Ombudsmanlık kuruldu. Çünkü Ombudsmanlık Avrupa’da önemli 

bir işlev görüyor. Bunun yanında önceki yapılar kaldırıldı. Tek merkezi kurum olarak 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu görevlendirildi. 

Şimdi, önceki yapının zayıf yönleri nelerdi? Önceki yapıların hepsi aslında yönetmeliklerle 

kurulmuştu. Yani bir yasal dayanağı vardı tabii ki; ama bu yasal dayanakta 

içerik yoktu, kapsam yoktu, sadece böyle bir kurum kurulacağı yönünde bir temel 

vardı. O yüzden yönetmeliklerle kurulduğu içinde hükümetler değiştikçe yönetmeliklerle 

kurulan kurumlar etkili olamadı, bağımsızlık tabii yönetmelikle sağlanamadı. 

Kurumsal alt yapı yetersizdi. Çünkü bu kurumların, İl ve İlçe Kurumları her yerde 

kurulmasına rağmen bütçe konusunda, personel konusunda yeterli imkânlar oluşturulamadı. 

Tabii bu kurumların hepsi Başbakanlığa ve Bakanlıklara bağlı olduğu için 

çoğulcu temsil de sağlanamamıştı bu yapılarda; ama bu kurumların şöyle bir güçlü 

yanı vardı, o da ulaşılabilirlik. Türkiye’nin her ili ve ilçesinde var olan bu kurumlar, 

her türlü şikayeti inceleme, sorunları yerinde görme ve bu ulaşılabilirlik açısından 

güçlü bir yapısı vardı. 

38


Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Paris Prensipleri’ne uygunluğunu kısaca değerlendirirsem 

tabii ben aslında burada bir kurul üyesi olarak konuşmuyorum, aslında 

akademisyen olarak konuşuyorum. Çünkü bu alanda akademik çalışmalarım olduğu 

için şimdi bir kurul üyesi olarak kurulu bağlayıcı sözler söylemiş olmayayım, kendi 

şahsi görüşlerimi Paris Prensipleri’ne uygunluk bakımından belirtmek istiyorum, yeri 

gelmişken. Şimdi tabii ki bugün bir kurumun, Paris Prensipleri’ne uygunluğunun kriterleri 

aslında bellidir. Yasal dayanak, bağımsızlık, çoğulculuk, ulaşılabilirlik, kurumsal 

alt yapı, görev ve yetkiler nasıl tanımlanmış ve eğer önleme mekanizması görevi 

verilmişse bunun gereği yapılmış mı? 

Şimdi bu açıdan Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nu bilimsel veriler içinde değerlendirirsek 

bir kere öncelikle yasal dayanak meselesi: Şimdi yasal dayanak açısından 

dünyadaki kurumlara bakarsak en iyi uygulamanın Anayasa temelli kurum olduğu 

belirtilir; ama bu şart değildir. Kanunla kurulması da yeterlidir. Tercih edilmeyen 

yöntem idarenin düzenleyici işlemleriyle kurulmasıdır. Şimdi ancak bu yasal dayanakta 

önemli olan şey kurumun modellerine göre olay farklılaşıyor. Eğer Ombudsman 

kurmuşsanız dünyada genellikle Ombudsmanlar Anayasal dayanakla kurulur; 

ama mesela komisyon modeli kurmuşsanız Anayasal dayanakla kurulan istisnadır, 

genellikle kanunla kurulur. Bu Anayasal dayanakla komisyon modeli kurma daha 

çok Afrika ülkelerinde yaygındır. Afrika ülkelerinde Anayasal temelde kurulmaktadır. 

Tabii bu gelişmekte olan demokrasilerde aslında Anayasal temelle kurulması olumlu 

bir adım görülmekle beraber batı demokrasilerinde ileri demokrasilerde komisyon 

modelleri hiçbir kurumun Anayasal dayanakta olmadığını görüyoruz. O yüzden Ombudsman 

modelinin temel özelliğidir, Anayasal dayanakla kurulma. Kamu Denetçiliği 

Kurumu Anayasal temelle kurulmuştur. Türkiye İnsan Hakları Kurumu ise kanunla 

kurulmuştur. Dolayısıyla Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun yasal dayanak açısından 

Paris Prensipleri’ne uygun olduğunu söyleyebiliriz. Hatta burada yasal dayanak konusuna 

çok şekilci yaklaşmamak lazım. Örneğin Fransa’da, Danışma Kurulu 2007’ye 

kadar yönetmelikle kurulmuştur ama (A) statüsündeydi. Almanya’da bir meclis kararıyla 

kurulmuş, yani kanunla kurulmamış; ama yine (A) statüsündeydi. Fas’ta hatırladığım 

kadarıyla devlet başkanı kararnamesiyle kurulmuştu. Dolayısıyla önemli olan 

burada aslında her ülkenin kendi yasal statüsü içerisinde gerekli güvenceler. Yani 

diğer ek güvenceler sağlandıktan sonra çok şekilci yaklaşılmıyor. Dediğim gibi esnek 

yorum anlayışı burada geçerli. 

Bağımsızlık açısından bakarsak burada iki konu önemli: Bir, hesap verebilirlik; iki, 

özerklik. Yani, Ulusal İnsan Hakları Kurumu kime hesap veriyor sorunu. Burada en 

iyi uygulamanın parlamentoya karşı rapor sunma olduğu söylenebilir. Tabii hesap 

verebilmenin de bir formel ve informel yönü var: Formel yönü yani kurumun yasal 

39


olarak çalışmaları hakkında kime rapor sunacağıdır. Burada da en iyi uygulama parlamentoya 

sunulmasıdır. Zaten Ombudsman olan kurumlarda böyle bir sorun yoktur. 

Bütün Ombudsmanlar doğrudan parlamentoya bağlıdır ve ona rapor sunar. Ama komisyon 

modellerinde olay yine farklılaşır. Komisyonsa daha çok bir Bakan aracılığıyla 

genellikle parlamentoya rapor sunar veya direkt hükümete rapor sunabilir. Bu da 

şart değildir illa ki parlamentoya ve bugün (A) statüsünde birçok kurumda komisyon 

modeli kurumlarda da, ha sürem de beş dakika kalmış, tabii ki o zaman biraz daha 

hızlanayım, dolayısıyla aslında bu Paris Prensipleri kurum modellerine göre yaklaşılması 

lazım. 

İnformel hesap verebilirlik ise kamuoyuna rapor sunma, raporlarını açıklayabilmedir. 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun raporlarını Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunması 

kanunda düzenlenmiştir. Dolayısıyla bu konuda bir sorun yoktur. Aynı zamanda 

raporlarını hiç kimseye danışmadan hükümete, işte Sayın Bakanımız da burada, 

bugüne kadar hiç danışılmamıştır. Raporlar doğrudan doğruya kamuoyuna duyurulmaktadır. 

Bu yönde de herhangi bir problem yoktur. 

Özerklik yani iki boyutu var. Bir, işlevsel özerklik; iki, finansal özerklik. İşlevsel özerklik 

nedir? Kurumun kendi çalışmalarına ilişkin kendi iç düzenlemelerini kendisinin 

yapmasıdır. Nitekim bugüne kadar kurum kendi yönetmeliklerini çıkarmıştır, hiçbir 

müdahale söz konusu olmamıştır. Finansal özerklik, kurumun kendi mali bütçesi 

vardır. Genel bütçe içerisinde özel bir bütçe ayılmıştır. Dolayısıyla hükümet bütçesi 

içinde değildir. Bu anlamda da aslında hatta Maliye Bakanı’nın izni bile kaldırılmıştır 

ki birçok ülkede Bakanın izniyle ancak kullanılabiliyor, bildiğim kadarıyla. Yani bu 

konularda da aslında Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Paris Prensipleri’ne uygun 

olduğunu söyleyebilirim. 

Çoğulculuk açısından bakarsak, çoğulculuk sadece yönetimde çoğulculukla olmaz. 

Bu nedenle Ombudsman modelleri zaten tek kişi veya iki kişi, üç kişiden oluşan modellerdir. 

Dolayısıyla çoğulculuğun başka unsurları aranır. Nedir bunlar? Bir kere kurum 

oluşumunda geniş katılım, sivil toplumla istişareler, müzakereler, geniş katılım, 

danışma komiteleri kurma, personelde çoğulculuk sağlanabilir. Eğer yönetimde çoğulculuk 

yoksa ve cinsiyet dengesinin de gözetilmesi aranır. 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na bakarsak aslında 11 üyenin, 7’sini Bakanlar Kurulu 

atıyor ve bu en çok eleştirilen yön. Aslında bakarsanız uygulamada İngiltere’de tamamı 

bir Bakan tarafından atanıyor. Yunanistan’da kurumun direkt hükümet temsilcilerinden 

oluşan belli bir şeyi var. Yine Kanada, Yeni Zelanda’da Bakanların himayesinde 

oluşan kurumlar var. Sadece kimin atadığına bakarak tarafsızlık değerlendirmesi yapılmaması 

lazım. Bazısı da diğer ek güvencelerle diğer unsurlarla beraber iç işleyişe 

40


müdahale olmadıkça bir Bakanın atamasıyla tek başına Paris Prensipleri’ne aykırı olarak 

görülemez. Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun zaten iki üyesini Cumhurbaşkanı 

atıyor. Bakanlar Kurulu atamasında şu önemlidir. Bakanlar Kurulu direkt hükümet 

temsilcisi mi atıyor yoksa tarafsız, özgürce, herkesin başvurabildiği kişiler içinden mi 

seçiyor? Türkiye’deki uygulama sivil toplumun, herkesin önerdiği kişilerin içinden 

seçilmesi yönündedir. Direkt hükümet temsilcisi yoktur. Zaten hükümet temsilcisi 

de olabilir; fakat Yunanistan’da olduğu gibi eğer böyle bir şey varsa onların oy hakkı 

yoktur. Sadece görüşmelere katılabilir; ama oy kullanamaz Paris Prensipleri gereğince. 

Tabii sürem daraldığı için hızlanıyorum. Güvenceleri açısından bakarsak atama kriterleri, 

görev süresi, buradaki bağışıklıklar, bağdaşmazlıklar, kurum kanununda hepsi 

düzenlenmiştir. Bu yönden Paris Prensipleri’nde belirtilen bütün unsurlara aslında 

yer verilmiştir, Türkiye İnsan Hakları Kurumu açısından söylersek. Kurumsal alt yapı, 

tabii ki yeterli mali kaynak Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na bugüne kadar ayrılan 

bütçe konusunda herhangi bir sıkıntı olmamıştır. Tabii ki bunu zaman gösterecek 

ilerleyen dönemlerde bütçe konusunda yapılan uygulamalar, aslında kurumun gerçek 

anlamda bütçe açısından bağımsız olup olmadığını o belirleyecek; ama şu ana kadar 

bütçe konusunda herhangi bir sorun yaşanmamıştır. 

Personelde iki şey önemlidir. Kendi personeli mi var, destek personel mi var? Türkiye 

İnsan Hakları Kurumu aslında ilk kurulduğu zaman Başbakanlık personeliyle faaliyetlerini 

yürüttü; ama Başkanımızın da söylediği gibi bu personel gönderildi, şuanda 

kendi personelini aldı ve kanunla kuruma tahsis edilmiş 75 tane personel var. Başkan 

daimi, ikinci başkan da daimi çalışıyor. Diğer üyeler kısmi süreli çalışıyor. Birçok ülkede 

kısmi süreli üyelikler söz konusudur. Bu açıdan da bir şey yoktur. 

Tabii ulaşılabilirlik açısından kurumun şu anda eksik olan yanı, tabii yerel yapılanmasını 

tamamlayamaması. Bu anlamda çalışmalar devam ediyor. Yeni yasa çalışmalarında 

da bu konu gündeme geliyor. Tabii ki aslında kanuna göre istediği yerde büro 

kurabilir, Türkiye’nin her yerinde bürolar kurabilir, yerel kurullar oluşturabilir, eksik 

olan yasadakinin pratiğe henüz geçirilememiş olduğunu söyleyebiliriz bu açıdan. 

Çalışma usul ve esaslarıyla ilgili de gerekli düzenlemeler kurulmuş, İnsan Hakları İhlalleri 

Birimi, İşkence ve Kötü Muamele Birimi, Hukuk Birimi, Eğitim Birimi. Yani aslında 

Paris Prensipleri’nde olması gereken alt birimlerin hepsi kanunla kurulmuştur. 

Görev ve yetkiler açısından da, tabi Hocam sabrınızı biraz zorluyorum; ama tamamlayayım, 

evet, tamam, teşekkürler, görev ve yetkiler için ne aranır? En geniş şekilde 

görevlendirme. Ne demek? Yani her türlü insan hakları sözleşmesi kapsamında görev 

yapan birimi, kanunla Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun bütün sözleşmeler çerçevesinde 

çalışma yapabileceği taraf olalım olmayalım, hepsi açısından görevlendirilmiştir. 

41


Danışma işlevi, hükümete ve parlamentoya danışma işlevi belirtilmiştir. Sivil toplumla 

düzenli istişare yapma görevi belirtilmiştir. İnsan hakları eğitimi görevi belirtilmiştir. 

Raporlama görevi düzenlenmiştir, ister özel, ister yıllık faaliyet raporları düzenleme 

şeklinde yer almıştır. 

Son olarak önleme mekanizması açısından da bir değerlendirme yapmak istiyorum. 

Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanunu’nda İşkenceyi Önleme Birimi zaten düzenlenmişti. 

Daha sonra Bakanlar Kurulu kararıyla önleme mekanizması olarak görevlendirildi. 

Türkiye’de bazı sivil toplum örgütleri, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun 

görevlendirilmesine tabii ki sıcak bakmadılar, buna itiraz ediyorlar; ama dünyada 57 

tane kurum içerisinde sadece 7 tane kurul özel olarak önleme mekanizması olarak 

kurulmuştur. Diğer hepsinde var olan Ombudsmanlık ve komisyon modeli görevlendirilmiştir. 

Burası Türkiye, yapılan şey genel uygulamaya uygundur. Türkiye İnsan 

Hakları Kurumu’nun da önleyici mekanizma olarak yasal dayanağı söz konusudur. 

Zaten OPCAT’e taraf olduğumuz için Türkiye’de taraf olduğumuz anlaşmalar da kanun 

hükmündedir. Anlaşma da kanun gibi geçerli olduğu için iç hukukumuzda zaten 

İnsan Hakları Kurumu’nun da sözleşme çerçevesinde hareket etmesi ve bu görevi 

yerine getirmesi gerekiyor. 

Sonuç olarak şunu söylemek istiyorum ki Türkiye İnsan Hakları Kurumu 2012’deki 

oluştuğu yapısıyla beraber merkezi bir kurum olarak aslında Paris Prensipleri’ne uygundur; 

ama bu modelin en iyi uygulama olduğu söylenemez. Zayıf yönleri var. Zaten 

biz, o zayıf yönlerini gördüğümüz için yeni bir kanun önerisi getirdik. Şu anda Sayın 

Bakanımızın da belirttiği gibi Bakanlar Kurulu gündeminde. Bunları da tamamlayarak 

aslında en iyi model olma yönünde gayret ettiğini söyleyebilirim. Tabii ki Kurum’a şuanda 

bir bina tahsis edilmiş, personel yeni yeni oluşmaya başladı ve büroları ve yerel 

birimleri henüz kuramadığı için ve yıllık faaliyet raporu hazırlayamadığı için ICC’ye 

başvurmadı; ama en kısa zamanda yerel birimlerini de oluşturarak ve yıllık faaliyet 

raporunu hazırlayarak başvurduğu zaman ben Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun 

Paris Prensipleri’ne uygun olduğunu kendi şahsi görüşüm olarak belirtmek istiyorum. 

Beni sabırla dinlediğiniz için çok teşekkür ediyorum. 


Sayın Eren’e çok teşekkür ediyorum. Bu yasa çıktıktan sonra öyle zannediyorum ki 

bunu sivil toplumla ve bu alanda çalışan çevrelerle, akademik, sivil ve diğer ilgili kurumlarla 

paylaşmak ve tartışmaya sunarak yasalaştırmak demokratikleşme açısından 

da önem taşıyacak bir sunuş ilkesi olacaktır. Sonraki adımda da herhalde tartışmasız 

önem taşıyan bir husus, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun Birleşmiş Milletler nez- 

42


dindeki akreditasyon meselesidir. Dolayısıyla bir sonraki adımda herhalde bunları 

göreceğiz. Ben toplantıyı daha fazla uzatmak istemiyorum. Çünkü ara vereceğiz ve 

bir konuğumuz da ayrılacak. Efendim 15 dakikalık bir ara veriyoruz. 15 dakika sonra 

burada olacağız. 

Evet, efendim, uygun bulursanız yavaş yavaş başlayalım. Zamanı da iyi kullanmak 

adına, bir yarım saat kadar geç başlanmıştı, şimdi bakıyorum 15 dakikayı geçen bir 

süre bu oturuma geç başlıyoruz. Sorulara göre ilerleyeceğiz, soru-cevap kısmı için 

biliyorsunuz programda bir saatlik bir ayrım vardı; fakat öğle arasını çok da zorlamamak 

için eğer belki ondan biraz daha kısa tutmak düşünülebilir; ama tabii bu 

sorularınıza ve tartışmaya bağlı bir husus. Bir konuşmacımız Sayın Mira, İspanya’dan 

katılan konuşmacımız uçağa yetişmek üzere 12.30 gibi ayrılmak durumunda olduğunu 

söylemişti. Sanıyorum, bu halen geçerlidir kendisi için. Zira kendisini burada 

göremiyorum en azından. Bu bakımdan ben hemen sorularınızla başlayalım diyorum 

ve soru evet, solda var. Buyurunuz. 

Çok çok özür dilerim. Soru sormak isteyen sayın katılımcılar adını ve mensup olduğu 

kurumu da belirtirse en azından şeffaf lık adına yararlı olur. Çok teşekkürler. Buyurunuz. 

Feray SALMAN İHOP Genel Koordinatörü 

Feray Salman, İnsan Hakları Ortak Platformu Genel Koordinatörüyüm. Aslında İspanya’ya 

da soracaktım. Bizim bakımımızdan önemli bir deneyimdi. Ben sorumu gene 

de sorayım, cevabını alamayacağımızı biliyorum; ama daha sonraki tartışmalarımıza 

belki ışık tutar. Özellikle otonom olan, yani İspanya’da ikili bir yapıyı görüyoruz yani 

benim de okuyabildiğim kadarıyla kendileri de bahsettiler. Özellikle Bask ve diğer 

otonom yapılarda da bir şey var. İnsan Hakları Kurumu ya da Ombud Kurumu var; 

fakat özellikle bu otonom yapılardaki kurumların Anayasal sınırlılıkları var, yani yetkilerini 

kullanma bakımından benim bilebildiğim kadarıyla. Bu iki yapı arasındaki 

yani Anayasal yetkileri daha geniş olan yapıyla, otonom yapıların içerisindeki kamu 

denetçiliği arasında ya da Ombudluk yapısı arasında nasıl bir ilişki var ve bu Anayasal 

kısıtlılıklar otonom yapıları içerisinde ne tür sorunlar yaratıyor, bu sorunlar nasıl ortadan 

kaldırılıyor, belki buna bakabilmemiz lazım. Yani bunun cevabını verebilselerdi 

benim için çok aydınlatıcı olurdu. 

43



Ben yine de bu sorunuzu şu sırada bulunan konuşmacılara yönelik bir soru olarak 

telakki ediyorum. 

Feray SALMAN 

Kayıt altına alınıyor. Ben de. Eğer biliyorlarsa. Bu Türkiye bakımından şuanda belki 

geçerli değil; ama İngiltere’de de bir İskoçya meselesi var. Bir Birleşik Krallık açısından 

baktığımızda da bu yapılar arasındaki ilişkilerin niteliği benim için çok önemli. Çünkü 

mesele daha üst birtakım ulusal problem yani tırnak içi ulusal belki yanlış burada; 

ama hani başka yapılar tarafından çözülmesi gereken sorunlar ortaya çıktığında insan 

hakları bakımından nasıl bakıyorlar ve bunu nasıl hallediyorlar sorusu çok önemli 

gibi geliyor bana. 

Türkiye’nin de hani merkezi bir yapısı var şuanda ve bir yaygınlaşma talebi var kurumun. 

Bu Ombudsman için de geçerli herhalde bizim için. İngiltere bakımından şeyi 

sormak isterim sayın katılımcıya, teşekkür ederim, son derece açık ve iyi bir sunuştu. 

Ulusal önleme mekanizması şu anki mevcut yapınızın dışında kurulmuş vaziyette gibi 

anlıyorum. Bu yapının bağımsız olarak bir ulusal önleme mekanizmasının varlığı ve 

sizin varlığınızın ortaya çıkardığı faydayı bize birazcık daha anlatabilir misiniz? Ayrı 

olmasının bir sakıncası var mı? Dolayısıyla yoksa daha mı yararlı? Bu hani bunu görmek 

istiyorum açıkçası. Uzun da sürse bunu tartışmamız gerektiğini düşünüyorum. 

Şimdi bize gelelim. Her ne kadar Hocam dedi ki hani kurum adına konuşmuyorum, 

akademisyen kimliğimle konuşuyorum. Tabii ki kurumu da aynı zamanda hani ne 

kadar temsil etmeseniz de içyapısını bildiğiniz için bence hani temsiliniz var gibi görünüyor. 

Şimdi burada bir kere Türkiye’de yani gerçekten anlaşamadığımızı düşünüyorum. 

Böyle gidebilir miyim? Tam soru birazcık daha sonra gelecek. Şunda anlaşamıyoruz, 

Türkiye’de bir model arayışı olmadı. Danışma kurullarından vazgeçmek 

bir model arayışının sonucu asla olmadı. Hocam, çok iyi bilir, Danışma Kurulu’nun 

üyesiydi zaten. Hani yani tarihini de biliriz biz. Dolayısıyla bu bir çatışmaydı. Çatışma 

sonucunda halen şeyi olan yani yasada işte hukukun yani Türkiye’nin hukuk sistemi 

içerisinde, yazılı kuralları içerisinde mevcut olan bir danışma kurulu var. Ne zaman 

bozuldu? Azınlıklarla ilgili bağımsızca bir laf söylediği zaman bozuldu. Raporunu 

yazdığı zaman bozuldu. Bir daha da toplanılmadı. Dolayısıyla bu modelin niye işe 

yaramadığına dair Türkiye’de yapılmış herhangi bir çalışma olmadı. Çünkü bunu yapabilecek 

bir akıl ve politika ve bakış açısı zaten yoktu. Ombud çalışması bir twinning 

projesi sonucudur. Ben çok iyi takip ettim. O dönemlerde Avrupa Komisyonu’nda 

da çalıştığım için bilirim. Ve çok sonra yani bir model arayışı olsaydı belki o soruna 

44


yanıt verebilecek bir biçimde daha erken kurulurdu; ama biz yine Turgut Hocamın 

da içinde olduğu Bilgi Üniversitesi’nde nihai şekline hani sivil toplum örgütlerinin 

geniş bir biçimde katıldığı bir programın sonunda karar verilmişti. Ama bu yasasının 

çıkmasından çok çok çok önceydi, öyle değil mi? 

Dolayısıyla tarihimizi okur iken, Ombud’un yasasının kurulmasına dair tarihimize 

bakarken değerlendirmeleri biraz daha oradan yapabilmenin bize Türkiye’de insan 

hakları kurumsallaşmasının modellerinin nasıl aranması gerektiğini ve mevcut olan 

şu anda elimizde olan bu iki yapının ve olmasını arzu ettiğimiz geri kalan öbür iki yapının, 

işkenceyi önleme mekanizmasının, Ulusal Önleme Mekanizması’nın ve Eşitlik 

ve Ayrımcılıkla Mücadele Kurulu’nun da nasıl olması gerektiğini daha iyi tartışabiliriz 

diye düşünüyorum. O nedenle de bunun aklı ise tam da Turgut Hocamın da oturumu 

kapatırken söylediği gibi sivil toplum örgütlerinin çok geniş kesiminin, çoğulculuğunun 

hesaba katılarak ve sivil toplum örgütlerinin kaygılarının hesaba katılarak yapılacağı 

bir çalışma olması lazım. 

Ombudsmanlıkla Türkiye İnsan Hakları Kurumu eşit zamanlarda kuruldular, farklı 

statüleri var. Biri yasayla kuruldu biri Anayasal statüye sahip. Hangi deneyimi paylaştıklarını, 

nelerin olup olmadığını beraber konuşup konuşmadıkları bir ortamın 

var olup olmadığını sormak istiyorum ki hani yeni bir kurumun gücünü, etkililiğini 

artırabilmek için orada neler var, onu görmekte yarar var. Şekli olarak yine itiraz ediyorum 

Hocam müsaadenizle, bağışlarsanız. Şekli olarak bu yasa, Paris Prensipleri’ni 

karşılıyor olabilir; ama şimdi, Bakanlar Kurulu’nun seçme kriterlerini biliyor muyuz 

biz? Şeffaf mı? Hayır, değil. Bakanlar Kurulu’nun bu kadar ağırlıklı olduğu bir yerde 

hesap verebilirlik dolayısıyla Bakanlar Kurulu’na ve hükümete aittir o zaman. Hükümet 

o güvenceleri verecek herhangi bir düzenleme yapmıyor ise bunları Anayasal 

olarak bu kurumu, yasayla tutsa bile Anayasal olarak bu kurumun, İngiltere örneğinde 

olduğu gibi, bu kurumun yapacakları, edecekleri, seçecekleri yetkilerini nasıl 

kullanacağı, hangi yetkisinin kendisine ait olduğuna kendisinin karar verebileceği bir 

çalışma içerisine girmiş midir? Biliyor muyuz? Varsa böyle bir hani bilginiz bunu da 

paylaşmanızı arzu ederim. Şimdilik bu kadar, teşekkür ederim. 


Feray Salman’a teşekkür ediyorum. Başka sorular var biliyorum; ama bu kapsamlı bir 

soru. Hemen konuşmacılara yöneltmek isterim ve aynı sıra içerisinde. 

Görüşünüz olabilir mi bu soruyla ilgili? 

45


Melanie FIELD 

Evet, çok teşekkürler efendim sorularınız için. Söylediklerinizin iki bölümüne değineceğim 

izninizle. Öncelikle siz, şöyle bir soru yönelttiniz, bir regülasyondan bahsettiniz. 

Yani biz acaba bir tarafta İngiltere Parlamentosu ve İskoçya, Galler ve Kuzey 

İrlanda’daki parlamentoların rolü ve bir de benim Kurumumun İskoçya, Galler ve 

Kuzey İrlanda’daki benzer kurumlarla nasıl işbirliği yaptığı. 

İskoçya’daki İnsan Hakları Kurumuyla gündemimizi paylaşıyoruz, ama aslında oldukça 

karmaşık bir görüntü içindeyiz. İngiltere’de burada nasıl ele alınıyor? İngiltere tabii 

ki Birleşik Krallık, pek çok insan hakları konusundaki anlaşmanın tarafı. Mevzuat 

yetkinliğine gelince İngiltere’nin farklı bölgelerinde orada devletin insan hakları yükümlülükleri 

bu kurumların içine dercedilmiş vaziyette. Mesela İskoç Parlamentosu 

sözleşmeye uygun olmayan bir yasayı kabul edemez. İskoçya’daki İnsan Hakları Kurumu 

diyelim, onların kendi yetki alanına İskoç Parlamentosu’nun yetki alanına giren 

bölgelerdeki insan hakları konularından sorumlu ve biz ise İngiltere Parlamentosunun 

yetki alanındaki bölgelerden sorumluyuz. Yani bu şekilde çalışılıyor. Tabii karmaşık, 

oldukça karmaşık. Çünkü İngiltere’nin farklı bölgelerindeki siyasi uygulamalar, yöntemler 

birbirinden farklı olabiliyor. Türkiye de şimdi yeni bir seçimden çıktı. 

Şimdi, İngiltere Parlamentosunda bir Muhafazakâr Parti çoğunluğumuz var. İskoçya’da 

ise Parlamentoda İskoçya’daki Ulusalcı Parti çoğunlukta ve Galler’de İşçi Partisi 

çoğunlukta. Yani oldukça karmaşık bir görüntü içindeyiz. Bizim İnsan Hakları Kurumu 

açısından daha önce de söylediğim gibi bizim statü geleneği bir gerekliliğimiz 

var, kurulumuzda. Yani Komiserler Kurulumuzda bir Galler’den bir de İskoçya’dan 

komiser temsil edilmesi gerekiyor ve bunların her biri bir komiteye, alt komiteye 

başkanlık ediyor. Yani bizim statü gereği bir İskoçya Komitemiz bir de Galler Komitemiz 

var ve onların görevleri ve yetkileri mevzuat ile belirleniyor. Onların İskoçya 

ve Galler’de yaptıkları görevleri başka bir yerdekiler veya mesela bizler yapamıyoruz. 

Yani İngiltere’nin farklı yerlerinde, farklı şekillerde çalışıyorlar. Yani bizim yönetim 

tarzımız böyle. Tabii her zaman gerginlikten ari olmuyor bu, ara ara gerginlikler de 

çıkıyor; ama genelde işliyor. İlginç bir durumla karşı karşıyayız. Çünkü İskoçya’nın 

bağımsızlığı konusunda bir referandum yapılmadan önce İskoçya’ya daha fazla yetki 

vereceğiz diyordu, İngiltere’deki Birleşik Krallığın parlamenterleri. Bilemiyorum 

tabii, daha fazla yetki verilirse eşitlik konusunda, daha fazla eşitlikçi mevzuat kabul 

etmeleri imkanı verilirse İskoçlara belki o zaman Komisyon’un da çalışması açısından 

farklılıklar olabilir. 

Ulusal önleme mekanizmasının tarafı olmadığımızdan bahsettiniz, doğrudur bu. Çünkü 

denetim yapmak, belli yerlere girmek gibi yetkilerimiz yok bizim. Daha önce devlette 

46


gözaltında bulunan veya tutuklu bulunan yetişkin kişilerin ölümüyle ilgili bir inceleme 

yaptığımızı söylemiştim. Bu da tabii yaptığımız iş ulusal engelleme sisteminin bir 

parçası. Bu kişilerle görüşmek üzere gittik, görüştük, orda çalışanlarla neler yapılabileceğini 

konuştuk ve biz komisyon olarak yani kurum olarak bu konuya eğildik ve 

bunun resmini çektik. Tabii farklı kurumlar arasında da farklılıklar olabiliyor. Mesela 

cezaevi denetçileri sadece cezaevlerini denetliyorlar. Biz farklı, üç ortamı birden denetleyebildik 

ve bunları bir eşitlik çerçevesinde ele aldık. Sadece oradaki mesela akıl sağlığı 

hastalarının durumlarına ilişkin deneyimleri öğrenmekle kalmadık ve mesela geçmişte 

şöyle deneyimlerimiz oldu: Etnik kökenle ilgili farklılıklar olabiliyor mesela akıl sağlığı 

hastanelerinde farklı ırktan gelen insanlara, farklı muamele yapıldığı da ortaya çıktı ve 

bunlar istatistikî açıdan önemli olan konulardı ve bunun için de bizim incelememizde 

yer aldılar. 


Evet, tabii burada tam olarak sorunuz herhalde Kamu Denetçiliğiyle ne gibi bir ilişkiniz 

oldu? Burada genel değerlendirmenizle ilgili şöyle bir şey söyleyebilirim. Tabii 

ki Paris Prensipleri ülke modellerine göre esnek yorumlanıyor. Kamu denetçiliği, tek 

bir kurum, yani her türlü görevi üstleniyor. Mesela ayrımcılık, insan hakları, önleme 

mekanizması işlevlerini görebilir. Hepsini bir kurum üstlenebiliyor bazı ülkelerde. 

Bazı ülkelerde ise iki kurum genellikle görevlendiriliyor, kamu denetçisi ve insan hakları 

kurumları şeklinde iki farklı kurum oluyor. Ayrımcılık, önleme mekanizması ve 

ulusal insan hakları kurumu bu iki kurum arasında paylaştırılıyor. Bildiğim kadarıyla 

İngiltere’de mesela Ulusal İnsan Hakları Komisyonu üç farklı komisyon birleştirilerek 

ırk ayrımcılığı, eşitlik ve engelli komisyonları ayrı ayrıyken her biri tek bir kurum 

haline dönüştürülmüş. Tabii önleme mekanizması olarak İngiltere çoklu kurumsal 

bir yapıyı benim gördüğüm kadarıyla benimsemiş. 20’den fazla kurum ve bundan 

dolayı ayrı ayrı yetki var; ama bu istisnai uygulama. İki ülkede filan böyle bir şey var. 

Bakarsak çoğu ya Ombudsman’a vermiştir bu görevi ya da İnsan Hakları Kurumu’na 

vermiştir. 7 tane ülkede benim gördüğüm kadarıyla ayrıca bir önleme mekanizması 

kuruldu. Çünkü sözleşme gereği ayrı bir önleme mekanizması kurarsanız bunun da 

yine Paris Prensipleri’ne uygun bir ulusal kurum şeklinde yapılanması lazım. E, bu 

da ülkeler için bir kurum enf lasyonuna yol açabiliyor. Aynı işleri yapan, aynı yapıda, 

kendi bütçesi, personeli, kendi işi olan, gereksiz yere ülkelere hem mali yük getiriyor 

hem de bence yetki çatışmasına yol açabiliyor. O yüzden bu model terk edilmeye 

başlanıyor. 

Genellikle iki merkezi kurum etrafında bu yetkiler artık toparlanıyor. Birisi ombudsmanlıktır, 

biri de insan hakları kurumlarıdır. Benim genel gözlemim bu. Tabii Türki- 

47


ye’de de bu modele geçilmiştir çoklu yapıdan. Bizde de şu anda her adli yargı komisyonunun 

bünyesi içerisinde Cezaevi İzleme Kurulları var. Yine bizim il ve ilçe insan 

hakları kurullarımız aslında benzer görevi yapacak şekilde; ama bu çoklu yapılanmalar 

içerisinde eğer yeterli bağımsızlık, personel, bütçe, gerekli imkânlar sağlanmazsa o 

zaman etkililik, verimlilik olmuyor. Hâlbuki merkezi kurumlar güçlü bütçeyle, güçlü 

personelle daha etkin bir denetimi gerçekleştirebilir. Tabii ki eleştirileriniz şu yönde 

haklı tabii ki yani. Türkiye İnsan Hakları Kurumu ve Kamu Denetçiliği Kurumu beraber 

kuruldular. Ama sizin de sürekli bizim çalışmalarımızı takip ettiğiniz gibi, kurumun 

tam olarak işlevsel hale gelebilmesi için bina sorunu, yerel güç, yerel yapılanma 

sorunu var. Mevzuatı iyileştirmek için, sonuç almak için aslında Kurum, bu yönde 

çok önemli adımlar attı. Ama Türkiye’de üç seçim yaşandı. Dolayısıyla bu üç seçim 

sürecinde tam biz bir öneriyi Bakanlar Kuruluna sunuyoruz, Bakanlar Kurulu seçime 

gidiyor. Tam biz bir tasarıyı Meclise götüreceğiz, genel seçime gidiyor. Bir şey hazırlıyoruz, 

Cumhurbaşkanı seçime gidiyor ve mesela halen bir seneden beri bir üyemiz 

atanmadı. Şimdi dolayısıyla aslında, ülke realitesini de gerçekliğini de gözeterek, bu 

kuruma biraz daha şans verilmesi gerektiğini düşünüyorum. Yani daha üç yıl olmuş, 

elbette ki eksikliklerini hep beraber gidermek için çalışıyoruz, çabalıyoruz. Özellikle 

yeni yasa çalışmasında Başkanımızın benim gördüğüm çok gayretli bir şekilde, sivil 

topluma hatta önceliği bırakmak, bütün tasarıyı siz hazırlayın, siz getirin, biz size 

yardımcı olalım diye şu anda başlattığı bir çalışma var. Hatta ben şahsen itiraf edeyim, 

Kurumda bunun çok uygun olmayacağını söyledim mesela. Benim muhalif olmama 

rağmen kendisi bu konuda hayır, sivil toplum madem bu konuda istekli, beraber yapalım 

diye bu konuda gerekli gayreti gösteriyor. Yani Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

bence kısa zamanda bu bina sorunu ve yerel yapılanmasını çözdükten sonra Paris 

Prensipleri’ne uygunluk bakımından bir sorun yoktur. Tabii ki asıl olan hani dediğiniz 

gibi biçimsel şeyler değil. Bunlar üzerinde çok durmamak lazım. Asıl sahada yapabilecekleri 

önemli. Ama sahadaki performansı görmek için de bu altyapısal sorunların 

çözülmesi gerekiyor ama artık biz süremizin daraldığını düşünüyoruz. 3 sene artık 

yeter aslında bazı şeyler için. Daha hızlı adım atmamız gerektiğini de tabii ki biliyoruz. 

Ombudsmanla aramızdaki ilişki açısından tabii iki kurum da yeni, ikisi de kendi yapılanmalarını 

hazırladığı için henüz kurumlar arası iletişim ve işbirliğinde yeterli adımlar 

atılmadı. Çünkü bizim önceliğimiz alt yapı sorunlarını çözmekle geçiyor. Yani bir 

an önce kendi personelimizi almak, binamızı oluşturmak, mevzuatımızdaki eksiklikleri 

tamamlamak önceliğimiz olduğu için aslında o yanı ihmal ediyoruz biraz, haklı 

olarak o konudaki eleştirilere bir şey denemez. Teşekkürler. 

48



Teşekkürler, Sayın Eren. Sizin sunumunuzda plüralizmin meslek yorumuna ilişkin 

Paris Prensipleri ışığında bir vurgunuz olmuştu. Feray Hanım’ın özellikle Bakanlar 

Kurulu atamasındaki atama esaslarının net olmadığına ilişkin sorunu bu tespitinizle 

de bağlantılı olarak ben değerlendirilebileceği düşüncesindeyim. Yani, plüralizmi biz 

özelikle Paris Prensipleri’nde yer alan, sadece yani Türkiye siyasi tarihinde çok yaygın 

olan, korporatizm anlamında bir plüralizm olarak herhalde düşünmemek zorundayız. 

Yani sektörel temsilcilerin kurula üye atanması biçiminde değil. Yani orda öyle zannediyorum 

ki performansı kadar ve profesyonel formasyonu ve tecrübeleri, deneyimleri 

kadar düşünce itibariyle de siyasi düşünce de dâhil olmak üzere bir plüralizmin 

görülmesi de herhalde önemli bir esastır; ama bu nasıl aşılabilir ve nasıl sağlanabilir 

derseniz, işte Bakanlar Kurulunun atamalarında eğer bu formül korunacaksa yani 7 

üyeyi blok halinde Bakanlar Kurulu atayacaksa o zaman ona göre onun esaslarını da 

içeren bir atama usul ve esaslarına dair ilkelerin belirlenmiş olması bu tartışmayı izale 

eder düşüncesindeyim. Dolayısıyla oraya yansıdığı ve o atama da ona göre olduğu 

zaman zaten o zaman Bakanlar Kurulunun atamış olması da hiç kimseyi töhmet altında 

– zaten bıraktığını düşünmüyorum ama – yani kimseyi de töhmet altında bırakmış 

olmaz veya böyle bir tartışmaya da yol açmaz. Yani şeffaf lık o yüzden diyorum ki 

önemli bir husus. Çünkü bu anlamda plüralizmin bu ölçüde esnek yorumlanmayacağı 

kanısındayım. Yani kantitatif olarak üye sayısından çok kalitatif olarak üyelerin 

kompozisyonunu ortaya koyduğu ve plüralizm herhalde bizim burada tartıştığımız 

kantitatif değil kalitatif bir plüralizm kast ettiğimiz. Dolayısıyla bunun önemli olduğunu 

düşünüyorum. Hemen diğer soruya geçeceğim. Beyefendi, en ön sırada, bir soru 

sormuştu. Lütfen. 

Justice Shri Cyriac JOSEPH Hindistan Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkan Vekili 

Hindistan’daki Ulusal İnsan Hakları Komisyonundan geliyorum. Dr. Abdurrahman 

Eren konuşmasında ombudsman modeline değindi, bir akademisyen olarak. Bir ricam 

var kendisinden. Burada komisyon modeliyle ombudsman modeli arasındaki 

fark nedir? Çünkü insan hakları kurumlarını bu iki kategoride incelediniz. Şimdi ana 

fark nedir? Bunu iyice anlayalım ki ancak o zaman tam o konuyu anlayabiliriz. 

İkinci olarak, bununla bağlantılı olarak size şunu sormak isterim. Paris Prensipleri 

acaba hangi modele izin veriyor? Paris Prensipleri’nin esnek olduğunu söylediniz. 

Acaba bu esneklik hem komite modeline hem de ombudsman modeline izin veriyor 

mu? Evet. Şimdi ikinci sorum, eğer doğru hatırlıyorsam dediniz ki sunumunuz sırasında 

bir gözlem yaptınız. Amerika’da komite modeli var dediniz. ABD’ye mi yoksa 

49


Amerika’daki başka ülkelere mi atıfta bulundunuz? Eğer ABD ise orada ABD’de bir 

İnsan Hakları Kurumu var mı? Acaba bu İnsan Hakları Kurumu ICC’nin bir üyesi mi? 


Ombudsmanlık ve komisyon modeli diye ben ikiye ayırdım, bir fark var mı? Aslında 

bu kurumların oluşum bakımından sınıf landırılmasıdır, fonksiyonel anlamda bir 

sınıflandırmadır. Ombudsman modellerinin komisyon modelinden en temel farkı yönetim 

yapısıdır. Ombudsman modellerinde genellikle bir üye meclis tarafından atanır. 

Bazı Ombudsmanlarda bizde olduğu gibi üç veya dört üyeli olanlar da var; ama 

komisyon modeli dediğimizde bunlar 5, 7, 60 üyeye kadar çıkabilen, çok üyeli yapısı 

olan bir modeli oluşturuyor. Benim temel ayrımım bu. 

Tabii Ombudsman modelini de kendi içinde ikiye ayırmak lazım. Bir, İsveç modeli 

klasik ombudsmanlık vardır, bu İsveç modeli ombudsmanlıkta, ombudsman insan 

haklarını korumakla özel olarak görevlendirilmemiştir. Bu daha çok idareyi iyi yönetim 

açısından denetleyen klasik ombudsmanlık modelidir. Hâlbuki İspanya modelinde 

– ki Latin Amerika ülkelerinde İspanya modeli yaygındır – hem idareyi denetleme 

işlevi hem Ulusal İnsan Hakları Kurumu işlevi birleştirilmiş bir modeldir, 

bu yüzden de bunlara melez (hibrit) modeller de denilmektedir. Ve ICC’de A statüsü 

alan ombudsmanlık kurumlarının çoğu bu modele yakın olanlardır. Hâlbuki klasik 

Ombudsman olanlara ICC tarafından A statüsü verilemiyor. Çünkü o yetki olarak da 

geniş yetkilendirilmemiştir insan hakları alanında, çoğulculuk bakımından yeterli değildir. 

Bu arada sorunuza cevaben şunu söyleyeyim: Ben Amerika Birleşik Devletlerini 

değil Latin Amerika ülkelerini kast ettim. Amerika’da da tabii ki ulusal insan hakları 

kurumu diye bir kurum yok benim bildiğim kadarıyla. Komisyon modeli olan kurumlarda 

ise onun da bana göre iki farklı alt modeli var. Bir, İngiltere’deki gibi Eşitlik 

ve Ayrımcılık Komisyonları şeklinde oluşan ve 11 üye veya 17 üye arasında oluşan 

kurumlar var. Bir de Fransa Danışma Komitesi gibi çok üyeli olan komisyon modelleri 

var. İşlev olarak da ikisi arasında çok temel bir fark vardır. Fransız Danışma Komitesi 

Modelinde sadece danışma işlevi görür, şikâyetleri inceleme yetkisi verilmez ve daha 

çok tavsiye edici ve istişare edici bir işlevi vardır. Hâlbuki İngiltere modelinde ise 11 

üyedir ve bu ayrımcılık şikâyetlerini incelemekle yetkilidir ve aynı zamanda insan 

hakları alanında sadece tavsiye değil inceleme ve denetleme yetkisiyle daha geniş bir 

şekilde yetkilendirilmiştir. İkinci sorunuza da cevap vermiş oldum. 

İspanyayla ilgili hatırladığım şunu da söyleyebilirim tabii İspanya’da 17 tane özerk 

bölge olduğu için İspanya’daki modelde ulusal kurum bütün ülkede yetkilidir. Zaten 

ulusal insan hakları kurumları bölgesel yetkilendirilemez. Yoksa ICC’den kabul 

50


alamaz. Ülkenin tamamında yetkili olmak zorundadır, coğrafi yetki alanı itibariyle. 

Dolayısıyla her özerk bölgede Ombudsmanlık olması bir anlamda onun bir büro yapılanması 

gibidir; ama ülkenin tamamında İspanya’daki Ombudsman yetkilidir. 

İngiltere’de de üç tane ICC’den A statüsü almış kurum var; ama siz ICC’de sadece 

bir kurumu uluslararası alanda yetkilendirebilirsiniz o da İngiltere Eşitlik ve İnsan 

Hakları Komisyonu olmuş. Yani ulusal insan hakları kurum modelinde uluslararası 

toplum bakımından tek bir muhatap esas alınıyor; ama birden fazla ulusal insan hakları 

kurumu da kurulabiliyor. 

Justice Shri Cyriac JOSEPH 

Hint modeli, Hindistan modelini hiç biliyor musunuz? Hindistan’daki modeli hiç 

duydunuz mu, inceleyebildiniz mi? 


Bildiğim kadarıyla Hindistan federal bir devlet olduğu için hem federal düzeyde bir 

ulusal insan hakları kurumu olduğu, hem de her devletin, eyaletin kendi Ulusal İnsan 

Hakları Kurumu olduğu. Hindistan’daki merkezi kurumun daha çok yüksek yargıçlardan 

oluşan bir yapısı var. Hâkim ve yargıçlardan oluşan bir kurumsal yapılanması 

söz konusu. Dolayısıyla yani o ülkenin federatif olması da burada aslında kurum modelini 

belirleyici olabilir. Federal devletlere genellikle hem federal düzeyde bir kurum 

ve her federe, eyalet düzeyinde de ayrı ayrı kurumlar kuruluyor Hindistan’da bildiğim 

kadarıyla böyle bir yapılanma var. 


Mrs. Field, eğer eklemek isterse kendisine söz verebilirim. 

Melanie FIELD 

Teşekkürler. Yanlış anlama olmasın İngiltere’yle ilgili. Üç konuşmacının da söylediği 

gibi üç tane A statüsüne sahip İnsan Hakları Kurumu var. Kuzey İrlanda, İskoçya ve 

İngiltere Komisyonları bunlar. Hiçbiri birbirinin işine karışmaz. Her biri kendi işini, 

kendi bölgesine göre yapar ve aralarında bir anlaşma vardır, üç komisyon arasında 

bir anlaşma vardır ve nasıl çalışacağımıza ilişkin bir anlaşma imzaladık. Ve uluslararası 

kurumlarla ilişkilerimiz konusunda da bir anlaşma yaptık, bütün Birleşik Krallığı 

ilgilendiren konularda nasıl işbirliği yapacağımız konusunda da bir anlaşmamız var. 

51


Nezir AKYEŞİLMEN Selçuk Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi 

Teşekkür ederim, güzel sunumlar için. Ben Nezir Akyeşilmen, Selçuk Üniversitesi İnsan 

Hakları Merkezi’nden. Abdurrahman Hoca’ya bir sorum olacak. Şimdi kurumun 

web sitesine baktığımız zaman Türkçe ve İngilizce siteleri var. Fakat mesela Kürtçe 

ve Arapça yok. Milyonlarca Kürtçe konuşan insanları düşündüğümüz zaman Arap 

vatandaşlarımız ve Suriyeli mülteciler de bunların İngilizce ve Türkçe anlama şansları 

biraz daha düşük. Bu çerçevede mesela Kürtçe ya da Arapça Kurum’a başvurabilir mi 

insanlar, yani şikâyette bulunabilir mi? Bu durumda sizin bunlara cevap verebilecek 

personeliniz var mı? Teşekkür ederim. 


Şimdi tabii ki Türkiye’de bu anadil konusunda hukuk sisteminin kendi içinde temel 

sorunları var. Dolayısıyla bu sadece Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun çözüm 

üretebileceği bir şey değil. Bizim tabii ana sorunumuz daha çok Türkiye’de azınlık 

tanımında problem var. Biz uluslararası sözleşmelerde dilsel azınlıkları, etnik kimliğe 

göre azınlıkları azınlık olarak iç hukukta tanımıyoruz ve buna ilişkin sözleşmeleri Avrupa 

Konseyi’nin iki sözleşmesinde de azınlık çerçeve sözleşmesi ve dil konusundaki 

sözleşmeye de bu anlamda taraf olmamıştık bugüne kadar ve diğer sözleşmelere de 

azınlık tanımında çekince koyuyoruz. Bize göre azınlık Türkiye’de sadece Ermeni, 

Rum ve Museviler olarak. Böyle olduğu için tabii Türkiye bu konuda anadil konusunda 

toptan, bütün sisteme yönelik çözümler üretemiyor; ama şunu söyleyebiliriz. 

Türkiye son 10 yıl içinde bu konuda çok ciddi bir dönüşüme başlamıştır. İşte Kürtçe 

televizyon, Arapça TRT’de yani devletin televizyonunda Kürtçe yayınlar, Arapça diğer 

ana diller, yayınlar başlamıştır. Anadilde cezaevlerinde adil yargılanma kapsamında 

anadilde savunma hakkı en geniş bir şekilde tanınmıştır. Aynı şekilde eğitimde seçmeli 

dersler. Yani şunu söylemek istiyorum ki Türkiye’de de bu konuda bir politika 

değişikliği başlamıştır. En son bizim Kurumumuza da Kürtçe başvuru yapılmış, bir 

olayla ilgili. Dolayısıyla bizim bu konularda önyargımız yok kurum olarak. Zaten şu 

anda web sayfamızın İngilizcesini daha yeni hazırladık. Arapçasını, Kürtçesini tabii ne 

kadar zaman sonra hazırlarız, zaten personelimizi de yeni aldık göreve, bir hafta filan 

oldu başlayalı. Onların içinde Kürtçe bilen vardır tahminim. Onlardan da yararlanabiliriz. 

Gerekirse bu konuda gerekli adımları atacağımızı düşünüyorum. Anadillere 

karşı hiçbir önyargı ben Kurulda görmedim. Kurul üyelerimiz bu konuda gayet bence 

geniş düşünüyor diye bir şey söyleyebilirim. 

52



Belki bunu azınlık statüsünün tanınmasına bağlı yorumlamayıp da hani adalete erişim 

veya hak savunucuları ya da mağduriyeti dile getirmenin usulü bir çalışma olarak 

düşünmek de mümkün olabilir. Ben mesela bizim Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları 

Merkezinin İngiltere’de yaptığı bir çalışmada örneğin tanıklık için adli makamlara 

başvurduğunuz zaman arkadaşlarımız yerinde inceleme yapmak için gitmişlerdi. Girişte 

işte mahkeme binasında masalar var. Orada Türkçe dahi evrak olduğunu yani 

daha doğrusu broşür olduğunu görmüşlerdi hatta bir tane alıp getirmişler ve çocuk 

olursanız işte çocuk olarak ne yapmanız gerekiyor veya yetişkin olarak ne yapmanız 

gerekiyor, işte Sırpça, Hırvatça, Rusça vesaire gibi diller. 

Türkiye aslında bir geçiş ülkesi olduğu için belki bunu sadece hani azınlıklar çerçevesi 

içinde bir dil meselesi olarak görmeyip, işte Moldovalısı, Bulgarı, Yunanlısı, 

Arap’ı, Süryani’si vesaire gibi de düşünmek mümkün. O zaman bu kısıt bir yerde 

ortadan kalkmış olabilir. Yani, normal olan çünkü bu. Ben aynı tartışmayı Feray Salman 

Hanımın işaret ettiği 2004 yılında Avrupa Birliği Ombudsmanı ve 12 Avrupa 

Ombudsmanıyla ve Meclis İnsan Hakları Komisyonu’yla Bilgi Üniversitesi’nde yapığımız 

toplantıdan hatırlıyorum. Orada mütekabiliyet meselesini tartışmıştık ve o zaman 

bu konudan sorumlu olan bir akademik öğretim üyemiz, mütekabiliyet mesela 

siz yani yabancıların Ombudsmanlık meselesinden yararlanması için mütekabiliyet 

esasını yani kendi ülkelerinin de yabancılara böyle bir hakkı tanımış olmasına bağlı 

bir görüş, bir argüman ileri sürmüştü. Ben de buna itiraz etmiştim o zaman. Yani 

bunun uygun olmayacağını. Çünkü eğer bir mağduriyet söz konusuysa bu mağduriyetin 

Türkiye’de meydana geldiğini ve Türkiye Devleti’nin bu konuya ilişkin bir cevap 

vermesi gerektiğini savunmuştum. Türkiye Devleti’nin bu konuya ilişkin tutumu çok 

da önemli değil. Bugün karşılıklılık esası meselesi değildir. Buna verdiği cevap şu olmuştu. 

Türkiye Devleti’nin bir şeref ve onuru vardır, bunu yapamayız demişti. Mesela 

Türkiye Devleti’nin şeref ve onurunun aslında tam da bu mütekabiliyet esasına bağlı 

olmadığı zaman gerçekleşeceğini düşünüyorum. Yani mağduriyetin dile getirilmesine 

imkân veren bir devlet olmanızla, bunu yabancı uyruklu farklı bir ülkenin veya devletin 

mensubu olan bir kişiyi o devlete bağlı tutmak açısından. Bu tabii bu meselede 

söz konusu olan bir durum değil. Ama olabildiğince kastım mağduriyet beyanlarının 

güçlü ve direkt bir biçimde iletilebilmesi ve kurumun da bunlara cevap verebilir ve 

misyonunu yerine getirebilir bir hüviyete sahip olması, bunu kastediyoruz. Arkada 

beyefendi, evet, buyurunuz. 

53


Abdurrahman ÜNLÜ MAZLUMDER 

Abdrurahman Ünlü, MAZLUMDER. Ben İngiltere tecrübesiyle ilgili bir soru sormak 

istiyorum. Bu aslında dil konusuyla da belki bağıntılı. Ulaşılabilirlik konusu önemli, 

bir İnsan Hakları Kurumu açısından. İngiltere ve ulaşılabilirlik. Dolayısıyla teşkilatlanma 

yapısı itibarıyla durum nedir? Bizdeki durum zaten vahim, onu söylemeye de 

gerek yok belki. İngiltere tecrübesini merak ediyorum. 


Evet, söz Sayın Field’ın. 

Melanie FIELD 

Teşekkürler. Birleşik Krallık’ta iki anadil var. Bir tanesi koruma altında olan Gal dili. 

Bir Galler dili kanunumuz var, kamuya verilen bilgi Gal dilinde verilmeli, Galli insanlara 

Gal dilinde verilmeli. Cardiff’teki ofis hem İngilizce hem Gal dilinde her türlü yayını 

sağlıyor. Diğer bir konu, pek çoğunuzda olduğu gibi, diğer ülkelerden gelen pek 

çok göçmen var, gelenlerin pek çoğu da İngilizce konuşmuyor ya da çok az biliyorlar. 

Hükümet bu konuda bir politika geliştirdi. İngiltere’de yaşamak için gelen, İngilizce 

öğrenmek için gelen kişiler İngilizce öğreniyorlar; ama azınlık dillerinde bilgi verme 

konusunda hükümet çok da istekli değil. Dolayısıyla gelenlerin İngilizce öğrenmesi 

bekleniyor; ama tabii bizim Komisyonumuz farklı dillerde bilgi verilmesinden yana. 

Orada bizim bir yardım hattımız var. Şimdi hükümet bu yardım hattıyla pek çok dilde 

dil yardımı, tercüme yardımı veriyor. Bu yardım hattını çevirdiğinizde kişilere farklı 

dillerde bilgi vermek mümkün oluyor. 

Bir de işitme sorunu olan kişiler için de işaret dili sağlanıyor onlara, İngilizce okuyamayan 

kişilere işaret dili ile bilgi hizmeti veriyoruz. Ayrıca Birleşmiş Milletler’in iş 

dünyası için kılavuzu var. Mesela temizleme sektörü açısından önemli. Çünkü göçmen 

kişilerin pek çoğu ofis temizlemesi işinde çalışıyorlar ve ofisteki görevlilerin ne 

istediğini anlamıyorlar, karşılıklı iletişim kuramıyorlar. Dolayısıyla işte burada farklı 

dillerde iş dünyasında çalışan kişilere bilgi veren kılavuzlarımız var. Konuşmamda da 

söylemiştim. Bu kişiler tabii ki özelikle zor şartlar altında dezavantajlı pozisyondaki 

insanlara yardım açısından önem kazanıyor. 

54


Emma SINCLAIR Human Rights Watch 

Teşekkür derim. Emma Sinclair, İnsan Hakları İzleme Örgütü, Human Rights Watch, 

Türkiye temsilcisiyim. Ben istiyorsanız hem İngilizce hem Türkçe sorabilirim; ama 

tercüman arkadaşlar var zaten. Ben Abdurrahman Bey’e bir soru sormak istedim. Siz 

rapor yazıyorsunuz mesela Geziyle ilgili bir rapor yazdınız ve bir başka konuyla ilgili 

mülteci sorunlarıyla ilgili, hapishanedeki sorunlarla ilgili tek vaka üzerine bazen bir 

rapor hazırlıyorsunuz, bir kurul olarak; ama benim açımdan basında çok az yer alıyorsunuz. 

Bu rapor çok fazla yansımıyor basına. Yani yeteri kadar değil diyebilirim. 

Çünkü aslında kamuoyunda yer bulmak yani bu dünyada artık her ülkede geçerli 

zaten çok çok önemli. Sizin faaliyetleriniz, değerli faaliyetleriniz yeteri kadar yansımıyor 

basına. Acaba siz düşündünüz mü böyle bir basın sözcüsü ya da direkt basın 

bilgilendirme rolü geliştirmeyi düşündünüz mü acaba? Ve aynı zamanda acaba şey, 

İngiltere tecrübesinden sormak istedim Melanie Hanım’a, İngiltere’de acaba siz basını 

doğrudan ne kadar bilgilendirebiliyorsunuz çalışmalarınızla ilgili olarak? Bu konuda 

görevlendirilmiş bir basın komiseriniz var mı? Yani muntazaman basına bilgi aktaran 

bir kişi var mı? Aslında bilgilendirmekten bahsetmiyorum; ama en azından düzenli 

olarak basınla iletişim kurmak bence çok önemli bir rol. Aynı zamanda yani basın 

tabii ki her zaman çok böyle basit mesajlar istiyor yani böyle bütün detayları duymak 

istemiyor ve özet hazırlamak lazım basın için yani çünkü onlar bu uzun raporları 

zaten şey, okuyamazlar, benim yaşadığım tecrübeden bahsediyorum aynı zamanda. 

Evet, onu sormak isterim. 

Feray SALMAN 

Bir şey ekleyebilir miyim soruya? Sadece ekleme bakımından. Bir de hani belki bu 

soruya yanıt verirken basına gitmenin anlamı şu, biz bir ihlal bulduk, iyi bir örnek 

bulduk, neyse yani neyse artık insan hakları bakımından, değişimi talep ettiğimiz şey, 

şunları şunları tavsiye ettik. Peki, ne kadar bu tavsiyelerimize yanıt verdiler? Ne yaptıkları 

da basın bakımından hani bu çerçeve içerisinde bunu bunu böyle planlamış, 

böyle yapmış ve böyle deneyimleymişler mi? 


Yani sorunun iki cephesi olduğunu anlıyorum. Bir, kurum’un halkla ilişkiler politikası 

anlamında bir misyonu var mı ya da nasıl olmalı? İki, tespit ettiklerine bağlı olarak 

da sonrasına ilişkin bir yönlendirme ve bilinçli bir takibi sağlama misyonu gibi anlıyorum. 

55



Bu tespite tamamen katılıyorum. Aslında bizim sorunumuzu tam dışarıdan bir gözlemci 

olarak çok doğru tespit etmişsiniz. Biz de aslında bu sorunu hep dillendiriyoruz 

Kurumda. Bizim şöyle bir sorunumuz vardı. Şu ana kadar kurum kurulduktan sonra 

Başbakanlık personelini istihdam ediyorduk. Kendi personelimizi alamamıştık. Dolayısıyla 

Başbakanlık personeli aslında zaten Paris Prensipleri’ne uygun değil. Çünkü bu 

destek personeliyle bütün faaliyetleri yürütmek doğru bir yaklaşım değil. Dolayısıyla 

bizim hep kafamızda bir an önce yapılanmayı sağlayıp, bu personeli gönderip, kendi 

ihtiyaçlarımıza göre yeniden bir personel alımı yapmak vardı. Tabii burada işte bu 

çerçevede yine biz 15 kurum elemanı aldık. Bu ihtiyacın da acil olduğu, bizim bir tanıtım 

problemimiz olduğu zaten Kurul’da görüşüldü. Dolayısıyla aslında bu biraz, bu 

personel değişiminin getirdiği bir şey olarak sorun olarak kaldı; ama en kısa zamanda 

yeni aldığımız elemanlar içerisinde birisini mutlaka bu işle görevlendirmek için kurul 

bunu gündemine aldı zaten. Bunu konuştuk yani kurulda. 

Diğer soru, takip konusu, evet, evet. Çok doğru aslında tabii ki önemli olan insan hakları 

kurumlarının bu tip çalışmalarda karar aldıktan sonra kararların uygulanabilirliğini 

takip etme süreci ve bununla ilgili aslında hep yine aynı soruna işaret edeceğim. 

Dediğim gibi bir haftalık personelimiz var. Önceki personelle bu işleri yapabildiğimiz 

kadar yapabildik. Aynı personelle devam etmememiz gerektiğini, çünkü bağımsızlığımızı 

etkileyecek bir konu olduğunu düşündük. Bir an önce bu personel değişimi 

gerçekleşti ve bu alanda takip konusunda, bu eksikliklerin bundan sonraki en kısa 

zamanda bence giderileceğini düşünüyorum. Yani biraz bundan kaynaklanan bir sorundu 

bu. 

Melanie FIELD 

Teşekkür ederim, ilginç bir soru sordunuz. Biz tabii ki İngiltere’de hepinizin burada 

da yaptığı gibi basının ifade özgürlüğüne çok büyük önem atfederiz. Siz de öyle yapıyorsunuzdur 

eminim; ama yine de İngiltere’deki basının siyasi ittifakları olabiliyor 

ve onlar da gazetelerini satabilmek için bazı ittifaklara başvurmak zorunda kalıyorlar. 

Tabii biz İngiltere’de basının belli bölümleriyle işbirliği yapmaktayız ve yaptığımız, 

insan hakları açısından son derece önemli. Medyanın bazı bölümleri aslında insan 

hakları aleyhtarı kişilerden oluşuyor ve yardımcı da olmuyorlar ve çok sıklıkla sizin 

vurguladığınız insan hakları ile ilgili konuları tamamen yanlış bir şekilde haber yapıyorlar. 

Bizim bütün bunlardan öğrendiğimiz şu; 200 kişilik bir küçük örgüt İngiltere 

medyasıyla bir mücadeleye giremez. Çünkü kazanan biz olmayacağız. Biz daha ziyade 

delile dayalı, ölçümlü, ölçülü, bilgilendirme yapıyoruz. Basın açıklamalarımız var 

56


tabii. Yaptığımız çalışmaları yayınlıyoruz. Yapıcı ilişkiler kurmaya çalışıyoruz. Bizim 

konularımızla ilgilenen belli başlı gazetecilerle bu bağlantıları kuruyoruz. Ve evet, 

basın haberlerimizde yaptığımız çalışmaları anlatıyoruz. Basit mesajlar vererek bunu 

yapıyoruz. Yani çok geniş bir kitleye hitap edecek mesajlar bunlar. Mesela mülteciler 

ve Romanlar. Onların ayrımcılığa tabi tutulduğunu, düşmanca davranışlarla karşılaştıklarını 

biliyoruz. Tabii bu “travellers” dediğimiz sürekli seyahat halinde olan kişilerle 

ilgili davalar da açıldı ve onlara karşı ayrımcılık yapıldığı görüldü. Mesela onların 

ikamet başvuruları devlet bakanlığı tarafından kabul edilmedi. Yani bu mahkeme 

kararlarıyla mücadele etmek adına biz daha kapsamlı mesajlar vermeye çalıştık. Bu 

hakların herkes için geçerli olduğunu vurgulamaya çalıştık. Mesela yaşayacak bir yeri 

olma hakkının her bireyin hakkı olduğunu vurguladık. Mesela bu hakların evrenselliğini 

vurguladık. Mesela halkın genelinin popüler olarak görmediği bu kesimlere karşı 

bu şekilde bir yaklaşım sergiledik. 


Gerekli bir meseledir. Biz yine yargıya ilişkin bir çalışmada Bilgi Üniversitesi İnsan 

Hakları Merkezinde bunu Bakanlığa da sunduk ve yargı reformu çalışmalarına da 

dâhil etmişlerdi o zaman – doğruya da doğru- altını çizmek lazım. Mesela önemli davaların 

gidişiyle ilgili kamuyu aydınlatma görevini Bakanlığın yapması lazım. Mevcut 

yapı içerisinde büyük ölçüde polis raporlarından, emniyetin raporlarından kamuoyu 

bilgilenmiş oluyor ki bu sağlıklı bir yol değil. Dolayısıyla bunu bütünsel ve tabii ki 

bu oturumun belki konusu değil; ama belki Türkiye İnsan Hakları Kurumu bunu 

diğer kurumlar açısından da örneğin yargının işleyişiyle ve bilgilendirmesi için de bir 

misyon yerine getirebilir. Çünkü çok güçlü bir kurum aslında. Bütün insan hakları 

meselesine yukardan bakma ve elini uzatma ve işaret etme gibi bir yetkisi var. Dolayısıyla 

o bağlamda da değer taşıdığını düşünüyorum. Buyurunuz. 

Gökhan KOÇYILDIRIM UNICEF Türkiye Temsilciliği 

Merhabalar Gökhan Koçyıldırım benim ismim, UNICEF Türkiye Temsilciliği’nden 

katılıyorum. Çok teşekkürler, çok faydalandık sunumlardan. Benim iki kısa sorum 

olacak. Birincisi, uluslararası izleme mekanizmalarıyla ilgili, uluslararası sözleşmelere 

uygunluk bağlamında. Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun, uluslararası kurumların 

Türkiye’deki uluslararası sözleşmelerinin uygulanmasına ilişkin verdikleri raporlara 

yönelik bir envanter çalışması var mı veya bir izleme çalışması var mı genel olarak? 

Bunu şu bağlamda soruyorum. Örneğin, biliyorsunuz evrensel periyodik izleme 

2015’in hemen başında oldu. Türkiye’ye bir sürü öneri geldi başka ülkelerden ya da 

söz gelimi benim daha iyi bildiğim bir alan olan Çocuk Hakları Komitesi 2012’de so- 

57


nuç gözlemlerini verdi. Bu önerilerden doğru Türkiye’deki yasal durumu da dikkate 

alarak bir envanter çalışması yapıyor mu ya da böyle bir planı var mı, Türkiye İnsan 

Hakları Kurumu – ki bir benzerini Hocamın liderliğinde Çocuk Hakları Sözleşmesi 

için yapmıştık daha önce. İkinci sorum bununla bağlantılı, İngiltere’deki uygulamayı 

da merak ediyorum açıkçası. Bazı ulusal insan hakları kurumlarının yasalar çıkmadan 

önce parlamentoya brifingler verdiğini biliyoruz. Örneğin bu yasadaki insan hakları 

problemleri şunlardır gibi. Bu bazen belli tartışmaların dozunun azalmasına da yarar 

sağlayabiliyor, örneğin Türkiye’de iç güvenlik yasasını çok tartıştık yakın zamanda. 

İnsan Hakları Kurumu’nun veya Kurul’un bu şekilde bir tasarrufu oldu mu veya böyle 

bir başvuru geldi mi ya da bununla ilgili görevleri nasıl görüyorsunuz? Bunları merak 

ettim. Teşekkür ederim. 


Tabii ki ulusal insan hakları kurumlarının uluslararası örgütlerle işbirliği ana görevlerinden 

bir tanesidir. Zaten Ulusal İnsan Hakları Kurumu bu anlamda bir köprü 

rolü üstlenmektedir. Hem sivil toplumla devlet kurumları arasında bir köprü hem de 

ulusal ve uluslararası kurumlar arasında bir köprü işlevi var. Bu Türkiye İnsan Hakları 

Kurumu’na özgü değil, bütün ulusal insan hakları kurumlarından beklenen ana 

görev ve işlevlerden bir tanesidir. Tabii Türkiye İnsan Hakları Kurumu dediğimiz gibi 

aslında yeni bir kurum ve yeniden yapılanmasını henüz daha yeni yeni tamamlıyor bu 

tip işlevler bakımından. Kurumsal olarak henüz bir istatistik çalışması yapmış değiliz; 

ama kurul üyelerimizin aslında bizim bir şansımız çeşitli sivil toplum örgütlerinde 

deneyimli olan kurul üyelerimiz var, akademisyen kurul üyelerimiz var. Tabii kişisel 

olarak biz bunları takip ediyoruz; ama kurum kimliği adı altında bir istatistiğimiz, bir 

çalışmamız maalesef henüz yok. 


Efendim, süre de ilerliyor. Sorularınız gayet içerikli ve konuşmacılar da detaylı cevaplar 

veriyorlar; ancak programımızı burada tahrip etme gibi bir endişe içindeyim, bilmiyorum. 

Şu anda bir saati doldurmak üzereyiz tartışmalara 20 geçe başlamıştık, ben 

Sayın Başkan’a danışayım. Nasıl ilerleyelim? 30’da bitirelim, tamam. Soru isteyenleri 

görebilir miyim? Bir, iki, üç, dört. Peki, isterseniz soruların tümünü alayım. Ve dolayısıyla 

soruları aldıktan sonra konuşmacılar eğer uygun bulurlarsa kendileri o şekilde 

ilerlesin. Dolayısıyla soru almayı tamamlamış olalım ve konuşmacılara söz verelim. En 

arkadaki beyefendiyle başlayalım. 

58


Murat KÖYLÜ KAOS GL 

Merhaba, Murat Köylü, KAOS GL Derneğinden. Benim Bayan Melanie’ye bir sorum 

olacak. Bildiğim kadarıyla, – eksik biliyor olabilirim – İngiltere’de çoğulcu bir hukuk 

sistemi var. Yani işte Müslümanların, Yahudilerin veya başka gurupların belirli çerçevede, 

belirli kapsamda yargılanabildiği yani yargılanma talebinde bulunabildikleri ve 

belli mahkemelere gidebildiklerini biliyorum. Bu çoğulcu hukuk sistemi içinde Eşitlik 

Komisyonu’nun yetkisi nasıl acaba? Yani bununla ilişkileriniz ne düzeyde? Bununla 

ilgili kısa bir bilgi verirseniz, açıklarsanız sevinirim. 


Hemen burada Shahidzadeh. Lütfen 

Afarin SHAHIDZADEH BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ulusal Kurumlar ve 

Bölgesel Mekanizmalar Bölümü Başkan Yardımcısı 

Teşekkür ederim. Teknik açıklama getirmek istedim önce. Bölgesel insan hakları kurumları 

bir tarafta, bir tarafta ulusal kurumlar. Paris Prensipleri bütün ülkenin toprak 

bölgesini de kapsayarak prensiplerini ortaya koymuştur. Dolayısıyla ICC’nin akreditasyon 

verebilmesi için İnsan Hakları Kurumu bir defa Birleşmiş Milletler’in bir üyesi 

olması gerekir ve ülke içindeki bütün her bölgedeki insan haklarını koruyor olması 

gerekir. 

İkincisi, Human Rights Watch’tan gelen arkadaşımızın söyledikleri ve medyayla ilişkiler. 

Burada sadece medyayı değil; ama bir tek yazılı basın değil bütün medyayı dikkate 

almak gerekir. Çünkü ulusal insan hakları kurumları sadece hakları geliştirmek değil, 

hakları korumakla da sorumlu ve herkese haklarını bildirmekle görevli, kendi insan 

haklarını savunmak için insanlar neler yapabilir, insanların hakları nelerdir, bunları 

öğretiyor. Bugün artık herkes okuma yazma bilmiyor tabi bazı ülkelerde daha, artık 

gazete satılmıyor bile. 

Dolayısıyla televizyonlarla radyolarla internet üzerinden bilgi vermek gerekir, çok basit 

bir şekilde insanlara insan haklarıyla ilgili bilgi verilmelidir ki aile içi şiddetle ilgili 

İstanbul Sözleşmesi’ne katıldınız mesela. O zaman akşam saatlerinde izlemenin en 

yüksek olduğu saatte bu konuda bilgi vermek gerekir. Dolayısıyla ev kadınları da aile 

içi şiddetin bir suç olduğunu anlamalılar. Bir aileye dair değildir ya da kültür meselesi 

değildir bu. Pek çok ülkede polis bile anlamıyor. Aile içi şiddetin bir suç olduğunu 

polis bile anlamıyor. Dolayısıyla bunun açıklığa kavuşması gerekir. Bu türlü insan 

hakları kurumları, insan haklarının ne olduğunu bütün ülke çapında anlatmalılar. 

59


İnsanı bilgilendirmeliler. Ben bakın, Cenevre’de İşkencenin Önlenmesi Kurumu’ndan 

bütün panelistlere teşekkür ediyorum, özellikle Melanie’ye de tabii ki hassas gruplara 

ve gözaltındaki hassas gruplara dikkatimizi çektiği için teşekkür ediyorum. Koordinasyon 

tabii burada çok önemli. Türkiye, Birleşik Krallık ve bu odada bulunan pek 

çok başka kurum, denetim kurumlarından bahsettiler. Birbirleri ile görevleri örtüşen 

kurumlar da var ülkelerde tabii. Şimdi burada iyi uygulamada örnek bana gösterebilir 

misiniz, dediğim gibi çok benzer konularda çalışan kurumların olduğu bir ülkede 

bunların örtüşmemesi için ya da birbirleriyle çelişkili çalışmaması için, birbirine karşı 

tutumda olmaması için nasıl bir kontrol lazım, ne gerekli? 

Serpil ÇAKIN Kamu Denetçisi 

Ben Kamu Denetçisi Serpil Çakın. Konunun önemine binaen biraz katkı sunmak istedim. 

Ülkemizde iki tane kurum var: Biri İnsan Hakları Kurumu, biri Kamu Denetçiliği Kurumu. 

Ben de temsilcisi olarak bulunduğum için kendimde bu anlamda sorumluluk hissettim. 

Kamu Denetçiliği Kurumu da iki yıllık bir geçmişe sahip ve özellikle insanların ulaşılabilirliği 

tabii çok önemli. Biz kurulduğumuzda Kurumu tanıtmak için hazırladığımız 

afişleri Türkçe, İngilizce, Kürtçe tüm kitlelere ulaşabilecek ve anlayabileceği dilde 

düzenledik ve ülkenin bölgesel özeliklerini dikkate alarak ona göre ülkeye dağıtımını 

yaptık. Ayrıca ikincil mevzuatımızda da insanların istediği dilde başvurabilmesi, böyle 

bir rahatlığı sağlayabilmek için kural Türkçe başvuru; ama eğer işte Ceza Kanunumuzda 

ifade edildiği gibi kendini daha iyi ifade edebiliyor yani başka bir dilde daha 

iyi ifade edebiliyorsa buna da imkân tanıyoruz ve başka bir dilde başvurusunu alıp, 

biz tercümesini yaptırıp, sonuçlandırıyoruz. 

Sorulardan hareketle şu tespite katılıyorum, İnsan Hakları Kurumu ve Kamu Denetçiliği 

Kurumu, aslında üst düzeyde ikili diyaloglarımız var, her zaman ikili ve belki 

zihinsel olarak birbirimize desteğiz; ama kurumsal olarak destek anlamında doğru 

tespitler. Bunu birlikte daha çok geliştirmemiz gerekiyor diye düşünüyorum. 

Bir de yine sorulara cevap olabilir diye düşündüm, hani ülkedeki örneklerden biri 

olmamız nedeniyle. Evet, paylaşım, basınla paylaşım çok önemli. Biz buna önem 

veriyoruz ve özellikle basın birimimiz çıkan, işte kamuoyunda karşılık bulabilecek 

kararlarımızı bizzat bizim basın birimimiz paylaşıyor ilgili basın kuruluşlarıyla, basında 

çıkıyor hatta bunun olumlu geri dönüşlerini alıyoruz. Çünkü insanlar oradan 

duyarak, görerek öğrenerek Kurumumuza başvuruda bulunuyorlar veya sosyal medya 

aracılıyla duyuruyoruz. Yine sosyal medyada örgütlenip, Kurumumuza başvuru 

yapabiliyorlar. Bir katkı olarak aktarmak istedim, soru sormayacağım. 

60



Teşekkür ederiz. Sayın Field’la başlamak istiyorum bu defa ve Profesör Eren’le devam 

edelim. 

Melanie FIELD 

Teşekkür ederim. İsminizi kaçırdım; ama arkadaki arkadaşa söylemek isterim. Evet, 

İngiltere’de ikili bir hukuk sistemi var dediniz. Bu tam da doğru değil. Bir medeni 

hukukumuz var, medeni hukuk sistemi var Birleşik Krallık’ta. Birleşik Krallığın kanunları 

da kendi kanunları tabi ki. Bazı azınlıklar dini ya da etnik azınlıklar var ya da 

iş dünyasında ihtilaf ların çözülmesinde farklı sistemler var ve Birleşik Krallığın hukuk 

sisteminin içinde olmayan bu tür ihtilaf çözüm olayları da var. Mesela istihdamla ilgili 

herhangi bir sorun olduğunda önce arabuluculuk sistemi var. Yargı yoluna gitmeden 

önce arabuluculuk var. Bir de dini tahkimler var. Burada Birleşik Krallığın hukuk 

sistemi içinde değil dini çözüm getiren, burada biz kurum olarak bu dini sorunların 

çözülmesi konunda bir fikir belirtmedik. Bunlarda bu konularda dikkatli olmak gerekir 

diye düşünüyorum ben. 

Kadınlar ve diğer azınlıklar bu sistem bağlamında nasıl bir muamele görmeliler? Birleşik 

Krallık’ta hukuki olarak evlilik yapmamış kişiler de var ve medeni nikah yapmamış; 

ama Church of England’ta evlenmiş kişiler var ya da iyi eğitimli olmayan bazı 

kadınlar ya da İngilizce bilmeyen kadınlar evlendiklerini sanıyorlar. Hukuki nikâh 

kıyıldığını sanıyorlar, ama sadece bir dini nikâh olduğunu mesela anlamıyorlar, bilmiyorlar. 

Dolayısıyla en uygun şekilde hukuka gitmeden, yargı yoluna gitmeden toplumlar 

bu konuları kendi içinde çözmeye çalışıyorlar; ama tabii ki hukuk herkese eşit 

mesafede duruyor, herkesi eşit olarak ele alıyor. 

Pratik bazı ipuçları verin dediniz, aynı konuda çalışan kurumların yaptıkları iş çakışmasın 

ya da tamamen birbirlerinin tersi olmasınlar. Tamamen tarafsız ve bağımsız 

olduğunuzda kendi görüşünüzü ortaya koyduğunuzda bu iş daha kolay. Biz çünkü 

medya tarafı değiliz. Lobi organizasyonu değiliz; ama pek çok kuruluşla işbirliği içinde 

çalışıyoruz. Aradaki farklılıkları görmeye ve bunları verimli bir şekilde yönetmeye 

çalışıyoruz. Aslında sadece ulaşmak istediğimiz hedefe giderken hangi yollardan 

geçeceğimiz de çok önemli. Bazen yazılı, resmi olarak anlaşmalar yapıyoruz çeşitli 

kurumlarla ya da bazılarıyla sözel anlaşmalar yapıyoruz ki şimdiye kadar bu işbirliği 

gayet iyi yürüdü. 

61



Tabii birçok soru soruldu; ama özünde bir tane soru soruldu. O yüzden ben bir soruya 

cevap vereceğim. Birçok kişi söz aldı; ama bir tane soru soruldu. Bu da kurumlar arasındaki 

yetki çatışması nasıl gideriliyor veya nasıl giderilmeli sorusu. Şimdi benim ulusal insan 

hakları kurumları ve bu yetki çatışması sorununa aslında bir ülkenin ulusal insan hakları 

sisteminin bütünü içinde bakılması lazım. Dolayısıyla aslında bir ülkenin ulusal sistemi 

birbiriyle ilişkili, birbiriyle iç içe geçen sistemler gibidir. Dolayısıyla sizin, onun içine bir 

parçayı yerleştirirken mutlaka sistemin bütününü de göz önüne almanız lazım. Bu sizin 

kurum, model tercihinizde etkili olacağı gibi yetki çatışmasında da etkili olabilir. İşte örneğin 

diyelim ki İskandinav ülkelerinde Ombudsmanlık kurumları aynı zamanda idari yargının 

da işlerini gördüğü için onlara şikâyetleri inceleme konusunda da bir yetki veriliyor; 

ama Danimarka ise daha çok danışma ve tavsiyeyle sınırlı bir yetki alanında kaldığı için 

karşılıklı bir yetki çatışması doğmamış oluyor. Benzer şeyi Fransa için de söyleyebiliriz. 

Fransa’da da bir idari yargı sistemi olduğu için Fransa’da Danışma Komitesi’ne şikâyetleri 

inceleme gibi yarı yargısal bir yetki tanınmıyor. Çünkü onu karşılayacak bir Ombudsmanlık 

ve idari yargı istemi var. Türkiye için aslında burada bir sorun olduğunu söyleyebiliriz. 

Tabii Türkiye yargı ayrılığı sistemini benimsemiş. Hem adli hem idari yargı söz konusu. 

Yani böyle olunca Kamu Denetçiliği Kurumu kurulduğu zaman Kamu Denetçiliği Kurumu’na 

yarı yargısal yetkiler verilmedi. Dolayısıyla bu anlamda bir çatışma doğmamış oldu. 

Ancak Türkiye İnsan Hakları Kurumu ve Kamu Denetçiliği Kurumu beraber kuruldukları 

için burada her ikisi de bazı konularda bir yetki çatışması ortaya çıkabilir; ama Türkiye 

İnsan Hakları Kurumu çok genel yetkili, hem özel alandaki insan hakları ihlalleri hem 

kamudaki insan hakları ihlalleriyle yetkili olduğu için eğer biz önceliğimizi kamunun denetiminin 

dışında aslında diğer insan hakları sorunlarına ağırlık verdiğimiz zaman, idareye 

ilişkin noktada da Kamu Denetçiliği ön plana çıktığı durumda büyük ihtimalle bir yetki 

çatışması da doğmayacağını düşünüyorum. 


Efendim, ilk oturumun sonuna detaylı bir tartışmayla ve sunumlarla gelmiş bulunuyoruz. 

Bu konferansın başlığını hatırlatmak istiyorum, hepiniz takip ediyorsunuz: İyi Uygulama 

Örnekleri ve Deneyim Paylaşımı. O yüzden diyorum ki bu başlığa uygun bir ilk oturumu 

gerçekleştirmiş olduk. Başta sayın sunum yapan konuşmacılar, daha sonra sizlerin 

içerikli katkılarınız ve sorularınızla… Dolayısıyla ben kapatırken Türkiye İnsan Hakları 

Kurumu’nun Sayın Başkanı’na böyle bir oturum, böyle bir toplantı, böyle bir konferansı 

gerçekleştirdikleri için ve bu işbirliğine destek veren yabancı konuklarımıza, Türkiye’den 

katılan tüm konuşmacı ve konuklara şükranlarımı sunuyorum ve toplantının bundan 

sonraki oturumlarının da aynı heyecan ve etkiyle sürmesini diliyorum. İyi günler dileğiyle. 

62

II.OTURUM 

ULUSAL KURUMLARIN 

SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ, 

DEVLET KURUMLARI VE 

ULUSLARARASI KURULUŞLARLA 

İLİŞKİLERİ (İŞBİRLİĞİ, 

KOORDİNASYON, EPİM) 

Moderatör: Feray SALMAN İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) 

Justice Shri Cyriac JOSEPH Hindistan Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkan Vekili 

Kagwiria MBOGORI Kenya İnsan Hakları Ulusal Komisyonu Başkanı 

Mohamed ESSABBAR Fas İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreteri 

63


Feray SALMAN İHOP Genel Koordinatörü 

Herkese merhaba, sanıyorum kapıları kapayıp artık başlayabiliriz oturuma. Öğleden 

sonraki oturumumuza yine gerçi geç kaldık biraz, 15 dakikalık bir gecikmemiz var. Ben 

konuşmacıları çok fazla kendi zamanlarından sıkıştırmayacağım; ama biraz belki aranızdan 

çalabilirim, biraz da sizi sınırların izin verdiği ölçüde geç bırakabilirim. Dolayısıyla 

yeterince tartışma olanağımız olacak. Arkadaşlarımızın da söylediği gibi bu oturumda 

gerçi bir önceki oturumun da devamı niteliğinde, Ulusal Kurumların Sivil Toplum Örgütleri, 

Devlet Kurumları ve Uluslararası Kuruluşlarla İlişkileri, bunların işbirliği, koordinasyon 

ve EPİM diye buraya adlar yazılmış. EPİM o uluslararası ilişkilerin önemli bir 

boyutu. Yeni çıktı. Evrensel periyodik inceleme mekanizması bağlamında belki bir hani 

özel çalışma alanı olabilir. Dolayısıyla bunu buradaki süreçleri biraz gözden geçireceğiz, 

farklı ülke deneyimleriyle. Bugünkü oturumda hemen sağımda Hindistan Ulusal 

İnsan Hakları Komisyonu Başkan Vekili ve Üyesi Sayın Shri Cyriac Joseph bulunuyor. 

Hemen solumda Kenya İnsan Hakları Komisyonu Başkanı Kagwiria Mbogori, ve hemen 

Bayan Mbogori’nin yanındaysa Fas İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreteri Sayın 

Mohamed Essabbar ve onun hemen yanında Khalid RAMLİ. Sayın Ramli bize Sayın 

Essabbar’la aramızdaki ilişkiyi kurmak için dil üzerinden katkıda bulunacak. Ben kısaca 

isterseniz konuklarımız kimler, birazcık daha detaylı bir biçimde gireyim. Sayın Shri 

Cyriac Joseph aslında bir hukukçu ve Hindistan Yüksek Mahkemesinden emekli olmuş 

bir yargıç aynı zamanda. Belki hani bu kısmı kısa tutarsam beni bağışlarlar. Hızlıca söyleyeyim. 

27 Mayıs 2013 tarihinde Hindistan’ın Ulusal İnsan Hakları Komisyonu’na üye 

olarak atanmış durumda ve şu anda da biraz önce söylediğim gibi Başkan Yardımcılığı 

görevini, üyeliğinin yanı sıra sürdürüyor. Kendisi aynı zamanda üniversitelerden de özel 

ödülleri olan bir aktör, öyle diyelim. Yine aslında bu alan sadece hukukçulara özgü 

değil, ben şehir plancısıyım ve insan hakları savunuculuğu yapıyorum; ama geri kalan 

herkes hukukçu görünüyor bu masada. Bayan Mbogori, insan hakları avukatlığı yapan 

biri ve aynı zamanda bir insan hakları savunucusu. Kendisi 2013-2018 döneminde de 

çalışacak Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkanı. Lisans eğimini Nairobi Üniversitesi 

Hukuk Bölümü’nde tamamladı ve lisansüstü diplomasını da Kenya Hukuk Okulundan 

almış. Birleşmiş Milletler’de kadınlar bakımından kalkınma fonunda çalışmış ve 

Uluslararası Hukukçular Komisyonu’nun Kenya Bölümü İcra Direktörü olarak da görev 

yapmış. Hem alanda çalışmış hem hukuk mesleği içerisinde deneyimi olan hem de aynı 

zamanda Kenya Ulusal İnsan Hakları Komisyonu bakımından da bu özgün deneyimi, 

deneyimleyen bir insan hakları savunucusu kendisi. Mohamed Essabbar, kendisi yine 

bir hukukçu. 3 Mart 2011 tarihinden beri İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreterliği’ni 

yürütüyor. Sosyoloji ve kamu hukuku alanında lisans diploması var. Fas İnsan Hakları 

Derneği’nde daha önce görev yapmış ve bizim için belki Türkiye bakımından da ilgimizi 

çekebilir. Çünkü bizim de yakın alanımızda bir konu üzerinde deneyim sahibi. Hakikat 

65


ve Adalet Forumunda da iki dönem başkanlık yapmış bir aktivist. Hepsine hoş geldiniz 

diyorum ve ilk sözü Sayın Shri Cyriac Joseph’e vermek istiyorum. Özellikle kurumlarının 

kendi içlerinde yönettikleri, içinde yer aldıkları, üyesi oldukları kurumların sivil 

toplum örgütleriyle, kamu idaresiyle ve uluslararası insan hakları mekanizmalarıyla olan 

ilişkilerini anlatmaları ve paylaşmaları dileğiyle. Teşekkür ederim. Buyurun. 

Shri Cyriac JOSEPH Hindistan Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkan Vekili 

Sayın Başkan, Sayın Salman, sayın panelistler, sayın delegeler, bugün burada İstanbul 

gibi muhteşem bir kentte olmaktan çok mutluyum ve İstanbul’un çok uzun bir tarihi 

ve muazzam bir kültür mirası vardır. Dünya tarihi de okudum, ben okuldayken. Ayrıca 

şu beni çok heyecanlandırıyor. Şöyle ki Hindistan Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti 

demokrasiye, laikliğe ve hukukun üstünlüğüne ortak bir inançla bağlılar. 

Bu üç temel ana prensip, tekrar ediyorum demokrasi, laiklik ve hukukun üstünlüğü, 

bu iki ülkeyi, iki cumhuriyeti birbiriyle bağlantıya sokuyor ve Anayasal olarak bu iki 

cumhuriyet, bu değerlere tam tamına sadık kalma konusunda kararlı. Ayrıca şunu da 

söyleyebilirim. Hindistan’da radikal olan bir kişiye, devrimci olan bir kişiye, ilerici 

olan bir kişiye Genç Türk, Jön Türk deriz. Jön Türk demek devrimci bir kişi demektir. 

Dolayısıyla inancım odur ki bütün Türkler Genç Jön Türklerdir ve ilerici insanlardır. 

Ben öyle anlıyorum. Bu uluslararası konferans, ulusal insan hakları kurumlarına 

bir araya gelme, kendilerine ait en iyi uygulamaları ve insan haklarının geliştirilmesi 

ve korunması konusunda öğrendikleri dersleri paylaşma platformudur. Ulusal insan 

hakları kurumları, insan haklarının ulusal düzeyde korunması ve geliştirilmesi için 

temel mekanizmalar olarak görülmektedir. En iyi uygulamaları ve farklı ulusal örgütlerin 

stratejik önemine dayanarak edindikleri bilgileri paylaşmak suretiyle, bu gibi 

kurumların birbirlerinden esinlendiklerini, diğerlerinin deneyimlerinden yararlandıklarını 

ve bu çerçevede kendi insan hakları koruma ve teşvik süreçlerini pekiştirdiklerini 

ve canlandırdıklarını düşünüyorum. Dolayısıyla Hindistan’ın Ulusal İnsan Hakları 

Komisyonu adına ben Türkiye’nin İnsan Hakları Kurumu’nu bu cesur girişimi gerçekleştirdiği 

için hem tebrik ediyorum hem de kendilerine teşekkür ediyorum. 

Şimdi vaktimiz kısa. Bana verilen süreden beş dakikasını kesti Sayın Başkanımız. 

Onun için başka paragraf ları atlayarak gideceğim. Hindistan Cumhuriyeti evrensel 

hukuka dayanır. Hukukun üstünlüğüne dayanan bir cumhuriyettir. Burada ülkemizin 

temel yasası Hindistan Anayasası’dır. Hindistan Anayasası’nın giriş kısmında şöyle 

denilir: “Bizler Hint Halkı olarak, vatandaşlarımızı güvence altında tutabilmek için 

bağımsız, sosyalist, laik, demokratik Cumhuriyete sıkı sıkıya bağlı olduğumuza, adalet, 

sosyal, ekonomik ve siyaset alanlarında adalet, düşünce, ifade, inanç, din özgürlüklerini 

sağlamak, herkese fırsat eşitliği sağlamak ve bunları pekiştirmek, bireylerin 

66


kendi onurlarını ve ulusun toplum onurunu korumak için Kasım 1949 yılından bu 

yana Kurucu Meclisimizle birlikte bu Anayasa’yı kabul ediyoruz ve buna bağlı ve sadık 

kalacağımıza söz veriyoruz.” Dediğim gibi Hindistan bir Cumhuriyettir ve dolayısıyla 

insan haklarının korunmasına sıkı sıkıya da bağlıdır. Tabii bu giriş kısmında 

Anayasamızın hedef leri arasında neler olduğunu gösterdik. Her vatandaş için siyasi, 

sosyal, ekonomik ve siyasi alanda adalet sağlayacağımızı; düşünce, ifade, inanç ve 

ibadet özgürlüklerimizde liberallik ve özgürlük sağlayacağımızı; fırsat eşitliği, adalet 

ve bireyin onuru gibi konulardaki özgürlüklerin Anayasa’nın bir hedefi ve değerini 

olduğunu kabul ederek yola çıktık. Anayasamızın 51’e A maddesinde her vatandaşın 

temel görevi Anayasa’ya sadık kalmak ve bu Anayasa’nın idealleri ve kurumlarına 

saygı göstermektir. Diğer bir deyimle her bir Hint vatandaşının Anayasal değerleri 

muhafaza etme temel görevi vardır ve ulusa, Anayasa’nın girişinde belirtilen hedef lere 

erişmek üzere, katkıda bulunmayı taahhüt etmektedir. Bu şekilde insan haklarının 

korunması ve geliştirilmesi sadece devletin bir yükümlülüğü olmayıp, Hindistan’ın 

her bir vatandaşının da temel görevi olarak kabul edilmektedir. 

Şimdi spesifik olarak konumuza gelecek olursak her şeyden önce Hindistan’daki ulusal 

kurumun STK’lar ve sivil toplumla olan ilişkilerine değinmek istiyorum. STK’lar ile 

İnsan Hakları Kurumumuzun ilişkileri toplumsal bir bazda, karşılıklı saygı ve bütün 

bireylerin haklarına saygı göstermek bazında birleşmektedir. Sivil toplum aktörleri, 

hükümet dışı kurumlar, sosyal, kültürel, dini liderler ve sendikalar, akademik kurumlar 

ve önemli bilgi kaynağı olanlar bizim ulusal kurumumuza deneyimlerini ve 

değerli sosyal çabalarını temin etmekte ve aynı zamanda siyasi, sosyal, ekonomik veya 

kültürel olarak marjinalleşmiş gruplara ve bireylere de yardımda bulunmamıza destek 

vermektedirler. İşte bu şekilde bizim kurumumuz, sivil toplumla sağlıklı bir işbirliği 

ilişkisi içinde çalışmaktadır ve amacımız kurumumuzun inandırıcılığını pekiştirmek 

ve kamuoyu nezdinde imajımızı iyileştirmek ve bu şekilde kurumumuzun çalışmalarında 

kamuoyunun öncelikleri ve isteklerinin yansımasını sağlamaktır. 

1993 tarihli ve HA-1993 sayılı belgede ulusal insan hakları kurumlarının görevi 

STK’larla birlikte onların çabalarını desteklemek ve insan hakları alanında bu kurumların 

işlerliğini sağlamaktır. Burada biz bir işlev ve görev üstlenmiş bulunuyoruz. Ve 

bizim, ulusal kurumumuz bu görevi pek çok STK ile işbirliği yapmak, paralellik kurmak, 

etkileşimde bulunmak suretiyle insan hakları konusundaki çalışmaları yürütmektedir. 

Ayrıca Komisyonumuz STK’lar arasında bir çekirdek gurup oluşturmuştur. 

Bunlarla sürekli bir diyalog ve etkileşim içinde çalışmaktayız. Önemli insan hakları 

endişelerini onlarla paylaşmaktayız. Ayrıca bir de temel, çekirdek gurup oluşturduk. 

Burada akıl sağlığı uzmanları, hukukçular çalışmakta ve engellilerin, yaşlıların vs. eğitim, 

gıdaya erişim haklarını da yerine getirmeye çalışıyoruz. 

67


1993 tarihli İnsan Hakları Yasamızın 12. maddesinde İnsan Hakları Kurumu’nun 

toplumun muhtelif kesimleri arasında insan hakları konusundaki bilinci artırmak, 

yayınlar yapmak, medyayı bilgilendirmek, seminerler ve diğer etkinlikler düzenlemek 

de görevlerimiz arasındadır. Bunu geliştirmek için de Komisyonumuz bütün ülkedeki 

akademik kurumlarla işbirliği yapmaktadır. Eğitim programları da düzenlemektedir. 

Komisyonumuz aktif bir şekilde STK’ların, üniversitelerin ve diğer sivil toplum örgütlerinin 

insan hakları alanında bilinçlendirme ve eğitim konusunda kamu görevlilerine, 

polis teşkilatları mensuplarına, personel ve paramiliter güçlere eğitim vermektedirler. 

Komisyonumuz insan hakları savunucularının da haklarını korumaktadır. 2009 yılında 

insan hakları savunucuları konusunda bir de çalıştay düzenlemiştir. Bunu Yeni 

Delhi’de yaptık. Burada insan hakları ihlalleri tartışılmıştır. Odak noktası olarak belirtilen 

kişi telefon, faks ve e-mail ile 24 saat boyunca her gün her saat erişilebilir olmalıdır 

ve bir bilgi ona ulaştığında hemen ulusal kurumu bilgilendirmek zorundadır. 

Komisyonumuz aynı zamanda şöyle Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Bildirisi’ni de 

tüm devlet kurumlarına dağıtmıştır. Bu şekilde kamu yetkilileri de bu konuda bilgi 

sahibi olmuşlardır ve böylece insan hakları kurumlarının yaptıkları çalışmaları da 

daha iyi anlamaktadırlar. İnsan hakları kutlamaları da yapılıyor. Bütün ülkede insan 

hakları savunucularının korunması ve teşvikine çalışmaktayız. Aralık 2013’te Komisyonumuz 

bütün devlet sekreterlerine ve ilgili kurumlara, sendikalara STK’ların ve 

insan hakları savunucularının kendi görevlerini yaparken karşılaştıkları sorunların da 

bilincinde olmaları ve bu konuda bir hassasiyet geliştirmeleri konusunda çağrıda bulunmuştur. 

Komisyon bu şekilde STK’ları ve insan haklarının geliştirilmesi ve korunması 

ile meşgul olan kurumları her türlü doğal müttefikleri olarak görmekte ve insan 

hakları ihlalleri ile mücadelede onları en değerli partnerleri olarak kabul etmektedir. 

Şimdi efendim, Hindistan’daki ulusal örgütün devlet kurumlarıyla ilişkisinden bahsedeceğim. 

Paris Prensipleri uyarınca ulusal insan hakları kurumlarının statüsü bu 

konudaki ilk uluslararası çalıştayda belirlenmiştir. Bu şekilde bu kurumların Anayasal 

bir mevzuat çerçevesinde daha aktif olabilirliğini sağlayacak bir görev yetki verilmektedir. 

Mutlulukla şunu söyleyebilirim. Hindistan’daki Ulusal İnsan Hakları Komisyonu 

1993 yılında kurulmuştur ve bunu da yukarıdaki ilkeler çerçevesinde yapmışlardır. 

Hindistan Ulusal Konseyi, bütün esin kaynağını Hindistan Anayasası’ndan almaktadır 

ve bu Anayasa’nın yanı sıra 1993 tarihinde yürürlüğe konulan İnsan Hakları Koruma 

Yasası sayesinde elde etmektedir. Evrensel İnsan Hakları Bildirisi’ne dikkat çekerek ve 

bu konudaki diğer uluslararası hedef leri de dikkate alarak, Hindistan Parlamentosu 

1993 tarihinde bir insan haklarının korunması kanununu yürürlüğe koymuştur. Burada 

her bölgedeki insan haklarının koruması iyileştirilmiştir. 

68


Hindistan’ın İnsan Hakları Kurumu Anayasal yetkileri olan bir kurumdur. Kurumumuzun 

oluşturulması, komitelerin başkan ve üyelerinin seçimi, onların atanma koşul 

ve şartları, onların görevlerinden alınması için gerekli görülen koşulların belirlenmesi, 

Komisyon’un statüsüyle kendilerine verilmiş olan görevlerin ve işlevlerin yürütülmesi 

ve bu Komisyon’un bağımsızlığının sağlanabilmesi için altyapı oluşturulmasında kendilerine 

her türlü yetki verilmesi, Paris Prensipleri çerçevesinde belirlenmiştir. Ulusal 

İnsan Hakları Komisyonu buna göre şu şekilde oluşturulmaktadır ki bunlar da Paris 

Prensipleri’yle tutarlı mı değil mi bunu inceleyeceğiz, göreceğiz. Bir defa Başkan dâhil 

5 kişiden oluşacaktır bu kurul. Başkanın Hindistan Yüksek Mahkemesindeki bir baş 

hakim olması gerekmektedir. Üyelerden bir tanesi de aynı konumda olmalıdır veya 

bir yüksek mahkeme üyesi olmalıdır. İki ayrı üye de insan haklarıyla ilgili konularda 

bilgisi veya pratik deneyimi olan kişilerden seçilecektir. Yasa’nın üçüncü maddesi, 

üçüncü paragrafına göre ulusal komisyonların, azınlıklarla ilgili komitesinin Başkanı 

ve kastlarla ilgili komisyon ve belli boylar veya alt guruplarla ilgili komisyon ve kadınlarla 

ilgili komisyon da Ulusal İnsan Hakları Komisyon’un işlevlerini birlikte yerine 

getirdiği komisyonlardır. 

Başkan, Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır; ama her atamadan önce bir komisyonun 

tavsiyesi alınacaktır. Bu seçim komitesinin üyeleri şöyledir: Başbakan, Parlamento 

Başkanı, İçişleri Bakanı, Parlamentodaki Muhalefet Lideri, Eyaletler Konseyindeki 

Muhalefet Lideri ve Eyaletler Konseyi Başkan Yardımcısı. Yani burada en yüksek 

mevkidekiler ve muhalefet liderleri de dahil olmak üzere kurumumuzun Başkan ve 

komiserlerini seçebilmektedirler. Bu insanlar ancak Hindistan Cumhurbaşkanı’nın talimatıyla 

görevlerinden alınabilirler. Bunun için de ya kendilerinin görevlerini kötüye 

kullanmış olmaları veya görevlerini yerine getiremez durumda olmaları gerekmektedir. 

Ancak bu şekilde başkan veya üyelerden herhangi biri görevinden alınabilir. Başkan 

ve üyelerin görev süresi normalde beş yıldır ve eğer bir kişinin görevden bundan 

önce uzaklaştırılması gerekirse bu kararın Hindistan Yüksek Mahkemesince onaylanması 

gerekmektedir. 

Bizim kurumumuz Hindistan’da bağımsız bir kurumdur. Aynı şekilde personeli de 

öyledir. Kurumumuz’da 400 kişi çalışmaktadır ve bunların her biri Komisyon’un altında 

çalışmaktadır. Bunların arasında bir yayın departmanı, bir araştırma departmanı 

ve bir halkla ilişkiler departmanı bulunmaktadır. Kamuoyuna ve medyaya bilgi buradan 

aktarılmaktadır. 

Komisyon’a verilen yetkilerden bir tanesi iç mevzuatı incelemek ve bunun Hindistan’ın 

imzaladığı anlaşmalara ve ilkelere uygun olup olmadığını denetlemektir. Ayrıca 

yürürlükte olan insan haklarının korunmasıyla ilgili olan kanunların doğru olup ol- 

69


madığı ve bunların etkin bir şekilde uygulanıp uygulanmadığını da denetleyebilirler. 

Tabii ki parlamentoda genel tartışmalar olduğunda, parlamentonun bir komisyonu 

veya başka bir komisyon yasa değişikliğini ele alabilir. Aynı zamanda kamu kurumları, 

uzmanlar, birlikler, dernekler, onların da görüşleri alınır. Hindistan Parlamentosu 

pek çok kanun tasarısını özellikle de insan haklarıyla ilgili olanları bizim ulusal kurumumuza 

incelenmek üzere havale etmiştir. 

Bizler bireysel şikâyetleri incelemekteyiz. Aynı zamanda bizim medya raporları veya 

başka türlü edinilen bilgilerin üzerine bir inceleme başlatmak yetkimiz de vardır. Ulusal 

İnsan Hakları Komisyon’un önerileri ve tavsiyeleri sadece tavsiye niteliğindedir. 

Hindistan hükümetini veya eyaletlerin hükümetlerini bağlayıcı bir nitelikte değildir. 

Tabii ki evet bizim bütün Hindistan’da yargı ve yetkinlik alanımız var; ancak şöyle 

görüyoruz. Bizim tavsiyelerimizin %95’i hükümet tarafından kabul edilmekte ve uygulamalar 

buna göre yapılmaktadır. Bunun aksine olan %5 oranında konular yüksek 

mahkemeye intikal edebilmektedir. Bu durumda Komitemizin çalışmaları incelemeye 

alınmakta ve yüksek mahkemenin vereceği karar herkes üzerinde bağlayıcı olmaktadır. 

Şimdi yürütmeyle ilişkilere baktığımızda şunu söyleyebilirim, Hindistan İnsan Hakları 

Ulusal Komisyonu özerk bir kurumdur ve hükümetten bağımsızdır. Bir hükümet 

departmanı değildir ve hiçbir şekilde bir idari bölümün kontrolü altında değildir. 

Fonları hükümet tarafından sağlanmakla birlikte özerktirler. Komisyon’un personeli, 

komiserin kendisi tarafından seçilmekte ve işe alınmaktadır. Yasanın 32. maddesi çerçevesinde 

bizim faaliyetlerimizi yürütebilmemiz için fonlar hükümet tarafından tahsis 

edilmektedir ve bu merkezi hükümetin verdiği paraları biz de amaçlarımız doğrultusunda 

harcamak yükümlülüğündeyiz. 34. madde çerçevesinde komisyonumuzun 

hesapları Sayıştay tarafından denetlenir ve bu şekildeki rapor, merkezi Komisyon’a 

yılda bir kere gönderilir. Bunlar da daha sonra Parlamento’ya ve Merkezi Hükümet’e 

iletilir. Burada kurumumuzun bağımsızlığı ve özerkliği her açıdan dikkate alınır. 

Şimdi kurumumuzun yargı sektörüyle ilişkileri. Hindistan’da yargı güçlüdür ve bağımsızdır. 

Dolayısıyla demokrasi ve insan haklarını ülkede yürütmekten sorumludur. 

Yargı, Hindistan’ın demokratik sistemini, hükümet sistemini korumakta ve insan hakları 

ihlallerini her gördüğü anda engellemektedir. Hindistan’daki yargı her zaman bir 

destekleyici rol oynamıştır ve her zaman İnsan Hakları Kurumumuzun çalışmalarını 

desteklemiştir. Evet, sunumumun yazılı örneği hazır. Web sitesinde var. Uluslararası 

kurumlarla olan ilişkilerimiz, diğer Birleşmiş Milletler mekanizmaları ve kurumlarıyla 

olan ilişkileri de burada yer alıyor. Zaman kısıtı nedeniyle ben vaktinizi daha fazla 

almak istemiyorum ve sayın oturum başkanımızın sabrını da taşırmak istemiyorum. 

Beni dinlediğiniz için çok teşekkür ederim. 

70


Feray SALMAN 

Ben de teşekkür ederim. Tabii benim sabrım taşmaz da sadece hani salonun sanırım 

sınırlılıkları var. Sorular kısmında da zaten daha detaya inmek mümkün. O nedenle 

konuşmacıların hani bu aslında ilişkilerin temel akslarını ve onun örneklerini vermeleri 

ve buradaki gerçek deneyimin yani öğrenebileceğimiz ve anlayabileceğimiz deneyimleri 

aktarmaları çok yararlı olur. 

Şimdi Kenya İnsan Hakları Komisyonu Başkanı Sayın Mbogori’yi kürsüye davet ediyorum. 

25 dakikayla lütfen sınırlayalım ve daha sonra soru-cevaplarda çok daha işin 

içine girebiliyoruz. O nedenle de sunumları sorular için bir açılım noktası olarak değerlendirmek 

lazım. Buyurun. 

Kagwiria MBOGORI Kenya Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkanı 

Teşekkür ederim. Türkiye İnsan Hakları Kurumu Sayın Başkanı, ev sahibi ülkenin 

insan hakları kurumları ve yine ulusal insan hakları kurumlarının çeşitli ülkelerden 

gelen üyeleri, önce bu davet için teşekkür etmek isterim. Bu bizim için hakikaten 

büyük bir şeref. Burada İstanbul’da sizlere katılmak önemli bir şey bizim için. Çünkü 

biz bu ülkeyi uzun yıllardan beri inceliyoruz ve Osmanlı İmparatorluğu’nun hayranlarından 

biriyim ben. Yıllar önce Osmanlı İmparatorluğu’nu öğrendiğim zaman çok ilgi 

duymuştum, nihayet işte ülkenize geldim. Teşekkür ederim, ilginizden dolayı. Çok 

güzel ülkeniz, burada olmak bize mutluluk veriyor ve konukseverliğinizden dolayı 

size teşekkür ediyorum. Sunumumda ben genel olarak Kenya İnsan Hakları Komisyonumuzla 

paydaş diğer kurumların arasındaki ilişkilerden bahsedeceğim. STK’lar, devlet 

kurumları, hatta uluslararası kurumlarla işbirliğimiz nasıl gelişiyor? Çok vaktimiz 

yok. O nedenle zamanıma sadık kalmaya çalışacağım. 

İsterseniz biraz kendi kurumumuzdan bahsedeyim. Kenya İnsan Hakları Komisyonu, 

2003 yılında kuruldu. Komisyon’un kurulmasının öncesine baktığımızda ülkemizde 

20. yüzyılın sonuna doğru olan jeopolitik gelişmeler bizim komisyonumuzun 

kurulmasına neden oldu. O sırada KANU rejimi vardı. Ulusal çok partili bir sistem 

isteniyordu; ama buna da karşı çıkan bir rejim vardı. Orada insanlar gözaltında kaybediliyordu, 

işkence ve gözaltına alma gibi şeyler her gün karşımıza çıkan olaylardı. 

Burada bu insan hakları ihlallerine karşı bir kuruma ihtiyaç vardı ve insanlar bastırdı, 

o sıradaki Devlet Başkanı Daniel Arap Moi bir İnsan Hakları Daimi Komitesini kurdu 

ve İnsan Hakları Daimi Komitesi’nin görevi insan hakları ihlallerini soruşturmak, 

incelemek ve halka da insan hakları konusunda bilgi vermekti. Ancak bu Komite, 

devlet başkanının seçtiği bir Komiteydi ve üyelerini de kendisi seçmişti. Zaten ona 

rapor veriyorlardı, ona bağlı çalışıyorlardı ve üyelerin işlerine de son verebiliyordu. 

71


Dolayısıyla baskıcı bir ortamda çalışan bir Komite idi bu; ama komite yine de ülkede 

insan hakları konusunda çalışmayı sürdürdü ve işte ondan sonra gelen Kenya İnsan 

Hakları Komisyonu’nun kurulmasına neden olan ilk Komite budur. 

1998’de İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nin desteğiyle biz Kenya’da İnsan Hakları 

Komisyonu’nu kurduk ve böylece gerçek bir İnsan Hakları Komisyonu kuruldu. Devlet 

Başkanı’nın kurmuş olduğu sözde Komite yerine gerçek bir komisyon kuruldu ve 

arkasından 2002 yılında bu Komisyon ile ilgili yasa da çıkarıldı. Bu otonom, özerk ve 

bağımsız bir İnsan Hakları Komisyonu idi. O sıradaki Adalet Bakanının da girişimi ile 

bu İnsan Hakları Komisyonu kuruldu ve yeni de bir yasa çıkarıldı. 2011 yılında Kenya’da 

yeni bir Anayasa hazırladık. Daha sonra parlamento, 2011 yılında Kenya İnsan 

Hakları Komisyonu’nu Anayasal bir komisyon olarak deklare etti. Bu arada komisyonumuz 

artık Anayasal bir Komisyon’dur. İnsan haklarına uymak ve Kenya Cumhuriyeti’nde 

insan haklarını geliştirilmek için kurulmuş bir komisyon bu. Burada insan 

hakları korunacak, insan haklarının uygulanması ve Cumhuriyetin her aşamasında, 

her sektörde insan haklarının korunmasını garanti altına alacak bir komisyon bu. 

İnsan hakları ihlalleriyle ilgili iddiaları inceleyecek ve soruşturacaktır. Ayrıca insan 

haklarıyla ilgili şikâyetleri inceleyecek ve devletin çalışmasına ilişkin tavsiye kararları 

verebilecek bir komisyon. Ayrıca uluslararası ve bölgesel konvansiyon ve sözleşmelerle 

ilgili olarak üstlendiğimiz insan hakları hükümlerini yerine getirmek üzere 

çalışacak bir komisyon bizimki. Komisyonumuz Anayasa bağlamında vatandaşların 

hak ve yükümlülüklerini kolaylaştıracak bir komisyon ve özelikle insan haklarının 

korunması ve yayılmasıyla ilgili gerekli olan bütün fonksiyonlarını yerine getirecek 

bir komisyondur. 

Devletle nasıl işbirliği yapıyoruz? Bir de tabii hangi alanlarda işbirliği yapıyoruz? Komisyon 

olarak devletle nasıl etkili bir şekilde, verimli bir şekilde çalışabiliriz konusuna 

eğildik. Özellikle de insan hakları istismarını ve ihlallerini önlemek üzere işbirliğine 

gerek vardı. Dolayısıyla Kenya İnsan Hakları Komisyonu bir takipçi gibi görev yapmaya 

başladı. Aynı zamanda da devlet organları ile işbirliğini geliştirdik. Bu bağlamda 

hem insan hakları platformunda insan haklarını geliştirmeye çalışırken bir yandan 

da ihlalleri incelemeye devam ettik. Komisyon’un görevi daha önce söylediğim gibi 

Anayasa’nın 59. maddesi 4. paragrafında belirtilmiştir ve yetkilerimiz bu hükümden 

kaynaklanmaktadır. 

Komisyonumuz insan hakları ihlalleri konusundaki başvuruları kabul eder ve soruşturmayı 

yapar. Hak arama konusunda yardımcı olur. Burada tabii ki benzer konularda 

çalışan diğer kurumlarla da işbirliği yaparız. İnsan hakları bağlamında Kenya İnsan 

Hakları Komisyonu diğer devlet kurumları ile birlikte çalışır, özellikle de soruşturma 

72


konusunda yetkili makamlarla işbirliği yapar. Bu bağlamda Komisyon’un ana devlet 

kurumları ile işbirliği yapması öngörülmüştür. Mesela Komisyonumuz, bağımsız polis 

denetim makamı ile işbirliğine karar verdi. Bağımsız polis denetim makamının bir 

görevi var. O da polisin çalışmalarını sivil açıdan denetlemek. Burada polisin yaptığı 

herhangi bir yanlış işlem sonucunda bir ölüm ya da ciddi bir yaralanma söz konusu 

olduğunda bu bağımsız polis denetim makamı burada yetki sahibidir. İşte polis hizmeti 

çerçevesi içinde Kenya’da bizim Komisyonumuz bu kuruluşla birlikte etkili çalışmalar 

yapmıştır. Bağımsız polis denetim makamı ile İnsan Hakları Komisyonumuz 

karşılıklı bir anlaşma imzaladılar. Burada bu anlaşma bağlamında şikâyet başvuruları 

bize yapılıyor, soruşturma yapılıyor, polis operasyonları denetleniyor, kamudaki bilinç 

arttırılıyor. İki kurum işbirliği yapıyorlar ve gerekli olan her yerde işbirliğine 

gidiyorlar. 

Kenya İnsan Hakları Komisyonu aynı zamanda Entegre Halk Şikâyet Mekanizması 

(IPCRM) dediğimiz mekanizmada rol alıyor. Bu mekanizmayı biz geliştirdik. Önce bir 

pilot çalışma olarak başlattık biz bunu. Bir dizi kurumla birlikte burada halktan şikâyetleri 

kabul eden bir merci olarak bunu başlattık ve 1 Ağustos 2012 tarihinde elektronik 

sistem olarak entegre halk şikâyet mekanizmasını başlattık. Burada raporlar, 

şikâyet başvuruları, elektronik postayla yapılıyor ve çeşitli devlet kurumları işbirliği 

yaparak buradaki şikâyetleri inceliyorlar. Burada Etik ve Yolsuzlukla Mücadele Komisyonumuz 

var, bu da bir Anayasal komisyondur. O da bizlerle işbirliğine girmiştir. 

Ayrıca İdari Adalet Komisyonu, Ulusal Ombudsman da bizimle çalışmaktadır. Ulusal 

Birlik ve Entegrasyon Komisyonu da diğer bir Komisyon’dur. İşte bütün bu gruplar, 

insan hakları ihlallerini inceleme yetkisine sahip, yolsuzluk, kötü idare ve istismar 

gibi konularda soruşturma yapma yetkisine sahip kurumlar. Entegre halk şikâyet mekanizmasının 

içinde Yolsuzlukla Mücadele Komitesi de var. Bu ayrı bir Komite’dir. 

Bu Komite Etik ve Yolsuzlukla Mücadele Komitesi’nden farklı bir Komite’dir. Burada 

uluslararası perspektife sahip bir yerel komisyon da burada birlikte çalışıyor. O da 

Transparency International yani “Şeffaf lık Grubu” da bu grupla birlikte çalışıyor. Kenya 

İnsan Hakları Komisyonu, entegre halk şikâyet mekanizmasıyla birlikte çalışarak 

insan hakları şikâyetlerini ele alıyor. Buradaki bu mekanizma çeşitli konularda yapılan 

başvuruları ele alıyor ve katılan diğer insan hakları gruplarıyla birlikte konuyu inceleyebiliyor. 

Başka ulusal kurumlarımız da var. Komisyonumuz aynı zamanda partner yönlendirme 

dediğimiz bir sistem dahilinde devletle birlikte ve devlet dışı STK’larla birlikte 

çalışarak insanların, insan hakları ihlallerini şikâyet edebilmeleri için işlemleri kolaylaştırıyor, 

onlara yardım veriyor. İnsan hakları kurumları, dediğim gibi, insan hakları 

ihlallerini ele alıyor, aynı zamanda kapasite geliştirme konusunda çalışıyorlar. Ko- 

73


misyonumuz Bağımsız Medikolegal Ünite ile birlikte çalışıyor. Bu bir yerel STK’dır. 

Özellikle işkence ve toplumsal cinsiyet içerikli şiddet, aile içi şiddet ve yargısız infaz 

konularında Bağımsız Medikolegal Üniteyle birlikte çalışıyoruz. Psikososyal destek 

veriyoruz. Özellikle işkence ve ayrıca aile içi şiddet mağdurlarına psikososyal yardım 

veriyoruz ve her konuda mağdurlara destek veriyoruz. Kenya İnsan Hakları Ulusal 

Komisyonu olarak çok çeşitli kurumlarla anlaşmalar içindeyiz. Burada Nairobi Üniversiteyle 

de bir anlaşma yaptık. Nairobi Üniversitesi en eski ve en büyük üniversitemiz. 

Nairobi Üniversitesi’nde özellikle araştırma konularında işbirliği yapıyoruz. 

İnsan haklarıyla ilgili her konuda, işbirliği yapabileceğimiz her konuda işbirliği yapıyoruz. 

Ayrıca kamuya ve özel sektöre yönelik eğitim veriyoruz, insan hakları konusunda 

eğitim veriyoruz. Ayrıca diğer üniversitelerle anlaşmalar yapmaya çalışıyoruz. 

Doğu Afrika Katolik Üniversitesiyle de böyle bir anlaşmamız var. 

Şimdi biraz da Kenya’nın uluslararası yükümlülüklerine bağlılığından bahsedeceğim 

ve sözlerimi bitireceğim. Burada EPİM sürecine de nasıl katıldığımızı anlatmak istiyorum. 

Kenya UPR sürecinin iki aşamasına katılmıştır. Ulusal raporumuza paydaşların 

verdiği bilgileri de dahil ederek hazırlıyoruz. Burada Bakanlık İnsan Hakları Yükümlülükleri 

Komitesi ile işbirliği yaparak ulusal raporumuzu hazırlıyoruz. Bakanlık İnsan 

Hakları Yükümlülükleri Komitesi 2005 yılında kurulmuştur ve çeşitli Bakanlıklardan 

üyeler bu Komite’de bulunmaktadır. Aynı zamanda Kenya İnsan Hakları Komisyonu’nun 

üyeleri ve diğer insan hakları komisyonlarının üyeleri de birlikte çalışıyorlar. 

Özellikle de Adalet Bakanlığı birlikte çalışıyor, bu EPİM sürecine rapor hazırlarken. 

EPİM süreci şu an ülkemizdeki Cumhuriyet Savcısının makamında yer almaktadır ve 

Kenya İnsan Hakları Komisyonu aynı zamanda EPİM sürecinin validasyonu çalışmalarına 

da katılmaktadır. 

Sivil toplum örgütleri EPİM sürecine katılmaktadır ve burada bizim Komisyonumuz 

2009 yılında bir de Kenya Paydaşlar Koalisyonunu kurdu. Kenya Paydaşlar Koalisyonu 

Kenya İnsan Hakları Komisyonuyla birlikte sivil toplumu EPİM sürecinin içine 

dahil etmektedir. Kenya Ulusal Komisyonu ve sivil toplum örgütleri bir arada çalışıyorlar. 

İnsan Hakları Kurumlarının görüşlerini alarak bir ülke raporu hazırlıyoruz. 

Devlet ulusal raporunu İnsan Hakları Yüksek Komiserliğine sunuyoruz. Ayıca Kenya 

Paydaşlar Koalisyonu da yine Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’ne 

rapor veriyor ve Kenya İnsan Hakları Komisyonu’nun raporu da Birleşmiş Milletler 

İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’ne sunuluyor. Burada bir ortaklık var. Bu ortaklıkta 

üç ayrı rapor hazırlanıyor ve Birleşmiş Milletler Yüksek Komiserliği’ne sunuluyor. 

Aynı zamanda sivil toplum örgütleriyle işbirliği yaparak lobi faaliyetleri yapıyoruz. 

Kenya Paydaşlar Koalisyonu da EPİM sürecine katılıyor. 

74


Kenya İnsan Hakları Komisyonu, Kenya Paydaşlar Koalisyonuyla birlikte çalışarak 

2009 yılında bir Sonuçlar Şartı hazırladılar. Bu süreç sırasında Kenya, çeşitli yükümlülükler 

altına girdi. Burada Kenya Paydaşlar Koalisyonu ile Kenya İnsan Hakları 

Komisyonu’na ortaklaşa ortaya koyduğu taahhütleri garanti ederek bunu Birleşmiş 

Milletler İnsan Hakları Konseyi’ne sundu. Buradaki amaç Kenya’daki insan haklarının 

durumunu iyileştirmekti. Kenya İnsan Hakları Komisyonu ve Kenya Paydaşlar 

Koalisyonu Kenya’nın EPİM taahhütlerini yerine getirirken bu iki kurum, bütün bu 

uygulamaları denetledi, denetliyor da. 

Başından itibaren Kenya İnsan Hakları Komisyonu, Kenya’daki insan hakları ve sosyal 

adalet gündeminin lideri oldu. Komisyon daima eksikliklerin farkındaydı. Devlet kurumlarını 

özellikle hesap verme konusunda hassas olmaya davet etti ve bütün insan 

hakları ihlallerini yakından izledi. Adli ve ceza reformları, yargısal ve ceza reformları, 

güvenlik reformları, ulusal birlik ve barışın korunması konusunda bu temalardaki 

çeşitli çalışmalar yapıldı. Zaman çok kısa. O nedenle artık buradaki örnekleri dile 

getirmeyeceğim. Ama bu konularda çeşitli çalışmalar yapıldı. 

Kenya İnsan Hakları Komisyonu güvenlik sektörüyle de yakından çalışmaktadır. İnsan 

hakları eğitimi konusunda bir müfredat hazırladık. Kenya Polis Koleji’nde uygulanacak 

bir müfredattır bu. Ulusal Komisyon USALAMA Forumu gibi benzer çalışmalar 

yapan kurumlarla da işbirliği yapmaktadır. USALAMA Forumu güvenlik konusunda 

çalışan bir forumdur. 

Aynı zamanda Ulusal Komisyon olarak biz, yöneticiler konseyi ile stratejik bir işbirliği 

içine girdik. Çünkü çeşitli devlet fonksiyonlarında etkili çalışmalar yapmak istiyoruz. 

İnsan hakları ve iş çevreleri konusunda da bir ortaklık kurduk ve sonucunda 

bir Nairobi Process’i dediğimiz bir süreç ortaya çıktı. Bu mekanizmada özel sektör, iş 

çevreleri insan hakları konusundaki sorumluluklarını yerine getirecekler. Bu açıdan 

özel sektör sürekli denetleniyor. Ayrıca kamunun eğitimi ve öğretimi konularında 

da çalışıyoruz. Uluslararası kurumlarla da etkileşimimiz açısından, Komisyonumuz 

uluslararası kalkınma partnerlerimizden maddi ve manevi destek almaktadır. Bu da 

bizim kaynak açığımızı kapatan bir unsur oluyor. Aksi takdirde Kenya Hükümetinin, 

Kenya İnsan Hakları Ulusal Komisyonu’nu desteklemesi mümkün değil. O nedenle 

uluslararası ilişkilerimizden büyük destek alıyoruz. Ayrıca komisyonumuz bölgedeki 

bütün uluslararası insan hakları örgütleriyle işbirliği içinde. Başka kurumların da deneyimlerinden 

öğreniyoruz, onların deneyimleri bizim için çok önemli. Örneğin Gana’daki 

İnsan Hakları Komisyonu’ndan öğrendiğimiz gibi. Ayrıca Uganda İnsan Hakları 

Komisyonu, Güney Afrika İnsan Hakları Komisyonu ve bu komisyonlarla yakın iş 

birliği içinde olmak bize kendi Komisyonumuzun çalışmalarında, hedef lerinde büyük 

75


destek olmuştur, büyük ilham vermiştir ve ayrıca insan hakları şikâyetlerini nasıl ele 

alacağımız konusunda Uganda’dan çok şey öğrendik. Güney Afrika’dan da ekonomik, 

sosyal ve kültürel haklar konusunda çok şey öğrendik ve Gana’dan da Komisyon’un 

bütün ülke çapında nasıl aktif olacağını öğrendik. 

Kenya İnsan Hakları Komisyonu olarak Afrika Ulusal İnsan Hakları Kurumları 

network şebekesiyle yakın çalışmalarız var. Bölgesel networklerle çalışıyoruz ve burada 

ana amacımız etkili bir ulusal, bölgesel ve uluslararası insan hakları koordinasyonunu 

ve işbirliğini bütün Afrika’da gerçekleştirmek. Böylece gerçekten uluslararası 

çalışmalara birebir katılıyoruz. Tabii ki işbirliklerinden çok şey öğreniyoruz. İnsan 

hakları kurumlarının bir araya geldiği böylesine bir toplantıdan çok şey öğrenmeyi 

düşünüyoruz. Özellikle Türklerle işbirliği yapmak istiyoruz. Buradaki bu ilişkiler dizisi 

bizi cesaretlendiriyor. Sizlerden çok şey öğreneceğiz. Tekerleği yeniden keşfetmemize 

gerek yok. Birbirimizden çok şey öğrenebiliriz, dikkatiniz için teşekkür ederim. 

Feray SALMAN 

Teşekkürler, farklı ülkeler hani bizim kafamızı çalıştırma bakımından, yapılar, ilişkiler 

bakımından çok ilginçti. Tabii insanın zihni bu arada bunlara da çalıştığı için 

yoruluyor; ama son sunumu da alalım. Sonra kısaltılmış bir çay arası yapalım. 10 

dakikayı geçmesin lütfen. Çünkü çok az vaktimiz kaldı sorular için. Belki tercüman 

arkadaşlarımızı zorlamış olacağız; ama bir on dakika da onlardan zamanlarını isteriz. 

Belki bu arada da sorularınızı biriktirirseniz belki bu soruları da vakit kaybetmeden 

yanıtlarını alabilme şansımız olabilir, belki de eğer bugün bitiremezsek yarın sabah 

da arkadaşlarımız büyük ihtimalle burada olacaklar. Aralarda konuşma imkânlarımız 

olur. Son konuşmacıya geliyorum. Sayın Mohamed Essabbar, kendisi Arapça ve Fransızca 

biliyor ve maalesef bizim tercüman olanağı bu toplantıda Türkçe-İngilizce, o nedenle 

Halit Ramlı, Sayın Essabbar’ın konuşmasını bize aktaracak. Soru ve cevaplarda 

da kendisi tercüman olarak bize yardımcı olacak. 


Öncelikle şunu belirtmek isterim, Fas’ın Ulusal İnsan Hakları Komisyonu olarak biz 

buraya katılmaktan büyük bir gurur ve büyük bir onur duyuyoruz. Ulusal insan hakları 

kurumlarının bir araya geldiği bu toplantıya katıldığımız için çok mutluyuz ve bu 

nedenle de Türkiye’nin İnsan Hakları Kurumu’na teşekkür ediyoruz, bizi davet edip, 

sizlerle deneyimlerimizi paylaşmaya fırsat verdikleri için. Meslektaşımın da belirttiği 

gibi benim sunumum, ulusal insan hakları kurumlarının çalışması üzerine odaklanacak. 

Özellikle de Fas’ın Ulusal İnsan Hakları Konseyi’nin çalışmalarını vurgulayacağız. 

76


Fas’taki Kurumumuz 1990 yılında kuruldu. Yani Paris Prensipleri’nin 1993 yılında 

kabulünden önce kurduk biz bu Kurumumuzu. Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nu bu 

yılda kurmamızın nedeni siyasi reform sürecine destek vermekti ve ülkedeki siyasi 

açıklığı teşvik etmekti. Diğer bir önemli ve vurgulanacak tarih Kurumumuzun geçmişinde 

şudur, 2001 yılında bir dönüşüm olmuştur. Çünkü o yıl Fas’ın Ulusal İnsan 

Hakları Konseyi bir reforma tabi tutuldu, yeniden organize edildi ve bu şekilde Paris 

Prensipleri’yle tam uyumlu hale getirildi. Diğer önemli bir konu da şudur. İkinci 

bir reform olarak, Ulusal Reform Konseyi yeniden düzenlendi. Bu da 2011 tarihinde 

Fas’ta gerçekleşti. Bu reformda Kurumumuz daha geniş bir promosyon ve koruma 

yetkisine kavuştu, insan hakları alanında. Yine, 2011 yılında Anayasallık kazandı Kurumumuz. 

Fas Anayasası aynı yıl (2011 yılında) bir halk oylamasıyla kabul edilmişti, 

Kurumumuz da ona göre kurulmuştu. 2011 yılından bu yana Ulusal İnsan Hakları 

Konseyi, Uluslararası Koordinasyon Komitesi’nin belirlediği ilkelere göre kuruldu ve 

2007 tarihinde yeniden gözden geçirildi. Statüsü 2010 yılında yeniden teyit edildi 

ve akredite bir kurum olarak kabul edildik. Hali hazırda bir yasa tasarısı var. Bu yasa 

tasarısı konseyimiz tarafından parlamentoya sunulmuştur. Burada Kurumumuzun temel 

bir reformu yer alıyor. Bu da belli mekanizmaları uygulayacak hale gelmek. Yani 

uluslararası enstrümanlarda yer alan mekanizmalar var. Özellikle de Ulusal Önleme 

Mekanizması gibi. Biliyorsunuz herhalde Kasım 2014 tarihinde Fas, İşkenceyi Önleme 

Konvansiyonuna İlişkin Protokolü imzaladı. Bu da yepyeni bir önleyici mekanizma 

olarak bizim sistemimizde devreye girdi. Tabii bu konuyu sivil toplumla tartışıyoruz. 

Sivil toplum kurumlarıyla tartışma halindeyiz. Hükümet yetkileriyle de hükümet 

kurumlarıyla da aynı görüşmeleri sürdürüyoruz. 

Fas’ın Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun bir diğer özelliği de şurada. Bölgesel mekanizmalarımız 

var bizim. 13 bölgesel mekanizmaya sahibiz, ülke genelinde. Kuzeyde, 

doğuda, batıda ve güneyde. Bu mekanizmalarımız var. Kurumumuzun üye sayısı 44. 

44 tane üyemiz var. Bunların içinde bir başkan, bir de genel sekreter bulunmakta. Çoğulcu 

bir yapıya sahibiz. Çünkü oluşum, toplumun muhtelif bölümlerini yansıtıyor, 

mesela sendikalar gibi, STK’lar gibi, akademik çevrelerden gelen kişiler gibi ve buna 

uluslararası insan hakları uzmanları da dahil buna. 

Konuya gelecek olursak, tartışma konumuz olan konu, devlet paydaşlarıyla iş birliği 

ve diğer paydalarla iş birliği ki bunların içinde uluslararası insan hakları sistemine 

ait mekanizmalar da bulunmaktadır. Kurumumuzun kuruluş kanunda bazı hükümler 

yer almakta. Şöyle ki kuruluş kanunumuz bize devlet kurumlarıyla işbirliğinde 

bulunma ve uluslararası mekanizmalarda yer alma imkânını sağlıyor. Bu durumu 

yansıtan olgu şu: Ulusal İnsan Hakları Kurumu yasa tarafından ulusal mevzuatların, 

uluslararası insan hakları mevzuatına uyumlu olup olmadığını denetler. Yani Fas’ın 

77


imzalamış ve kabul etmiş olduğu uluslararası sözleşmeler var. Bugüne kadar Fas, en 

temel uluslararası insan hakları enstrümanlarına imza atmış, taraf olmuş bir ülke. 

Aynı zamanda raporlama açısından baktığımızda farklı paydaşlarla işbirliğimiz var. 

Bunların arasında parlamento var, hükümet var, sivil toplum var tabii ki ve ben size 

somut örnekler de vereceğim. Biz bu kurumlarla nasıl bir iş birliği yapacağımızı daha 

sonraki aşamalarda belirteceğim size. 

Kuruluş yasamızdaki bir hüküm gereği etkinlikler de düzenliyoruz. Bunların amacı 

izleme, yani uygulamanın yerinde izlenmesi ve denetlenmesi. Mesela tavsiyelerimiz, 

gözlemlerimiz… Bu bizden gelebilir, anlaşma taraf larından gelebilir. Evrensel, dönemsel 

gözden geçirme sürecinde öngörülenler çerçevesinde de yapılması gerekebilir. 

Bu şekilde biz, insan haklarını ülkede nasıl daha iyi korur ve geliştiririz? Bunun zeminini 

hazırlıyoruz. 

Ben önce parlamentoyla başlayacağım. Bizler bir Ulusal İnsan Hakları Kurumu olarak 

esin kaynağımızı Belgrat İlkelerinden almaktayız. Bu ilkeler 2012 yılında kabul 

edilmişti ve bunlar, ulusal insan hakları kurumları ile parlamento arasındaki işbirliği 

ile ilişkili. Biz bu ilkeleri kendi ülkemizin kurallarına, parlamentomuza uyarlamaya 

çalışıyoruz. 2014 yılında yeni bir yasa, yeni prosedürler kabul edildiğinde temsilciler 

meclisinde bunlar da dikkate alındı. Çünkü iç tüzükte 7.madde var ki ulusal kurumların 

Fas’ta nasıl uygulanacağıyla ilgili. Biz buna “yönetişim kurumları” diyoruz. 

Bunların parlamentoyla işbirliğinin nasıl olabileceği belirtiliyor. Burada 7 tane böyle 

kurum var. Bunların arasında Ulusal İnsan Hakları Konseyi de bulunmakta. Bir de tabii 

Ekonomik ve Sosyal Konseyimiz var. Bir arabulucu yani Ombudsman kurumumuz 

var ve bir de Her Türlü Ayrımcılıkla Mücadele Kurumumuz var. Dolayısıyla Temsilciler 

Meclisi İç Tüzüğü’ne yansıyan bu kuralların amacı, hedefi mevzuatın niteliğini 

iyileştirmek ve mevzuatı uluslararası standartlarla ve uluslararası hükümlerle uyumlu 

hale getirmek. Özellikle de Fas’ın imzalayıp, onayladığı türden olanlar tabii. Parlamento 

bir mutabakat memorandumu imzalandı. Bu geçtiğimiz Eylül ayında, 2014’te 

gerçekleşti. Amaç parlamentoyla birlikte ortak bir strateji belirlemek, uluslararası insan 

hakları sisteminin önerilerini ve tavsiyelerini daha iyi gerçekleştirmektir. Tabii bir 

de amacımız parlamento mensuplarının bilincini artırmak. Parlamenterlerin çoğu bir 

hukuk eğitimi almış olanlar olmayabilir; ama burada hukuk ile insan hakları arasında, 

yasa ile insan hakları arasında gerçekten çok büyük bir bağlantı var. Ve biz, bugün 

parlamento üyelerimizin bilincini, insan hakları konusunda artırmaya çalışıyoruz. İnsan 

hakları yaklaşımı yasa tasarılarına, kamu politikalarına nasıl yansıtılabilir ve aynı 

zamanda parlamentonun yetkisine bırakılan tüm alanlara nasıl yansıtılır, bunları belirlemeye 

çalışıyoruz. Parlamento’yla ılımlı bir işbirliğimiz var. 

78


Fas’ın Ulusal İnsan Hakları Konseyi 2011 yılında geçirdiği yenilenme sürecinden bu 

yana 30 tane yayın yaptı. Bunların arasında 9 tane memorandum, 6 tane tematik 

rapor yayınlandı, mesela cezaevlerindeki koşullar gibi. Bu tabii oldukça tartışmalı bir 

rapordu ülkede. Çünkü biz şöyle bir tespitte bulunmuştuk. Bu mekânlarda fevkalade 

ağır insan hakları ihlalleri yapılıyor. Bazı durumlarda kötü muamele yapılıyor ve biz, 

bu konuyla ilgili 100 tane tavsiye kararı aldık. Amacımız durumu düzeltmekti, özellikle 

cezaevlerinde. Bu tavsiye karaları tamamen şuna odaklanıyordu; alternatif ceza 

sistemlerinin uygulanması. Bir de Fas’taki cezaevleri çok kalabalık. Mesela doluluk 

oranı %43 Fas cezaevlerinde. Aynı zamanda psikiyatrik kurumlarda da aynı istenmeyen 

koşullar hüküm sürmekte. Burada hükümete biz şöyle bir tavsiyede bulunduk. 

Bu psikiyatri kurumlarının işleyişiyle ilgili yasaların değiştirilmesi ve daha uygun bir 

şekilde düzenlenmesi konusunda bir öneri getirdik. 

Bir de Fas’taki illegal göçmenler hakkında bir rapor hazırladık. Bildiğiniz gibi Fas bir geçiş 

ülkesi haline geldi. Eskiden bu durum daha belirgindi; ama Avrupa Birliği tarafından 

alınan önlemler nedeniyle azaldı. Onlar da kendi Güney sınırlarını korumak istiyorlar. 

Sahra altı Afrika ülkelerinden gelen mülteciler Fas’tan geçerek Avrupa’ya ulaşmak yerine 

Fas’a yerleşiyorlar ki bu da çok büyük bir sorun. İşte bu raporu hazırladık, hükümete 

sunduk ve hemen iki hafta sonra yüksek düzeyli bir toplantı yapıldı. Bunun da başkanlığını 

Kral yaptı. Amaç yeni bir göç politikası oluşturmaktı. İnsan hakları ve insani 

yaklaşıma dayalı bir iltica politikası uygulamak idi. Bunu yapmak çok önemli. Çünkü 

binlerce illegal göçmen var ve bu yapılan reform sayesinde bugün artık legal olarak Fas’a 

yerleşebiliyorlar. Yani eski illegal durumlarından kurtulmuş oluyorlar. 

Şunu da belirtmek isterim. Bizler ulusal insan hakları kurumları olarak görüş bildirebiliriz, 

yasalarla ilgili veya yasa tasarılarıyla ilgili gözlemlerimizi yaparız ve bütün 

bunları insan hakları perspektifinden inceleyebiliriz. Bizim girişimimizle veya parlamentonun 

kendi talebiyle bu iş yapılabilir. Bu da oluyor. Çünkü Parlamento’dan 

böyle bir talep geldi bize. Dört tane yasa tasarısı var ülkede. Bir tanesi askeri yargı 

sistemiyle ilgili. Sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmaları mümkündü. Şimdi bu 

imkânsız hale getiriliyor ve bu konudaki yeni yasa Temmuz ayında yürürlülüğe girecek. 

Bir diğer yasa daha var. Biz buna Fas’ta Ev İçi Çalışanların Çalışma Koşulları 

Yasası diyoruz. Fas’ta bu daha ziyade yaşı erişkin olmayan kişilere yaptırılan bir iş. 

Mesela özellikle küçük kızlar, yoksul ailelerden alınıyorlar, eğitimlerine ara verilerek 

evlerde ev işi yaptırılıyorlar. Bu konuda biz bir danışmanlık kurulu olarak fikir beyan 

ettik bu yasayla ilgili ve bu şekilde bir istihdam yapılmamasını söyledik ve minimum 

çalışma yaşının 18 olduğunu vurguladık. Yani bir aile içinde veya herhangi bir iş 

yerinde çalışmak yerine 18 yaşın altında olan çocuklar okulda çalışmalarını yürütmeliler, 

başka bir yerde değil. 

79


Diğer konumuz şöyle, ortak etkinlikler de düzenliyoruz parlamentoyla birlikte. 2014 

yılında 33 etkinlik gerçekleştirildi. Parlamento üyelerini ya bir konuşma yapmak ya 

da sadece katılımda bulunmak konusunda ikna edebildik. 

Hükümetle ilişkilerimize gelince bildiğiniz gibi Fas’ta kamu politikalarını yöneten bir 

kamu kurumu var. 2011 yılında kurulmuş bir kurum ve hükümetin 2014 yılında 

aldığı çok önemli bir karar vardı. Şöyle ki her türlü şikâyetin, daha doğrusu, Ulusal 

İnsan Hakları Kurumu tarafından sunulan şikâyetlerin üç ay içinde incelenip, buna 

cevap verilmesi. Aynı zamanda halihazırdaki hükümet, insan hakları kurumlarının, 

ülkedeki insan hakları engelleri veya sorunları konusunda dikkat çekmeleri konusunu 

ele aldı. Evet, bu şekilde bir ilişkimiz var hükümetle. Bir eylem planımız var, halen 

taslak halinde. Bu eylem planı, Viyana Konferansı bulgularına dayanarak hazırlanıyor. 

Biz hükümetle ve sivil toplumla birlikte bu planı geliştirmek konusunda işbirliği içindeyiz; 

ama yine de bazı konular var ki bunlar hepimiz için birer endişe kaynağı ve 

halen tartışma konusu. O da idam cezasının, ölüm cezasının kaldırılması Fas’ta. Bizler 

hayır diyoruz; ama hükümetten biraz direnenler var, bunun kaldırılması konusunda. 

Mesela kürtaj olsun, hamileliğin sonlandırılması olsun, bu gibi konulardaki uygulamaların 

da özgür olmasını düşünüyoruz. Hükümet, aynı zamanda bize bazı yasa tasarılarını 

gösterdi. Mesela basınla ilgili yasa tasarısı, bilgiye erişimle ilgili yasa tasarısı. 

Yargı makamlarıyla ilişkilere gelince, Fas’ın Ulusal İnsan Hakları Konseyi, yüksek 

mahkeme ve onun yargıçlarıyla da temas halinde. Aynı zamanda adalet sistemini revize 

ediyoruz. Şikâyetler Adalet Bakanlığına ve Bakanlara iletiliyor ve onlarla birlikte 

bir çalışma toplantısı düzenleniyor. Savcılar da tahkikata başlamak üzere çalışıyorlar. 

Ombudsman konusunda bir arabulucumuz var, Fas’ta biz öyle diyoruz. Onunla olan 

ilişkimiz işbirliği niteliğinde. Kendisi bu kurumların resen üyesi oluyor. Yani bizim 

aldığımız kararlara itiraz edebilir, bunlara katılabilir. Ortak aktivitelerimiz var; ama 

bizim görev tanımlarımız çok açık. Ombudsman denilen kişi idareyle vatandaş arasındaki 

çarpıklıklara odaklanır. Biz ise İnsan Hakları Komitesi olarak çok daha büyük 

bir yetkiye ve hedefe sahibiz. Kurumlarımız arasında şikâyet teatisi yapılabiliyor. Evet, 

onlarla birlikte etkinlikler de düzenliyoruz. Uluslararası İnsan Hakları Konseyi ki bu 

sivil toplumdan 11 üyeye sahip. Biraz evvel belirttiğim kürtaj konusu çok yeni bir 

örnek. 2 ay önce bir istişare sürecinden geçtik. Konu da şuydu. İnsan hakları paydaşlarının 

perspektifini uygulamak için 40 tane birlik, dernekle bir araya geldik ve 

kürtaj konusunu tartıştık. Sivil topluma kapasite geliştirici mekanlar tahsis edilebilir 

veya biz bir eğitim merkezi kurabiliriz. Ulusal insan hakları kurumlarının kapasitelerini 

de artırmış olabilirler ve hem polis hem diğer paydaşlarımız birlikte görevlerini 

yapabilirler. 

80


Feray SALMAN 

Dördü yirmi geçiyor. Konuşmacılarımıza adaletli davrandığımı düşünüyorum; ama 

geri kalanınıza ne kadar adaletli davranacağımı bilemiyorum. Şöyle bir olanağımız var 

mı, her şeyden önce konuşmamız lazım. Dört buçukta bitmesi planlanmış bir toplantı. 

Dolayısıyla salonun durumu konusunda ve tercüman arkadaşlarımız bakımından 

bir problem var mı? Ona göre ne kadar esneteceğimizi bilmemiz lazım. Hocam nasıl, 

yapalım? 

Şöyle bir sorunumuz da var. Cyriac Bey’in beşte buradan ayrılması gerekiyor. Biraz 

yorgunluk var, biraz sıcak da oldu salon. Bir 10 dakika dışarı çıkalım, eğer izin veriyorlarsa 

çayınızı, kahvenizi belki içeri alıp burada içelim ama 10 dakika içinde geri 

gelelim. Sorularınız lütfen hazır olsun ki vaktimizi etkili bir biçimde kullanalım. Hemfikir 

miyiz? Tamam, 10 dakika sonra bekliyorum. Yoksa ben gideceğim. 

Salon dışı kalan grupların içeri gelmesini sağlayacak bir zil sistemimiz var mı acaba? 

Arkadaşlar, artık başlıyorum, salonda kim var ise onlarla başlayalım lütfen. Şimdi 

yapacağımız şey, soruları olanlar varsa lütfen sorularını sorsunlar. Sonra da toplu bir 

cevap hakkı tanıyacağım. Dolaysıyla sorularınızı kısa, net ve özlü bir biçimde sorarsanız 

çok sevinirim, konuşmacımıza. Gerçi Cyriac Bey dışarıda kaldı galiba, bilmiyorum 

nerede ama. Başlayalım isterseniz. Hâlihazırda salonda bulunanların sormak istedikleri 

var mı? Tamam, hadi başlayalım. 

Christina HOF Almanya, İşkencenin Önlenmesi Ulusal Ajansı Uzmanı 

Adım Christina Hof Alman UÖM’sinden geliyorum ve şunu öğrenmek istiyorum. Hükümetlerle 

özelikle EPİM sürecinde hükümetlerle işbirliğiniz bu, bu işbirliğini siz mi 

istiyorsunuz ya da hükümet mi sizinle işbirliği yapmak istiyor ve sizin görüşünüzü 

almak için sizi davet mi ediyor? Başından itibaren devlet raporunun hazırlanması ve 

uygulamaların denetlenmesi sürecinde süreç nasıl işliyor? 

Feray SALMAN 

Başka soru yok galiba. O zaman döneyim, ha pardon, buyurun. 

Zeynep DURAN TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Uzmanı 

Teşekkür ederim. Zeynep Duran, Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme 

Komisyonu. Benim sorum Fas İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreterine olacak. 

Aslında Hindistan Komisyonu Başkan Vekili de benzer şeylerden bahsetti; ama hani 

81


umarım o da geldiğinde cevap olur. Şöyle uzun uzun parlamentoyla ilişkilerinden 

bahsetti sayın konuşmacı. Ben şunu merak ediyorum. Parlamento’nun isteği üzerine 

veya Ulusal Konsey’in kendi inisiyatifiyle yasama sürecine dâhil olduğunu anladık. Bu 

uygulamada sıklıkla uygulanan bir prosedür müdür, etkin midir etkili midir, birincisi 

bunu sormak istiyorum. İkincisi, Parlamento içinde bir ihtisas komisyonu olarak bir 

İnsan Hakları Komisyonu var mıdır? Varsa eğer görev çakışımınız ya da görev ayrımınız 

ne şekilde olmaktadır, yasama sürecine ilişkin? Yani taslak halinde olan tasarılara, 

taslak kanunlara görüş bildirmeye ilişkin? Teşekkür ederim. 

Feray SALMAN 

Söz istemiştiniz değil mi? Söz istediniz, buyurun. 

Siobhan MULLALLY İrlanda İnsan Hakları Komisyon Üyesi 

İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’ndan. Faslı arkadaşımıza danışıyorum. Kürtajdan 

bahsettiniz. Bu hem İrlanda Cumhuriyeti’nde hem de Kuzey İrlanda da çok önemli. 

Buradaki konsültasyonun sonuçları öğrenmek isterim. Bizim İrlanda İnsan Hakları 

Komisyonu’nda uluslararası insan hakları standardından biraz farklı görüyoruz. Ben 

bu konuda sizin görüşlerinizi öğrenmek istiyorum. 

Selçuk ŞATANA Göç İdaresi Müdürlüğü Uzman Yardımcısı 

Benim de sorum Fas İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreterimize olacak. Kendisi açıklamalarında 

Fas’ın göçmenler için bir transit ülke olduğunu söylemişti. Avrupa Birliği’nin 

politikalarından ötürü transit olarak kullanmayı düşünen kişiler, kalıcı olarak 

kalmaya başladığını ifade etti. Ancak daha sonra yapılan bir göç politikasıyla birlikte 

bu illegal durumdaki göçmenler, legal duruma geçirildi. Bu süreci biraz açıklayabilir 

mi? Hangi sebeple bunlar yapıldı? Teşekkür ederim. 

Feray SALMAN 

Sanıyorum başka soru yok. Ben, konuklara, Taner, sen mi soracaksın? Tamam, hızlanır 

mısın? 

Taner KILIÇ Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi Temsilcisi 

Merhaba Avukat Taner Kılıç, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi. Bugün üzülerek 

Fas’tan bir haber aldık. İki araştırmacımız Fas’ta derdest edilerek sınır dışı edildiler. 

82


Fas’taki sayın konuşmacının da dikkat çektiği göç, iltica ve nüfus hareketleri üzerinde 

bu araştırmayı yapıyorlardı ki birisi Türk vatandaşı. Fas’ın buradaki zorluklarının farkındayız. 

Türkiye gibi Fas’ta göç ve iltica hareketinde hem transit ülke hem de barış 

ülkesi olarak birtakım zorluklar yaşıyorlar fakat insan hakları örgütlerinin ve araştırmacılarının 

bu konudaki çalışmaları, raporlamaları da son derece önemli. İnsan hakları 

örgütlerinin çalışmalarının engellenmemesi ve kolaylaştırılması yönünde acaba 

Fas İnsan Hakları Konseyi’nin Hükümete çağrısı, çabası olur mu? Teşekkür ederim. 

Nisan KUYUCU Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İnsan Hakları Merkezi 

Araştırma Görevlisi 

Merhabalar, Nisan Kuyucu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İnsan Hakları 

Merkezi’nden. Ben de Fas İnsan Hakları Konseyi Genel Sekreteri’ne bir soru soracağım. 

Sunumları sırasında Fas’ta ev eksenli çalışanların haklarıyla ilgili bir yasa çıktığından 

ve kendilerinin de bu yasayla ilgili bir görüş hazırladığından bahsetmişlerdi. 

Ben biraz bu yasanın içeriğiyle ilgili bilgi almak istiyorum. Örneğin kadınların evdeki 

ücretsiz emeklerine ilişkin düzenlemeleri de içeriyor mu yoksa sadece aile işletmelerinde 

çalıştırılan çocuklardan örnek verdiği üzere o kapsamda bir yasa mı, onu merak 

ediyorum. Teşekkür ederim. 

Feray SALMAN 

Sanıyorum sorular tamamlandı. Şimdi ben konuklarımıza dönüyorum. Kimden başlayayım? 

En çok soru Fas’a geldiği için Kenya’ya ilk önce söz verelim. Özellikle EPİM 

yani Evrensel Periyodik İzleme sürecinin nasıl örgütlendiği meselesine, hükümetlerin 

burada nasıl rol aldığı konusuna değinelim. 

Kagwiria MBOGORI Kenya Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkanı 

Teşekkür ederim. Kenya’daki EPİM sürecini hükümet yönetiyor. EPİM’in sekretaryası 

var ve Adalet Bakanlığı kapsamında bir departman olarak çalışıyor, EPİM ofisi. Adalet 

ve Anayasa Bakanlığı idi adı. Şimdi EPİM, savcılık makamında bir ünite, bir ofis 

olarak çalışmalarını sürdürüyor. Adalet Bakanlığı bağlamında ve savcının makamında 

çalışan EPİM’le biz Kenya İnsan Hakları Komisyonu çok iyi ilişkiler içindeyiz. Aramızda 

kurulu yerleşik bir çalışma prensipler dizisi var. Birlikte işbirliğiyle çalışıyoruz. 

Kenya bir danışma süreci geliştirdi EPİM başlığı bağlamında. Kenya İnsan Hakları 

Komisyonu her düzeyde çok aktif. Dolayısıyla EPİM konusunda danışmanlık çalışmaları 

da yapıyor. İnsan hakları yükümlülükleriyle ilgili bakanlıklar arası komitelerimiz 

de var. Onlarla da birlikte çalışıyoruz. Burada çeşitli Bakanlıklardan gelen temsilciler 

83


birlikte bu Komite’yi kurdular. Burada devletin ve hükümetin raporunu hazırlıyorlar; 

ama EPİM sürecine giriyor bu raporda. Biz sivil toplumu da harekete geçiriyoruz ve 

Kenya Paydaşlar Koalisyonuyla yine EPİM bağlamında çok sıkı, çok yakın çalışıyoruz. 

Kenya Paydaşlar Koalisyonu da kendi raporlarını hazırlıyorlar, sunuyorlar ve bizim 

komisyonumuz da kendi raporumuzu hazırlıyor ve sunuyoruz. 

İnsan hakları izleme ve dokümantasyon çalışmalarımızı yapıyoruz rutin olarak; ama 

geçen yıl ve bu yıl Kenya izlenen ülkelerden biri olduğu için biz, bütün bu aktörlerle 

yapığımız iş birliğinin bir raporunu sunduk, açıkladık ve web sitemizde bunu yayınladık. 

Kartımı verirsem web sitemize girerek bu raporları görebilirsiniz. İkinci ve 

üçüncü izleme raporlarımızı orada görebilirsiniz. Bu ayda bir gözden geçirme süreci 

yapıldıktan sonra rapor yayınlayacağız. Bu hazırladığımız rapor, ilginizi çekebilir. İnsan 

haklarının EPİM bağlamında korunması başlığına sahip. Ve bu rapor, bütün süreçle 

ilgili genel bir bilgi veriyor. Orada Kenya hükümetinin durumunu göreceksiniz 

ve hükümet genel olarak işbirliği içinde. 

Geçen hafta Türkiye’ye gelmeden, Kenya’dan ayrılmadan önce bizim Komisyonumuz 

20 tane STK’yı bir araya getirdi. Adalet Bakanlığı çerçevesi içinde bir toplantı yaptık 

ve yapılacak gözden geçirme sürecine bir hazırlık olarak 20 STK bir araya geldi. Önümüzdeki 

haftalarda da Cenevre’de bir araya gelerek, ülke raporu izlenecek Birleşmiş 

Milletler tarafından. Dolayısıyla burada ortaya konan taahhütleri ve Kenya’nın taahhütlerinin 

nasıl izleneceği konusunda çalışmalar yapıldı. Buradaki geçen sene Kasım 

ayındaki EPİM’den sonra üstlendiğimiz taahhütleri yerine getirmek için çalışmamızı 

zaten sürdürüyorduk. Sizden önce bir şey söylemek istiyorum. 

Feray SALMAN 

Bir sorunu da tekrarlayım. Çünkü saat beşte ayrılacak. O yüzden de bavulunu falan 

hazırladığı için geç kaldı. Hem soruları hatırlatalım; ama ben özellikle bu evrensel 

periyodik izlemeyle ilgili olarak Türkiye’nin deneyiminin de burada konuşulması gerektiğini 

düşünüyorum açıkçası. Çünkü belki bir sürümüze yabancı hani Türkiye’den 

gelen konuklara da yabancı olabilir, evrensel periyodik izleme. Türkiye iki kez gözden 

geçirildi. En son gözden geçirilme 2015 yılında ve Ocak ayında oldu ve Türkiye’nin 

2010 yılındaki performansı üzerine yeni tavsiyeler aldılar. Şimdi bu sürece baktığımız 

zaman aslında bu toplantının da yani bu oturumun da aslında ana başlıklarından 

birini oluşturan şey, sivil toplumla olan ilişkilerin nerden ve nasıl kurulacağıyla ilişkili. 

Devletlerin sivil toplum örgütleriyle olan ilişkileri düzenledikleri sürece ki mesela 

Türkiye bu bakımdan son derece zayıftır, katılım hakkının kullanılması meselesinde 

son derece büyük engellerle karşılaşmaktayız bir kere. Bunun altını da çizmekte yarar 

84


var. Dolayısıyla ulusal kurumların, Ulusal insan hakları kurumlarının görevi hem bu 

katılım süreçleri bakımından meseleye bakmak. Yani evrensel periyodik izleme hem 

araç hem amaç olabilir aslında. Fakat katılım hakkının hayata geçirilmesi bakımından 

ve sivil toplum örgütlerinin ve insan hakları örgütlerinin insan haklarının geliştirilmesine 

ve korunmasına olan katkılarını güçlendirebilmek bakımından katılıma bakmaları 

lazım. 

Türkiye’deki mesele kısaca, başka öbür konuşmacıların sözünü almak istemem ama 

şöyle oldu. Türkiye’de Dışişleri Bakanlığı koordine eder. Fakat maalesef Türkiye Büyük 

Millet Meclisi’nin evrensel periyodik izleme raporu ülke raporudur yani ulusal 

rapordur, hükümet raporu falan değildir; ama mecliste herhangi bir görünürlüğü dahi 

yoktur o şeyin. Dolayısıyla hükümetin kendi içindeki bir iç raporlamaya dönüştü. 

Biz katılmak istedik ve Türkiye raporunu evrensel periyodik izleme mekanizmasına 

göndermeden önce Türkiye’de açık bir biçimde paylaşılmasını istedik, bizi reddettiler. 

Orada yayınlanınca görürsünüz dediler. Benzer bir şey aslında. Bütün Türkiye’nin 

onayladığı insan hakları sözleşmelerine karşı olan yükümlülüğü üzerinden de aynı 

biçimde gitmektedir. Yani biz ekonomik, kültürel, sosyal haklar için yazılmış olan 

Türkiye’nin sözleşmeyi nasıl uyguladığına dair olan Türkiye raporunu yani ulusal 

raporu ancak Birleşmiş Milletler sayfasında yayınlandığında görebiliriz ve bunu da 

ancak İngilizce görebiliriz. Yani kendi dilimizde, kendi anadilimizde görmemiz mümkün 

değildir. Çünkü Türkçesini çoğunlukla yayınlamazlar. Bir tek Çocuk Hakları Sözleşmesi 

bakımından, Engelli Hakları Sözleşmesi bakımından ve Kadına Karşı Şiddet 

Sözleşmesi bakımından daha etkili bir çalışma olduğunu söylemek mümkün Türkçelerine 

erişmek bakımından. Dolayısıyla bizim şuan ki mekanizmamız, efendim? Yani 

isterseniz sonra bana gelin, olur mu? 

Katılımcı 

Şimdi burada STK’ların ve iktidarların ortak bir raporda birleşmeleri lazım. 

Feray SALMAN 

Şimdi ben onu anlatıyorum zaten, Türkiye’de İnsan Hakları Ortak Platformu yani 

benim temsil ettiğim ve içinde yer aldığım, genel koordinatörü olduğum beş insan 

hakları örgünün oluşturduğu, sabahleyin de Günal Bey’i dinlemiş olmalısınız, biz evrensel 

periyodik izleme için hakkımız olan şeyi yani STK paydaş raporunu bir STK 

koalisyonu halinde oluşturduk ve bu sürece çocuk örgütleri, insan hakları örgütleri, 

Türkiye’deki yerinden edilmişlerle ilgili göç örgütleri katıldılar. Cinsel kimlik üzerinden, 

LGBT örgütleri katıldılar. Türkçeleştiren İnsan Hakları Ortak Platformu oldu. 

85


Bunları yaygınlaştıran İnsan Hakları Ortak Platformu oldu ve bu organizasyonu İnsan 

Hakları Ortak Platformu yaptı ve başka tekil tekil de bütün örgütlerin, ek olarak vermek 

istedikleri raporların da İngilizceye çevrilmesi konusunda yardım ettik. 

Şimdi sivil toplumun bu Türkiye deneyimini bence Türkiye İnsan Hakları Kurumu görmek 

durumundadır ve kendi çalışmalarını yaparken buradaki bu mevcut kapasiteyi 

hem koruyarak hem güçlendirerek hem de aslında hükümetin yani bunu hazırlayan 

birimin, ulusal raporu hazırlayan birimin, hazırladığı raporu tüm Türkiye’yle paylaşabilmesini 

sağlayacak katılım mekanizmalarını zorlamaları gerekir. Çünkü ulusal rapor, 

evrensel periyodik izleme hükümet raporu değildir, ortak bir rapordur, ülkenin raporudur. 

Neyin nasıl gittiğini, tavsiyelerin nasıl yerine geldiğini ve bu tavsiyelerin yerine 

gelme sürecinin içerisinde nelerin yapıldığını ve nelerin yapılmadığını da söylemekle 

mükelleftir. Dürüsttür yani dürüst olmamızı gerektiren bir süreçtir. Dolayısıyla bu süreç 

bizim bakımından da bu sene böyle işlemiştir. Kabaca ve kısaca bizim yapacağımız, yani 

yapmayı önümüze koyduğumuz Türkiye İnsan Hakları Kurumu sürecin içine girmiş 

olsa dahi bizim devam dediğimiz süreç, dolayısıyla bir izleme mekanizması kurmak ve 

bu izleme mekanizması içerisinde izlemeyi yapmak olacaktır. Bu anlamda Hindistan’ın 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu, evrensel periyodik izleme bakımından hükümetle sivil 

toplum örgütlerinin ve konseyi nasıl içerdiğine dair bilgiyi de Hindistan’dan alalım, 

vakti daraldı çünkü. O da beni uyarıyor, Feray bu kadar çok konuşma diye. 

Shri Cyriac JOSEPH Hindistan Ulusal İnsan Hakları Komisyonu Başkan Vekili 

Sunumun 39, 40 ve 41. paragraf ları bu konuyla ilgiliydi ben zaman darlığı nedeniyle 

bunlara değinemedim. Bu iki paragraf STK’ların Hindistan’da EPİM’in hazırlanmasıyla 

ilgili. Şimdi bakıyoruz, kabul edilen tavsiye kararlarının uygulanması ve insan 

hakları konusundaki gelişmelerle ilgili hazırlıkların yapılması. Bu hazırlıkların yapılabilmesi 

için beş tane bölgesel istişarede bulunuldu ve bir de ulusal istişare yapıldı. 

STK’lar, akademisyenler, yetkili makamlar ve insan hakları komisyonları tarafından 

bu çalışmalar yapıldı. Bunu iki nedenle yaptık. Hindistan’ın çeşitliliği dikkate alındığı 

takdirde bölgesel öncelikler ele alındı ve EPİM’in hangi noktalarda odaklanacağı 

belirlendi. Hindistan açısından ikinci EPİM 2013’teydi ve genel kurul toplantısında 

Hindistan’ın sunduğu rapor kabul edildi. Tabii ki hükümete 60 tavsiyede bulunuldu. 

Bu tavsiyeler Hindistan’da STK’larla birlikte ele alındı ve bu hükümet tarafından 

kabul edilen tavsiye kararlarının uygulanmasına geçildi. Burada bazı eylem noktaları 

belirlendi ve izlenebilir göstergelerle çalışıldı. Hindistan’da pek çok Bakanlıkla birlikte 

toplantılar yapıldı. Daha sonra bölgesel istişare toplantıları yapıldı, ilgili paydaşlarla. 

Komisyon’un görüşüne göre bu türlü bir uygulama yararlı olacaktır. Özellikle 2016 

yılında EPİM 3 süresinde bunlar gerekli olacaktır. 

86



Evet, şimdi ben sorulara cevap vermeden önce, her şeyden önce Türkiye’nin Ulusal 

İnsan Hakları Kurumu’na teşekkür etmek istiyorum. Bize ev sahipliği yaptıkları ve 

hepimize burada bir araya gelip, ortak konularımızı tartışma fırsatını yarattıkları için. 

Konularımız tabii ki ulusal insan hakları kurumlarıyla ilgili. Özellikle de bu büyük 

devlet Türkiye. Çok tarihi boyutları olan bir ülke. 

Ulusal İnsan Hakları Konseyimize altı tane soru soruldu ve ben bunların hepsine cevap 

vermek istiyorum. İlk soru işbirliğiyle ilgili, hükümetle yaptığımız işbirliğiyle ilgiliydi. 

EPİM sürecine hazırlıklı olmak için Fas’ta daha önce de belirttiğim gibi bir hükümet 

kurumu birimi var, insan haklarından sorumlu bir birim bu ve bu birim kamu 

politikalarını bütün hükümet kurumlarıyla birlikte koordine eder. Aynı zamanda da 

taslak EPİM’i hazırlamakla sorumludur, Fas’ın Ulusal İnsan Hakları Kurulu. Dışarıdan 

bu hazırlık sürecine katılır. Görüşlerini bildirir, bilgi sağlar bu hükümet kurumuna 

ve aynı zamanda tek ve bağımsız bir raporu da Ulusal İnsan Hakları Kurumu olarak 

hazırlar ve bunları Birleşmiş Milletler Yüksek Komiserliği’ne verir. 2008 tarihli bir 

rapor ve 2012’de de bir rapor vardı. 

Parlamentoyla ilişkilere gelince, daha önce de belirttiğimiz gibi Ulusal İnsan Hakları 

Kurulu bir mutabakat anlaşması imzaladı hükümetle. Bu da Belgrad İlkeleriyle uyumlu 

oldu. Bu mutabakat anlaşmasına göre yasa tasarısı görüş almak üzere Ulusal İnsan 

Hakları Kurumu’na iletilir. Bir de parlamentoda bir İnsan Hakları Komisyonu vardır. 

Bu hem insan haklarından hem de mevzuattan sorumludur parlamento içinde hem 

de parlamentonun iki meclisinde bu geçerli. Biz ayrıca kurumsal bir ilişki de kurduk 

bu komisyonla ve aynı şeyi parlamenter gruplarla yani siyasi gruplarla da yaptık hem 

iktidar partisi hem de diğer partilerle birlikte ve onlara da gönderdik. 

Şimdi kürtaj konusuna gelince bu hali hazırdaki yasa evlilik yasası, kürtaj yapanlara 

karşı bir cezai müeyyide uyguluyor. Şimdi bu cezai müeyyidelerle de mücadele edilmesi 

gerekiyor; ama bazı istisnalar var. Örneğin eğer annenin sağlığı tehdit altındaysa 

kürtaja izin veriliyor. Majesteleri Kral, Din İşleri Bakanlığı, Özgürlükler Bakanlığı ve 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu’na görev verdi. Bu konuda istişare yürütmelerini istedi 

ve bu istişarelerin sonucunda varılan sonucu bildirmemizi istedi. Bizim vardığımız ilk 

sonuç, bu istişare sürecinin bitiminde şöyle oldu. Dedik ki kürtaj, hamilelik mesela 

bir gebelik bir tecavüz sonucunda oluşmuş ise kürtaja izin verilebilir veya gebelik 

bir ensest sonucu oluşmuş ise o zaman da kürtaja izin verilmeli. Bir de tabi çocuğun 

özürlü veya engelli doğabilmesi durumunda. Yani sağlık nedenleriyle kürtajın yapılması 

engellenebilir veya bu nedenlerle kürtaj yapabilir. İnsan Hakları Komisyonu bu 

raporunu kamuoyuna açıklamadı. Çünkü oldukça hassas bir konu bu. Mutabakatta, 

87


bu uzlaşıda istişare sonucu nedir? Hükümet, biz ve sivil toplum arasındaki bu müzakere 

sürecinin sonucu açıklandı. 

Mültecilerle ilgili iltica talepleriyle ilgili soruya cevap verecek olursak bundan 10 yıl 

önce Fas bir transit ülkesiydi. Şimdi ise bir mülteci alan ülke konumundayız. Avrupa 

Birliği tarafından alınan katı önlemler nedeniyle illegal göçe karşı alınan katı önlemler 

nedeniyle Fas’ta mülteci sayısı arttığı için Fas yeni bir mülteci politikası, iltica politikası 

belirlemek durumunda kaldı. Şu aşamaya kadar, elimizdeki rakam, 18 bin illegal 

mülteci başvuruda bulundu ki kendi durumları yasallaşabilsin, yani rakam 18 bin. 

Durumları normalleşen kişiler ki bunların sayısı 546’ya ulaştı. 546 mülteci normal 

vatandaş statüsüne kavuştu. Şimdi göçle ilgili ve ilticayla ilgili ve insan ticaretiyle ilgili 

birer yasa hazırlanıyor. 

Uluslararası Af Örgütüyle olanlara gelince, evet, iki araştırmacı Fas’tan sınır dışı edildi. 

Bu ben İstanbul’a gelirken uçaktayken olmuş bir olay. Dün yaşanan bu olayın 

detayları hakkında yeterli bilgi yok elimde; ama bu her iki araştırmacı da Ulusal İnsan 

Hakları Komisyonu tarafından geçtiğimiz hafta kabul edilmiştir. Aynı zamanda Fas’ta 

bir uluslararası basın toplantısı da düzenledik. İşkenceye karşı bir kampanyaya ilişkin 

rapor tartışıldı ve Uluslararası Af Örgütünün Amerika departmanının yetkilileri Fas’ta 

çalışma yapıyorlar. Biz ilkesel olarak herhangi bir keyfiliğin aleyhindeyiz, herhangi 

bir ihlal durumunda yani Uluslararası Af Örgütüne ve diğer insan hakları aktivistlerine 

karşı böyle bir müdahaleye karşıyız. Bizim ülkemiz açık bir ülkedir. Uluslararası 

Af Örgütü mesela komşu ülkemiz Cezayir’e giremez. Cezayir topraklarında mülteci 

kampları var. Onlara gitmek istiyorlar. Son üç yıl zarfında Fas’ta özel raportörleri ağırladık. 

Örneğin işkenceyle ilgili özel raportör Sayın Fernandez geldi ve onun bulguları 

şöyleydi. Dedi ki Fas’ta işkence sistematik bir uygulama değildi. Onun bulgusu bu 

yolda. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler çalışma gurubu da geldi, keyfi tutuklulukla 

ilgili. Ayrıca kültürel haklarla ilgili bağımsız uzman da Birleşmiş Milletler’den bize 

geldi. Birleşmiş Milletler kadınlara karşı hem uygulamada hem de kanun önündeki 

ayrımcılıkla ilgilenen Çalışma Grubu Başkanı geldi. Evet, Fas bölgede yine diğer ülkelerden 

daha iyi bir konumdadır bu konularda. 

Son olarak değineceğim konu da ev işlerinde çalışanlarla ilgili. Bu konu yasayla düzenlenmemişti. 

Biz, bu konuda bir yasa tasarısı hazırladık. Özellikle Temsilciler Meclisinin 

talebi üzerine yaptık bunu ve Ulusal İnsan Hakları Kurumu olarak biz bir öneri 

niteliğinde görüşümüzü sunduk, bu yasa tasarısıyla ilgili olarak. Tabii ki Uluslararası 

Çalışma Örgütünün de görüşlerini almak gerekir. Bazı uluslararası enstrümanlar var. 

Mesela Çocuk Hakları Uluslararası Sözleşmesi gibi. Uluslararası deneyimlerden de 

bahsedecek olursak biz kendi memorandumumuzda açıkça şunu söyledik. Kabul edi- 

88


lebilir insani çalışma koşulları ev işlerinde çalışan kişilere sağlanmalıdır dedik. Tabii 

bunların içinde sosyal güvenlik de var, emeklilik de var. Aynı zamanda bu konunun 

istihdam alanında çalışan denetçilerin de dikkatine sunulması gerektiği vurgulandı. 

İLO bazı örneklerde asgari çalışma yaşı 15’tir diyebiliyor. Biz kendi Komisyonumuzda 

bir öneri getirerek bu asgari yaşı 18’e çıkarmayı teklif ettik. Teşekkür ederim. 

Feray SALMAN 

Evet, çok teşekkürler. Sanıyorum akşamın sonuna geldik. Nezir soracak mısın? Tamam. 

Elbette, yani eğer vaktimiz varsa ve eğer halen yapabiliyorsak. 

Nezir AKYEŞİLMEN 

Teşekkür ederim sunumlar için. Yani tabii biz insan hakları kurumlarının insan haklarıyla 

mücadelelerini tartıştık; ama bu kurumlar özellikle devlet kurumlarıyla işbirliğinde, 

bu işbirliği zaman zaman işbirlikçiliğe dönüşüyor. Bunu da bence tartışmak lazım. 

Mesela devlet kurumları, özellikle Birleşmiş Milletlerden gelen kurumlara cevap 

verirken yahut raporlar hazırlarken görüşlerini istediklerinde devletin uygulamalarını 

meşru gösterecek şekilde herhangi bir işbirliği yapıyorlar mı, onu merak ediyorum. 

Sadece paneldeki değil diğer salondaki tüm insan hakları temsilcilerine de aslında bu 

soruyu sormak istiyorum. Teşekkür ederim. 


Şimdi efendim, benim de daha önce belirttiğim gibi Fas’ta bizim uluslararası insan 

hakları sistemine rapor verme gibi bir uygulamamız var. Biz bağımsızız ve hiçbir şekilde 

bunun dışına çıkmıyoruz. Bu bağımsız raporun altını birkaç kere çizmek istiyorum 

ve biz bu raporu sözleşme kurumları, insan hakları komiteleri ve özel prosedürler 

yoluyla aktarıyoruz. Yani hiçbir şekilde rapora ne yazacağımız konusunda hükümetimizden 

bir talimat almıyoruz. Bizim deneyimimiz daha önce de söylediğimiz gibi iki 

tane bağımsız rapor hazırladık; ama biz ulusal rapora da katılıyoruz. Çünkü bu mutlaka 

mecburi bir şey ve metodoloji bunu gerektiriyor, anlaşma kurumları bunu talep 

ediyorlar. Diyorlar ki bu rapor dönemsel rapor, sivil toplumu, ulusal insan hakları 

kurumlarını, yargıyı, parlamento ve hükümeti de içeren herkesin görüşünü yansıtmalı. 

Yani ulusal lafı buradan kaynaklanıyor. Yani bu herkesi içine alan bir şemsiye. 

Aynı zamanda biz anlaşma kurumlarıyla da etkileşim içine girdik. Geçtiğimiz yıl Çocuk 

Hakları Komitesi’ne bir rapor sunduk bu da bağımsız bir rapordur. Biz oturumlarına 

da katıldık. Yani Cenevre’de yapılan toplantıdaki ilgili oturuma da katıldık, 

89


tartışmaya katıldık. Hükümet ile Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komisyonu’nun 

mensupları arasındaki görüşmede de yer aldık. Aynı şeyi ekonomik, sosyal ve kültürel 

haklar konusunda da yaptık. Yani biz kendi raporumuzu hazırlıyoruz. Biz, ulusal 

raporu benimseyebiliriz veyahut eleştirebiliriz. Yani bu raporlar hükümetin vizyonunu 

yansıtıyor. Evet, bu konuda söyleyecek çok az şey var. Çünkü ben sunumumda 

bahsettim. Dedim ki hükümetin iki tane ilginç pozisyonu var. Ulusal düzeyde 

hükümet, insan hakları konusunda en önemli görevli. İnsan haklarının korunması, 

geliştirilmesi, riayet edilmesi konusunda en önemli sorumluluk hükümetle devlette. 

Hükümet aynı zamanda insan hakları ihlalleri alanında kendisi bu ihlalleri uyguluyor 

da olabilir. Çok çeşitli ihlal türleri ortaya çıkabilir. Tabii biz bunun aleyhindeyiz ve 

Ulusal Komisyon olarak biz hükümeti ikna etmeye çalışıyoruz ki insan haklarının 

gözlemlenmesi ve korunmasının değeri çok yüksek. Dolayısıyla biz Komisyon olarak 

bir rapor hazırladık ve burada insan haklarının haklılığını ispat ederken ihlallerin maliyetini 

de gözler önüne sermeye çalıştık. Yani bu ihlalleri yapabilmek, hükümetlere 

kaça mal oluyor acaba? Milyarlarca liraya mal olabilir. Çünkü zarar ödeniyor, bir şeyi 

uygulamadığınız vakit. Yani bin tane ihlalin bedeli var ve neticede biz bir rapor hazırladık 

ve bütün görüntüyü, bütün resmi yansıtan bir rapor oldu bu. Hatta hükümetten 

Ulusal Komisyon’a verilen promosyon faaliyetleri için verilen bütçeyi de artırması talebinde 

de bulunduk. 

Feray SALMAN 

Biraz sonra devam edeceğiz, daha vaktimiz var. Konuklarımız yarın da burada olacaklar 

aslında soruları sormaya devam edebiliriz. Ben mi kapayayım Hikmet Bey, siz mi 

kapayacaksınız, arkadaşım mı kapayacak? Tamam, ben her şeyden önce buraya bir 

teşekkür edeyim katıldıkları için ve bana uyum sağladıkları için çok teşekkür ediyorum. 

Kolay gelsin. 

90

III.OTURUM 

OPCAT BAĞLAMINDA FARKLI 

ULUSAL ÖNLEME 

MEKANİZMASI MODELLERİ 

VE ULUSAL İNSAN HAKLARI 

KURUMLARININ ROLÜ 

Moderatör: Ville FORSMAN Raoul Wallenberg Enstitüsü 

Janet ANDERSON-BIDOIS 

Yeni Zelanda İnsan Hakları Komisyonu Hukuk Başdanışmanı 

Ben BUCKLAND 

İşkencenin Önlenmesi Derneği (APT) Ulusal İnsan Hakları Kurumları Danışmanı 

Christina HOF 

Almanya İşkencenin Önlenmesi Ulusal Ajansı Uzmanı 

Marcin KUSY 

Polonya Kamu Denetçiliği Kurumu Uzmanı 

91


Ville FORSMAN Raoul Wallenberg Enstitüsü Program Yöneticisi 

Günaydın. Bu konferansın üçüncü oturumuna hoş geldiniz. Ben Villa Forsman. Raoul 

Wallenberg Enstitüsü için çalışıyorum. Türkiye Programı Yöneticisiyim. Bizim aslında 

ayrı bir birimimiz de var. 95 yılından beri tüm dünyada yaklaşık 50 ulusal insan 

hakları kurumuyla beraber kapasite güçlendirme çalışmaları yapıyoruz. Bu birimimiz 

İsveç merkezli olarak çalışıyor. Ben şimdi programa başlamadan önce kısaca tüm konuşmacıların 

kendilerini tanıtmalarını rica edeceğim. 

Christina HOF Almanya İşkencenin Önlenmesi Ulusal Ajansı Uzmanı 

Günaydın. Adım Christina Hof. Ben de Almanya’da İşkencenin Önlenmesi Ulusal 

Ajansı’nda uzman olarak görev yapıyorum. Biraz sonra da sunumu yapacağım. 

Janet ANDERSON-BIDOIS Yeni Zelanda İnsan hakları Komisyonu Hukuk Başdanışmanı 

Günaydın, ben Janet Anderson, Yeni Zelanda İnsan Hakları Komisyonu’nda görevliyim. 

Marcin KUSY Polonya Kamu Denetçiliği Kurumu Uzmanı 

Polonya’dan geliyorum ve ben de Polonya’nın deneyimlerini sizlerle paylaşacağım. 

Ben BUCKLAND İşkencenin Önlenmesi Derneği 

Günaydın, ben İsviçre’de işkencenin önlenmesiyle ilgili olarak ulusal insan hakları 

kurumlarına destek oluyorum. 

Ville FORSMAN 

Programımıza göre OPCAT Bağlamında Farklı Ulusal Önleme Mekanizması Modelleri 

ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü kapsamında katılımcılarımızın sunumları 

olacak. Ondan sonra 40 dakikalık bir tartışma süresi ayrılmış. İlk konuşmacımız, Yeni 

Zelanda İnsan Hakları Komisyonu’ndan Bayan Janet Anderson Bidois. 


Günaydın. Başlamadan önce Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na konukseverliklerinden 

dolayı teşekkür ederim. Güzel ülkenize geldim ve bütün dünyadan gelen meslektaşlarımızla 

görüş, bilgi ve deneyim teatisi yaptım. 

93


Bu sabah üç noktayı ele alacağım. İnsan Hakları Komisyonu olarak nasıl işlediğimizi, 

çalıştığımızı anlatacağım. Bu Komisyon’un OPCAT çerçevesindeki önleyici kurum 

olarak neler yaptığını anlatmaya çalışacağım. Tabii ki bir çoklu ajanslık da var. 

Ben çok uzun konuşma yapan bir insanım. Onun için lütfen sözümü kesin. Yeni 

Zelanda’yı bilmeyenleriniz için söylüyorum, Avustralya kıyılarındaki çok küçük bir 

ülkeyiz biz. Türkiye’den baktığımızda neredeyse dünyanın öbür ucu. Yaklaşık 4.5 

milyon kişilik nüfusumuz var. Grafikte de görüleceği üzere, ülkede çok farklı etnik 

guruplar bulunmaktadır. En büyük etnik grup ise Avrupa kökenlilerden oluşuyor. 

Daha sonra yerel azınlık grupları bulunmaktadır. Yeni Zelanda Maori yerlileri bu yerel 

azınlık gruplarındandır. Asya ülkelerinden gelen nüfusumuz da artmaktadır. Pasifik 

ülkelerinden gelenler de azımsanmayacak kadar fazla. Dolayısıyla etnik farklılıklar 

bütün ülkede görülmektedir ve 25 yaşın altındaki gruplar arasında gördüğümüze göre 

farklı alanlarda Avrupa kökenli grubun daha baskın olduğunu görüyoruz. 

İnsan Hakları Komisyonu hükümet tarafından kurulmuştur ama biz bağımsız olarak 

çalışıyoruz. Paris Prensipleri çerçevesinde akrediteyiz ve üç tam zamanlı komiserimiz 

var ve üç de yarı zamanlı komiserimiz var, üç de büromuz bulunmakta. 48 çalışanımız 

var. İnsan haklarının geliştirilmesi, teşvik edilmesi için çok kapsamlı yetkilerimiz 

var. Mesela kamuya açıklamalar yapmak, hukuki süreçte müdahalelerde bulunmak, 

belli kılavuzlar, raporlar, gönüllü uygulama kuralları hazırlayıp, yayınlamak, Başbakana 

doğrudan raporlama yapmak ve aynı zamanda genel olarak insan hakları ihlallerini 

içeren her türlü konuyu incelemek gibi. Görevlerimiz arasında insan hakları 

konusunda bir ulusal plan hazırlamak da var. Hali hazırda EPİM sonuçlarına göre 

çalışmalarımız var. EPİM’in gözlemlerini dikkate alarak yeni bir ulusal eylem planı 

hazırlıyoruz ve bu hedef lere uymaya çalışıyoruz. 

Bireysel uyuşmazlık çözümlerine gelince, burada en çok federal ayrımcılık şikâyetlerinin 

çözümü gelmektedir. Bunlara önem veriyoruz ve alternatif uyuşmazlık çözümleri 

buluyoruz. Yasada ayrımcılığa uğrayan vatandaşlara bir arabuluculuk hizmeti sunuyoruz. 

Eğer arabuluculuk yoluyla ihtilaf sona ermez ise o zaman konu yargıya intikal 

edebiliyor ama Komisyon sadece ve sadece arabuluculuk hizmetleri sunabiliyor. 

Komisyon kendi başına kötü muamele veya işkence iddialarını da incelemek yetkisine 

sahip değil. Şimdi OPCAT’e gelince Yeni Zelanda OPCAT’i 2007’de onayladı. Merkezi 

bir kuruluşumuz var ve bu çerçevede İşkence Suçları Yasası 1989 yılında değiştirildi. 

Aynı zamanda ulusal kurumlar da inceleme kurumlarının çalışmalarını inceliyorlar. 

İnsan Hakları Komisyonu bu çerçevede bir koordinasyon görevi üstlenmektedir ve 

önleyici kurumlara da yardımcı olmaktadır. Baktığımızda bizim modelimiz alışılmamış 

bir model. Benzer bir SRPD uygulamalarını uygulayacak, yani insan hakları konu- 

94


sunda, İnsan Hakları Komisyonu sekretarya çalışmalarını koordine etmekle yükümlü. 

Tabii ki engellilerin örgütlerine de yardım veriyoruz. Engelliler izleme konusunda çok 

önemli bir rol oynuyorlar. 

Bizim modelimizin görüntüsü böyle. Ombudsman’ın ofisini görüyorsunuz. Bu konuda 

inceleme alanları cezaevleri sağlık koşulları ve engellilerin durumu, göçmenler, 

mülteciler ve genç nüfus. Beraberinde adalet sistemi içinde yer alan nezarethaneleri 

de inceleme imkânımız var. Bir de orduyu yani kara kuvvetlerini ve deniz kuvvetlerini 

de inceleme imkânımız bulunuyor. Onların da yardımlarını görüyoruz. Çocuk 

haklarıyla ilgilenen bir komiserimiz var. Bu da gençlerin ve çocukların durumlarını 

incelemektedir. 

İnsan Hakları Komisyonu olarak biz merkezi bir ulusal önleyici mekanizma sağlıyoruz, 

koordinasyon sağlıyoruz, raporlar hazırlıyoruz, sistematik konuları inceliyoruz 

ve farklı kurumlarla bağlantı kuruyoruz. Birleşmiş Milletler bağlantı kurulan organizasyonların 

başındadır. 

Önemli olan konulardan birisi ise bu kurumların çok farklı şekillerde çalışmasıyla 

ilgilidir. Mesela çocuklardan sorumlu olan komiser, bir iyileştirici çerçeve uyguluyor. 

Onlar sadece gençlerin tutukluluk koşullarını incelemiyorlar, o kurum içindeki 

eğitim hizmetleri nelerdir, buradaki genel koşullar nasıldır ve gençlere verilen bu 

hizmetlerden edinilen sonuçlar nelerdir gibi hususlarda da inceleme ve araştırmalar 

yapılıyor. Yani gençlerin yaşamlarında olumlu değişmeler olması sağlanıyor. Bu doğrultuda 

tutukevlerinde çocukların gelecekteki hayatlarını iyileştirmek amacıyla neler 

yapıldığını inceliyoruz. Bir de cezaevlerinden sorumlu olan Kurumumuz var. Onlar 

daha kapsamlı çalışıyorlar. Oradaki izleme çerçevemiz biraz daha farklı. Öz denetim 

modeli uygulanmakta. Polis karakollarına gidiliyor ve onlarla iş birliği içinde çalışılıyor. 

Standartlara uygun olmayan kurumlar kapatılabiliyor. 

Tutukluluk yerlerine baktığımızda, 17 cezaevi var. 437 karakolda nezarethaneler var. 

Ayrıca gençlerin tutulduğu beş tutukevi bulunmakta. Baktığımızda, cezaevlerinde 

Maori etnik grubundan olan gençlerin oranı oldukça yüksek. 

Cezaevi hizmetlerinde bazı kişilerin tek başına, tek kişilik hücrelerde tutulmaları da 

gerekebiliyor. Bunlar da inceleniyor. Beslenme standartları ve bu tutuklulara verilen 

gıdalar nelerdir, zamanlama konusunda da bu yemeklerin ne sıklıkla verildiği gibi 

önemli hususlar da incelenmektedir. Tutukluların keyfi olarak tek başlarına bir yerde 

tutulmamaları diğer tutuklularla bir arada olabilmeleri de sağlanmaktadır. 

İnsan Hakları Komisyonu’nun gerçekleştirdiği bazı faaliyetler var. Ortak raporlar hazırlıyoruz, 

hem ulusal önleme mekanizması olarak ve Yeni Zelanda EPİM gözden ge- 

95


çirmelerini vurguluyoruz. Özellikle de ulusal eylem planı çerçevesinde hükümetle 

birlikte çalışıp, bu süreçlerden, daha önce belirttiğim süreçlerden kaynaklanan önerilerin 

uygun bir şekilde uygulanmasını sağlamaya çalışıyoruz. 

Gençlere çok önem veriyoruz ve onların tutuklu bulundukları yerlerde akıl sağlıklarının 

zarar görmemesi için çaba sarf ediyoruz. Sivil toplum ile bazı STK’lar arasında 

işbirliğini sağlıyoruz, ortak bilgilendirme faaliyetleri düzenliyoruz. Ulusal Önleme 

Mekanizmasıyla ilgili konularda parlamentoya da belli mevzuatlarda değişiklik yapılması 

konusunda önerilerde bulunuyoruz. Ayrıca bir Ulusal Önleme Merkezi kimlik 

bildirisi de hazırladık. Bunu geliştirdik, bu tabii Politika ve Bilgilendirme Politikası 

Komisyonu’nda önemli oldu. Tabii ki böyle çok kurumlu bir modelde zorluklar da 

var. Koordinasyondan sorumlu kurum olarak biz önemli konuları vurguluyoruz ve 

tabii ki her bir birim, farklı bir şekilde çalışıyor ve dolayısıyla onların her birimin 

yaptıkları işten mutlu olmalarını sağlamak da kolay değil. 

Ayrıca OPCAT görevlerimizin kapsamı konusunda da yeterince açıklık yok. Mesela 

bazen yaşlıların bakım yerlerindeki görevlerimize ilişkin bilgiler örtüşmeyebiliyor. Bir 

de gençlerin tutulduğu rezidanslar var. Buralarda tutulan kişiler evet tutuklu; ama bu 

mekânların yeterince izlenmesi için bazen yeterli fon olmayabiliyor. Tabii ki Ulusal 

Önleme Merkezi Kurumu’nun faaliyetleri bazen OPCAT faaliyetleriyle de örtüşebiliyor. 

Biz genelde o kamu denetçisiyle işbirliği yapıyoruz. Kimin ne yaptığını saptamaya 

çalışıyoruz. Tabii ki bu Ulusal Engelleme Merkezinin, Önleme Merkezinin temel 

görevleri var. İzleme görevleri var. Mesela Çocuklara Yönelik Komisyon, çocukların 

tutulduğu bölgeleri izliyor, inceliyor, çok sık ziyaretler düzenliyor. Evet, kaynaklar ve 

fonlar… Fonlamalar hakikaten önemli bir kısıtlama. Ve bir diğer zorluk ise bu modelin 

çok karmaşık olması. Bu açıklaması çok zor bir model. Aslında bireysel kurumlar 

içinde ne yaptıklarını ve neden yaptıklarını açıklamak çok kolay; ama bir ulusal önleme 

merkezi mekanizmasını OPCAT çerçevesinde açıklamak, neler yaptığını, genel 

toplumun anlayacağı ve anlam çıkaracağı bir şekilde izah etmek kolay değil. Aynı 

zamanda bireysel tutuklulardan da girdi alamıyoruz. Biz tabii oralara zaman zaman 

gidebiliyoruz. Bu tutuklularla görüşebiliyoruz ve bunlara ilişkin stratejik faaliyetler 

de hazırlayabiliyoruz. Ayrıca bu çalışmalar çerçevesinde gelecek için neler yapmamız 

gerektiğini de planlayabiliyoruz. 

Neredeyse bitiriyorum efendim. Tabii ki bazı gözlemlerimiz var bu modelle ilgili. Her 

şeyden önce ulusal önleme mekanizmaları farklılıklarının kabul edilmesi ve bunun 

farkına varılmış olması gerekiyor. Yani bu kurumlar yaptıklarını kendi bildikleri şekilde 

yapıyorlar. Sorumlulukları çerçevesinde yapıyorlar. Tabii ki bizlerin katma değer 

yaratacak belirli alanları tespit etmesi gerekiyor. Bunlara odaklanmamız gerekiyor 

96


ve sürekli olarak temel faaliyetlerimizi gerçekten iyi yapmaya çalışmamız gerekiyor. 

O kadar iyi yapmadıklarımızı da iyileştirmemiz gerekiyor. Tabii ulusal önleme mekanizmaları 

başkanları, liderleriyle olan diğer kurumlarla olan ilişkiler çok önemli. 

Personel, izleme faaliyetlerinde de görev alabiliyor ve bütün kurumları bir arada saydıklarınızda 

ülke genelinde 24 tane var, bunları bir günde bir salonda toplayıp, karşılıklı 

tartışmalar yapabiliyoruz, uygulamalarımız konusunda görüş teatisi yapıyoruz. 

Bu iletişim sayesinde personelimiz de buna dahil oluyor. 

Evet, anlatacaklarım bu kadar. Eğer daha fazla bilgi istiyorsanız benimle daha sonra da 

görüşebilirsiniz. Daha ayrıntılı bilgileri ise Komisyonumuzun web sitesinden bulmak 

mümkün. Çok teşekkürler. 

Ville FORSMAN 

Çok teşekkürler, Janet Anderson. Yeni Zelanda modeli hakkında çok ilginç bilgiler 

verdiniz. Bir sonraki konuşmacı Sayın Ben Buckland, İşkenceyi Önleme Derneği’nden. 

Sözü Sayın Ben Buckland’a veriyorum. 

Ben BUCKLAND İşkencenin Önlenmesi Derneği Ulusal İnsan Hakları Kurumları Danışmanı 

Teşekkür ederim. Ben de Janet’in söylediği gibi önce organizatörlere teşekkür ederken 

başlamak istiyorum. Dün çok ilginç konuşmalar, görüşmeler oldu. Aynı zamanda 

tabii ki akşamımız da çok güzel geçti. Konukseverliğinize teşekkür ederim. Bugün ne 

söyleyeyim diye düşünürken zaten karşımda hepiniz deneyimli insanlarsınız ve çok 

ilginç şeyler konuşuldu, tartışmalarda. Panel konuşmalarından sonraki tartışmalar, 

soru-cevap da çok ilginç oldu. O nedenle oldukça kısa ve genel bir konuşma yapmak 

istiyorum. Sonra soru-cevapta biraz daha detaya inebiliriz belki. 

Evet, OPCAT ve ulusal önleme mekanizmaları. OPCAT aslında ulusal önleme mekanizmaları 

ne yapmalı konusunda pek de bilgi vermiyor. 17. madde diyor ki bu 

konuda kuracağınız kurum bağımsız olmalı, kaynakları olmalı ve bilgiye, uzmanlığa 

sahip olmalı. Ulusal önleme mekanizmaları bu bilgiye, kaynağa sahip olmalı ve görevlerini 

yapabilmek için bağımsız olmalı diyor, başka da bilgi vermiyor.2010 yılında 

alt komisyon biraz daha ileri giderek ulusal önleme mekanizmalarının açık, şeffaf ve 

kaynaştırıcı, katılımcı bir yapıya sahip olması gerektiğini söyledi. Özellikle de üye 

seçimi sırasında şeffaf süreçler olmalı. Aslında OPCAT dediğim gibi az şey anlatıyor. 

Bir Ulusal Önleme Mekanizması (UÖM) nasıl olmalı, bu konuda sınırlı kılavuzluk 

sunuyor. Ama UÖM’lerin önemli rolleri var. Bir defa her şeyden önce Uluslararası 

İşkenceye Karşı Sözleşmesi’ni imzalamak üzere kampanyalar yapmalı, halkı ve devleti 

97


bilgilendirmeli. Devletlerde daima birtakım bakım evleri var ve insanların gözaltında 

tutulduğu yerler var, silahlı kuvvetlerde tutukevleri var ya da karakollarda nezarethaneler 

var. Yani insanların özgürlüklerinden yoksun olduğu ve tutulduğu yerler var. 

Burada tabii bütün bunların denetlenmesi gerekiyor, buralarda nelere ihtiyaç var? Bu 

ihtiyaçların tespiti çok önemli. Türkiye’de de ordu gibi çalışma grupları sivil toplum 

örgütleriyle birlikte çalışmalı. 

OPCAT, dediğim gibi ulusal önleme mekanizmalarının nasıl olması gerektiğine dair 

bize çok az kılavuzluk yapıyor; ama 78 ülke OPCAT’i imzaladı ve bunların 61’inde 

de ulusal önleme mekanizmaları kuruldu. OPCAT aslında dediğim gibi fazla detaylı 

bilgiyi vermese bile, yeterince kılavuzluk etmese bile OPCAT’i imzalayan devletlerin 

büyük bir kısmında UÖM kuruldu. Ya tek başına UÖM kuruldu ya da Yeni Zelanda’da 

olduğu gibi, İngiltere’de olduğu gibi çoklu bir yapının bir parçası olarak UÖM 

karşımıza çıkıyor. Sivil toplumun bir kurumu olarak karşımıza çıkıyor ki Danimarka’da 

böyle Ulusal İnsan Hakları Kurumu yeterince uzmanlığa, bilgiye sahip olmadığını, 

özellikle medikal alanda bilgiye sahip olmadığını düşünerek bu konuda yetkin 

bir sivil toplum örgütüyle işbirliği yaparak çalışıyor. 

Peki, şimdi ulusal insan hakları kurumları, ulusal önleme merkezleriyle nasıl işbirliği 

yapabilirler, nasıl birlikte çalışabilirler? Burada tabii insan hakları konusunda büyük 

bilgiye ihtiyaç var. Ulusal insan hakları kurumları uzun yıllardan beri çalışıyorlar, 

uzun yıllardan beri işkence üzerinde, işkencenin önenmesi konusunda çalışıyorlar. 

Uzmanlıkları var. Ve mevcut ulusal insan hakları kurumlarının yapılarında ve misyonlarında 

özgürlüklerinden mahrum bırakılmış insanların tutulduğu yerleri gezmek 

görevleri de var. Sürekli ziyaretler yapıyorlar tutukevlerine. Dolayısıyla bu türlü tutukevlerini 

çok iyi biliyorlar, tanıyorlar, bunlarla ilgili sistem nedir, Bakanlıklarda ne 

yapılıyor, bunu gayet iyi biliyorlar ve tabii ki hükümetlerden bağımsız kurumlar bunlar 

ve ulusal önleme merkezleri de tamamen bağımsız merkezler ve dolayısıyla güçlü 

bir yapıya sahipler ve itibarları da gayet yüksek. Zaten ülkelerde Ulusal İnsan Hakları 

Kurumunun bulunması da yeni kurulacak bir ulusal önleme mekanizması açısından 

büyük destek oluyor. 

Tabii ulusal önleme mekanizmalarının görevlerinden birisi uluslararası sistemlerle 

işbirliği yapmak, hazırlanan yasalar konusunda görüş bildirmek. Dediğim gibi deneyimlerini 

kullanarak bu konularda görüş bildirmek. Ayrıca müdahalelere karşı durabilmek, 

Uluslararası Koordinasyon Komitesi’yle ya da bölgesel kuruluşlarla, mesela 

Asya Pasifik Bölgesi ya da Kuzey Afrika kurumlarıyla yani bölgesel kurumlarla işbirliği 

yaparak belli bir savunma gücüne sahip olmak gibi görevleri de vardır. 

98


Ülkemde, Avustralya’da ya da Maldivler’de, dün de Kırgızistan’da gördüğünüz gibi 

insan hakları merkezlerine karşı endişelendirecek birtakım tutumların zaman zaman 

ortaya çıktığını görüyoruz. Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun, ulusal önleme mekanizmalarına 

katılmaları çok önemli. Karşımızdaki sorunlardan bir tanesi pek çok ülkede 

ulusal insan hakları kurumları, ulusal önleme mekanizmalarını kurduğundan 

bunların yetkilenmesi gerekir ve iki kurum birlikte çalışabilir. Özellikle de bazı durumlarda 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun belki zayıf layabildiğini görüyoruz, bazı 

durumlarda ise tam aksine ulusal önleme mekanizmasının İnsan Hakları Kurumu’nu 

desteklediklerini de görüyoruz. Böylece kaynaklar birleştirilebiliyor. O zaman süreç 

çok daha iyi oluyor. 

Bir başka zorluk ise yaklaşım konusundadır. 41 tane ulusal önleme mekanizması var 

dedim. Bunlardan 31 tanesi Ombudsman tipi. Genelleme yapmak doğru değil; ama 

bu kurumların hemen hepsinin reaktif bir tutumu var. Yani önce başvuru, şikâyet başvurusu 

kendilerine yapılıyor, kendileri soruşturmayı sürdürdükten sonra tavsiye kararlarıyla 

ortaya koyuyorlar; ama ulusal önleme mekanizmalarında aslında işbirliği ve 

diyalog çok önemli. Ve öyle bir sistem kurulmalı ki insanları şikayet edecek durumları 

olmamalı. Önleyici bir etkileri olmalı. Reaktif şikayetleri kabul eden bir rolden çıkarak 

önleyici bir role sahip olmaları gerekir ki bu tabii ki daha zordur. 

Bununla bağlantılı bir konu da ziyaret görevleridir. Ulusal insan hakları kurumlarının 

görevi zaten özgürlüğünden mahrum bırakılan kişilerin tutuldukları yerleri ziyaret 

etmek. Dış aktörlerin ülkeye ilişkin durumu anlamaları zor. Mesela şöyle bir durum 

ortaya çıkabilir. Bugün ben ulusal insan hakları kurumu olarak şu tutukevini ziyaret 

ediyorum, görevimi yapıyorum; ama yarın ulusal önleme mekanizmasından arkadaşlarım 

gelerek önleyici açıdan olaya bakacaklar diyebilir. Dolayısıyla farklı roller var ve 

bu farklı roller nasıl bir arada işbirliği içinde gerçekleştirilebilir. Bir kurumda, bireysel 

şikayet başvurusu yapıldığında bu başvuru incelenirken bu aslında önleme mekanizmasının 

bir rolü değil; ama bir tutukevine, bir cezaevine gidildiğinde ne yapacaklar. 

Burada iş bölümü nasıl yapılacak, insan hakları kurumu ile önleme mekanizmasının 

bireyleri arasında iş bölümü nasıl yapılacak? Aynı kurumun içindeki insanlar da bazen 

zorluk çekiyorlar. Pek çok ulusal insan hakları kurumu kendi bünyeleri içinde 

ulusal önleme mekanizmalarını kuruyorlar. Bu yaklaşım oldukça iyi sonuç verdi bugüne 

kadar; ama bunun yapılmadığı yerlerde kafa karışıklığı olabiliyor. Kurumların 

farklı rolleri nedir ya da çalışan personelin görevleri, rolleri nedir? 

Bir başka konu da şu, ulusal insan hakları kurumlarının pek çoğu aynı zamanda ulusal 

önleme mekanizması olarak hareket ediyorlar. Bunun tabii ki nedenlerinden bir tanesi 

daha kolay ve ucuz bir çözüm olması. Hükümetler diyorlar ki evet, buna İnsan Hak- 

99


ları Kurumu’na bir de önleme görevini de verelim, iş bitsin diyorlar; ama burada bu 

görevi yapacak yeterli kaynak olmayabilir; ama burada ulusal insan haklar kurumları 

çok dikkatli olmalılar. Çünkü ilave bir görev üstlerine veriliyor; ama ilave kaynak verilmiyor. 

Dolayısı ile kendi ana görevlerini yapmakta zorlanıyorlar böyle bir durumda. 

Bütün tutukevlerini, gözaltı alanlarını ziyaret etmeleri gerekir. Yoğun bir gündemleri 

zaten var. OPCAT bağlamında yapacakları çok şey var. Evet, çok disiplinli sistemler. 

Mesela Danimarka’da Ulusal İnsan Hakları Kurumu’ndaki kişiler hep hukukçulardı 

ve aralarında hiç tıp dünyasından gelen birey yoktu. Orada eksiklikleri vardı. Genelde 

siyaset bilimi ya da hukuk okumuş insanlardan oluşan kurumun doktorlara da ihtiyaçları 

oldu, antropoloğa, psikoloğa, psikiyatriste, sosyoloğa da ihtiyaçları oldu. Yani 

çok disiplinli olmak çok önemli bu kurumlar için. Ulusal insan hakları kurumları açısından 

çok disiplini bir yapıya sahip olmaları çok önemli ki farklı uzmanlık dallarında 

yetkin olabilsinler. Ancak uzmanlarla bir ortak çalışma yapılabilir. Bu nasıl olacak? 

Resmi bir sistem içinde uzmanların bilgisinden mi yararlanacaklar? Bu sistemin de 

oturtulması gerekiyor. Evet, zaten uzun konuşmak istemedim. Burada anlattığım bazı 

şeyler belki yararlı olabilir; ama soru-cevapta bu konuların daha detayına girebilirim. 

Dikkatiniz için teşekkür ederim. 

Ville FORSMAN 

Sayın Ben Buckland’a teşekkürler. Gerçekten dünyanın farklı bölgesinden bir sivil 

toplum bakış açısıyla, insan kaynakları ve mali kaynaklar konusunda da sıkıntı çıkabileceğini 

görmüş olduk. Şimdi bir sonraki konuşmacıyı buraya davet etmek istiyorum. 

Evet, Sayın Christina Hof, Almanya Ulusal İşkence Önleme Ajansı’ndan. 


Sunumuma başlamadan önce ben de Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na çok teşekkür 

etmek istiyorum ve Sayın Başkan’a da bizleri buraya davet ettikleri ve bu konferansa 

katılma fırsatı verdikleri için ayrıca teşekkür etmek isterim. Evet, şimdi ben Almanya’da 

işkenceyi önleme mekanizmasından bahsedeceğim. Sunumumun içeriği bu. 

Genel sistemle ilgili ve ilgili kurumlara ilişkin genel bilgiler verdikten sonra Ulusal 

Ajansımızın organizasyon yapısını anlatacağım ve bazı özelliklerinden bahsedeceğim. 

Ondan sonra da yaptığımız çalışmalarla ilgili, özellikle de denetim ziyaretleriyle ilgili 

bilgi vereceğim ve kısaca bir genel yelpaze çizmeye çalışacağım. 

Şimdi Almanya’da bizim iki kurumumuz var. Bunların görevi ulusal görevimiz çerçevesinde 

insan haklarının gerçekleştirilmesi. Bir tanesi Alman İnsan Hakları Enstitüsü. 

2001 tarihinde Paris Prensiplerine göre oluşturuldu. Bu ulusal insan hakları kurumu 

100


olarak, A statülü bir kurum olarak akredite oldu; ancak OPCAT’in uygulanmasında 

bir yetkisi yok. 

Almanya’nın bir ikinci kurumu var, bu da İşkencenin Önlenmesinden Sorumlu Ulusal 

Ajans. İşte bu Birleşmiş Milletler İşkenceye Karşı Komisyon’un bir parçası, yani 

OPCAT’in bir parçası, bu da 2008 yılında kurulmuştur. Bu iki kurumun bazı görev 

uyuşmazlıkları olabiliyor, bazı çalışma alanlarında; ama genelde aralarındaki işbirliği 

fevkalade iyi. Bunlar tamamen birbirinden ayrı, görevleri ve hukuki dayanakları farklı 

olan iki kurumdur. En önemli özellikleri şudur, her ikisinin de bireysel başvuruları 

inceleme yetkileri bulunmamaktadır. Yani hiçbirisi herhangi bir inceleme başlatamaz. 

Yani bu salonda bazı kurumlar bu yetkiye sahipler. 

Almanya bildiğiniz gibi bir federal devlet. 16 tane eyaleti var, lender dediğimiz federal 

eyaleti var ve bunların bütünü federasyon yani bunt dediğimiz federal devlet. Hem 

federal devlet hem de eyaletler kendi yargı ve yetki alanlarında yetkilere sahipler ve 

bu gibi ulusal insan hakları kurumları gibi kurumları oluşturma yetkileri var. Şimdi 

bakalım, her ikisini de izleyebilmek için, eyaletler ve federasyonu vurgulamak için 

birbirlerinin görevlerini ayrıştırmak için bazı yasalara ihtiyaç oldu. 

2002 yılında OPCAT bir idari emir ile kabul edildi ve Almanya buna taraf oldu. Bir 

yıl sonra 2008 yılında idari bir emirle Federal Adalet Bakanlığı tarafından bu İşkencenin 

Önlenmesi Ajansı, Federal Ajans olarak kuruldu. Bir yıl sonra 2009’da Federal 

Ajansımız çalışmalarına başladı. Yine 2009 yılında federal eyaletlerde yeni bir eyalet 

anlaşması yapıldı. Bugün artık Ulusal Komisyon ve federal eyaletlerdeki komisyonlar 

birlikte çalışmaya başladılar. 2010 yılında biz bu ortak çalışmaya başladık. 

Ulusal Ajansın organizasyon yapısına baktığımızda, bu mekanizma oldukça yeni, 

genç bir mekanizma. Evet, oldukça karmaşık bir yapımız var. Burada görüyorsunuz 

yine, Ulusal Ajansı görüyorsunuz en ortada, bu iki kurumdan oluşuyor, Federal Ajans 

ve ortak komisyon eyaletleri için. Federal Ajans’ta iki tane fahri üye var. Ortak komisyondaysa 

8 adet bunlar. Bir de sekretaryamız var, tam zamanlı çalışmalar yapıyoruz, 

çalışanlarımız var. Tabii ki merkez Wiesbaden’da Almanya’nın başkenti değil. Neden 

Wiesbaden diye soruldu. Basit bir nedeni var aslında bunun, Wiesbaden kriminolojinin 

merkezi. Kriminoloji konusunda bir araştırma enstitümüz var ve sekretarya bu 

kurumda oluşturuldu. Sadece paradan tasarruf etmek ve ilave bir bürokrasi oluşturmamak 

amacıyla bu yapıldı. Yani Ulusal İnsan Hakları Kurumu bu kriminalite bölümünün 

içinde ayrı mekânda bulunan bir kurum. 

Peki, bu ulusal ajansta kimler çalışıyor? Daha önce de söylediğim gibi 10 tane fahri 

üye var. Bunlar atamayla geliyorlar. Dört yıllık bir görevle geliyorlar yürütme tarafın- 

101


dan. Hepsi emekliler ve denetim fonksiyonlarını yapıyorlar. Yine onlar da fahri olarak 

görev yapıyorlar ve tamamen bağımsızlar. Yaptıkları işler konusunda, verdikleri 

kararlar konusunda tamamen özgür ve serbestler ve herhangi bir denetime de tabii 

değiller. Tabii bu insanlar Almanya’da hukuk çevrelerinden gelmiş ve psikoloji, psikiyatri, 

polis teşkilatı, gençlikle ilgili konularda bilgisi olan kişiler. Dolayısıyla burada 

çok disiplinli bir sistem olduğunu görüyoruz; ama bunlar zaten daha önce de belirtildi. 

Bir de sekretaryamız var, orada da tam zamanlı çalışanlar çalışmakta ve iki kurum 

arasında aynı sekretarya görev yapıyor. 

Şimdi ziyaret edilecek yerlere baktığımızda Almanya’nın haritasını bir hatırlayın, daha 

önce de belirttiğim gibi hem federal devlet hem de eyaletler aynı yargı yetkisiyle çalışmakta. 

Hangi yerlerin ziyaret edileceğine gelince, federasyonun yetki alanına giren 

300 tesis var. Federal polis, silahlı kuvvetler ve gümrük. Ve bir de geri dönüş uçuşlarının 

incelenmesi. Eyaletlerde ziyaret edilmesi gereken yaklaşık 12 bin tane tesis 

var. Bunlar cezaevleri, polis nezarethaneleri, psikiyatri hastaneleri, çocuk bakım ve 

tutma yerleri, engellilerin tutulduğu yerler ve yaşlıların bakım merkezleri. Şimdi bu 

rakamlara baktığınızda Komisyon üyelerimizle ilgili olarak göreceksiniz ki bütün bu 

tesisleri, kurumları muntazaman ziyaret etmek neredeyse imkânsız bir şey. 

Şimdi tabii karşımızdaki zorluklar nedir, eleştiriler nelerdir? Her şeyden önce üyelerin 

atanması şeffaf değil. Sivil toplum denetimi yok. Bir resmi izleme yok. Yani hiç kimse 

bu pozisyonlar için başvuruda bulunamıyor. Dolayısıyla Adalet Bakanlığı bu görevlere 

atanacak kişileri saptıyor ve bunları atıyor. Geçtiğimiz yıla kadar herhangi bir uzman 

yoktu, psikoloji, psikiyatri ve adli tıp ve güvenlik konularında herhangi bir uzmanımız 

yok idi. Üç tane dediğim gibi fahri üyemiz var; fakat daha sonra 2015 yılında 

bütçemiz arttırıldı ve biz de uzmanlarımızın sayısını artırabildik. Bu bizim için çok 

önemliydi ve başarımıza katkı sağladı; ama yine de 10 kişi çok fazla bir kadro demek 

değil. Şimdi üyeliğe baktığımızda daha önce de söylediğim gibi bu denetim ziyaretleri 

çok zaman alıyor. Bu sorun olabilir. Çünkü fahri olarak görev yapıyor bu üyeler. Çok 

fazla sayıda yer gezilmesi gerekiyor, incelenmesi gerekiyor tabii. Hepsinde bir izleme 

yapmak neredeyse mümkün değil. Bir de tabii Kurumumuzun ismi ile ilgili bir sorun 

var. OPCAT tabii ki bizim şemsiyemiz. Ama burada bazı sorunlar var. Mesela neden? 

Sosyal bakım alanlarında çok fazla önyargı bulunuyor ve bu kurumlar aslında adında 

işkence ifadesi olan bir kurum tarafından denetlenmek istemiyorlar. Dolayısıyla ancak 

şikâyet vuku bulduğunda biz buralara gidebiliyoruz ve bütün bir ülke için bir kamu 

denetçisi devreye girebiliyor. 

Çalışmalara gelince özellikle de denetim ziyaretleri bunların ayrıntısına girmek istemiyorum; 

ama ilginç olabilecek şey şu: Yetkili makamlarla iletişim. Ziyaret raporumuzu 

102


hazırladıktan sonra bunu yetkili makamlara gönderiyoruz. Onlardan buna tepki vermelerini 

istiyoruz. Böyle bir sorumlulukları var. Her şeyden önce uygulama önlemlerimizle 

ilgili önerdiğimiz görüşlerini almak istiyoruz; ama tabii ki onların vereceği 

cevapların belli bir süresi yok. Dolayısıyla ne kadar hızlı cevap ve tepki verecekleri 

onların inisiyatifine kalmış. Peki, bu kurumlar kimdir? Federal Ajans konusunda üç 

tane kurum var. İçişleri Bakanlığı, Savunma Bakanlığı, Silahlı Kuvvetler ve Maliye Bakanlığı 

ve Gümrük Bakanlığı. Bazı devlet bakanlıkları var, 16 eyalette. Adalet Bakanı, 

İçişleri Bakanlığı, Sağlık Sosyal İşler Bakanlığı gibi eyalet bakanlıkları da var. Bunlar 

da bizim kurumumuzu biliyorlar ve bizim tavsiyelerimizi uygulamak zorundalar ki bu 

öyle her zaman kolay bir işlem değil. 

Şimdi geçmiş ziyaretlere bakalım. 300 tane tesis ziyaret edildi bugüne kadar. Ve bu 

300 tesis arasında yaşlı bakım evleri yok ve engellilerin uzun süre tutuldukları bakım 

evleri yok ve sadece birkaç tane psikiyatrik hastaneler var. Dolayısıyla evet, çok fazla 

ziyaret edilecek yer var ve bunların tamamının ziyaret edilmesi sorun yaratıyor. Peki, 

bu durumda ne yapabiliriz? Bunun için bazı stratejiler geliştirdik. Bir konu şu, bir 

denetim ziyareti sonucunda sadece o kurum ile ilgili öneriler getirmemeli; ama bu 

tipte olan tüm kurumları, devlette bulunan tüm kurumları ilgilendirmeli. Yani bütün 

bu kurumlar bizim tavsiyelerimizi uygulamak zorunda. Mesela polis nezarethaneleri 

kendi yetki alanlarında bu uygulamayı yapmalılar. İkinci imkân devletin uygulamalarına 

daha fazla bakıyor ve bunları birbiriyle kıyaslamaya çalışıyoruz ve eksiklikler 

var ise bunları saptıyoruz ve en iyi uygulamaların da altını çiziyoruz. 2013 yılında 

bunu birkaç kez yaptık. Geçtiğimiz yıl, pardon, 2013’te yabancılar mevzuatı çerçevesindeki 

tutukevleri ziyaret edildi. 2014 yılında kısa süreli çocuk suçluların tutulduğu 

tutukevleri ziyaret edildi. 2015’te de çocuk cezaevleri ve polis eğitimi konularını irdeledik. 

Uluslararası işbirliği hakikaten çok önemli bir konu; ama ben bunu atlamak 

istiyorum. Çünkü soru olduğu takdirde ben bunlara tartışmada cevap vermeyi tercih 

ediyorum. 

Şimdi konuşmamın sonuna geldim. Son gelişmeler nelerdir? Önümüzdeki zorluklar 

nedir? Bunlardan zaten bahsetmiş bulunuyorum. Geçtiğimiz yıl bütçemizin ikiye katlandığını 

söylemiştim, kurumumuz da gelişme gösterdi. Bugün geldiğimiz noktada 

denetim ziyaretleri yapabiliyoruz. Bunları sağlık hastaneleri ve sosyal bakım evlerine 

yönelik olarak da yapabiliyoruz ve tabii ki bazı kontrol mekanizmalarımız var. Tabii 

yetki alanımızı diğer benzer işleri yapan kurumlardan mutlaka ayrıştırmamız lazım. 

Yani aynı çalışmaları yaparken birbirimizi engellemememiz gerekiyor. Evet, ben sunumu 

burada sonlandırıyorum. Sorularınız olur ise tartışmada bunları da cevaplayabilirim. 

Dikkatiniz için çok teşekkür ederim. 

103


Ville FORSMAN 

Sayın Christina Hof’a Almanya’daki ihtisaslaşmış iki ayrı kurum üzerine yaptığı sunum 

için teşekkür ederiz. Şimdi sırada Polonya Ombudsmanlığı Ulusal Önleme Mekanizmasından 

Sayın Marcin Kusy’nin sunumu var. Hoş geldiniz. 

Marcin KUSY Polonya Kamu Denetçiliği Kurumu Uzmanı 

Merhaba, adım Marcin, Ulusal Önleme Mekanizması bağlamında Polonya Ombudsmanlık 

Kurumu’ndan geliyorum. Bu güzel ülkenize, dünyanın en güzel yemekleri 

olan ülkenize beni davet etiğiniz için teşekkür ederim. Ben Buckland burada bazı 

problemlerden bahsetti. Ulusal önleme mekanizmasından, karşılaştığı sorunlardan 

bahsetti. Bizim de bu konuda bazı sorunlarımız var; ama her şeye başından başlamak 

istiyorum. 

Polonya’da 2005 yılının Temmuz ayında OPCAT’i onayladık ve 2005’in 2 Ağustos’unda 

Cumhurbaşkanı OPCAT’i onadı ve OPCAT Haziran 2006 tarihinde yürürlülüğe 

girdi. Polonya’da bir Ombudsmanlık Kurumu’nu kurmak biraz uzun sürdü. Burada 

ulusal önleme mekanizmasının görevlisi olarak Ombudsman tayinine gittik. Bu 

biraz süre aldı. OPCAT’in Polonya tarafından onaylanmasından sonra insan hakları 

savunucusu olarak Ombudsman seçildi ve UÖM görevini yapmak üzere Ombudsman 

Kurumu kuruldu. Tabii ki OPCAT’e imza koyan ülkelerin her biri kendi ülkelerinde 

bir önleme mekanizması kurmak zorundalar, bununla yükümlüler. 

11 Ocak 2008 yılında UÖM bağlamında Ombudsman Kurumu kuruldu Polonya’da 

ve Bakanlar Kurulu’nun kararı ile Ombudsman tayin edildi ve ulusal önleme mekanizmasının 

savunucusu olarak Ombudsmanlık, Ombudsman görevine başladı. Ombudsmana 

insan hakları savunuculuğu görevini neden verdik biz? Şu nedenlerle, bir 

defa Polonya’daki çeşitli kurumların başında hep aynı insanlar olamazdı. Dolayısıyla 

ayrı bir kişi seçmemiz gerekirdi ve özgürlüklerinden yoksun bırakılan kişilerin denetlenmesi 

için Ombudsmana gerek vardı ve bu kişilerin gördüğü muamelenin incelenmesi 

ve tutuklandıkları yerlerdeki yaşam şartları, hücreleri, odaları, tesisleri mutlaka 

ziyaret edilerek denetlenmeliydi. Ombudsman ayrıca özgürlüğünden yoksun olan 

kişilerle birebir konuşabilir, kişinin seçtiği bir yerde başka hiç kimse olmadan, müdahale 

olmadan baş başa konuşabilir, görüşebilir. Burada tabii ki ayrı kurum kurulmaması 

maliyet açısından da bizim için daha iyi oldu. Ayrıca Ombudsmanın mutlaka 

bağımsız olması gerekir. Sistemden tamamen bağımsız bir kişi olmalı ve personelinden 

bağımsız bir kişi olmalıdır. Ombudsman tamamen egemendir ve devletin diğer 

organlarından ve eylemlerinden bağımsızdır. 

104


Polonya’da bu Ombudsmanlık Kurumu’nun kurulduğu andan itibaren deneyimli kişiler, 

bu ofiste çalışmaya başladılar ve ulusal önleme mekanizmasını gerçekleştirmek 

üzere deneyimli kişiler çalışmaya başladılar. Ama tabii zorluklar da var. UÖM’nin ulusal 

önleme mekanizmasının çalışmasında birtakım zorluklar yaşandı. STK’ların sıklıkla 

karşılaştığı zorluklardır bunlar ve ulusal önleme mekanizmalığı görevi Ombudsman 

tarafından yerine getirilecekti. Bu ne demektir? Mali bir bağımsızlık yok demektir. 

Çünkü devlet bütçesinde bu ofisin çalışması için gerekli olan bütçe mekanizma için 

yeterli olmuyor hiçbir zaman. Ayrıca Ombudsman’ın yaptığı insan haklarını koruma 

faaliyetleri kolay değil ve ulusal önleme mekanizmasının asıl odak noktasında çalışması 

gerekir ve Ombudsman sürekli olarak yasaların yerleştiğini ve çalıştığını denetlemekle 

yükümlüdür. Ve mekanizmada çalışan personelle ilgili bazı şikâyetler de olabiliyor. 

Ayrıca Ombudsman yasaların ihlal edildiği noktalarda müdahale edebiliyor. 

Önleyici bir etkisi yok. Dolayısıyla ancak bir şikâyet olduktan sonra Ombudsman 

devreye girebiliyor, reaktif bir organ olarak çalışıyor. 

Ayrıca uygulamada karşılaştığımız bazı sorunlar var. Ombudsman’ın ulusal önleme 

merkezi olarak çalıştığını söyledim. Burada bir hukuki çerçeve yasa yok, bununla ilgili 

olarak ve kişisel verilerin üzerinde çalışmasıyla ilgili bazı zorluklar yaşıyor. Ulusal önleme 

mekanizması ziyaretleri de yapmaya başladı; ancak sınırlı şekilde bu ziyaretleri 

yapabiliyordu. Burada bir yasamız var, 27 sayılı yasa. Diyor ki Ombudsman’ın hassas 

verilere erişimi mümkün değildir. Ve kişisel özel veriler korunduğu için bunlara erişim 

zor. Burada tabii ki UÖM görevini yerine getirebilmek için OPCAT’in öngördüğü 

ulusal önleme mekanizmasının yerleşebilmesi için mutlaka yasal bir dayanağa ihtiyaç 

var. Dolayısıyla yasalarda bazı değişikliklere ihtiyaç vardı. Bu yasal değişiklik olmadan 

önce kişisel verilere, hassas verilere erişimin çok zor olduğunu görüyoruz. 

Psikiyatri hastaneleri 2011 yılından itibaren ziyaret listesine alınmıştır; ancak bunların 

çıkarılması gerekti. Çünkü UÖM’nin deneyimi bu tür yerleri ziyaret sonucundaki 

gözlemleri şöyle olmuştur: Bu kişilerin hassas bilgilerine ulaşma konusunda bir yasal 

dayanak olmadığı için psikiyatri hastanesindeki kişilerin ziyaretleri mümkün olmuyordu; 

ancak yasalardaki değişikliklerden sonra bu olabilecekti. 

Ombudsman uluslararası kuruma bu mekanizmanın gerçekleşmesinde karşılaştıkları 

sorunları bildirdi. Ziyaret edecek ekiplerde uzmanların az olması bir sorundu ve disiplinler 

arası bir grup dalda hukukçular, bilim adamları, özellikle kriminoloji ve rehabilitasyonda 

uzmanlığa sahip kişiler ve eğitimcilerin bir araya gelerek tutukevlerini 

ziyaret edebilmeleri öngörülüyordu. Uzman sayısı ve çok disiplinli uzman sayısında 

sorunlarımız vardı. 18 Kasım 2011 tarihinde yasa üzerinde Ombudsmanlık sistemine 

yardımcı olacak değişiklikler yapıldı. Böylece Ombudsman’ın görevlerini yapabilmesi 

105


için yasal değişiklik yapıldı. Ombudsman UÖM görevini yapabilecek duruma geldi. 

Yeni yasa değişikliğiyle Ombudsman özgürlüklerinden yoksun bırakılan insanların 

tutuklandığı yerleri ziyaret ettikleri zaman ses kaydı ve görüntü kaydı artık yapabilecekti. 

Aynı zamanda Ombudsman söz konusu kişinin dışında bilgi alabileceği diğer 

kişilerle de görüşme yapabilme haklarına kavuştu. Görüntüler ve ses kaydı mümkün 

ve bu kayıtlar Ombudsman’ın ofisinde belli bir süre tutulabilecek; ancak bu kayıtların 

tutulması 10 yıldan fazla bir süreyi aşamaz. 

2010 tarihine kadar farklı kişiler Ombudsmanlık görevini yaptılar. Burada özellikle 

ceza yasası departmanından kamu idaresi, sağlık ve yabancıların korunması departmanından 

çeşitli kişiler bu görevi yaptılar; ama bu tarihten sonra ofis yeniden düzenlendi. 

Bir reel organizasyona gidildi ve 12 kişilik bir ekip seçildi. Buradaki bu ekip 

özellikle hukuk alanında, psikoloji, sosyoloji ve kriminoloji konusunda eğitim almış 

kişilerdi. Ulusal Önleme Merkezi Departmanı’nda Ombudsman’la birlikte üç bölgede 

çalışmalarını sürdürdüler. Çalışanların her birine gerekli eğitim verildi. Özellikle 

ziyaretler sırasında nasıl davranmaları konusunda eğitim verildi. Bu eğitim Avrupa 

Konseyi tarafından ve diğer yetkin kurumlar tarafından verildi. Ancak bütün ziyaretler 

sırasında 180 bin merkezin ziyaret edilmesi gerekiyordu. Ancak sadece 12 kişilik 

bir ekip bu ziyaretleri yapıyor. Dolayısıyla bütün bu ziyaret edilecek yerlerin rakamına 

böldüğümüzde bir mekân 20 yılda bir ziyaret edilebilecek. Bunun yanı sıra yeterli 

sayıda psikiyatrist yok. Bazen ruh hastalıkları, akıl hastalıkları hastanelerini de ziyaret 

etiğimizi düşünürsek psikiyatrist sayısını yeterli olmadığının bir sorun olduğunu 

görebiliriz. NPM bölümünün bir görevleri de OPCAT’in verdiği görevler bağlamında 

düzenli olarak özgürlüklerinden yoksun kişilerin ziyaret edilmeleri, bunların tedavilerinin 

yapılması, kötü muamele, insanlık dışı kötü muamele ve işkencenin önlenmesi 

ve bu kişilerin tutuldukları yerdeki şartlarının iyileştirilmesi burada yapılacak ziyaretlerin 

sonuçları olarak karşımıza çıkıyor. 

OPCAT’e göre protokole taraf olan devletler ulusal önleme mekanizmalarına görevlerini 

yapabilmeleri için yeterli bütçe sağlayacaklardır. Ombudsman’ın bütçesine parlamento 

karar verir ve bu Ombudsmanlık Kurumu’nun kurulduğu andan itibaren 

finansman ve bütçe tahsisi hiçbir zaman yeterli olmamıştır. Bütçe tabii ki yapılacak 

ziyaret sayısına göre tespit edilir. Geniş kapsamlı ziyaret çok sık yapılmaz; ama her 

ziyarette bir soruna odaklanır ve mümkün olduğu kadar çok sayıda özgürlüğünden 

mahrum bırakılan kişilerin bulunduğu yerlere ziyaret yapılır. Birleşmiş Milletler İşkence 

Özel Komiseri beş yılda bir geniş kapsamlı bir ziyaret yapar. Geniş kapsamlı 

ziyaretler polis birimleri ve gözaltı departmanı ile birlikte düzenlenir. Kadınlar ve 

yabancıların tutulduğu yerler, hassas ve kırılgan kişilerin tutulduğu yerler en az yılda 

bir kere ziyaret edilmelidir. Şu an Ulusal Önleme Merkezi’nde çalışan kişilerin sayısı 

106


ile minimum ziyaret sayısını gerçekleştirmek mümkün değil. Bunu yapabilmek için 

38 ilave elemanın işe alınması gerekir. 

Sanırım vaktimi tamamladım. Teşekkür ederim. 

Ville FORSMAN 

Evet, teşekkürler Sayın Marcin Kusy. Şimdi biraz geç başlamış olsak da herkesin birkaç 

dakika kısa konuşmasıyla neredeyse düşünülen tartışma zamanı kaldı. Dolayısıyla 

yaklaşık bir yarım saatimiz soru-cevap kısmı için kaldı. Şimdi soru sormaya başladığınızda 

lütfen ilk kendinizi tanıtın, ondan sonra kime soru sorduğunuzu belirtin. 

Sorusu olan arkadaşlar buyurun. 

Serhat KOCA Milli Savunma Bakanlığı Temsilcisi 

Benim sorum şu, gerek ulusal insan hakları alanında gerekse önleme merkezlerinin 

görevleri hususunda Almanya ile Polonya’nın mali sıkıntılarının olduğundan bahsettiler. 

Bilindiği üzere hükümetler bu kurumlarda görev yapan kişilerin tanınmasında 

ve finansman sağlanmasında yetkili. Bu anlamda sanki bu kurumların çalışmasında 

yöneticilerin bir anlamda vicdani tutumunda karmaşık bir yapı var. Bu noktada insan 

hakları konusunda gençlerin eğitilmesi hususunda acaba bu kurumların bir çalışması, 

görevi var mı? Bunu şu yüzden soruyorum, bir bataklığın içinden insanları çıkarmaya 

çalışmaktansa o bataklığın bir yandan kurutulması yönünde çalışma yapmanın önemli 

olduğunu düşünüyorum. Çünkü bildiğiniz gibi gençler geleceğin yöneticileri. Gençler, 

kötü muamele yapacak kişilerin yerine geçecek kişileri oluşturuyor. Bu anlamda 

eğitim rolü var mıdır bu kurumların? Bu hususu merak ediyorum. 

Marcin KUSY 

Şimdi bir şeyi açıklamak isterim. Yani şimdi Ombudsman Kurumu’yla bu Ulusal Önleme 

Mekanizmaları şöyle çalışıyor burada; parayı parlamento sağlıyor. Hükümet vermiyor 

parayı. Yani biz hükümetten istediğimiz miktarı talep ediyoruz; ama son kararı 

parlamento alıyor. Çünkü hükümet bu talebi tamamen parlamentoya iletiyor. Kamu 

denetçisinin seçiminde hükümetin en ufak bir rolü yok. Seçiminde de bir şey yok. 

Bütün buradaki yetki, parlamentonundur. Parlamento bu gibi konularda tek yetkili 

mercidir; ama önemli olan şey, eğitim. Gençlerin eğitimi çok önemli. Bu eğitim konusu, 

tabii işkencenin önlenmesinin bir yolu; ama bizim yapabileceğimiz kendi yetki 

alanımız çerçevesinde tamamen OPCAT’e bağımlı. Yani biz ulusal önleme mekanizması 

olarak okullarda veya başka yerde hiç kimseyi ne yazık ki eğitemiyoruz. 

107



Evet, ben de aynı şeyi söyleyecektim ama aslında ulusal önleme mekanizmasının, eğitim 

önlemleri almak, okullara gitmek, gençleri eğitmek gibi yetkileri yok. Almanya’da 

bu daha ziyade Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun görevi. Marcin’in de söylediği gibi 

biz ne yapıyoruz? Personelin eğitimine bakıyoruz ama bu farklı bir konu tabii sizin 

söylediğinizden farlı bir konu. Siz gençlerin eğitilmesini vurguladınız ki her şeyden 

evvel bunlar bu kurumlara düşmesinler veya belli görevleri yaparken de aynı yanlışı 

yapmasınlar. Tabii üyelerin atanması ve bütçelerin tahsisi ile ilgili konuşacak olursak, 

Almanya’da biz kısmen hükümetin eline bakıyoruz. Her yıl bütçemiz değişiyor diye 

bir şey yok, bu sabit bir bütçe. Tabii bunun yükseltilmesi de hakikaten çok zor bir 

süreç. Mesela önümüzdeki yıl ne alacağımızı biliyoruz. Evet, biz önümüzdeki yıl ne 

kadar ne alacağımızı biliyoruz. Yani sabit olarak ödenen bir rakam var. Ancak yükseltilmesi 

mümkün olabiliyor, indirilmesi söz konusu değil bu bütçenin. 

Janet ANDERSON- BIDOIS 

Şimdi sorunuzun birinci kısmını kaçırdım; ama anladığım kadarıyla bütçe ve hükümetten 

bağımsızlık konusu ile ilgili. Yeni Zelanda perspektifinden bakıldığında bizim 

de paramız devlet bütçesinden geliyor. Ama tabii ki büyük bir denetime tabiyiz, ama 

yine de bizim Ulusal İnsan Hakları Kurumu olarak Adalet Bakanlığı’nın bize müdahale 

etme hakkı ve imkânı yok. Yani öyle bir özerkliğimiz var. Hükümet’in çalışmamıza 

müdahalesi söz konusu değil. 

İkinci konu gençlerle ilgili. Ulusal insan hakları kurumları bu son derece önemli alanda 

rol oynayabiliyorlar. Bu konuda farklı modeller var. Mesela çocuk haklarının savunucularıyla 

bir arada çalışıyorlar. Adalet konferansları düzenlemeye başladık ve burada 

çocukların, gençlerin davranışlarını ve her şeyden önce mağdurları karşı karşıya 

getirerek bunların neden resmi adalet sisteminin dışına düştüklerini değerlendirmemiz 

ve davranışlar geliştirmemiz gerekiyor. Bu konuda kapsamlı bir programımız var. 

Tabii bir yerde etnik farklılıklar bazen işi zorlaştırabiliyor. Mesela polis kuvvetlerinde 

görev alanlar acaba genel ulusu, ulus içindeki bütün etnik grupları temsil ediyorlar 

mı, etmiyorlar mı? Adalet sisteminin kendisinden farklı etnik kökenden gelen insanlar, 

aynı ölçüde yararlanabiliyorlar mı yararlanmıyorlar mı? İşte bütün bunları dikkate 

aldığımız vakit dediğiniz gibi belli bir eğitim daha sağlıklı bir ortamın kurulmasına 

yardımcı olabilir. Ben bir noktayı ekleyebilirim eğitimle ilgili olarak, bu bence ulusal 

insan hakları kurumlarının en önemli görevlerinden biri. Tabii ki bizler tutukluluk 

yerlerini inceliyoruz, denetliyoruz ve tabii bu kurumlarda görev yapan personelin 

de eğitimlerini inceliyoruz. Yani bütüncül bir yaklaşımımız var. Ulusal insan hakları 

108


kurumlarının bu işlevleri yerine getirmeleri, kaynak miktarlarıyla doğrudan bağlantılı. 

Mesela on binlerce polis memurunun görev yaptığı ve tutukluluk mekânlarında 

görev yaptığı ülkelerde bunların hepsinin eğitilmeleri kolay değil. Belki daha makro 

bir düzeyde olabilir, müfredata bu konular koyulabilir, mesela. 

John COREY Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu 

Evet, adım John Corey. Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’ndan geliyorum. 

Ben şöyle bir soru soracağım Ben’e. Eğer kendisini doğru yorumladıysam şöyle dedi, 

ulusal insan hakları kurumuyla ulusal önleme mekanizması arasında bazen gerginlik 

olabiliyor, dediler. Kuzey İrlanda’da bu iki farklı tutukluluk yerinde ulusal önleme 

mekanizması bunlarda yetkili değil. İngiltere’de ulusal insan hakları kurumları bu 

yerlerin denetimleriyle yetkilidir. Kuzey İrlanda’da bir de denetim kurumumuz var. 

Yani şunu anlatmaya başlıyoruz. Ulusal İnsan Hakları Kurumu olarak biz bu UÖM 

yani ulusal önleme mekanizmasının insan hakları standartlarını tam olarak uygulamada 

yeterli olmadığını düşünüyoruz. Tabiİ ki onlarla iş birliği yapıyoruz. Yani insan 

haklarına dayalı bir yaklaşımı birlikte sergilemeye çalışıyoruz; ama Ben acaba şu endişeyi 

taşıyor mu? Yani bir yerde ulusal insan hakları kurumu, bir ülkede ulusal önleme 

mekanizması halinde görevini yapamaz mı? 

Ben BUCKLAND 

Evet, ulusal önleme mekanizması Kuzey İrlanda’daki İnsan Hakları Komisyonu tarafından 

denetleniyor gibi bir söz söylediniz. Bu da önemli. Kim kimi izliyor, kim 

kimi denetliyor? Özellikle de söylediğim gibi 71 tane ulusal önleme merkezi var ve 

bunların çoğu çok etkin çalışmıyor, çok iyi çalışmıyor. Bunların kısmen kaynak meselesi, 

bazılarının da beceri, bilgi eksikliği meselesinden oluyor. Yani bunların birlikte 

çalışmaları önemli. Nasıl çalıştıkları da önemli. Benim bahsettiğim gerginlik daha 

ziyade şu şekildeydi ve bazı ulusal insan hakları merkezleri önleyici mekanizmalar 

konusunda denetim sahibi oluyorlar. Mesela tematik incelemeler yapılabiliyor, kamu 

denetçilerinde de bu yetkilerin olduğu yerler var. Yani bireysel şikâyetler olmasa bile 

bu denetimler yapılıyor ve bu oldukça güçlü olan önleyici bir görev. Bunlar her türlü 

tutukluluk yerinde yapabiliyorlar. Belki gelecekteki Ulusal İnsan Hakları Kurumu 

rolü ile bir farklılaşma olabilir. 31 tane Kamu Denetçiliği Kurumu ve Ulusal İnsan 

Hakları Kurumu var. Bunlar kötü yönetim gibi konulara eğilebiliyorlar, bireysel şikâyetleri 

inceleyebiliyorlar bunları sonuçlandırabiliyorlar. Bazı durumlarda mektup 

teatisiyle ilgili Bakanlıklarla yazışmalarla bu çözümlenebiliyorlar. Dolayısıyla ulusal 

önleme merkezinin daha ziyade işbirliği, diyalog gibi konularla ilgilenmesi gerekiyor. 

Yani bireysel başvurularla ilgilenen bir kurum değil. Pek çok kurum için tabii bu tür 

109


yaklaşımı entegre etmek kolay değil. Bazıları yıllardan beri bunu yapmış olabilirler. 

Sanırım bu bir şekilde sizin sorunuzun cevabı olabildi. Tabii burada ulusal önleme 

merkezinin denetiminden de siz bahsettiniz. 

Feray SALMAN İnsan Hakları Ortak Platformu Genel Koordinatörü 

Çok teşekkürler bu dört farklı, dört farklı değil aslında üç farklı ve bir genel sunum 

için. Açıkçası şey için de teşekkür ederim, hani çok açıkça nelerden, nelerin eksik 

olduğunu ve tam bir işlevin yerine gelmesi için aslında hangi boşlukların olduğunu 

da kendi deneyimimizden aktarmamızın çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. O 

yüzden de gerçekten tebrik ederim, bunları açık yüreklilikle söylediğiniz için. 

Şimdi biz, insan hakları örgütleri olarak bu meseleye baktığımız zaman Türkiye’de 

kendi başına bir ulusal önleme mekanizmasının kuruluyor olmasını aslında önemsiyoruz, 

halen daha önemsiyoruz. Her ne kadar bu görev Türkiye’de Türkiye İnsan 

Hakları Kurumu’na verilmiş olsa dahi. Çünkü hani şöyle bir arka planımız da var ki 

çok uzun, çok kaynak sarf ettiğimiz ve liderliğini de bu ülkenin işkencesiyle, işkence 

pratikleriyle mücadele eden ve sırf onun için kurulmuş bir örgütün yaptığı, Türkiye 

İnsan Hakları Vakfından bahsediyorum. Son dört yıldır, beş yıldır sürdürdüğü bu 

çabanın sonunda biz bir çeşit geri püskürtülmüş şekildeyiz. Bunu Türkiye İnsan Hakları 

Kurumu’nu küçük gördüğüm şeklinde algılanmasını da istemem açıkçası. Çünkü 

zaten kaynakları dar olan, dün de Sayın Abdurrahman Eren’in söylediği bir şey olarak 

daha kendisini henüz yeni yapılandıran, henüz kurumsal yapısını geliştiren bir 

kurumun içerisinde bir de dinlediğimiz, bildiğimiz, çalıştığımız kadarıyla bu kadar 

önemli birçok spesifik bir alana hem de önleyici rolü yani reaktif rolden ziyade önleyici 

rolünün yüklendiği bir yerde ki çok daha farklı bir örgütlenme yapılanmayı ve 

istihdamı gerektiren bir alana girmesine açıkçası karşıyız. Buradan doğru birkaç soru 

daha sizin deneyiminize ilişkin soru sormak isterim. Şimdi bizdeki mekanizmada hani 

ulusal kurum bunu yapabilir; ama hangi koşullarda yapacağı çok önemli. Dolayısıyla 

buradan belki tavsiyelerimizin ne olduğunu görmemizde yarar var, hâlihazırda. Dünkü 

sunumun da temelinde giderek, yani kurumla ilgili olarak hani sıkıntılar ve ifade 

edilenler bakımından da birinci sorum. 

İkincisi, Türkiye’de ikinci başka bir sorun var. 2000’li yılların başında Cezaevi İzleme 

Komiteleri kuruldu, Türkiye’de. Şimdi bu komiteler halen daha varlar ve Adalet 

Bakanlığı’na bağlılar. Bireysel şikâyet alıyorlar. Fakat kapalı bir yapı, şeffaf bir yapı 

değil. Raporlarını tamamen Adalet Bakanlığına veriyorlar, Adalet Bakanlığı arzu ederse 

bunun sonuçlarını açıklıyor, istemezse de açıklamıyor. Kaldı ki şimdiye kadar da 

sadece bir rapor açıkladı ki bir yasa değişikliği olmuştu, baskı nedeniyle olmuştu yasa 

110


değişikliği. Fakat o yasa değişikliğini de hâlihazırda Adalet Bakanlığı bir kere yaptı, bir 

daha da yapmadı. Şimdi böyle bir yerde önleme mekanizmasının ne ile karşı karşıya 

kaldığını görmek lazım. Dolayısıyla sizin ülkelerinizde de doğrudan Adalet Bakanlarınıza 

ya da kimse o sorumlu yetkili Bakanlık bağlı ve bu tür şeffaf olmayan ya da 

tamamen iç mekanizmaları gibi görebileceğimiz yapılar var mı ve sizin çalışmalarınız 

bu yapılarla ne kadar çatışıyor, ne kadar işbirliği yapabiliyor, ne kadar onları dönüştürebiliyor? 

Hani buradaki önemli olan sorulardan bir tanesi o. Dolayısıyla bu soru 

kendi ulusal önleme mekanizmamızın nasıl bir şey olacağı konusunda son derece 

önemli bir alan bazen engel haline geliyor. 

Türkiye’de 355 tane sadece Adalet Bakanlığı’na bağlı ceza infaz kurumu var. Hani siz 

rakamları saydınız. Ve dolayısıyla bütçe kısıtlılıklarından yani hükümetleri aslında 

insan hakları alanını bütçe geldiği zaman önüne bütçe engeli koyduğu ve bunu da bütün 

ülkelerin, bütün devletlerin, bütün iktidarların sistematik olarak yaptığı umarım 

ender örnekleri vardır; ama hiç sanmıyorum, bir alanda karşı karşıya. İşte dolayısıyla 

Türkiye’de sadece ceza infaz kurumu olarak içinde çocuklar, kadınlar ve diğer erkek 

hükümlülerin olduğu 355 yer var. Buna şeyi dâhil etmiyorum, geri gönderme merkezlerini. 

Türkiye’de hızla geri gönderme merkezleri inşa oluyor. Türkiye’nin sığınmacı 

nüfusu inanılmaz, geri gönderme sayısında inanılmaz bir nüfus var. Türkiye’nin 

nüfusu zaten 70-80 milyon. Tutuklu nüfusu cezaevindeki nüfustan çok daha fazla 

olan bir ülke. Şimdi hani psikiyatrik kurumlar, sığınma evleri kadınların kaldığı, yaşlı 

bakım evleri falanlara baktığımız zaman Türkiye’deki bir ulusal önleme mekanizması 

hanginize daha yakın olabilir acaba ne dersiniz, onu da merak ediyorum. Teşekkür 

ederim. 

Christina HOF 

Sorularınız için teşekkür ederim. Umarım bazı cevaplar verebilirim. Önce dediniz 

ki bu cezaevlerini izleyen komiteler var dediniz, Adalet Bakanlığına bağlı. Bizim 

UÖM’den önce bizde de bu vardı bazı izleme komitelerimiz vardı. Psikiyatrik hastanelere, 

yaşlılar evine gidip izleme çalışmaları yapıyorduk. Daha sonra Almanya’da UÖM 

kuruldu ve bütün bu kurumları içine alan yeni bir oluşum istendi. OPCAT burada 

çok özeldi ve daha önceki sistemler OPCAT’in görev tanımına ve taleplerine uymadığı 

için yeni bir kurum kurulsun istendi ve biz bunu kurduk. UÖM’lerle Bakanlıklar arasında 

ilişkiler, bence çok önemli. Özellikle de tavsiye kararlarını uygulayacak taraf lar 

Bakanlıklar. Almanya’da bununla ilgili bazı zorluklarımız var. Mesela Adalet Bakanlığı 

ile çok iyi ilişkilerimiz var ve bu Bakanlık bizim Kurumumuzu çok iyi bilir, tanır; 

ama bazı bireylerle özellikle temasımız çok iyi, pek çok cezaevini ziyaret ettik Adalet 

Bakanlığına bağlı olan. Onların yıllık konferansına da katılıyoruz mesela İçişleri Ba- 

111


kanlığı, Adalet Bakanlığı yıllık toplantılar, konferanslar düzenliyorlar. İlgili konuları 

tartışıyorlar ve bizim de katılmamızı Kurumumuzu tanıtmamızı istiyorlar ve biz bunu 

hep yaptık. Sağlık Bakanlığı açısından Sağlık Bakanlığı bizi pek tanımıyor, bizim ne 

yaptığımızı pek bilmiyor. Bu kurumları ziyaret etmeye başladığımızda da pek bilgileri 

yoktu. Dolayısıyla hangi UÖM modelini Türkiye’de benimsemeniz gerekir, zor bir 

soru. UÖM’lerin karşılarında fon eksikliği, bütçe eksikliği, personel eksikliği gibi sorunlar 

hep var. Belki tek bir ulusal insan hakları kurumundan çok da farklı olmayan 

bir kurum kurmak belki iyidir. Yani Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun bir parçası 

olacak zaten UÖM ve personelin ne kadarı kurum içi, ne kadarı UÖM için çalışacak 

bu tabii ki kesin olarak halk tarafından bilinmeyecek; ama tek bir UÖM ayrı bağımsız 

olarak kurulduğunda bununla ilgili maliyet ve personel de ayrı olacak. 

Sorduğunuz soruların bir kısmına cevap vermeye çalışayım. Türkiye için önleyici bir 

modelin benimsenmesi, farklı modellerin avantajları ve dezavantajları var. Çok farklı 

UÖM modelleri dile getirilebilir. Burada tabii ki bir kurumun bütün görevi yapması 

çok iyi; ama farklı yetkinliklere uzmanlıklara sahip gruplar birbirine paralel de çalışabilir. 

UÖM’de bu önemli görevi yapacak yetkinliğe sahip insanların çalışması gerekir. 

Ulusal insan hakları kurumlarının deneyimleri gayet yoğun; ama sizin deneyimlerinize 

dayanarak bir modeli seçmeniz gerekir. 

Sorulardan bir başkası da raporların şeffaf lığı, açıklanması, özellikle tutuklu kişilerle 

ilgili ziyaretlerin raporların açıklanmasıydı. Bazı raporlar tam olarak yayınlanabiliyor, 

bazıları özet olarak yayınlanıyor. Tabii farklı nedenlerle; ama bütün bu raporlar ve 

ziyaretlerde şeffaf lık çok önemli. Bu şarttır. Bütün bu ziyaretlerin cezalandırıcı olmaması 

gerekir ve doğru cevabı belki veremiyorum ama ben daima şeffaf lıktan yanayım 

ve eğer şeffaf olurlarsa ulusal önleme merkezleri çok daha avantajlı olur ve insanlara 

daha büyük güven verir ve birlikte çalıştıkları diğer kurumlara da çok büyük bir güvence 

verir. 

Bakanlıklarla UÖM’ler arasındaki ilişkiler bizim de ilişkilerimiz fevkalade yoğun. Burada 

aslında yaptığımız çalışmanın ne kadar karmaşık olduğu ve amacımızın ne olduğunu 

iyice açıklamak, anlamak gerekir. Yeni Zelanda’da, işkenceyle ilgili birtakım 

söylentiler vardı. Dolayısıyla biz bu konudaki şartları, koşulları, tutulma koşullarını 

inceledik ve burada şeffaf olmak çok önemli ve bütün ilgili Bakanlıklar ve kurumlarla 

yuvarlak masada karşılıklı yüz yüze konuşmak çok önemli. Ve insan hakları kurumları 

ve UÖM’lerin çalışması konusunda son yıllarda çok büyük iyileşmeler görüldü. 

Ve Bakanlıklar arası işbirliği dediğim gibi onlarla işbirliği çok önemli, özellikle de 

gözaltında tutulan kişilerin, tutulduğu yerler alkol ve uyuşturucu bağımlısı kişilerin 

tutulduğu yerler. Buralar ülkemiz için çok önemli ve tabii ki buraların ziyareti de çok 

112


önemli. Daima buradaki bilgilerin ilgili taraflarla paylaşılması gerekir. Problemlerin 

ortaya çıkması gerekir ki bunlara çare bulabilelim. Tabii ki bireysel olarak çalışmalar 

da burada çok önemli. Bireysel çalışmalar gayet yardımcı oluyor. 

Ben BUCKLAND 

Sorular için teşekkür ederim. Diğer arkadaşlarımın söylediklerini ben de destekliyorum. 

Bir iki şey ekleyebilirim. Türkiye’de Ulusal İnsan Hakları Kurumu’na UÖM 

görevi de verilmiş ve anladığım kadarıyla henüz istişare aşamasında sivil toplumla 

birlikte ele alınıyor ki OPCAT de zaten bunu öneriyor. Bütün ilgili aktörlerin bir 

arada görüşerek ve deneyimli kişilerin de katılımıyla bu mekanizmanın kurulması 

tavsiye ediliyor. OPCAT’den bahsediyoruz. Burada değinmediğimiz bir şey tabii ki 

işkencenin önlenmesiyle ilgili çalışan Alt Komite. UÖM de var ama bu Alt Komite’de 

çok önemli. Onların da görevi tutukevlerini ziyaret etmek, böyle bir görevleri var. 

Protokole taraf olmuş ülkelerde 4 tür ziyaret yapılabilir ve bunlar düzenli ziyaretler, 

izleme ziyaretleri, UÖM ziyaretleri, UÖM’le istişare edilecek ziyaretler. Bir de OPCAT 

ziyaretleri olabilir. Türkiye’ye gelerek ziyaret etmesi ve OPCAT süreciyle ilgili Türkiye’deki 

yetkili makamlara bilgi vermesi, onlarla istişare yapması şeklinde açıklanabilir. 

Teşekkür ederim. 

Marcin KUSY 

Ben de yeni bir şey eklemeyeceğim. Hangi model UÖM? En iyi modellerin bir cevabı 

yok. SPT Başkanına sormuştum bunu, güldü, dedi ki yok bunun cevabı. Ombudsman 

artı modeli beni çok memnun etmişti. Ombudsman STK’larla birlikte işbirliği 

yapıyor ve ziyaretleri birlikte örgütlüyorlar. Slovenya’da bu model var. Ancak şurası 

tuhaf ki bu önleyici ziyaretlere katılan STK bireyleri bu işbirliğinden memnunlar ama 

Ombudsman açısından durum farklı. Onlar mutlu değillerdi bu işbirliğinden, STK 

işbirliğinden ve bu modelden mutlu değillerdi. Size ne gibi konularda fikir verebiliriz 

dediniz. Türkiye’de OPCAT’in verdiği yetki alanıyla Polonya’da OPCAT onaylandıktan 

sonra görev Ombudsmana verildi. CPT ve SPT üyeleri Polonya’ya geldiler ve 

bize çok iyi bir eğitim verdiler. Ziyaret metodolojisi konusunda üç günlük bir eğitim 

aldık. Daha sonra ziyaretlerle ilgili bilgi aldık ve bunun nasıl yapılacağını öğrendik. 

Çok iyiydi, başarılıydı ve daha sonra Ombudsmanlık ofisine ve devlete UÖM’yle ilgili 

bilgiler verdiler. Çok yararlı oldu bunlar. Şeffaf lıkla ilgili olarak biz web sitemizde her 

raporu yayınlıyoruz; ama aynı zamanda ilgili kurumdan aldığımız cevapları da yayınlıyoruz, 

Bakanlardan, Bakanlıklardan gelen cevapları da yayınlıyoruz. Bunun nedeni 

şu, bazen öyle cevaplar alıyoruz ki tavsiye kararlarımıza, önerilerimize, bize yaptıkları 

113


muamele, bize hitap tarzlarını herkesin görmesini istiyoruz. Yani bir kurum bize nasıl 

muamele ediyor bunu görmelerini istiyoruz. 

Tek bir şey ilave etmek istedim Ben’in de söylediği gibi. Eğer hakikaten bu konuyla ilgileniyorsanız 

SPT Danışma Kurulu olarak biz bunu yaptık. Bunu size açıklayabilirim. 

Belki dışarıda ikili bir görüşme yapabiliriz. 

Feray SALMAN 

Şimdi Türkiye’de bu deneyime özelikle sivil toplum örgütlerinin APT’yle yani Association 

of Prevention of Torture’le ve Alt Komite ile dört sene boyunca çalıştığı bir 

çalışmanın yok varsayıldığı bir durumda konuştum ben bunu. Dolayısıyla aslında 

bu deneyimin burada Türkiye İnsan Hakları Kurumu’yla ilgili bir sorunumuz yok; 

ama kamu idaresinin bu meseleyi nasıl gündemimize getirdiği ve nasıl dikte ettiğiyle 

ilgili bir sorunumuz var. Dolayısıyla kurumla sivil toplum örgütlerinin, insan hakları 

örgütlerinin aşması gereken nokta onların taleplerini biz nasıl en iyi ve Türkiye bakımından 

en yararlı ve Türkiye’nin gerçekten insan hakları meselesine etki edecek ve 

değiştirecek ve dönüştürecek bir şeyi nasıl yaratırız sorusunun yanıtı aslında. Hani 

bütün bu bilgiler bizde var ama bunu nasıl hayata geçireceğimiz konusunda önümüzde 

böyle de engeller var yani bütün mesele aslında bunu nasıl kırarız meselesi asıl 

önemli olan. 

Ville FORSMAN 

Evet, teşekkür ederiz. Evet, teşekkürler. Şimdi, beyefendi sizin sorunuz, sanırım bir 

soru var. Ondan sonra bitiriyoruz çünkü gecikiyoruz. 

Uğur TUNCER İçişleri Bakanlığı AB Uzmanı 

Benim ismim Uğur Tuncer, İçişleri Bakanlığı’ndan katılıyorum. Birinci sorum şu şekilde 

olacak. Şimdi Türkiye’nin işkence kanunları 2000’den önce biraz sıkıntılıydı ama 

işte işkenceye karşı sıfır tolerans deyimiyle çıktılar ve muazzam düzeyde azalma oldu. 

Bunun SPT’nin veya işte İşkenceyi Önleme Komitesi’nin raporlarında da görebiliriz. 

Fakat şöyle bir şey var. Şimdi bu kurumlar asıl işlevindeler; fakat raporladıkları sunuşların 

bir idari yaptırım ya da bir yaptırımla karşılaşmadığı sürece kamuda çok ciddi 

şeyi bulunmaz, karşılık bulmayacağını düşünüyorum. Bu konuda ülkelerde nasıl bir 

uygulama var? 

İkinci sorum Yeni Zelanda’ya olacak. Konu gözetim konusuyla ilgili olarak sadece 

kanun uygulayıcı birimler hakkında mı bir gözetim söz konusu, karar alıcılara yö- 

114


nelik bir gözetim söz konusu mu? Yani sonuçta ilgili amir diyor ki şu gösteriyi dağıt 

ve adamcağızlar dağıtıyor bir şekilde. Siz aşağıda konumda olan, kanun uygulayıcısı 

konumunda olanları şey yapıyorsunuz, yukarıdaki mülki idare amirlerine ve yöneticilere 

karşı bu gözetim söz konusu mu? Bu büyük bir problem olabiliyor aslında bizde. 

Ben BUCKLAND 

Bakın, ben bir noktaya şöyle değinebilirim. Şöyle ki işkence vakalarının azaltılması, 

Türkiye’de durumun iyileşmesiyle ilgili olarak, geçmişe kıyasla bir iyileşme olduğu 

kesin Türkiye’de; ama OPCAT işkencenin önlenmesinden çok kapsamlı bahseder. 

Mesela Norveç’te son 30 yıldan beri bir işkence olayı, kötü muamele olayı yaşanmadı 

ama yine de onların bir ulusal önleme mekanizması var. Epey farklı koşullar yaşanabiliyor, 

tutukluluk merkezlerinde. Yani tek bir küçük örnek vermek gerekirse ben bir 

Fransız ve Ulusal İnsan Hakları Kurumu üyesiyle beraberdim ve tutukevini izliyorduk, 

ziyaret ediyorduk. Yani aslında tıbbi konularda bir bireysel risk değerlendirmesi 

yok ve aynı zamanda onlar da hastaneye giderken doktorlarla görüşebiliyorlardı ama 

bunu kelepçeli olarak yapıyorlardı. Evet, bu vaka işkence değil ama; kötü muamelenin 

bir örneği. Çünkü böyle bir uygulamayı gerçekten gerek yok. Hiç kimseye zarar 

verme riski olmayan insanlar bunlar. Sadece örnek vermek için söylüyorum ben, bir 

tavsiye olarak. Ulusal önleme mekanizması böyle bir tavsiyede bulunabilir. 


Sorularınıza şöyle cevap verebilirim. Bir tanesi bağlayıcı tavsiyeleri nasıl gerçekleştiriyorsunuz? 

İnsan Hakları Komisyonumuz Yeni Zelanda’da ve ulusal önleme mekanizmaları 

tabii çok yoğun çalışıyorlar. 45 tane personelimiz var. Bunların 5 ila 6’sı 

iletişim sorumlusu ve onların kilit bir rolü var. Tabii ki rapor yazmak, hazırlamak çok 

kolay; ancak bunların neticede belli bir değişimi de beraberinde getirmesi gerekiyor 

ki bunu sağlamak için güçlü bir ekibimiz var. Kamuoyu açıklamaları yapıyoruz. Tabii 

biz burada hükümeti herhangi bir şekilde küçük düşürmeye çalıştığımız yok ama 

yapmaya çalıştığımız şey tabii bu OPCAT’le de bağlantılı, önemli bir konu. Mesela 

bu dört yıl önce adalarımızdan bir tanesinde yoğun bir deprem sorunu yaşanmıştı ve 

çok büyük bir tahribat olmuştu ve burada herkesin bilgilendirilmesine, örgütlü bir 

şekilde yardım örgütlenmesine çalıştık. Yani bazı arkadaşlarımız çok genç olabilir, 23 

yaşında olanlar da var, ama bunlar twitter, facebook gibi sosyal medya alanlarında son 

derece becerikli insanlar ve bunlar tabii ki 30 yaşın altındaki yaş gurubu özellikle bu 

konuda aydınlatma yapabiliyor kamuoyuna yönelik olarak ve bu hakikaten değişimi 

etkilemekte fevkalade önemli bir uygulama. 

115


İkinci sorunuzla ilgili olarak bağımsız polis gücü tabii bu İnsan Hakları Kurumu’ndan 

oldukça ayrı bir kurum. Bu konuda görev yapacak grubun emekli yargıçlardan oluştuğunu 

söyleyebilirim ve onlar da önemli raporlar hazırlıyorlar. Web sayfamızda bütün 

bu raporların örneğini bulabileceksiniz. Polisleri de aydınlatmak lazım, dikkat 

etmeleri gereken konularda ve aynı zamanda bu kurum karar almaktan ziyade bazı 

gözlemleri konusunda yayınlar yapıyorlar. Tabii ki ilginç konular da olabilir bunlar. 

Bir tanesi çok önemliydi. Yeni Zelanda’da “boy racer” problemimiz var. Yani gece 

kulüplerinde ve diğer benzer yerlerde çok istenmeyen, toplum tarafından da iyi görülmeyen 

gençlik grupları var. İşte bunları tutuklayabiliyorlar. Tutuklarken belli bir 

neden olması gerekiyor. Evet, bunlar toplumda sevilen bir grup değil ama yine de 

polis teşkilatının bir derece sert önlem alması tasvip edilemez. İşte bu konuda rapor 

yazıldı, buradaki önlemlerin çok aşırı olduğu söylendi. Ve burada uygulanan sistemler 

çok uygun değildi. Tabii bu tamamen sorunuzun cevabı olmayabilir ama polis uygulamalarıyla 

ilgili yetkili makamların da yapabildikleri bunlar olabiliyor. 

Christina HOF 

Evet, şimdi ben şöyle cevaplayacağım. Janet’ın söylediklerine aynen katılıyorum. 

Özellikle iletişim konusunda. Almanya’daki durum şöyle, kamuoyunun baskısı çok 

yardımcı oluyor, uygulama konusunda. Ziyaret raporları yayınlanıyor web sitemizde 

ve yetkili makamların uygulamayla ilgili açıklamaları da yayınlanıyor. Almanya’da 

hiçbir kurum kendi verdiği cevabın internette görülmesini istemiyor ama bu olmasaydı 

sorunların çözülmesi beklenemezdi. Bu açık bilgilendirme çok önemli. Biz bütün 

ziyaret raporlarımızı, bütün görüş raporlarını internete yayınlıyoruz. Bunların tercümelerini 

yapıp, SPT gibi işkence önleme kurumlarına iletiyoruz ve bu şekilde tavsiyelerin 

uygulanmasına katkıda bulunuyoruz. 

Murat KÖYLÜ KAOS GL Temsilcisi 

Teşekkürler, KAOS Gay ve Lezbiyen Derneğinden. Benim iki sorum var. Sorularım 

Christina’a ve Ben’e olacak. Şimdi hem ulusal insan hakları kurumlarının hem işkence 

önleme mekanizmalarının hem de bu iki yapının birbiriyle ilişkisinin ülkelerin insan 

hakları sisteminin, mevzuatının uygulamasıyla, kültürüyle, çoğulculuk anlayışıyla, 

farklılığını görebilmesi ve buna yanıt verebilmesi gerektiğini düşünüyorum. Bir örnekle 

bunu açıklamaya çalışacağım. 2013’ün sanırım Ekim’inde Avrupa İnsan Hakları 

Mahkemesi Türkiye’yi bir konuda suçlu buldu. İzmir’den bir mahpus başvurmuştu, 

İzmir’deki bir hapishaneden, eşcinsel bir mahpus. Bir sanırım 8 ay boyunca tecrit 

edildiğini ifade etti ve idarenin kendisine tecrit etme nedeni idarenin deyimiyle koğuş 

arkadaşlarının saldırılarından korumaktı ve hani düşünebiliyor musunuz siz bir kişiyi 

116


korumak için 8 ay boyunca tecrit ediyorsunuz tek başına. Yani bu aslında biraz önce 

ilk başta söylediğim o insan haklarının gelişmişlik düzeyi topyekûn bir mücadelenin 

olmadığı ve işkencenin nasıl olduğunun ele alınabileceğini gösteren bir örnek diye 

düşünüyorum. 

Şimdi ne yazık ki 2014’te Adalet Bakanlığı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına 

göre uyumlaştırma planında bu sorunun çözümü için işte homofobi veya işte 

transfobi temelli önyargılarla mücadele, nefret suçlarının mevzuatında cinselliğin, cinsiyet 

kimliğinin ele alınması işte bununla ilgili başka adımların atılmasında değil bir 

LGBT hapishanesi kurulmasını önerdi. Yani kolektif işkence diye bir şey var mı ben 

bilmiyorum ama bu hani kolektif izolasyonun, tecridin bir örneğidir. 

Şimdi, ikinci soruma geliyorum. İşkenceyi Önleme Komiteleri veya mekanizmaları 

olsun, onlarla ilişkileri bağlamında ulusal insan hakları kurumları olsun. Böylesi bir 

vakayla karşılaştığınızda siz sadece cezai ve idari pencereden mi bakıyorsunuz yoksa 

çok daha geniş, yani o ülkenin demokratik yönetimindeki boşlukları da gören, mevzuat 

eksikliklerini de gören, meselenin orada bir işkence olarak ortaya çıkmış ama 

aslında ulusal kültürel çok daha geniş boyutlarını da gören önerilerde mi bulunuyorsunuz, 

izlenimlerinizi buna göre mi yapıyorsunuz? Çünkü bizzat Cumhurbaşkanı 

veya Başbakan’ın ağzıyla belirli toplumsal kesimlerin ötekileştirildiği seçilme haklarının 

dahi yok sayılması gerektiği ifade edilen ülkelerde herhalde bu tarz vakaların 

yaşanması sadece olabileceklerden bir tanesidir. Teşekkür ederim. 

Ben BUCKLAND 

Biz de size bu sorunuz için teşekkür ediyoruz. Çünkü gerçekten de çok önemli birkaç 

noktaya değindiniz. İlki hassas guruplar. Biz bu insan hakları yapılarından önleme 

mekanizmalarından bahsettik, bunların çalışma mekanizmalarından bahsettik ama bu 

UÖM’lerin çalıştığı en önemli alan risk faktörlerinin değerlendirilmesi. Mesela herhangi 

bir anda gözaltında veya tutuklulukta veya bir kişi tutuklandıktan birkaç saat 

sonra olabilecek olaylarla ilgili. Bazı gruplar, daha hassas guruplar olarak mevcut. Bu 

bütün ülkelerde var. LGBT grubuna giren kişiler bunların içinde. Ve toplumların bu 

gibi hassas olan gurupları var. Bunlar gözaltında oldukları, tutukluluk durumunda 

olduklarında bu hassas konu ön plana çıkıyor. Önleme mekanizmaları bunlara özel 

olarak eğilmeye çalışıyor. Şimdi APT olarak biz, tutukluluk odaklanma veri tabanı 

geliştirdik, bölgesel standartlar vurgulandı cezaevleriyle ilgili ve bu yine hassas guruplara 

göre ayrı ayrı ayrıştırıldı. Mesela 10 farklı hassas grup olabiliyor ve mesela LGBT 

gurubuna giren kişiler de böyle. APT web sitesinde bunu görebilirsiniz. 

117


Bir de ikinci değindiniz nokta siz sadece gözaltına veya tutukluluk mahalline mi bakıyorsunuz? 

Hayır, bu önleme mekanizması çalışması bir gözaltı yerinde neler olup bittiği, 

tutukluluk mekânında neler olup bittiğinin ötesinde şeylere de bakıyor. Kültüre 

bakıyor, yasalara bakıyor, yani neticede bir mekânda olanı mümkün kılan koşullara 

bakıyor, bunları da inceliyor. 

Christina HOF 

Bir iki şey eklemek istiyorum, Ben’in söylediklerine. Onun söyledikleri doğru tabii. 

Bu fevkalade önemli bir konu bizler için önleme mekanizmaları olarak. Almanya’daki 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun bir izleme kurulu var. Bu da engelli kişiler için bir 

izleme yapıyor. Bu Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun yetki alanına giren bir konu. Sadece 

cezaevlerinde veya tutukluluk yerlerinde değil bütün toplumda bu inceleniyor. 

LGBT grubuna giren kişilere gelince bunlar genel olarak hassas bir grubu oluşturmuyorlar 

Almanya’da, özellikle de cezaevlerinde. Yani burada genel bir risk onlar için var 

diyemeyiz, en azından şu anki durum böyle. Daha risk altında olan hassas guruplar 

var bizim ülkemizde. 

Birinci sorunuz, işbirliğiyle ilgiliydi, önleme merkezleriyle insan hakları kurumları 

arasındaki işbirliği. Evet, aramızda yakın bir işbirliği var ama şunu da unutmayalım, 

bunlar farklı kurumlar, her ikisi de farklı gruplar. Tabii bilgi teatisinde bulunuyorlar 

ama örneğin birlikte bir faaliyet yapmaları çok sık rastlanan bir şey değil. Çünkü 

orada şöyle bir sorun çıkıyor ortaya. Sanki bağımsızlıklarında bir eksiklik olmuş gibi 

algılanıyor. Bu da zor bizim için. Çünkü sivil toplum örgütleri normalde önleme merkezlerinin 

mekanizmalarına katılmak istiyorlar Mesela ziyaretlerimizde yer almak istiyorlar 

ki bu bizim önleme mekanizmalarımız açısından iyi bir yöntem değil. Çünkü 

görev ve yetki alanlarının birbirinden tamamen ayrı tutulması gerekiyor. 

Ville FORSMAN 

Katılımcılara ve düzenleyen Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na teşekkürler. Efendim, 

bu oturumu kapatabiliriz. Şimdi kahve molası olacak diye biliyorum ama nerede? 

Dışarıda mı olacak? Tamam, dışarıda. Teşekkürler. 

118

IV.OTURUM 

KUTUPLAŞMIŞ TOPLUMSAL 

YAPILARDA ULUSAL İNSAN 

HAKLARI KURUMLARININ ROLÜ 

Moderatör: Levent KORKUT Türkiye İnsan Hakları Kurumu, Kurul Üyesi 

John COREY 

Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu, Komisyon Üyesi 

Siobhan MULLALLY 

İrlanda İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu, Komisyon Üyesi 


Filipinler İnsan Hakları Komisyonu, Alan Çalışmaları Ofis Direktörü 

119


Levent KORKUT TİHK, İnsan Hakları Kurulu Üyesi 

Evet, son oturuma başlıyoruz. Bu oturumumuzun konusu esas itibariyle çatışmalı 

toplumlarda insan hakları konuları ve bu konuların rolü. Tabii çatışma ve toplum 

deyince bunun belki bir genel çerçevesini çizmek gerekir. Çatışma deyince burada illa 

ki hani silahlı bir çatışmayı kast etmiyoruz. Genel olarak toplumda farklı segmentlerin 

oluştuğu, bunun değişik temelleri olabilir; dini, etnik, kültürel tabanda toplumun bir 

konsensüs oluşturamadığı ve bunun genel olarak hem kamu adına hem sivil toplum 

adına bir bölünmüşlük yarattığı ve gerginlik yarattığı toplumlar, çatışmalı toplumlar. 

Bu durumun tabii daha ileri boyutlarında silahlı çatışmaların da olduğunu söyleyebiliriz; 

ama çatışmalı bir toplum için illa ki silahlı bir atışma gerekmiyor. Hatta çok barış 

içinde ve demokratik bir toplum yapısı da olabilir. Örneğin Kanada ve Belçika örneklerinde 

olduğu gibi. Burada da fakat bir toplumsal uzlaşının tam olarak sağlanmadığı 

ya da farklı taleplerin oluştuğunu görmekteyiz. 

Şimdi çatışmalı toplumların sorunlarına genel olarak baktığımızda ise iki başlık içinde 

incelenebilir. Devletle toplumsal kesimler arasındaki sorunlar, bunun ilk genel başlığı 

ve bu da belki ikiye ayrılarak incelenebilir. Çatışmanın silahlı boyutlara ulaştığı 

ülkelerdeki durum, geçmişteki insan hakları ihlalleri burada bir başlık olarak karşımıza 

çıkıyor. Eğer bir dönüşüm geçirmişse toplum, toplumsal yapılar ve bir sürece 

girilmişse bu süreçten sonraki meseleler, sürece girmemişse devam eden çatışmalar 

da – ne derler – insan hakları ihlalleri ve bunlarla ilgili konular yine çatışmalı toplumlarda 

insan hakları kurumlarının rolüyle ilgili meseleler. İkinci ayağı ise sivil toplum 

içi çatışmalar. Toplumsal kesimlerin birbirleriyle olan ilişkileri. Buradan kaynaklanan 

ayrımcılık, karşılıklı şiddet kullanımı gibi meseleler. 

Tüm bu konularda tecrübe sahibi olan insan hakları kurumlarıyla da bugün burada 

bir aradayız. Tabii biz Kuzey İrlanda’yı ve bu örneği aslında bayağı biliyoruz. Türkiye’de 

de konuşulan bir örnek oldu. Bir geçiş döneminden sonra 1990’dan bu yana neler 

yaşandı ve burada İnsan Hakları Kurumu’nun rolü ne oldu ki? Ve ben bundan 10 

sene önce Kuzey İrlanda İnsan Hakları Kurumu’nun genel toplantısına katılmıştım, 

gayet heyecanlı konuşmalar olmuştu orada. Yine İrlanda örneği ve Filipinler örneği. 

Filipinler’de de çatışma, silahlı çatışma boyutlarında uzun süreden beri süren çatışmalar 

var. Moro grubu ki bizim açımızdan ilginç olan Moro grubunun Müslüman bir 

toplum olması. 45 yıldır aşağı yukarı süren çatışmalar ve çok sayıda bu çatışmalarda 

ölen kişiler var. Zannediyorum 100 binin üzerinde bir ölüm var bu geçmişte. Ve onlar 

da bir sürece girdiler ve geçen sene bir anlaşma imzalandı. Yine burada Müslümanlar 

dışında muhalif gurupların silahlı çatışmaları vardı. Filipinler de bu açıdan enteresan 

bir örnek olacaktır, diye düşünüyorum. 

121


Şimdi ilk sözü sıraya göre John Corey’e vermek istiyorum. Kendisi NIPSA Ticaret 

Birliği’nde üst düzey görevlerde bulunmuş ve bunun ardından 2003-2010 yılları arasında 

başkanlığını yapmıştır. Bu ticaret birliğinin ve bu birliğin kongresi içerisinde 

kongrenin idari konsey üyeliğinde bulunmuştur. Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komite 

üyesidir. Çalışma ilişkileri temsilciliği ve hakemliği üzerinde çalışmaktadır. Kuzey İrlanda 

iş ve endüstri formu hususunda ticaret birliğini temsil etmektedir. Water Charges 

Kampanyası’na karşı Koalisyon Başkanı’dır. Şu anda North Down Vatandaşları 

Tavsiye Bürosu’nun vekil heyeti başkan yardımcılığında bulunmaktadır. Geçmişte ise 

BELFATS Liman ’Komiserliği’nde, Eğitim İstihdam Ajansı’nda, Kütüphane ve Eğitim 

Heyeti Komisyonu’nda ve Kuzey İrlanda Ekonomik Konsey ve Ekonomik Araştırma 

Konseyleri’nde görevlerde bulunmuştur. Sözü hemen kendisine bırakıyorum. 

John COREY Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu Üyesi 

Teşekkür ederim. Evet, teknolojiyi çalıştıralım. Kuzey İrlanda Ulusal İnsan Hakları 

Kurumu adına Türk Kurumu’na teşekkür ediyorum, bu konferansa bizi davet ettikleri 

için. Umarım benim buradaki konuşmam bu oturumun temasına olumlu katkıda bulunacaktır. 

Diğer arkadaşlarım gibi ben de Türkiye Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nu 

kutlamak istiyorum bu güzel organizasyonlarından dolayı. Ve bizim Kurumumuz 16 

yıldan beri devam ediyor. Biz böyle bir konferansı düzenlersek bundan çok gurur duyarız. 

Çok gurur duyardık hakikaten. Biz, bir konferansa geldiğimizde bu konferansın 

organizasyonu sırasında neler yapıldı, ne kadar uzun süreden beri hazırlık yapıldı, 

bunu bilmeyiz tabii ki doğrudan konferansa geliriz. O yüzden organizatörleri alkışlayarak 

teşekkürümüzü belirtelim. Bunu ve alkışı yaptırdım. Çünkü belki bir daha kimse 

alkışlamayacak beni. Şimdi bana verilen sürede adım adım gitmek istiyorum önce. 

Önce bir açıklama yapmak istiyorum. Kuzey İrlanda bölünmüş bir toplum ve ayrıca 

barış süreci içinde Ulusal İnsan Hakları Kurumu kuruldu ve çalışmaya başladı ve Paris 

Prensipleri tabii ki bu kurumların nasıl çalışacağını tanımladı. Ayrıca Kuzey İrlanda 

Kurumu’nun karşısındaki zorluklar neler? Ne gibi dersler öğrendik? Ayrıca bu Ulusal 

İnsan Hakları Kurumu’nu bir toplumun içine iyice yerleştirmek için ne gibi deneyimler 

yaşadık ve ileriye doğru neler yapabiliriz, konularına değineceğim. Bu Kurum’un 

giderek hep büyümesini sağlamak için neler yapabiliriz? 

Şimdi bu slaytta ben size bazı bilgiler veriyorum. Kuzey İrlanda toplumundaki bölünmeyi, 

bölünmüş durumu görmenizi istiyorum. Son yapılan 2011 yılındaki sayımın 

sonuçlarını iki sınıf landırma üzerine anlatıyorum. Burada dini inanç ve ulusal kimlik 

açısından, toplumu açıklayabiliriz. İnsanlar kendilerini nasıl tanımlamışlar? Bu bilgi 

tamamen ona dayalı. İnsanların %48’i kendilerini Protestan olarak tanımlıyor, %45’i 

Katolik olarak tanımlıyor. Dolayısıyla nüfusun %93’ü kendilerini bir veya diğer dini gu- 

122


ruba bağlı olarak tanımlıyor. Hepsi Hristiyan’dır diyebilirsiniz. Bu bir bölünme. Toplum 

bölünmesi değildir diye düşünebilirsiniz; ama bildiğimiz gibi pek çok toplumda bir iç 

bölünme olarak görülse bile onlar için çok hassas olabilir ve bir dış bölünmeye götürebilir 

insanları. Ama bu dini bölünmenin ötesinde bir de ulusal kimlik durumu var. Burada 

daha fazla çeşit göreceksiniz. Bakın, insanların %40’ı kendilerini Britanyalı olarak 

tanımlıyorlar, %25’i sadece İrlandalı olarak tanımlıyorlar, %21’i ise sadece Kuzey İrlandalı 

olarak tanımlıyorlar, %6’sı kendisini hem Britanyalı hem de Kuzey İrlandalı olarak 

tanımlıyorlar ve burada diğer kategorilerde de %1’in altında bir tanımlama görüyoruz. 

Burada anlaşılması gereken şey şu: Ulusal kimlik ile dini kimlik arasında büyük bir 

korelasyon var. Kendilerini sadece Britanyalı olarak tanımlayan nüfusun %40’ı Protestan 

grupta. ‘Sadece İrlandalıyım’diyenler ise Katolik olanlar ve %21 ve %6’da Protestan 

ve Katolikler karma olarak bulunabilirler. Kuzey İrlanda, bir tek Kuzey İrlanda’da 

olan bir şey değil. Her ülkede siyasi ya da dini bölünmeler olabilir; ama insanlar birbirlerinin 

insan haklarına saygı göstererek mutlu mesut yaşarlar. Saygı içinde yaşarlar. 

Bir de tabii ki çok yoğun çatışmaların olduğunu bir tarafa bırakırsak Kuzey İrlanda’daki 

nüfusun büyük bir kısmı – 8 milyon kişi – huzur ve barış içinde yaşıyorlar ve ben 

sendikacılıktan gelen bir kişiyim. Sendikalarda çalıştım. Dolayısıyla biz iş yerinde dini 

kimlik ve ulusal kimlikleri de koruduk. Biz işçileri daima bir arada tutmaya, birleştirmeye 

çalıştık ve kendi çıkarları açısından çalışanları, işçileri bir arada tutmaya çalıştık, 

sendikacılık çalışmamızda. 

Burada tabii ki pek çok insan yıllar içinde hayatlarını kaybetti. Yaralanmalar oldu. 

Tarihi, siyasi, ekonomik sosyal konulardan dolayı çatışmalar 30 yıl boyunca sürdü. 

30 yıl sürdü. 1968’den 1998’e kadar devam etti. 1998’de barış için insanlar oy verdiler. 

Barış anlaşmasına GFA diyoruz. Buradaki tabii ki dini yönü de vardı; ama bu 

Good Friday dediğimiz Kutsal Cuma gününde taraf lar anlaşmaya ulaştılar. O nedenle 

GFA Good Friday Agreement’ın baş harf lerinden oluşuyor. Birleşik Krallık Hükümeti 

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni uygulayacağına söz verdi ve hem bir Birleşik Krallık’ın 

tümünde insan hakları sözleşmesi geçerli olacaktı hem de Kuzey İrlanda Haklar 

Yasası çıkarıldı ve insan hakları komisyonları Kuzey ve Güneyde çalışmaya başladı 

ve bir de bu iki komisyon ortak olarak belli konularda birlikte çalışmaya karar verdiler. 

Bir tanesi de bunlardan Kuzey ve Güneyde yaşayan herkesle ilgili Temel Haklar 

Şartı’nı imzaladılar ve bu konuda Kuzey ve Güneyin bir arada çalışacağına, birlikte 

çalışacağına karar verdiler. Evet, tarihi geçmiş bu. 

Bu slaytta ben Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nu nasıl kurduk, onu anlatıyorum. Kuzey 

İrlanda Komisyonu’nu oluşturduk; ama bunlar zaten bildiğiniz şeyler. Bunlarla vakit 

kaybetmeyeceğim. Burada bunlar biliyorsunuz devlet organları. Fonların, bütçenin 

devletten gelmesi gerekir; ama ulusal insan hakları koruma sisteminin temel taşlarıdır 

123


bu kurumlar ve uluslararası insan hakları normlarına tamamen uyarak çalışırlar ve 

devlet de bu kurumu devletin bir parçası olarak görür. Evet, Anayasal olarak kanunlarla 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu kuruldu. Burada tek bir isim ya da tek bir modelimiz 

yok. Coğrafi modeli uyguluyoruz. Birleşik Krallık, Birleşmiş Milletler Sözleşmelerine 

imza koyan taraftır; ama Birleşik Krallık’ta üç ayrı Ulusal İnsan Hakları Kurumu 

vardır, Bileşik Krallık’ta bölgeyle ilgili ayrı üç ayrı kurum vardır. 

Good Friday Agreement (İyi Cuma Anlaşması) bağlamında Kuzey İrlanda 1998’de bir 

yasa çıkardı ve bu bağlamda Komisyonumuz kuruldu. 1999 yılında İnsan Hakları Komisyonu 

kuruldu. Daha sonra mevzuatla, yasalarla komisyon genişletildi ve Kuzey İrlanda 

Hükümeti Adalet ve Güvenlik Yasası bağlamında kurum çalışmalarına başladı ve böylece 

hukuki temel de hazırlanmış oldu. Burada herhangi bir soruşturmada soruşturmaya katılabiliyor 

kurum ve gözaltı ve tutukluların bulunduğu yerlere girebiliyor. Denetim için bu 

kurum buralara girebiliyor. Ayrıca şunu da açıklamalıyım, Kuzey İrlanda İnsan Hakları 

Kurumu ya da Komisyonu sadece Kuzey İrlanda Hükümetine karşı sorumlu değil, Birleşik 

Krallık’taki insan hakları alanında bütün Birleşik Krallık’ı kapsayan bir amaca sahip. Dolayısıyla 

bizim Kuzey İrlanda ofisimiz ve Devlet Bakanlığı’yla Birleşik Krallık’ın ana İnsan 

Hakları Kurumu’na bağlıyız. Bunu değiştirmeyi isteyenler de var, o başka. 

Şimdi yine yaptığımız çalışmalara ve Paris Prensipleri’ne uygun yaptığımız çalışmalara 

değinmek isterim. Burada – bunları yine çok iyi biliyorsunuz – bizim sorumluluğumuz 

nedir? İnsan haklarını korumak ve insan haklarının daha da yayılmasını sağlamak. Ben 

– dediğim gibi – sendikacılıktan geliyorum. Her sendikacının bütün dünyadaki görevlerinden 

bir tanesi üyelerinin çıkarlarını korumak ve geliştirmektir. Dolayısıyla bu iki görev, 

koruma ve geliştirme, bizim çok iyi bildiğimiz konular. İnsan hakları konusunda korumayı 

ve yayılmayı nasıl yapabilirsiniz? Burada koruma aktiviteleri, etkinlikleri dediğimizde ne 

yapabiliriz? Yine burada bildiğiniz noktalar bunlar. Soruşturmalarla araştırma yaparsınız 

ve ihtilaf ları çözmeye çalışırsınız. Kişilerin bireysel şikâyetlerine cevap verirsiniz. Ayrıca, 

genel soruşturma ve ziyaretler yaparsınız. İzleme çalışmaları yaparsınız. 

Burada alternatif sorunların çözülmesi konusunda biz çalışmıyoruz. Burada eşitlik komisyonunun 

görevi bu; ama bu konulara mümkün olan yerlerde gayri resmi olarak dahil 

oluruz. Bazen yaşlı insanların bakım evlerindeki insan hakları konusunda bir soruşturma 

yapabiliriz ve bazı suçlarda araştırma yapabiliriz. İki hafta önce bir soruşturma yaptık. 

Kuzey İrlanda’daki sağlık bakımının acil servislerinde bir soruşturma, inceleme yaptık. 

Burada ulusal bir araştırma ve soruşturmaydı bu ve halktan direkt olarak kanıtları toplamaya 

çalıştık. Bizim için ilginç bir deneyim oldu. Her insan hakları kurumu vakit ayırarak 

bu konularda çalışma yapmalı tabii ki. Bir de yıllık bir rapor, bir bildiri sunuyoruz. 

Şimdi, tabii ki sorumluluğuz açısından yıllık bir rapor hazırlıyoruz, o başka; ama bir de 

yıllık açıklama beyan veriyoruz. Yıllık beyanda, devlet, hükümet insan hakları konusunda 

124


neler yapıyor, nasıl çalışıyor, bunları açıklıyoruz. Promosyon, insan haklarının yayılması 

konusunda neler yapıyoruz? Halkın eğitilmesi, çeşitli kampanyalar, eğitim-öğrenim, yayınlar, 

okullar için müfredat hazırlanması, basınla iletişim… Tabii ki, bütün bu aktiviteler, 

etkinlikler elimizdeki kaynaklara bağlı; ama şunu da unutmamak gerekir, korunma 

etkinlikleri sırasında da insan hakları konusunda bilgi artışı oluyor. Bu tabii olumsuz da 

olabilir. Mesela pazartesi sabahı Komisyon Lahey’deki bir mahkemede Kuzey İrlanda’daki 

bir kürtaj konusuyla ilgili bir davaya katılacak. Medyada bu çok yayın yapılmış ve ilgi 

çekmiş bir konuydu. Dediğim gibi buradaki halkın görüşü olumlu ya da olumsuz olabilir. 

Devletle ilişkilerimiz nasıl? Karşılıklı çapraz etkinliklerimiz var. Kuzey İrlanda’daki 

yasa koyucu ve yöneticilere politika konusunda öneriler getirebiliyoruz. Ve Bakanlıklarla 

ve yetkili Bakanlarla insan haklarıyla ilgili çalışmalarında istişari görüşmeler 

yapabiliyoruz. Hem de Kuzey İrlanda’daki hükümetle çalışıyoruz; ama aynı zamanda 

Birleşik Krallık’taki Hükümetle de Kuzey İrlanda’yı ilgilendiren konularda istişari çalışmalar 

yapıyoruz. Yine dün de buna atıfta bulunuldu. Karşılıklı ortak çalışmalarımız 

var. Sivil toplumla ortak çalışıyoruz, mümkün olduğu kadar. Sivil toplumla işbirliği 

yapmak çok önemli. Sivil toplumla insan hakları, STK’larla, sendikalarla ve işverenlerle 

çalışıyoruz iş dünyası ve insan hakları konusunda ortak çalışmalar yapıyoruz. 

Ayrıca daha geniş bağlamda insan hakları konularına katılmak çok önemli. Kuzey 

İrlanda’da biz Birleşik Krallık ve İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’yla ortak çalışmalar 

yapıyoruz. Bunun yanı sıra diğer bölgesel kurumlarla da çalışıyoruz. Mesela Karayip 

Bölgesi’yle Amerika, Kuzey ve Güney Amerika bölgelerinin kurumlarıyla da çalışıyoruz 

ve uluslararası ortaklıklarımız var. ICC ile ortağız ICC’yle ve onlarla çalışıyoruz. 

Evet, vaktime de sadık kalmak istiyorum. 

Evet, tabii ki deneylerimizden, deneyimlerimizden neler öğrendik? Bu tabii ki barışta çatışma 

dışındaki durumunuz; ama Kuzey İrlanda daha önce söylediğim gibi bir komisyon 

kurdu ve İçişleri Bakanlığı’yla birlikte komiserler vasıtasıyla çalıştı. Dışişleri Bakanlığı ana 

komiseri tayin eder ve ortak çalışmalar öngörür. Şimdi bir komisyonu düzenlemek için 

etkin bir ofise ihtiyaç var. Bir ordu midesiyle hareket eder yani bir kaynağa ihtiyacı var. 

İnsan hakları kurumları da eğer güçlü bir ofisi varsa etkili olur, etkili çalışabilir. Bütün 

bunlara ilaveten mevzuat da bize bazı olanaklar tanıyor. Komiserler Kuzey İrlanda’da toplumu 

temsil eden kişiler. Toplumda bir bölünme varsa o zaman seçilen komiserler de bu 

bölünmüşlüğü, bu çoğulculuğu temsil etmelidirler. 16 yıldan beri Kurumumuz devam 

ediyor. 3 farklı grupta komiserler bugüne kadar çalıştılar. Kuzey İrlanda İnsan Hakları 

Kurumu’nda üçlü sistem oldu ve hiçbir kişi – üçer yıldan ya da dörder yıldan – iki dönem 

görev yapamıyor ve üç tane farklı komiser, farklı grupları temsil ederek birlikte çalışıyorlar 

ve toplumun çıkarlarını yansıtıyorlar. Bu tabii yönetimi zor bir durum. Ben bunu bir 

komiser olarak söylemiyorum; ama buradaki yöneticiler, personel, bu türlü bir sistemde 

çalışmanın zor olduğunu görüyorlar. Neden? Farklı yaklaşımlar oluyor, farklı komiserler 

125


farklı yaklaşımlar içinde olabiliyor, ama önemli olan burada komiserler ve personelin birlikte 

yakın bir işbirliği içinde çalışması ki böylece zorluklar aşılabilir. 

Yine önemli bir şey de fonlar. Fonların doğru toplanması gerekir. Komisyon daha 

önce bir keyfi bütçeyle işe başlamıştı. Planlı bir bütçesi yoktu, ilk zorluk buydu. Şimdi 

sözlerimin sonunda bir insan hakları kurumunun topluma yerleşebilmesi için fonlar 

çok önemli. Fon halen bir sorun. Avrupa’da giderek artan bir sorun bu. Çünkü Avrupa’daki 

hükümetlerin pek çoğu kemerleri sıkma politikası uyguluyorlar. Bizim için 

de zor bu durum. Aynı zamanda komisyonumuz, İnsan Hakları Komisyonu insanlar 

için, halk için bir fark yaratmak üzere çalışıyor. Tabii ki bir hastanelerin acil durumlarını, 

acil birimlerini inceleme kararı işte halk için bir fark yaratmak üzere atılmış bir 

adımdı. Çünkü insanlar hastanelerin acil bölümlerine başvuruyorlar, insanlar burayı 

kullanıyor. Dolayısıyla insanlar için daha iyi bir yer haline getirmeye çalıştık onları. 

Tabii ki statümüzden gelen bir yetkimiz var; ama bir de insan hakları kurumu olduğumuz 

için statümüz var. Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu statüsü bizler için 

çok önemli. Çünkü bu, bizim inandırıcılığımızı, itibarımızı attırdı. Birleşik Krallık 

Hükümeti ve Kuzey İrlanda Hükümeti artık Komisyon’un bir kurum olarak bağımsız 

olduğunu gayet iyi biliyor, bağımsız hareket etiğini gayet iyi biliyor ve böylece hakikaten 

bu statüyü elde ettikten sonra yetkimiz de arttı. Böylece insan hakları kurumu 

bu statüyü elde etmek için çok çalıştı. 

Bölünmüş bir toplumda çalışıyoruz. Yaptığımız her şey insan hakları standardına göre 

denetleniyor, ölçülüyor, biçiliyor. İnsan hakları, uluslararası insan hakları standartları 

diye söylüyoruz ya biz, onu uygulamaya çalışıyoruz. Önemli olan da bu. Tartışmada 

bu konulara tekrar gelebiliriz. Stratejik bir plan yapmak çok önemli. Zaten paydaşların 

pek çoğu bunu yapıyor. Toplumu da olayın içine katmak çok önemli. Ziyaretler 

bizim için çok önemli. İnsanların ne söylediği çok önemli. Bazen hoşumuza gitmese 

bile insanların söylediklerini dinlememiz gerekir. Dolayısıyla ofisimizden çıkarak gidip, 

insanları ziyaret edip, onlarla konuşmak gerekir ve kamu kurumları ile işbirliği 

içindeyiz. Biz, onları atlatmaya çalışmıyoruz. İnsan hakları açısından işbirliği yapmamız 

en iyi uygulama oluyor ve yılık yaptığımız beyanlarda da işte diğer kamu kurumlarının 

bizimle nasıl işbirliği yaptığını açıklıyoruz. Tabii ki çalışmalarımızda bir insan 

hakları kurumu olarak uzun vadede hedef lerimiz olması gerekir. Gerekli olan yerde 

kısa sürede tepki de verebilmeliyiz ve ekip olarak çalışmalıyız. Personel ve komiser 

birlikte çalışıyor, birlikte çalışması çok önemli; ama tabii ki komiserlerin hedef leri ve 

amaçları ve istekleri arasında bazı ihtilaf lar olabilir. 

Burada bir tarafta da tabii bütün kurumu yönetmeye çalışan baş komiser var. Bazen buradaki 

görevliler arasında gerilimler olabilir; ama birbirimizi tamamlayarak çalışmamız gerekir. 

Bir tamamlama fonksiyonumuz var, burada. Evet, ortak olarak ilgili taraf larla ortak 

olarak çalışmak çok önemli ve hiçbir zaman sabit kalamayız. Sürekli olarak gelişmeye 

126


çalışmalıyız. Kuzey İrlanda Komisyonu, Yeni Zelanda’nın bir önceki komiseri Rose Liland 

ve Johan’la birlikte çalıştılar ve üst düzey yöneticilerin eğitilerek, insan hakları kurumu 

açısından faydalı bilgiye sahip olması için eğitimler verdiler ve bütün bunları artık evet, sizinle 

paylaşabiliyoruz ve web siteleriyle “Web On Air” denilen şeylerle yani web üzerinden 

yapılacak seminerlerle birbirimizin deneyimlerini paylaşmamız mümkün. 

Sayın Başkan, teşekkür ederim. Özel bir ifadeyle sözlerime son vermek istiyorum. 

Ben şahsen ulusal insan hakları kurumlarının görevlerinin Paris Prensiplerine sadık 

kalarak görev yapmak olduğu düşünüyorum ve korkusuz bir şekilde çalışmamız gerektiğini 

düşünüyorum. İnsan hakları istismarı da olsa kızmadan ve korkmadan karşımızdakileri 

kızdıracağımızdan korkmadan çalışmamız gerekir. Bir toplumu kurmak 

için her insanın insan haklarına saygı göstermek gerekir. Teşekkür ederim. 

Levent KORKUT 

Çok teşekkürler John; ama sorular kısmında benim de sorularım olacak. Şimdiki konuşmacımız, 

Siobhan Mullally. Kendisi Cork Üniversitesi’nde hukuk profesörü ve ayrıca 

Lahey’de Daimi Hakem Divanı’nda İnsan Ticaretiyle Mücadele Uzmanlar Grubu’nun, 

Avrupa Üniversitesi Enstitüsü Yüksek Konseyi’nde ise kişilerin serbest dolaşımlı uzmanlarının 

Avrupa Birliği alanında İrlanda Hükümeti uzmanı olarak yer almakta. İrlanda 

Hükümeti’nin Göç ve Koruma Hukuku, Avrupa Birliği Öneri Heyeti temsilcisidir. Daha 

önce Mullally, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı kanun uzmanı olarak görev almış 

ve İrlanda Mülteci Konseyi Heyeti’ni yönetmiştir. Mullally’in cinsiyet eşitliği, Göç ve 

Koruma Hukuku, göçmen hakları, insan ticareti ve angarya ile ilgili çok sayıda yayını 

bulunmaktadır. Colin Enstitüsü’nden İnsan Hakları Hukuku öğretim sertifikası, College 

Cork Üniversitesi’nden Medeni Hukuk diploması almıştır. Yüksek lisansını Londra 

Ekonomi Okulu’nda yapan Mullally, Avrupa Üniversitesi Enstitüsü’nde de doktorasını 

tamamlamıştır. Böylece cv’sini de kısaca özetlemiş olduk. 

Siobhan MULLALY İrlanda İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu Üyesi 

Evet, herkese iyi öğleden sonralar ve cumartesi sabahı bizimle olduğunuz için çok 

teşekkür ediyorum ve diğerlerinin söylediklerini ben de tekrarlayacağım. ’Türkiye İnsan 

Hakları Kurumu’na çok teşekkür ederim. Kendileri hem bizim buradaki kalışımızı 

hem de yolculuğumuzu düzenlediler ve çok büyük bir konukseverlik gösterdiler. Ben 

hızlıca sizlere İrlanda İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu’ndan bahsedeceğim. Çünkü 

Kuzey ile Güney Komisyonları’nın, İrlanda Komisyonları’nın işbirliğini burada göreceksiniz. 

Tabii çok önemli bir geçiş dönemindeyiz. 

İrlanda İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu 1 Kasım 2014 tarihinden itibaren çalışmalarına 

başladı. Bizler daha önceki iki kurumun devamıyız. Yani İrlanda İnsan Hakları 

127


Komisyonu ve Eşitlik Komisyonu. İnsan Hakları Komisyonu, çok önemli bir kurumdu. 

Hem meşruiyetimiz ve yetkilerimiz açısından çok önemliydi ve biz şimdi akreditasyon 

sürecine hazırlanıyoruz yeni bir kurum olarak ve bunun için de bir yeniden 

gözden geçirme süreci bizim için geçerli olacak. Ve umuyoruz ki buradan başarıyla 

çıkar ve statümüzü elde ederiz. 

Şimdi İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’nun orijinine baktığımızda, Kuzey İrlanda 

Komisyonu’nda olduğu gibi Good Friday Anlaşması’yla bu başladı, 1998’de. Kuzey 

İrlanda’ya gelmiş olanlarınız bilirler. Tabii ki her türlü barış ve ilgili iç çalışmalarla 

ilgili resimler var, duvar resimleri var ve burada İrlanda’da eşit yetkili ve görevli iki 

tane kurumumuz var. Bu çok önemli. Çünkü, bazen her iki komisyon tarafından diğer 

komisyonun yeterince desteklenmediği, fonlanmadığı konusunda endişeler vardı. 

Hep bunlara dikkat çekiyorduk, biz. Yani hem kuzeydeki komisyonu hem de kendi 

komisyonumuzu desteklemeye çalışıyorduk. Eşit görev ve yetkiye sahip olmamız çok 

önemli. Şimdi burada 2000 yılında alınan bir yasayla bizim statüter yetkilerimiz belirlendi 

ve yasa ve uygulamalarında yetkilendirilmiş bulunuyoruz. Bu sadece bir mevzuat 

ve politika değil; aynı zamanda devletin uygulamalarının yetkinliği tartışılıyor. 

Good Friday Anlaşması gerçekten de önemliydi. Çünkü burada herhangi bir eşitlik uygulamaya 

çalışıldı, insan hakları alt yapısı çerçevesinde. Haklar, güvenceler ve eşitlik fırsatlarıyla 

ilgili burada ayrıntılı muhtelif hükümler var. Tabii ki, insan hakları ve eşitliğini 

iç hukuka dahil etmeye çalıştık. Her iki yargı yetkisi alanındadır. Haklar ve eşitlikler her 

iki kesimde de sağlanmalı; ama belli bir dönem olan şuydu: Bizler – İrlanda Cumhuriyeti’nde 

olanlar yani – hakların ve eşitliğin eşitliği konusunda geride kalmıştık ve zaman 

zaman da görevlerimizi yerine getiremiyorduk. Good Friday Anlaşması’nın uygulanması 

bir referandum şeklinde oldu. Her iki yargı alanında da yani iki bölümde de kuzey ve 

güneyde de bir referandum yapıldı ve tabii ki barış anlaşması vardı. Kuzey İrlanda’daki 

referandum %71’le evet sonucu ve Cumhuriyet’te ise %90 ile onaylandı. Yani bu 

referandumun desteği önemli. Tabii, bunun sonucunda İrlanda Cumhuriyeti’nde bir 

Anayasa değişikliğine gidildi. Kuzey İrlanda’da toplumun toprak talepleri, 1937 Anayasası’nda 

yer alan unsurlar, yeni ikinci ve üçüncü maddeyle değiştirildi ve Kuzey İrlanda 

statüsünde yapılacak herhangi bir değişim, “Kuzey İrlanda halkının kendi kararıyla olacaktır.” 

denildi. Yani burada bir toprak talebinde bulunma hakkı Kuzey İrlanda’ya da 

verildi. Şimdi göz ardı edilen bir husus da şu. İrlanda Anayasası’na yeni hükümler ilave 

edildi ve İrlanda Adası üzerinde kimlik ve geleneklerin çeşitliliğinin dikkate alınması 

öngörüldü. İrlanda çoğu zaman Katolik bir ülke olarak bilinir. 1937 Anayasamıza baktığımızda; 

o zaman bu Anayasa Katolik Kilisesi’ne özel bir statü vermişti; ama aslında 

bizim İngiltere gibi yerleşik bir kilisemiz yok. Biz bir teolojik ülke değiliz. 1937 Anayasası’nda 

pek çok diğer kiliselerin de tanındığı vurgulanmıştı. Bunların arasında Judaism 

de öngörülmüştü, yani, Yahudi dini de tanınmıştı ki; 1937 Avrupa’sında bu pek de 

128


kolay bir şey olmadı. Bu değişiklikler referandumla yapıldı ve çeşitliliğin Ada’da kabul 

edilmesi gerektiğine inanıldığı için; bu Anayasa hükmüne şimdi yine önem atfediliyor. 

Good Friday Anlaşması’nın bir diğer bölünmesi de ortak bir komite kurulması; yani 

her iki komisyonun anlaşmayla bir nevi geçerlilik kazanması. Dubin’de olsun, Belfast’ta 

olsun kurumlar birbirine destek verilmesi konusunda kendi başlarına çalışma yaptılar. 

İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’nda da bu böyle. Tabii ki, bağımsızlık ve bütçe kısıtlamaları 

sorun olarak mevcuttur. Ancak Good Friday Anlaşması’ndan sonra İrlanda’da 

da bir şart oluşturulabiliyordu; ancak bunu gerçekleştirecek siyasi irade yoktu. Tematik 

konularda çalışıyoruz. Mesela polis hizmetlerinin her iki yargı alanında da yani hem 

güneyde hem kuzeyde yeniden düzenlenmesi. Şimdi, kemer sıkma politikalarıyla ilgili 

önlemlere ilişkin görüş bildiriyoruz ve bir de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 

iç hukuktaki yeriyle ilgili bir çalışma yapıyoruz. Şimdi, İrlanda Cumhuriyeti’nde bir 

dizi Ombudsman Kurumu var. Ulusal İnsan Hakları Kurumu, İrlanda İnsan Hakları ve 

Eşitlik Komisyonu; ama bir Barış Ombudsmanı da var ve 2007 tarihinde kurulmuştu. 

Daha ziyade İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’nun çabalarıyla oldu bu. Tabii ki, Kuzey 

Komisyonu tarafından da desteklendi bu. Aslında, Good Friday Anlaşması’ndan sonraki 

gelişmeler de bunu gerektiriyordu. Yani, burada İnsan Hakları Komiserliği’yle bir benzerlik, 

bir paralellik oluşturuldu. Örnek verecek olursak: CISOK. Bu, bir Ombudsman 

Kurulu. Burada her türlü yönetimler, yönetim yetkileri, denetim yetkileri incelendi. 

Bu konuda bir dizi reform kabul edildi. Yani bu, devam etmekte olan bir süreç. Aynı 

zamanda çocuklar için bir Ombudsmanımız var, bir de genel Ombudsmanımız var. 

Bunların hepsi paralel olarak birbiriyle çalışıyorlar, İrlanda İnsan Hakları Komisyonu ile 

paralel olarak çalışıyorlar. Ayrı bir Cezaevi Denetim Kurumu var. İrlanda OPCAT’e taraf 

olan bir ülke değil. Bu tabii, bizim açımızdan da bir endişe kaynağı. Onun için ulusal 

bir mekanizma oluşturduk. İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonumuz, aslında mahkûm 

hakları konusunda çok endişeye sahiptir. Good Friday Anlaşması’ndan sonra tutukluların 

erken salıverilmesi, özellikle de Good Friday sonrasındaki siyasi uzlaşma ortamı 

çerçevesinde bu oldu; ama komisyonumuz tutuklu ve hükümlü hakları üzerinde çalışmaya 

devam etti; ama çok popüler bir şey değil. Mesela, bizim özellikle desteklediğimiz 

mahkûmlardan bir tanesi hakkında medya raporlarına baktığımızda, çok da iyi bir 

görüntü görmüyoruz. Kendisi tecritteydi. Bizim komisyonumuzun açıklaması oldu ve 

burada tecrit uygulanması, bunun halen uygulanıyor olması ve fevkalade uzun bir süre 

devam etmesinin eleştirileri getirildi tarafımızdan. Tabii ki, bir dizi güçlükle karşılaştık. 

Daha önce de dediğim gibi zaman zaman biz Good Friday Anlaşması çerçevesinde hızlı 

davranamadık. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni iç hukuka ancak 2003 tarihinde 

yansıtabildik, dâhil edebildik ve ondan sonra 2008’de finansal kriz bizi vurdu ve İnsan 

Hakları Komisyonu ve Eşitlik Kurumu çok etkilendi bundan. 2008 yılında %43’lük 

bütçe kesintisi oldu bizde, İnsan Hakları Komisyonu’nda ise %32’lik bir kesinti oldu 

bütçemizde. Tabii, bu ekonomik kriz döneminde alınan önlemlerde tabii ki kamu ku- 

129


rumlarında da %7 – %8’e varan bütçe kısıtlamaları oldu. Ancak, biz bu kısıtlamaların 

orantısız yapıldığını ileri sürdük kurum olarak, eleştirel yaklaştık ve Birleşmiş Milletler 

sözleşme kurumları tarafından da bu eleştiriler desteklendi. 

2010 yılında bir hükümet kararıyla Ulusal İnsan Hakları Komisyonu’yla Eşitlik Kurumu’nu 

birleştirme kararı alındı. Sivil toplum kurumlarından da insan hakları alt yapısını 

rasyonelleştirme öngörülüyordu. Tabii, bunun ötesine geçilecek süreç içerisinde; ama 

farklı zaman dilimlerinde farklı zorluklarla karşılaşıyoruz. Bu bütçe kısıtlamaları Eşitlik 

Kurumu’nun direktörünün istifası ile sonuçlandı. Burada İnsan Hakları Komisyonu hedef 

alındı. İnsan Hakları Komisyonu çok ön plandaydı. Hükümeti çok açık bir şekilde 

eleştirebiliyorduk. Mesela; Shannon Havaalanı’ndan İngiliz Havayollarına inme ve yakıt 

yenileme hakkının verilmesi bu şekilde. Bu uygulamanın doğru olmadığı vurgulandı 

ve bundan sonra bütçe kısıtlamaları geldi. Şimdi olduğumuz süreç yeni bir komisyon 

şeklinde. İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu, 2014 yılında kabul edilmiş ayrı bir yasamız 

var. 15 komiser atandı ve bunların içinde bir tanesi tam zamanlı çalışıyor. Başkanın 

bir odası var. Başkan dediğimizde İrlanda Başkanı politika üstü olarak kabul edilir ve 

burada bizim sürecimiz açık bir süreç. Bağımsız uzmanlardan oluşan bir kurumuz biz. 

Bundan önceki komisyonlarda evet, belli bir hükümet tarafından ve Adalet Bakanlığı 

tarafından üyelerin atanması uygulaması vardı. Onun için biz yürütmeye çok yakın olduğumuzu 

hissettik. Dolayısıyla bağımsız bir seçim süreciyle Cumhurbaşkanı’na daha 

yakın hale gelmeye çalıştık onun konumuna. Şimdi, oluşuma bakıyoruz. Komisyon genel 

olarak İrlanda toplumunun doğasını yansıtıyor. Yasada da bu vurgulanıyor zaten. 

Komiserler, insan hakları ve eşitlik konularında uzman olmalılar, deneyimli olmalılar. 

Tabii, dokuz alanın dezavantajı olabiliyor. Mesela burada gördüğünüz gibi alanlar bunlar. 

Hem Ulusal Eşitlik Kurumu hem de İnsan Hakları Kurumu’nda şeffaf lık ve hesap 

verebilme çok önemli ve biz parlamentoya karşı hesap verme yükümlülüğündeyiz. Bir 

önceki komisyon ise bir hükümet kurumuna bu geri bildirimde bulunma yükümlüğüne 

sahipti. Bir Bakanlığa bağlıydı bu. İşte bu değişti. İşlevlerimize gelince bunlar da 

diğer ulusal insan hakları kurumlarınınkine benziyor. Bizim spesifik bir insan hakları, 

eşitlik ve kültürler arası anlayışa saygı gösterme gibi bir ilave yükümlülüğümüz de var 

ve kültürler arası ilişkilerde iyi uygulamaları ön plana çıkarmamız gerekiyor. Mevzuat 

ve politikaları gözden geçirdik. Bunları kendi inisiyatifimizde hükümetin de davetiyle 

sağladık. Çok önemli hukuki yetkilerimiz var. Mesela dostane çözüme karar verebilme, 

gidebilme imkânı var. İnceleme fonksiyonumuz çok fazla kullanılmıyordu daha önceki 

komisyonda. Zihinsel engelli kişilere ilişkin, günlük bakım merkezleriyle ilgili bir 

yetkimiz yoktu bugüne kadar. Şimdi bu yetkileri farklılaştırmaya çalışıyoruz ve şimdi 

kurumlarda yatarak kalan engellilerin durumlarını da inceleme yetkisini almaya çalışıyoruz. 

Aynı zamanda değişimi tetikleyebiliyoruz biz. Dikkatinizi burada yeni bir hükme 

çekmek istiyorum. Bu da göçmenlerin ve diğer azınlıkların entegrasyonunun teşvik 

edilmesi ve burada eşitlik ve özelikle de toplumsal cinsiyet eşitliğinin desteklenmesi. Bu, 

130


eskiden olmayan bir hükümdü. Bir de yeni statüden kaynaklanan görevimiz var. Bu da 

tabii bütün kamu kurumlarına ait bir görev. Eşitlik ve insan haklarının teşvik edilmesi. 

Bu kamu görevi aslında Kuzey İrlanda’da 1998’de başlatıldı ve Birleşik Krallıkta da 

2000’den sonra uygulamaya başlandı ve bizim Cumhuriyetimizdeki haklar ve eşitlikler 

aşaması çerçevesinde de 2013 yılında biz aynı kanun hükmünü kabul ettik. Yani biz de 

bugün eşitlik ve insan haklarını teşvik etme yükümlülüğüne sahibiz. Bireysel şikâyetleri 

alabiliriz ve bugün bütün kamu kuruluşlarının bu pozitif görevi var. Biz bunu kolaylaştırmak 

ve izlemek görevine sahibiz. 

Hukuki rolümüze gelince biz pek çok önemli müdahalelerde bulunduk, arabulucu 

olarak. Bunu da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nezdinde yaptık. Özellikle de bir 

çocuğun cinsel istismarı konusunda bir davaya katıldık. Bu iki okulda oldu. Polis 

nezarethanesinde ölüm davası, bu özel ceza mahkemesinin kararıyla ilgili bunlar acil 

durum yasaları olarak biliniyordu İrlanda’da. Burada sessiz kalma hakkı ve delilleri 

talep etme hakkı ele alındı ve yine Avrupa İnsan Hakları Ağı’na da katıldık ve ortak bir 

şekilde Litvanya Davasında ortak bir başvuruda bulunduk Mahkeme’ye. İnsan hakları 

tanımlarına geliyorum. Bunlar bizim mevzuatımızda son derece spesifik unsurlar. 

Dikkatinizi bu yeni hükme çekmek istiyorum. Şöyle ki insan hakları standartları anlaşmalarda, 

anayasalarda, AB hukukunda yer alanların ötesinde bir de kişinin onuruyla 

ilgili olarak yorumlanabilecek ikincil insan hakları da ekleniyor. 

Şimdi geçiş dönemi ve toplumsal dönüşümle ilgili bir iki görüşümü paylaşacağım. 22 Mayıs 

tarihinde İrlanda bir Anayasa değişikliğini onayladı. Bu da sivil evliliklerde ve erişimde 

bir politika açıklaması yaptı. Bugün artık herkes cinsiyetinden bağımsız olarak evlenebiliyor. 

Bu da insan haklarının bir diğer boyutu. Biz, bunu yapabildik. Bu da bizim statüter 

işlevlerimiz sayesinde oldu. Çünkü orada insan haklarının çok geniş kapsamlı bir tanımı 

var. Dolayısıyla bizler haklıydık, doğruyduk ve bu taleplerde bulurken doğruyduk; fakat 

eleştiri de almadık değil; ama yine de çok önemli sayıda insan Anayasa’nın bu şekilde değiştirilmesine 

olumlu oy verdi ve bizim politika açıklamamızda herkese hitap ettik ve bu 

şekilde referanduma gidildi. Şimdi yeni bir rolümüz var: Tarihi istismarlara ilişkin sorular 

sorma hakkımız. Tabii ki, insan hakları anlaşma kurumları her şeyden önce devlet eliyle 

olmayan, özellikle de kiliseler eliyle yapılan etnik arındırma eylemleri oluştu. Bunlar için 

de etkin tazminat talep ettik. Tabii ki bu, bizim toplumumuzun geçiş döneminde olması 

açısından kolay olmadı. Özellikle de devlet ve kilise arasında gerginlikler yarattı. Bir diğer 

konu da geçmişle ilgili olarak bir çocuk davası. Bu da bir çocuğun cinsel tacizi. Bu ilkokulda 

yapılan bir şeydi. Burada devletin rolünün çocukları korumak olduğunu biz vurguladık. 

Yani, devlet dışı bir aktör veya mesela okuldaki bir öğretmen olabilir, öğretmenler 

kurulu olabilir. Burada İrlanda İnsan Hakları Komisyonu önünde kendi yargımızın üst 

düzey yetkilileri bizi eleştirdiler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne daha fazla öncelik 

veriyorlar. Birleşmiş Milletler insan hakları kurumlarıyla angajman hakikaten çok önem 

131


kazandı. ICC ile tabii çok önemli birlikteliklerimiz. İnsan Hakları Komisyonumuzu, bizim 

başvurularımızı kabul etti. Özellikle de kürtaj kanunundaki reform konusunda ve geçmişte 

yer alan insan hakları ihlalleri konusunda. 

Şimdi şöyle toparlamak istiyorum, Birleşmiş Milletler kurumlarıyla birlikte çalışma 

konusunda şu zorluklarımız var. İrlanda OPCAT’i henüz onaylamadı. Engelli hakları 

konusundaki sözleşmeyi onaylamadı ve Kadına Karşı Şiddet ve Aile İçi Şiddet konusundaki 

İstanbul Sözleşmesi’ni de onaylamadı. Bir hafta önce, Ekonomik ve Sosyal Haklar 

Komitesi’nde bir konuşma yapıldı ve burada yeniden biz devletimizin bu Birleşmiş Milletler 

insan hakları kurumlarıyla işbirliği içine girmesini talep ettik. İngiltere’nin İnsan 

Hakları Kanunu’yla ilgili ve bunun iptaliyle ilgili bazı talepleri var. Biz burada İngiltere’nin 

yükümlülüklerinin Good Friday Anlaşması çerçevesinde, Avrupa İnsan Hakları 

Sözleşmesi’yle de bağlantılı olarak halen geçerli olduğunu hatırlatmayla yetindik. 

Sözlerimi doğumunun 150. Yılı olan büyük şairimiz Wiiliam Butler Yeats’ın bir şiiri 

ile bitirmek isterim. 

“All changed, changed utterly: A terrible beauty is born!” 

Teşekkür ediyorum, beni dinlediğiniz için. 

Levent KORKUT 

Filipinler’den, önce ismini tabii söyleyeyim, Homero Matthew P. Rusiana, 1986 yılında 

hukuk fakültesinden mezun olmuş bir hukukçu. Daha önceden Komisyon’un Sekretaryası’nda 

bulunuyormuş; fakat sonradan bir alan direktörü olarak atanmış komisyonda. 

Halihazırda da ülke içinde zorla göç ettirilmiş kişilerle ilgili kontak noktası olarak görev 

yapmakta komisyonda. Ve yine aynı zamanda Komisyon direktör yardımcısı olarak, 

ana direktör yardımcısı olarak da görev yapmakta. Şimdi sözü Matthew’e bırakıyorum. 

Homero Matthew P. RUSIANA Filipinler İnsan Hakları Komisyonu 

Alan Çalışmaları Ofis Direktörü 

Evet, son konuşma benim. Ben daha yeni hazırlanıyorum. Bu konuyu son aşamada 

hazırlayabildim ancak. Ben bugün Filipinler’deki İnsan Hakları Kurumu’nun çalışmalarından 

bahsedeceğim. 

Şimdi, ilk iki slaydı geçelim, başlık onlar. 1987’de Filipin Anayasası yapıldı ve arkasından 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu 1987’de kuruldu. Bağımsız ve ulusal bir kurum 

olarak kuruldu ve bu da tabii ki Filipin halkının deneyimlerinin sonucunda ortaya 

çıkmış bir kurumdur. 1972’den beri örfi idare vardı, o sırada hükümete karşı başkaldırı 

başlamıştı, gösteriler vardı, ben o sırada lisedeydim ve Devlet Başkanı Marcos 

132


örfi idare ilan etti. 15 yaşındaki insanlar bile oylamaya katılarak Filipinler’de yeni bir 

sivil toplum istiyorlar mı istemiyorlar mı oy vermeye davet edildik. Ben sadece 15 yaşındaydım, 

ben ne bilirim sivil toplum ne istiyor ne istemiyor? Tabii ki, insan hakları 

çiğneniyordu. Güvenlik birimlerinin hareketleri kabul edilebilir gibi değildi. Polise 

saygı duyuyorduk; ama örfi idare dediğimizde; acaba bu örfi idare bağlamında polis 

halk için mi insanlar için mi çalışacaktı yoksa hükümet için mi? Özellikle marjinal 

sektörler için çok riskli bir durum vardı. Kadınlar, çocuklar, engelliler, yaşlılar ve göçe 

zorlanmış kişiler, yerli kişiler, özgürlüklerinden yoksun bırakılmış kişiler toplumun 

marjinal kesimleridir. En çok onlar etkilendi; ama o zamandan bugüne çok yıl geçti. 

Türkiye’deki İnsan Hakları Kurumu beni buraya davet ettiklerinde çok memnun oldum 

ve Türkiye’nin İnsan Hakları Kurumu’nu kutluyorum, başarılı çalışmadan dolayı. 

Özellikle dün akşam boğazdaki, boğaz üzerindeki o tekne gezisi her şeye bedeldi. 

Türkiye’ye olan uzun yolculuğuma, 24 saat süren yolculuğuma bile değdi. Teşekkür 

ederim, konukseverliğiniz için de teşekkür ederim. 

Evet, İnsan Hakları Komisyonu demek ki biz, biraz önce bahsettiğim bu marjinal insanların 

hakları üzerine çalışıyoruz. Kutuplaşmış toplum yapısından ziyade biz, bu hassas 

insanlara odaklanıyoruz. Bu insanlar savunmasız insanlar, bu insanlar kendilerinin bir 

taraf olmaları gerektiğini bile bilmiyorlar eğer öyle bir şey varsa. Çünkü, kutuplaşma dediğimiz 

ya o gruba ya bu gruba dahil olacaksınız anlamına gelir. Bu insanlar arada kalmış 

insanlardır. Bu insanlar, ikisinin arasındaki kutbun arasında kalmışlardır ki işte insan hakları 

budur. İnsan hakları seçme özgürlüğüdür. Bazı batı ülkeleri silah satıyorlar ve bunun 

sonuçlarını çekiyor insanlar. Bu insanlar dediğim gibi iki tarafın ortasında kalıp onların 

mağduru olmuş insanlar. Belki çocuk bunlar, belki kadın ve engelli insanlar bunlar. Dolayısıyla 

insan hakları kurumunda biz pek çok insanla görüşüyoruz, konuşuyoruz. Bir 

merkezi ofisimiz var, bir de bölgesel ofisimiz var. Burada bir başkanımız var bizim ofisimizde, 

dört tane de komiser var. Son 28 yıl içinde beş tane kadın başkanımız bir tane de 

erkek başkanımız oldu. Kadın komiserler, erkeklere kıyasla hep çoğunlukta oldular bizim 

Kurumumuzda. Şu an bizim komiserlerimizin Mayıs 2015 tarihinde dönemleri bitti, istifa 

ettiler ve yenileri seçilecek. Dolayısıyla onların bıraktığı işleri sürdürüyoruz şuan. 

Evet, örfi idare ilan edildiği döneme bakalım. O günden bugüne 27 yıl geçti; ama 

etkileri halen sürüyor. Çünkü örfi idare ve örfi idarenin daha sonra kaldırılması bile 

hemen olumlu bir etki yaratmadı toplumda. İnsanlar yapıyor bunları. Örfi idare sırasında 

insan haklarını ihlal eden kişiler, bugün Filipinleri yönetiyorlar. O sırada gene 

evvelde şuan onlar senatör. Halen o insanlar yönetiyorlar. Bu önemli. Ulusal insan 

hakları kurumunun ne kadar önemli oluğunu görüyorsunuz. Aynı insan hakları standardı 

uygulanıyor. Örfi idare kalktıktan sonra bile hala insan haklarının korunması 

ve yayılması gerekir. Evet, Komisyonumuzun programı ve hizmetlerini görüyorsunuz 

karşınızda. Yine aynı şekilde İrlandalı meslektaşlarımızın da söylediği gibi burada ta- 

133


bii ki inceleme soruşturma, hapis, cezaevlerinin ziyaret edilmesi, hukuki yardım sağlamak… 

Filipinler’de de hala Komisyonumuz ayrı, bir bağımsız bir kurum olarak mı 

çalışacak yoksa diğer kurumlarla bağlı mı olacak bunu tartışıyoruz. 

Filipinler, uluslararası insan hakları yükümlülüklerini imzalamakta çok hevesli bir 

ülke, Türkiye gibi. İnsan hakları eğitimleri veriyoruz ve mekanizmaları, önlemleri 

arttırarak insan haklarını korumaya çalışıyoruz ve ayrıca İnsan Hakları Komisyonumuz 

belli insan hakları standartlarında istişare çalışmaları da yapıyor çeşitli taraf larla. 

Ayrıca bir de adli birimimiz var. Bazen insanlar Hükümet’in diğer adli inceleme, adli 

tıp mekanizmalarına inanmıyorlar. O nedenle adli konularda bizim ayrı bir birimimiz 

var; ama aslında Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nun görevlerinden biri. Adli merkezlerde 

insan haklarının korunması gerekir ve kanıtların çok iyi incelenmesi gerekir. 

Komisyonumuzda neler yapıyoruz? Önce soruşturmanın raporunu hazırlıyoruz, kararlarımızı 

yazıyoruz ve ayrıca bilgi topluyoruz, kanıt topluyoruz. İnsanların ifadelerini alıyoruz, 

ayrıca tabii ki Komisyonumuz hakların, kişilerin haklarının korunmasında aktif 

görev alıyor. Taraf ların bu konuda çalışmalarını destekliyor. Ayrıca çeşitli kurumların 

fonksiyonları arasında bir örtüşme pek olmuyor; ama Komisyon’un fonksiyonuna benzer 

çalışma yapan kurumlarla birlikte çalışmamız gerekir. Birbirimizle çatışma yerine, çeşitli 

kurumlarla birlikte çalışarak toplumdaki insan hakları standardını yükseltmemiz gerekir. 

Dolayısı ile çeşitli kurumlar, organlar örtüşen çalışma yapmak yerine işbirliği içinde çalışmalılar. 

İnsan hakları standartları konusunda da Hükümetle daima görüşüyoruz. Tabii ki, 

Hükümet dediğimiz daima politikayla ilgileniyor, insan haklarını unutuyor, ihlal ediyor. 

Komisyon’un 15 tane bölgesel ofisi var bütün ülke çapında. Toplam 508 çalışanı var. 

Bölgesel ofisler bir komisyon gibi çalışırlar. Her türlü şeyi yaparlar; mesela soruşturmayı 

yaparlar, kararlar alma, rapor yazma pozisyonu belirten, durumu belirten raporlar 

yazma görevlerini yaparlar ve Komisyon olarak hizmetlerin doğru yapılmasını 

denetleriz ve tam zamanında yapılması gereken işleri izleriz. Bölgesel ofisler bazen, 

sorun yaşayabilirler, o zaman merkezi ofise danışırlar. Belli alanlarda çalışacak komiserler 

tayin edilir ve direkt olarak komiserlerle koordinasyon içinde belli incelemeler 

etkili ve verimli bir şekilde yapılır. 

Evet, bu Komisyon’da insan hakları konusunda neler öğrendik? İnsan haklarının korunması 

dinamik bir olgudur ve ilerici olmalıdır. İnsan hakları evrenseldir, birbirleriyle 

bağımlıdır, birbirleriyle ilgilidir. Bir insan hakkı ihlal edildiğinde bir tek o hakkın 

ihlaliyle kalmaz, diğer bütün insan hakları da bunlardan etkilenir. İnsan hakları 

koruması ortak bir sorumluluktur. Bizim görüşümüz bu şekilde tek çalışamazsınız 

ve belli ağlar, networkler ve mekanizmalar içinde ortak çalışmanız gerekir ki; insan 

hakları iyi korunabilsin. Ayrıca devletin izlenmesine gerek vardır, insan haklarının 

korunmasında. İşte evrensel periyodik izleme, gözden geçirme çalışması bunun için 

134


yapılır. Biz bu döngüde bir önceki Birleşmiş Milletler kurumlarının yaptıkları öneriler 

bağlamında rapora verdiği cevap bağlamında hükümet neler yaptı, yapması gereken 

şeyleri yerine getirdi mi bunu da inceleriz. 

Asya Pasifik bölgesinde ulusal insan hakları kurumları için Asya Pasifik Forumumuz 

var. Yılda bir kere biraraya geliriz ve kapasite oluşturma gibi konularda, kurumlarımızı 

güçlendirme konularında fikir alış verişi yaparız. Güney Asya bölgesindeki kurumlar 

bir araya geliyorlar ve bölgede aktif bir şekilde çalışıyoruz. Diğer ulusal insan 

hakları kurumlarının çalışanlarıyla Asya Pasifik Bölgesi’nde bir araya geliyoruz. Özellikle 

eğitim açısından bu interaktif ilişki çok faydalı oluyor. Bazı resimleri paylaşmak 

isterim. Bu bir yayınımızın resmi. Burada İnsan Hakları Komisyonu’nun Filipinler’de 

evrensel periyodik izleme çalışmasının ikinci yarısında hazırladığımız resimlerin bir 

araya getirilmiş hali. Sivil toplumla çalışarak bunu yaptık. Bu ortak yayını niçin yaptık? 

Çünkü Hükümetin yapılan Birleşmiş Milletler tavsiye kararlarına ne derece uyduğunu 

incelemeye başladık ve de izledik. Bu da bir yayınımız. 

İnsan Hakları Komisyonu ve Yeni Zelanda İnsan Hakları Kurumu’yla birlikte yaptığımız 

bir çalışma. Yeni Zelanda İnsan Hakları Komisyon’unu üç topluma getirdik: 

Yerinden edilmiş insanlara ve yerli insanların gruplarına getirdik, ortak bir çalışma 

yaptık ve bunun yayını bu. Yaptığımız bölgesel network çalışmasının bir ürünü bu. 

Yeni Zelanda’da Maoriler ile görüştük, çalıştık, karşılaştık. Filipin yasaları özellikle 

çocuklarla ilgili bir yasanın yayını… Filipin’de bu konuda çok sorun yaşandı ve ilgili 

taraf lara, kurumlara bu çocuklarla ilgili yasaları basılmış şekilde dağıttık ve silahlı 

çatışmada kalan çocuklarla ilgili bilgi de var burada. Bu da yine bir başka yayınımız, 

bu temel bir insani yasa. 

Her yıl Uluslararası İnsani Yasa Toplantısı’na katılıyoruz, zirve toplantısına katılıyoruz 

ve bu konuda çalışmalar yapıyoruz. Bu ise Müslüman kadınlarla yaptığımız bir 

güçlendirme, yetkilendirme çalışmasının sonucu. Geleneksel Müslüman inancında 

kadınlara temel Müslümanlık konularının eğitimi ve toplumda gerekli olan belli bilgilerin 

bu kadınlara verilmesi, kadınların bilgilendirmesi konusunda yapılan toplantı 

örneği. Burada bildiğiniz gibi büyük bir tayfun yer aldı. “Yolanda” adını verdiğimiz 

tayfun belli bölgedeki insanlara ve konuklara büyük zarar verdi. Bu insanları felakete 

hazırlamak için yaptığımız bir yayın. Burada İnsan Hakları Komisyonu iş dünyası 

ve insan haklarıyla ilgili Komite’nin başkanlığını yaptı, Birleşmiş Milletler bağlamında. 

Burada da gene bu konuda hazırlanmış bir yayınımız. Filipinler’deki mevzuat, 

yasalarımız… Burada Komisyonumuz, yeni çıkacak yasalarla ilgili danışman olarak 

çalışıyor, istişarelere katılıyor ve çocuk yasaları ve insan haklarının durumuyla ilgili 

çeşitli görüşler bildiriyoruz. İnsan Hakları Komisyonu’nun bir Ombudsman gibi görev 

yaptığını da söyleyebiliriz ve kadınlar için hazırlanmış Magna Carta’da özellikle 

çok verimli çalışmalar yaptık. 

135


STK’larla işbirliğimiz… Filipinler’de belli yasaların çıkarılarak insan hakları durumunun 

iyileştirilmesi gerekir. Bu konuda biz STK’larla birlikte çalışıyoruz. Şuan zorunlu göçe 

zorlanmış insanların yerinden edilmiş insanların haklarıyla ilgili, korumacılık kurallarıyla 

ilgili yaptığımız bir çalışma var burada. Biz, İnsan Hakları Komisyonu’nun çalışmalarında 

özellikle tutuklanan, polis karakollarına götürülen çocukların ve kadınların 

hakları üzerinde çok çalışma yapıyoruz. İnsan hakları çalışanları ayrıca Filipinler’deki 

“ulusal polisin durumu, polisteki sistemler neler, polis karakollarındaki durumlar neler?” 

bu konuda yapılan çalışmalarımız var. Ve beş polis bölgesinde ulusal çalışmalar 

yaptık ve toplumun diyalog içinde bulunması çok önemli. “İnsan Hakları Eylem Merkezi” 

ve “Hukukun Üstünlüğü” dediğimiz iki çalışmamız var. Bunu yerel hükümetin 

dikkatine sunduk ve her belediyede insan haklarının korunması ve insan hakları ihlallerinin 

hukuk bağlamında geliştirilmesi, yayılması için bu çalışmaları yaptık. İnsan hakları 

eğitimi için de bir merkez oluşturduk, üniversite ve kolejlere gittik ve insan haklarının 

korunması için görüşlerimizi bildirdik. Evet, bütün bunları sizinle paylaştım. Vaktinizi 

çok aldım, öğle yemeğinizden çaldım. Teşekkür ediyorum, dikkatiniz için. 

Levent KORKUT 

Şimdi hemen sorulara geçeceğiz; ama konuklarımızdan ayrılacak olanlar var. Dolayısıyla 

şu anda özellikle Siobhan Mullaly. Saat 14.00’da ayrılacak en geç. Ona yönelik 

sorularımızı öncelikle sorabiliriz. Daha sonra kim var? Nezir, Artuk, tamam. 

Feray SALMAN İnsan Hakları Ortak Platformu Genel Koordinatörü 

Yani aslında benim sorduğum sorunun cevabını belki bu kadar kısa bir zamanda 

vermeniz mümkün değil; ama çalışılması gereken bir durum olduğunu düşüyorum. 

Özellikle İrlanda ve Kuzey İrlanda deneyimleri bakımından yani bir Good Friday Agreement’ın 

arkasından kurulan yapıların aslında şu ana gelene kadar pek çok farklı 

aşamadan geçti. Yani, bu hani bir anlaşma her şeyi ortadan kaldırmıyor elbette ve arkasından 

hayatın yeniden kurulması için yapılması gerekenler meselesinde önemli bir 

konu, bilmiyorum kaç safhaya bölebiliriz ama pek çok safhaya bölmemiz mümkün. 

Şimdi bunu şundan ötürü söylüyorum; biraz sizin geçmişinizi bizim mevcudumuza 

döndürebilmek için. Çünkü, biz henüz çatışmalı bir ortamda hani birtakım görüşmelerin 

sürdüğü ama tam bir müzakere aşamasına gelemediği dolayısıyla aslında çatışmanın 

her daim bitmesinin olanaklarının risk altında olduğu bir dönemde yaşıyoruz. 

Ve insan haklarının bu bağlamda da son derece önemli olduğuna inanıyoruz; ama bu 

insan hakları söyleminin en az kullanıldığı bir alan aynı zamanda. Fakat insan hakları 

problemlerinin en fazla konuşulması gereken alanlar. Şimdi burada tabii önemli olan 

şey hani sığmaz biliyorum; ama özelikle çatışmalı dönemlerde barışma sürecinin ve 

136


toplumsal barışı yeniden uygulama süreçlerinden bir tanesi geçmişin ağır insan hakları 

ihlalleriyle yüzleşme meselesi. Yani hakikati bilme hakkı, hakikate erişme hakkı ve 

bunların telafisi yoluyla gelecekte bunların bir daha olmamasını sağlayacak ortamın 

nasıl kurulacağına dair tartışmaların sürüyor olması. Burası tam da aslında insan hakları 

kurumlarının, örgütlerinin ağırlıklı olarak sürecin içinde yer almasını gerektiren 

noktalar. Yanıt veremeyebilirsiniz biliyorum, bu kadar uzun bir zaman diliminde. Bu, 

Filipinler için de geçerli; yani hani farklı aşamalarındayız çünkü şeylerin. Dolayısıyla 

bu süreçlerdeki deneyimi belki özel olarak hani üç gün beş gün tartışmak lazım 

ama nedir insan hakları kurumlarının rolü, nedir insan hakları örgütlerinin rolü ve 

bunların taraf larınca yapabilecekleri nedir ve neyi izlemeleri gerekir, nasıl izlemeleri 

gerekir ve buradaki pozisyonlarını gerçekten nereden böyle anlarlar bu çok önemli 

diye düşünüyorum. Çok fazla bir şey söylemediniz, yani bugünü anlattınız aslında; 

ama bu süreçlerden geçtiğimizi biliyoruz. Dolayısıyla buna ilişkin söyleyebilecek birkaç 

şeyiniz varsa, tavsiyeniz varsa deneyimli olduğu için kurumlarınız gerçekten arzu 

ederim. Küçük küçük birkaç sorum daha var. Amicus curiae, yani mahkemelere, hani 

mahkemelere bir üçüncü taraf olarak katılma meselesi kendi yetki alanımız içerisinde 

resmen tanınmış mı tanınmamış mı, bunu bilmek istiyorum. Çünkü bu önemli bir 

konu. Çünkü Türkiye’de de aslında biz sivil toplum örgütleri olarak amicus curiae 

meselesini zorlamaya çalışıyoruz; ama mesela bunun kurumdan geliyor olması, onun 

yetkisi altında olması çok daha güçlü bir etki yaratıyor diye düşünüyorum; ve dolayısıyla 

bu yetkiyi hani nasıl kullanırız diye bakmak gerekiyor. Bunu sormak istedim, 

bitireyim başkalarına söz hakkı vereyim, tamam. Çok teşekkürler, sağ olun. 

Levent KORKUT 

Şimdi hızlıca alalım, hızlıca yanıt alacağız. Lütfen kısa soralım. 

Nezir AKYEŞİLMEN Selçuk Üniversitesi Öğretim Üyesi 

Teşekkür ederim. Çok güzel sunumlar ve faydalı sunumlar dinledik hakikaten. Şimdi 

insan hakları kurumlarında genelde hani beklentiler çok yüksek insan hakları kurumlarıyla 

ilgili; ama yetkileri biraz sınırlı. İnsanlar hani neticeye bakıyor, yani insan hakları 

için başvuruyor, onlara neticede bir yazışma geliyor. Sonuç ne? Böyle bir durumda 

insanlarda negatif bir algı oluşabiliyor. Dolayısıyla bu negatif algının insan haklarının 

korunmasında ve yaygınlaşmasında yani bir negatifleme oluyor mu? Bu dezavantajları 

avantaja dönüştürmek için insan hakları kurumları neler yapmalı? Sayın John biraz 

bahsetti; ama diğer konuşmacılar da daha somut öneriler verirlerse çok sevinirim. 

İkincisi Feray Hanım’ın sorusuyla ilgili. Bu barış süreçlerinde geçiş adaletinin sağlanmasında 

insan hakları kurumlarının zorluğu ne olabilir? Teşekkür ederim. 

137


Levent KORKUT 

Geçiş adaleti… Evet, transitional justice. 


Çok teşekkürler Sayın Başkan, hepimiz gayet iyi biliyoruz ki çeşitlilik ve çoğulluk 

ilkeleri Paris Prensipleri arasında kilit bir konuma sahiptir. Ulusal insan hakları kuruluşları 

açısından da bu çok önemli. Sizlerle hızla Fas’ın deneyimini paylaşmak isterim. 

Biz de bunları dikkate aldık ve biz çok hızlı bir şekilde şunu paylaşma çalıştık, 

kültürel toplumların da temsil edilmesi gerekir. Benim sorum şu, ulusal insan hakları 

kurumları sizin ülkenizdeki kurumlar acaba nasıl uygulamayı güvence altına aldılar? 

Yani sizlerin yaptığınız tavsiyeler nasıl uygulamaya konuldu? Çünkü bu kurumların 

tavsiyeleri ve kararları bağlayıcı niteliğe sahip değil. 

Levent KORKUT 

Şu aşamada yorum yapmayalım, sadece sorularımızı soralım. Çünkü bu soruları topluca 

aldıktan sonra hemen soracağım ve kendisi ayrılacak, ilk sözü ona vereceğim. Artuk. 

Artuk ARDIÇOĞLU Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi 

Teşekkürler. Benim sorum ayrılmadan önce bir akademisyen ve pratisyen olarak Sayın 

Mullally’ye. Dünkü toplantılardan beri bir ayrıştırma var devlet ve hükümet ayrıştırması. 

Ve insan hakları kurumları da sanki bütün insan hakları sanki bir sistem sorunu 

değilmiş de ve devlet sorunu değilmiş de, hükümet kaynaklı sorunlarmış ve bu 

kurumlar hükümetten ne kadar bağımsız yapılandırılırsa da bu tür problemler insan 

hakları ihlalleri konusunda yol kat edebileceğimiz gibi bir algı oluştu. Bu acaba siyasal 

gerçeklikle ne kadar uyumlu bir ayrıştırma Devlet – hükümet ayrıştırması ve insan 

hakları kurumlarına burada ciddi bir çözücü bir rol verilmesi. Teşekkür ediyorum. 

Levent KORKUT 

Son olarak alıyorum, ondan sonra bir şey yapacağım. Tamam. Tabii yani çünkü daha 

vaktimiz var, sadece bir konuğumuz ayrılacak onun için. Şimdi tabii burada Feray’ın 

sorusunu da belki şimdi şöyle somutlaştıracak olursak mesela 2014 yılı itibariyle konuşacak 

olursak 2014-2015 halen mesela Belfast’ta duvarlar var, halen Belfast’ta okulların 

%90’ı-95’i yani dini ve işte aldığı ulusal kimlik algısına göre ayrılmış durumda 

ve karışık okul bulmak çok zor. Herkes kendi okuluna gidiyor, yani çocuklar. Halen 

138


işte birtakım olaylar oluyor mesela zaman zaman eskiden ölmüş olan bir kişinin cesedi 

bulunuyor ve toplumda tartışmalı konuların yeniden gündeme gelmesine neden 

oluyor. Bütün burada insan hakları kurumları ne yapıyor? Önce siz ve John efendim, 

çünkü sizler ayrılacaksınız, 15 dakika sonra ayrılmanız gerekiyor. 


Evet, teşekkür ederim bütün sorularınız için. İlk konuşmacı, sadece Good Friday Anlaşması 

her şeyi değiştirmez dedi, bir anlaşma hiçbir şeyi değiştirmez, sürekli olarak 

değişimlerden, zorluklardan geçerseniz dedi – ki bu doğru. Good Friday Anlaşması hakikaten 

çok önemli. Fevkalade önemli bir andı; ama ondan sonra gelen değişik aşamalar 

oldu. Ama sizin çalışmaya devam etmeniz gerekiyor ve insan hakları ilkesinin kalitesinin 

devam etmesini sağlamalısınız ve etkin bir şekilde uygulanıyor olmasından sorumlu olmalısınız. 

Yani bu konuda arkanıza yaslanıp, gevşeyemezsiniz. Evet, çok uzun bir süre 

aldı bu. Halen önemli bir polis reformu sürecinden geçiyoruz ve önemli bir mevzuat değişikliği 

sürecinden geçiyoruz. Bazı mevzuat hani henüz yürürlüğe girecek 2015 yılında. 

Polis Ombudsmanı, diğer Ombudsman sadece 2007 yılında gerçekleşti. Yani, bunlar 

Good Friday Anlaşması’nın olumlu etkileriydi. İngiltere Hükümetinin pozisyonuna 

baktığımızda belki İnsan Hakları Yasası, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin mevcudiyetini 

geçersiz hale getirilebilir; ama o da Good Friday Anlaşması’na aykırı bir yöntem 

olacaktır. Geçmiş ve tarihi ihlallere gelince bu muazzam bir zorluk teşkil etti hem 

Kuzeyde hem de Güneyde. Tabii garanti olması, bunların tekrarlanmaması meselesi… 

İrlanda İnsan Hakları ve Eşitlik Komisyonu olarak bizler geçmiş konulara değinmeye 

çalıştık, biz ihlaller nasıl oldu, mesela yaşlıların tutulduğu yerler, psikiyatrik hastaneler, 

bunlar uygun bir şekilde denetlenmiyordu ve orada yaşayanların insan hakları göz ardı 

ediliyordu. Yani devlet bu konularda bu devlet dışı aktörlerin (ki bizim durumumuzda 

bunlar dini gruplardı) haklarına dikkat edilmiyordu. Geçmiş ve bugün tabii bir araya 

gelindiğinde tekrarlanmama ilkesine dayanmamız gerekiyor. İrlanda, Avrupa İnsan 

hakları Mahkemesi’ne, İrlanda ile İngiltere arasındaki – iki devlet arasındaki – bir davayı 

taşıdı. Bu işkenceyle ilgiliydi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bunların işkence olmadığına; 

ama insanlık dışı muamele olduğuna karar verdi. Ancak, İrlanda hükümeti 2015 

yılında bu davanın yeniden açılmasına karar verdi ve elde edilen yeni bilgiler ışığında 

yeniden Strazburg Mahkemesi’ne intikal etti bu. Ve tabii kuzey-güney ilişkileri, İngiltere’yle 

olan ilişkilerde sorun henüz bitmiş değil; ama önemli olan insan hakları ilkelerinin 

geçmişte uygulanamamış olanların da karşılığını bulmasını istiyoruz. 

Amicus curiae konusuna gelince evet, bu bizim kendi statümüzde var. Statüsel bir 

işlev olarak belirleniyor bu. Biz bunu kendi isteğimize göre uygulayabiliyoruz, kullanabiliyoruz. 

Yani kendi kararımızı kendimiz veriyoruz Ne zaman bir amicus curi- 

139


ae olarak devreye gireceğiz, ne zaman girmeyeceğiz? Bazı seçkin ve stratejik olarak 

önemli olan davalarda bunu yapabiliriz. Bu bayağı yasalarda boşluk olması veya temsil 

türünde bir sorun yaşanması durumunda amicus curiae işlevimizi kullanıyoruz ve 

çok kez de kullandık ve çok etkin bir kullanım oldu bu. Bir diğer arkadaşımız, uygulamayı 

nasıl sağlıyorsunuz dedi. Çünkü mevzuat ve politikalar bağlayıcı değil. Biz 

bir dizi farklı yöntemleri kullanıyoruz, kamuoyuyla paylaşmak bilgileri, sivil toplum 

örgütleriyle işbirliği yapmak, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Kurumlarıyla işbirliği 

yapmak… Bu hep yüksek profili gerektiriyor ve bir insan hakları kültürünün yerleşmesini 

ve bu konuda daha geniş kapsamlı beklentilerin oluşmasını ve bu sayede 

bir değişime gidilmesini vurguluyoruz. Farklı siyasi partilerden gelen parlamenterleri 

de ikna etmeye çalışıyoruz. Bu şekilde hükümet ve yürütme üzerinde bir baskı uygulayarak 

insan hakları uygulamalarını, yükümlülükleri ve standartları konusundaki 

yükümlülüklerini yerine getirmesini istiyoruz. 

Tabii bazı beklentiler de çok yüksek ve bunların hepsini karşılamamız mümkün değil. 

Bu çok önemli bir konu. Çünkü çoğu zaman biz destek talebi alıyoruz; ama biz 

destek vermemeyi tercih edebildiğimiz durumlar var veya bunu yapamadığımız durumlar 

var; ama her şeyden önce biz çok şeffaf olmaya gayret ediyoruz. Ne zaman 

destek vereceğimiz, ne zaman destek vermeyeceğimizi ve bunların ne zaman olacağı 

konusundaki kurallarımıza atıfta bulunup aynı zamanda buna karşı başvuruda bulunabileceğini 

de söylüyoruz. Reformları talep edebiliriz, biz tabii ki herhangi bir şeyi 

cevapsız bırakmıyoruz diğer yapısal konuları, başka bir şekilde yapılacak bir şey varsa, 

hukuki yardımın bir bireye verilmesi mümkün ise bunu yapıyoruz. Kamuoyuyla 

angajman çok önemli. Her zaman için rolümüzün ne olduğunu anlatmaya çalışıyoruz, 

nasıl çalıştığımızı, neleri başarıp neleri başaramayacağımızı söyleyebiliyoruz. Ve nihayet 

insan hakları ihlallerinin devlet veya hükümet tarafından uygulanması. Bizler daha 

ziyade muhtelif branşlar, yani devlet organlarının genelinde onların eliyle yapılan ihlallere 

bakıyoruz yani bunlar mevzuattan kaynaklanabilir, polis veya cezaevi görevlilerinin 

davranışlarından olabilir veya devlet dışı aktörlerden olabilir bu. Onların da 

insan hakları yükümlülükleri var ve devlet onların da faaliyetlerini izlemekle görevli 

ve bunu yerine getirmedikleri takdirde yeterli telafinin sağlanıyor olması lazım. Örneğin 

engelli olan kişiler ve yaşlılar, evlerinde kalan insanlar, bütün bunlar üzerinde 

de çalışmaktayız. 

John COREY 

Tabii, bütün bu sorulara tam olarak cevap verebileceğimi ve mantıklı bir cevap verebileceğimi 

bu kısa süre içinde tahmin etmiyorum; ama ben öğleden sonra buradayım. 

Benimle konuşmak isteyenler doğrudan bana gelebilirler ve onlarla rahat rahat konuş- 

140


mamıza devam edebiliriz. Birinci soruyla ilgili Good Friday Anlaşması’yla ilgi soru şu, 

geçmişteki ihlalleri nasıl ele aldınız, nasıl baş ettiniz diye soruldu. Şimdi ben burada 

yanlış bir izlenim bırakmak istemiyorum, yanlış anlamanızı istemiyorum, Kuzey İrlanda’daki 

ilişkilerle ilgili olarak. 1998’de Good Friday Anlaşması imzalandı. Siobhan’un 

da söylediği gibi bu, aslında bir barış anlaşmasıydı; ama sorun orada bitmedi, biz 

halen bir barış sürecindeyiz. Bunu bir kez daha tekrarlayayım, halen biz bir barış sürecindeyiz. 

Barış süreci devam ediyor. Şu kadarını söyleyeyim, geçmişteki ihlaller çok 

hassas ve derin bir konu insanlar açısından. Çünkü, bazı insanlar mağdur ve çektiklerini 

söylüyorlar. Paramiliter örgütlerin ihlallerinin mağdurları olduklarını söylüyorlar, 

bir de devletin tepkilerinin mağdurları olduklarını söylüyorlar, yani son derece derin 

etkiler var. İnsan Hakları Komisyonu son iki yıl içinde Birleşmiş Milletler’in Adalet ve 

İnsan Hakları Komisyonlarıyla bağlantılı olarak ve bu şekilde bizim – adalete erişim 

konusunda mağdurların ve mağdur haklarının ele alınması konusunda halen devam 

etmekte olan önemli konular var ve – bunun mutlaka bir barış süreci, devam etmekte 

olan bir süreç olduğunu vurgulamamız gerekir. Mesela, Kuzey İrlanda yönetimi 1998 

tarihli anlaşmadan sonra 1999’da siyasi partilerin oluşmasıyla oluştu; ama birkaç yıl 

sonra da sona erdi. 2007’deki bu durum halen devam ediyor; ama bu sırada 3 ya da 

4 ilave siyasi anlaşma yapıldı taraf lar arasında, bu barış sürecini sürdürebilmek için. 

Şuan halen devam eden bir kriz var fonlarla ilgili olarak ve harcamalarla, maliyetlerle 

ilgili olarak, kemerleri sıkma tedbirleri bağlamında. Dediğim gibi, bana verilen süre 

sırasında detaylara inemedim; ama haklısınız, Kuzey İrlanda’da insanlar durumu nasıl 

algılıyorlar bu konuyu anlatmaya çalıştım; ama eğitimlerde çocuklar ayrıma tabi tutulmuştu. 

4 ila 10 yaşına kadar olan çocuklar kendi dinleriyle ilgili okullara gidiyorlar, 

entegre değiller çocuklar, entegre değil. Çok ufak bir nüfus entegre şekilde yaşıyor, 

onun dışındakiler bölünmüş şekilde eğitimlerini sürdürüyorlar. 

Levent KORKUT 

Şimdi bir dakikanızı rica edeyim, şimdi bakın efendim, Siobhan Mullally’nin ayrılması 

gerekir. Teşekkür edelim ve alkışlayalım. 

Siobhan MULLALY 

Çok özür dilerim ayrılmak zorunda kaldığım için ve gerçekten çok teşekkür ederim. 

Bütün bu düzenlemelerinizden dolayı, elektronik postayla benimle temas edebilirsiniz, 

slaytlarımda da gösterdim bunları ve gerçekten benimle temas kurmak isterseniz, 

belli konuları tartışmak isterseniz hazırım. 

141


Levent KORKUT 

Kaldığımız yerden devam edebiliriz, kusura bakma, çünkü çok acil gitmesi gerekiyordu, 

o nedenle kesmek zorunda kaldım. Devam edebiliriz. 

John COREY 

Tabii tabii, öğle yemeği zamanı da geldi, kısa tutmaya çalışacağım; ama dediğim gibi 

bazı sorgulanan konular var. Birleşmiş Milletler’de bile halen bazı konular tartışılıyor. 

Mesela insanlar, eskiden çarpışan insanlar. Bunlar sadece özgürlük savaşına mı girmiş 

insanlar, bunlar terörist mi, bunlar kimdir, bunlar askeri bireyler midir, bu kişinin bir 

çocuğu öldüyse mağdur mudur, ailesi savaşıyor mudur, çocuk mağdur olarak ölmüş 

müdür? Yani çözülmesi gereken, açıklanması gereken çok şey var. Mümkün olduğu 

kadar kesin bir şekilde davranmamız gerekir, uluslararası insan hakları standartlarından 

taviz vermeden devam etmeliyiz. 

Levent KORKUT 

Taraf tutuyor musunuz toplumda? 

John COREY 

Biz, İnsan Hakları Komisyonu olarak taraf tutmuyoruz. Belki bazı insanlar bizi taraf 

tutuyor olarak görebilirler; ama otoriter bir şekilde, yetkili bir şekilde uluslararası 

insan hakları standartlarına göre tarafsız görüşümüzü bildiriyoruz, uluslararası standartlara 

göre davranıyoruz; ama bir örnek vereyim: Biz İnsan Hakları Komisyonu’yuz 

ve bir devlet aktörü, bir devlet kişisi bir cinayete karışmıştı. Biz, bu devlet görevlisi 

adaletin önüne çıkarılmalı diyoruz. Bu, insan hakları bağlamında yapılması gereken 

bir şey; bu, taraf olmak, taraf tutmak değildir. 

Bu durum sık sık karşımıza çıkıyor ve Birleşmiş Milletler EPİM standartları var, insanlara 

eskiden savaşmış kişilere şimdi nasıl muamele edeceksiniz? Toplumda bazı insanlar, 

paramiliter gruplarda çalışan insanlar, buna itiraz ediyorlar. Çatışma sırasında 

insan hakları olmaz diyorlar hâlbuki insan hakları evrenseldir. İnsan hakları herkese 

uygulanır. Dolayısıyla bizim kesin bir tavrımız var. Biz yetkili makamlarla sadece insan 

hakları standartlarına ilişkin görüşüyoruz, konuşuyoruz. 

142


Levent KORKUT 

Yaklaşık 4 dakika içinde toparlamamız gerekiyor, tercümanlar nedeniyle. Ben tabii 

son sözü Matthew’e bırakacağım; fakat zaman sınırımız var. Mümkün olduğu kadar 

kısa bir sürede yanıtlarsanız. 


Teşekkür ederim, evet bana verilen kısa süreden yararlanmak istiyorum. Geçmişte 

pek çok ihlaller var, Filipinler’de. İnsan Hakları Komisyonu ile ilgili yeni bir yasa çıkarıldı 

ve iddia kurulu var, şikayet ve iddia kurulu var. Bu kurul, örfi idare sırasında 

meydana gelen insan hakları ihlallerinin mağdurlarının taleplerini alıyor, inceleme görevi 

yapıyor. 75 bin kişi başvurdu örfi idare sırasında yapılan insan hakları ihlalleriyle 

ilgili olarak 75 bin başvuru var. Burada tabii ki resmi rakamlara ihtiyacımız var. Ve bu 

İhlaller Komitesi resmi olarak inceleme yapıyor. Burada bir tazminat söz konusu olabilir. 

Bir de kabul etme, yapılan ihlalin kabul edilmesi. Şimdi halen bazı şeyler devam 

ediyor. Müslümanlar için bir otonom özerk bölgenin kurulması gerekiyordu. Sannora 

Temel Kanunları çerçevesinde çalışıyoruz. Halen sistemin oturması için uzun vakte 

ihtiyaç var. Şuan hiçbir şey netliğe kavuşmuş değil. Yasanın temel hükümleri tartışıldı. 

Ne olduğunu en azından biliyoruz. Komünist Parti, Yeni Halklar Ordusu gibi gruplar 

karşısında da iddialar var. Onlar da çeşitli iddiaların hedefinde. Dolayısı ile bu türlü 

konuları inceleyen Konsey inceleme yapıyor. Uluslararası insan hakları standartları 

çerçevesi içinde çalışmamızı yapıyoruz. Hükümet ve ulusal demokratik cephe devam 

ediyor ülkemizde ve bugünkü yasa bağlamında hiçbir başka ihlal olmayacağını düşünüyoruz. 

Teşekkür ederim. 

Mehmet KASAP Hukuk ve Hayat Derneği Temsilcisi 

Evet, Avukat Mehmet Kasap. Hukuk ve Hayat Derneği, Ankara’da 2003’ten beri faaliyet 

gösteriyoruz. Benim sorum John Corey’ e. Şimdi Türkiye’de özelikle son süreçlerde 

şunu gördük. Mağdurun kimliği üzerinden bir tavır belirleme gibi bir alışkanlık 

gelişti. Onlar da acaba İrlanda’da işte Katolik olmasına, Protestan olmasına göre kişilerin 

konumlandığı, özellikle STK’ların, insan hakları kuruluşlarının böyle bir tavır 

geliştirdiler mi, bunu aşmak için spesifik olarak orada bir çalışma yapıp, başarılı olabildiler 

mi? Yani şiddet kullanma tekelini tek başına elinde bulunduran devlete karşı 

STK’lar ortak bir tavır alma konusunda bir stratejileri oldu mu ve buda başarılı oldular 

mı? Teşekkür ederim. 

143


John COREY 

Olmadı. Böyle bir fark olmadı. Yani bir mağdurun kimliği konusunda bir taraf, farklı 

davranma gibi bir şey olmadı. Bu insan haklarının temel noktasıdır. Her insanın insan 

hakları vardır ve ilk büyük hak yaşam hakkıdır. Dolayısıyla şartlar ne olursa olsun biliyorum, 

insan hakları bağlamında meşru müdafa da kabul ediliyor; ama herhangi bir 

insan başkasının yaşamını elinden alamaz. Biz Komisyon olarak, daima şiddet sonucu 

herhangi bir insanın ölmesini kabul edemeyiz. 1984 Anlaşması’ndan sonra da bazı 

ölümler oldu. Mesela 2013 yılında bile bir cezaevi görevlisi öldürüldü. Biz burada bu 

cinayetleri tel’in etmede, kınamada herhangi bir ayrım yapmıyoruz. Ölen kim olursa 

olsun durumu kınıyoruz. Dolayısıyla Kuzey İrlanda Komisyonu herhangi bir açıklama 

yapmadan ve kınama yayınlamadan önce, mağdur olan kişinin kimliğinden bağımsız 

olarak hep insan hakları standardını koruyarak konuşuyor. İnsan hakları kurumu 

açısından mağdurun şu veya bu gruptan, halk gurubundan, sektörden gelmesi fark 

yaratmıyor. Burada belli bir insan şu gruba ait, diğeri bu gruba ait gibi bir ayrım yapılmıyor. 

Burada bir grupla ilgili olarak gurubu cezasız bırakma gibi bir şey olamaz. 

Komisyonumuzun tutumu bu yönde. 

Levent KORKUT 

Biz zamanı aştık. Sarkmalar oldu. O nedenle tabii çevirmenlerin de hakları var. Bundan 

sonra yemek var. Yemekte bir araya gelebiliriz, arada da devam edebiliriz konuşmaya; 

ama şimdi kapatmak zorundayız. Ben bir kapanış konuşması yapacaktım; fakat 

bunu yapmamayı düşünüyorum. Çünkü çok sarktık. Bütün katılımcılara, konuklarımıza, 

kurum adına çalışanlara bu organizasyonun gerçekleştirilmesi için uğraşanlara, 

Kurumumuza yeni başlamış genç arkadaşlarımıza buraya geldikleri ve beraberce bu 

toplantıyı organize edip, düzenlediğimiz ve katılabildiğimiz için teşekkür ediyorum. 

Ayrıca bütün iki gün boyunca bu faaliyetin tercümelerini gerçekleştiren arkadaşlarımıza 

yine teşekkür ediyoruz ve onlar için de bir alkış artık istememiz lazım. 

Tercümanlar 

Biz de size teşekkür ediyoruz, efendim. 

Levent KORKUT 

Bu oturumun iki konuşmacısına da böyle önemli bir konuda bizimle görüşlerini paylaştıkları 

için teşekkür ediyorum ve yemeğe katılabilirlerse bu tartışmayı orada da 

sürdürebilmemiz iyi olur diye düşünüyorum. Teşekkürler. 

144

ÖZEL 

OTURUM 

Ulusal İnsan Hakları Kurumları Arası 

Deneyim Paylaşımı Çalıştayı 

145


Levent KORKUT 

Hanımefendiler, beyefendiler şimdi ilk olarak platforma çıkacağız ve hep beraber bir resmimiz 

çekilecek. Yönetim Kurulu Üyeleri, personelimiz ve sizlerle bir resmimiz çekilecek. 

Tek bir saatimiz var efendim, bu bir saat içinde Türkiye’deki meslektaşlarımız sizlere 

gayet pratik sorular sorabilirler. Mesela ulusal kurumlar neyi ne zaman yaparlar. Biz 

tabii onların sorularını almadık. Hatta son iki günde değil son üçünde de alamadık. 

Dolayısıyla onlar bu soruları soracaklar ve görüşlerini de paylaşacaklar. Mesela sizdeki 

durumu merak ediyorlar, nedir, nasıldır, sizin bu konulardaki fikirleriniz nedir? Çok 

enformel bir şekilde karşılıklı sohbet edeceğiz Türkiye İnsan Hakları Kurumu ve sizin 

kurumlarınızla. Bu söyleşi bir saat devam edecek. Şimdi önce şu platformun oraya 

gidelim, fotoğrafımızı çektirelim, ondan sonra da oturuma başlayalım. 

Evet, başlayabiliriz bu oturuma. Daha önce de söylediğim gibi bu deneyim paylaşma 

oturumu. Sizlerle deneyimlerimizi paylaşacağız ve meslektaşlarımız sizden görüş almak 

üzere kendi sorularını size anlatacaklar. Benden başlayalım isterseniz? 

Benim sorum adalet sistemiyle ulusal insan hakları kurumları arasındaki ilişki üzerine. 

Aslında bu fevkalade zor bir alan. Mahkemeler bağımsız, onların görev alanı yasa ile gayet 

kesin belirlenmiş. Bu bağımsızlık nedeniyle siz kolaylıkla mahkeme kararlarını eleştiremiyorsunuz 

ve bunlara ilişkin görüş belirtemiyorsunuz dava süreci sırasında. Peki, 

sizin ülkelerinizde mahkemelerle ilişkileriniz ne durumda? Mesela diyelim ki devam 

etmekte olan bir dava var. Bu durumda siz bu davayla ilgili bu koşullarda ne yaparsınız? 

Mesela bir rapor hazırlar, yayınlar mısınız veyahut davaya ilişkin görüşlerinizi veya 

önerilerinizi sürmekte olan, görünmekte olan bir davaya ilişkin olarak söyler misiniz? 


Filipinler örneğinden cevaplandırayım ben bu soruyu. Tabii ki bazı inceleme organları 

var. Yani savcılık makamı. Ceza soruşturmasını onlar yapar. Burada olay biraz sıkıntılı. 

Çünkü bütün savcılar insan hakları ve standartları savunucusu değildir. Bizim adalet sistemimiz 

halen revize edilmiş ceza yasasına bağlı. Yani insan hakları ihlalleri bu ihlaldir 

denilen bir şey yok. Burada yapabileceğimiz şey şu, davayı muntazaman izleyebiliyoruz. 

Savcı ile gidip görüşebiliyoruz; ama tabii ki kanıtlar ve belgelere ulaşamıyoruz. Ama buna 

uyum sağlamamız gerekiyor. Halen biz yargı bağımsızlığına inanıyoruz. Mahkemelerin 

baktığı davalarda buna önem veriyoruz ve mahkemelerin normal prosedürü de bu zaten. 

Çünkü “Kurya” dediğimiz mahkemeler hepsi zaten insan haklarına saygı gösteriyorlar. 

Levent KORKUT 

Bugüne kadar ne kadar davaya müdahil oldunuz mesela? 

147



Yaklaşık beş davaya müdahil olabildik. 

Levent KORKUT 

Peki, insan hakları açısından yardımı oldu mu bu müdahil olmanızın? 


Evet, bir LGBT grubu vardı. Bu da sektörel temsil talep ediyordu parlamentoda, LAD- 

LAD adlı bir gruptu bu ve bizden onlara destek olmamız istendi. Biz de bu desteği verdik 

ve ondan sonra mahkemeye dilekçemizi verdik. Dedik ki özgürlüğünden yoksun 

olan insanlar, seçim sırasında oylarını verebilmeli, oy verme haklarını kullanabilmeli. 

Ama bir anda bizim başka taleplerimiz, itirazlarımız bir kenara itildi ve mahkeme bize 

bu davayla ilgili her şeyi takip edebileceğimizi, izleyebileceğimizi söyledi. Mahkeme 

bu yönde bir emir verdi ve doğrudan biz de raporumuzu mahkemeye verdik. 

Levent KORKUT 

Bu tabii önemli bir prestij konusu değil mi? 


Evet, tabii bunun gerisinde çok yoğun bir çaba yatıyor. Prestijli bir şey tabii. Mahkemeye 

dönüyorsunuz ve dikkate almaları gereken bazı insan hakları standartları olduğunu ve 

her davada buna dikkat etmeleri gerektiğini hatırlatıyorsunuz bir yerde. Mesela “Jerryme 

Corre Davası” bir işkence davasıydı. Komisyonumuz bu insana işkence yapan polise 

karşı bir şikâyette bulundu, suç ihbarında bulundu. Şimdi halen APT mi bunu izliyor, 

bilemiyorum. Mesela mahkemeye bir şeyler söyleyebilir miyiz, hayır. O zaman ulusal 

insan hakları kurumunun bazı sınırlamaları var. Eğer mahkemeler bir davada görüş 

belirlemişlerse zor. Gladyo davaları var mesela, komisyon olarak biz davayı açıyoruz, 

insan hakları mağdurları adına ve tabii ki orada mağdurlara yardımcı olanlar da var ve 

dava genişleyebiliyor. Bir yerde kutuplaşmış durumdayız. Yani mahkemeye ne diyeceğiz? 

Öyle desek olmaz, böyle desek olmaz. Yani bu olumsuzluklardan bir tanesi ulusal 

insan hakları kurumlarının karşılaştığı olumsuzluklardan biri bu, bilemiyorum. 

Levent KORKUT 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu mahkemeler nezdinde nasıl bir durumla karşılaşıyor? 

148



Tabii aslında insan hakları kapasitesi hâkimlerin, çok da yaygın değil. Filipinlerde bütün 

savcı ve hâkimlerin insan hakları bilincine sahip olduğunu söyleyemeyiz. Hakim ve savcı 

olabilmek için zaten buna bakılmıyor. Tabii bazı avukatlar da yargıya dahil olduklarında 

buna katılabiliyorlar. Yani tabii ki bu yine de küçük bir oran. Hızlıca şunu söyleyebilirim, 

asında şu UÖM ile (ulusal önleme mekanizması ile) insan hakları kurumları arasında bir 

ayrım yapmak lazım ya da birbirinden ayırmak lazım. Çünkü ikisinin de alanı farklı. 

Levent KORKUT 

Evet, bu konuda diğer görüşleri alalım. 


Yeni Zelanda’da İnsan Hakları Kurumu olarak bazı hukuk davalarına müdahil olabildik. 

Özellikle insan hakları konusunda olanlar. Tabii biz davayı açan taraf değildik; 

ama bir başvuru sırasında bunun bir insan hakları ihlal davası olduğunu gördüğümüzde 

müdahil olmaya karar verdik. Mesela engelli insanlara tazminat ödenmesi veya 

sigorta ödemelerinin karşılanması talebiyle açılan davaya müdahil olduk. Bugüne kadar 

yılda 3 ila 4 davaya müdahil oluyoruz. Tabii ki hukukçu ekiplerimizin yoğun 

çalışmaları oluyor. Tabii uluslararası yükümlülüklerimiz de var. Sadece iç mevzuatla 

sınırlı görülüyor bazen; hâlbuki biz bireysel vakıalarda hakları korumak zorunda olduğumuzu 

söylüyoruz. Hem yargıda hem hukuk mesleğini icra edenlerde uluslararası 

yükümlülüklerin de ne kadar ön planda olduğunu söylüyoruz. Ceza davalarına baktığımızda 

sistematik konular ortaya çıkmadığı sürece müdahil olmuyoruz. Bir de tabii 

ki acaba adli yardım hakları yerine getirildi mi, mahkemede yeterince söz alabiliyorlar 

mı bu gibi konuları izleyebiliyoruz. Tutukluluk süresinin uzun olması, yani karar 

öncesi tutukluluk süresi çok önemli. Oralara da müdahale edebiliyoruz; ama ceza 

davalarında ancak sistematik bir durum söz konusu ise o zaman müdahil oluyoruz. 


Genel yargının ve yargı performansının izlenmesi ve denetlenmesi alanında şunu söyleyebilirim. 

Biz, bir denetleme yapabiliyoruz ve bize belli yargı sorumlusu hakkında şikâyet de 

yapılabiliyor. Ben Ulusal Komisyonun başkanıyım ve aynı zamanda Adaletin Uygulanması 

Konusundaki Ulusal Konsey’in de üyesiyim. Bunu şöyle tartışabiliriz. Bir baş hakim var 

ve bazı konular doğrudan ona intikal eder. Bir de Yargı Hizmetleri Komisyonumuz var. 

Onun başında da baş hakim bulunmakta. Bağımsız kurumların başkanları ve Anayasa 

komisyonları başkanları ayrı bir formatta ele alınıyor. Onlarla bazı konuları dile getirebiliyoruz. 

Ben Cumhuriyet savcılığı çerçevesinde görev yapan bir komisyonda da üyelik 

149


yapmaktayım ve burada iddianame nasıl hazırlanıyor, dava nasıl izleniyor ve burada davaların 

yürütülmesiyle ilgili şikâyetler varsa bunları dikkatlerine sunuyoruz. Ben aynı zamanda 

Tanık Koruma Ajansı’nın da yönetim kurulunda üyeyim. Kenya’da bu önemli bir 

kurum. Çünkü hiçbir zaman bir tanık koruma mekanizması olmamıştı ülkemizde bugüne 

kadar. Ama bugün çok sayıda tanık başları derde girmesin diye bu görevden kaçınabiliyorlar. 

Ulusal Komisyon olarak bizim mahkemede dava açma hakkımız var, başkaları hakkında 

dava açma hakkımız var. Kendi adımıza açıyoruz bu davaları. Ayrıca başkalarının 

açtığı davalara müdahil de olabiliyoruz ve burada görüşlerimizi dile getiriyoruz yüksek 

mahkemeye. Özellikle olay anayasal bir konuyu içeriyorsa Anayasa’daki insan haklarının 

korunması konusunun altını çiziyoruz. Yargı forumlarında temsil ediliyoruz. Bir tanesi 

Mahkeme Kullanıcıları Komitesi, bütün ülkenin genelinde var. Eyaletlerde de bu bürolar 

mevcut. Orada görevlilerimiz mahkemelere gidip, onları izliyorlar. Rutin olarak görev güçleri 

oluşturuldu, yargı süreçleriyle ilgili olarak. Evet, bu şekilde sorunuzu cevaplayabilirim. 

Jedidah WARUHIU 

Ben de birkaç başka imkândan, fırsattan bahsedeceğim. Kenya’daki hukuk camiasına 

baktığımızda burada hukukçular belli bir mahkeme ile ilgili ya da genelde adalet idaresini 

ilgilendiren konularda mahkeme görevlileri, yetkilileriyle rahatça konuşabiliyorlar. 

Tabii biz sistematik hataları izliyoruz, ama özellikle yargının dikkate alması gereken 

belli konular var. Çünkü yargının bir yargısal eğitim enstitüsü var. Yani hakimler görevlerine 

başlamadan önce ve başladıktan sonra insan haklarıyla ilgili bazı konuları ayrıca 

tartışıyorlar ve buraya sivil toplumdan da pek çok kurumu davet ediyorlar ve bunların 

deneyimlerini anlatmalarını, kendilerine aktarmalarını istiyorlar ve bu şekilde hakimler 

bir eğitim almış oluyorlar ve yargı içinde belli davalara nasıl bakmaları gerektiğini 

de öğreniyorlar. Bu tür müdahaleler nedeniyle son belki iki yıldan bu yana görüyoruz 

ki özellikle de yüksek mahkeme yargıçları, Ulusal İnsan Hakları Komisyonuna talepte 

bulunuyorlar ve kendilerinden bir davanın çözümüne yardımcı olmaları isteniyor. Veyahut 

o davaya müdahil olmamız isteniyor ki konuyu bir karara varmadan önce daha 

geniş kapsamlı bir incelemeye tabi tutabilmiş olalım. Evet, Ulusal Komisyon insan haklarıyla 

ilgili davalarda özellikle müdahil oluyor ve onların görüşleri dikkate alınıyor. 

Hikmet TÜLEN 

Ulusal kurumun bu konudaki talebi otomatik olarak işleme alınıyor mu yoksa yerel 

mahkemenin karar vermesine bağlı olarak mı müdahil olunabiliyor? Bir de şeyi sormak 

istiyorum. Davaya müdahil olmanız yönünde çok sayıda talep geliyor mu ve şayet 

böyleyse bunların arasından nasıl bir seçim yaparak müdahil olup olmayacağınıza 

karar veriyorsunuz? Teşekkür ederim. 

150


Mohammed ESSABBAR 

Efendim, bütün söyleyebileceğimiz şu, yargı, insan hakları alanında en önemli koruma 

mekanizması. Ve ulusal insan hakları kurumları burada bir arabulucu rolü oynayabilir; 

ama onlar yürütmenin bir parçası değildir, yargının bir parçası değildir ve yasamanın bir 

parçası değildirler. Ulusal insan hakları kurumlarının tabii ki ahlaki bir görevi vardır ve 

yetkisi vardır. Yargı için şeffaf lık öngörülür. Bu sayede insan hakları ihlalleri daha kolay 

engellenmiş olunur. Bu nedenle yargı ulusal insan hakları kurumları üzerine konulan 

yükü de hafif letebilir. Fas’ta yargının tam olarak bağımsız olmadığını biliyoruz hepimiz; 

ama biz Ulusal İnsan Hakları Kurumu olarak olaya müdahale etmiyoruz, yani yargı erkine 

müdahalemiz yok ama bazı sınırlı davalarda müdahil oluyoruz. Mesela yani çok 

ağır işleyen bir dava süreci var ise şayet o zaman devreye giriyoruz veyahut adil yargılanma 

ilkeleri uygulanmıyor ise mesela bir tercüman desteği sağlanmamışsa sanığa veya bir 

temyiz imkânı sağlanmamışsa devreye giriyoruz. Fas’ta ayrıca biz bazı davaları izliyoruz, 

gözlemliyoruz. Bu davalar, ülkede siyasi açıdan hassas olan davalar özellikle. Bunlara ilişkin 

tematik raporlar yayınlıyoruz. Mahkeme duruşmalarıyla ilgili görüşlerimizi belirtip 

bu raporda aynı zamanda tavsiyelerimize de yer veriyoruz. Bazen raporlarımız tematik 

rapor olarak kalıyor ve bunlar mahkemenin yürütülmesi sırasında etkili olabiliyor. Mesela 

örnek vereyim, bundan iki yıl önce Fas’n güneyinde yaşayan bir grup halk, bir sosyal 

huzursuzluk nedeniyle tutuklanmıştı. Bu olay 13 askerin öldürülmesine yol açmıştı. Bu 

konuda biz bir rapor hazırladık ve aynı zamanda tavsiyelerimizi de dile getirdik ve bu 

rapor sayesinde askeri yargı sistemi değiştirildi ve sivil halkın askeri mahkemeler önünde 

yargılanması yasaklandı. Bu bizim için bir başarı oldu ve askeri yargıyla ilgili yeni yasada 

bir askeri mahkemenin bakabileceği dava sayısı, dava türü 5 ile sınırlandı. Aynı zamanda 

askerler ve askeriye mensupları sivil mahkemelerde de yargılanabiliyorlar. Ulusal İnsan 

Hakları Kurumu, Fas’ta bir kamu tartışmasına yol açtı, kamusal ortamda tartışma başlattı. 

Bu tartışmanın konusu yargı sistemi. Önümüzdeki pazartesi yani öbür gün biz uluslararası 

bir seminer düzenliyoruz. Bu da Cezaevi Yasası ve Ceza Usul Yasası’yla ilgili bir 

seminer olacak. Bu semineri Barolar Birliği ve Hâkimler Savcılar Birliği’yle ortaklaşa düzenliyoruz. 

Bir de Hâkimler Kulübü dediğimiz bir diğer grup daha var. Onlar da geliyorlar. 

Ayrıca tabii Kadın Hâkimler Birliği’nden gelenler olacaklar. Ve de Spring of Dignity 

dediğimiz bir STK var ve Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu, ICG Uluslararası Terör 

ve Uluslararası Af Örgütünün bir uzantısı oluyor. Bu sayede biz Hükümet’in Parlamento’ya 

sunduğu Ceza Yasası Taslağı üzerinde bir görüş birliğine varmaya çalışıyoruz. 


Evet, Yeni Zelanda’daki hukuk davaları ve özellikle de insan hakları konusunda biz bu 

davalara müdahil olmaya otomatik hak sahibiyiz. Ve eğer insan hakları konusunda bir 

dava var ise bir mahkemede görülen, o zaman biz derhal buraya dahil olma imkanına 

sahibiz. Yüksek mahkemelerde de onlara yardımcı olabilecek yorumlarımızı paylaşıyo- 

151


ruz ve katılım için izin istiyoruz. Bu iznin verilmediği bir örnek oldu. Örneklerden bir 

tanesi, taraf lardan bir tanesinin yakınları bu davaya katılmak istediler, ancak gizli bir 

duruşmaydı. Biz de katılıp katılmayacağımızı bilemiyorduk; ama mahkeme diğer tarafın 

o davaya katılmasından ziyade bizim katılmamızın daha doğru olduğunu düşündü. 

John COREY 

Evet, ilk soruya ben isterseniz kısmen cevap vereyim, sonra Türkiye İnsan Hakları Kurumu’ndan 

meslektaşlarımız söz alabilirler. Öncelikle İngiltere ve Kuzey İrlanda’da yargıçlar, 

yargı sisteminin bir parçasıdır. Yani yargı bizim eleştireceğimiz insanlar arasında değil. 

Tabii ki kararları tartışabiliriz; ama mahkeme kararını kabul etmiyor iseniz o zaman 

kendi görüşünüzü yine doğru kanallardan yargı kanallarından geçerek bu eleştirinizi dile 

getirebilirsiniz; ama belli bir hakimi eleştiremeyiz. Bir yasanın veya yasa maddesinin nasıl 

yorumlandığı konusunda itirazda bulunabiliriz; yargıya, yargıçlara hukukun üstünlüğünü 

uygulamalarını tavsiye edebiliriz ve insan hakları hukukunu uygulamalarını vurgularız; 

ama yargı sistemini eleştirmiş olmuyoruz bu durumda. Yargı sistemindeki sorunlar, 

mesela geçen seneki yıllık raporumuza bakıyorum, bir dizi eleştiri yer alıyor burada. Mesela 

yargı sistemindeki gecikmeler, yargı sistemindeki tanıkların karşı karşıya bulunduğu 

tercümana erişim hakkının sağlanmaması gibi sorunlar, daha geçtiğimiz hafta yargı sisteminin 

muamelesi, özellikle de nefret suçları konusundaki uygulamalarını eleştiren bir 

rapor hazırladık. Evet, biz yargı sistemini özgürce eleştirebiliyoruz; ama tek tek hakimleri 

eleştirmeyiz. Şimdi bizim Kurumumuzun yetkisi var mı? Evet, biz tüm insan haklarıyla 

ilgili her türlü daya müdahil olabiliriz. Haksız bir yasa ile suçlanan veya yargılanan kişilerin 

yargılanmasına itiraz edebiliriz ve bunu yapıyoruz. Sizin sorunuz şuydu, acaba bunu 

nasıl yaparsınız? Bunu dediğinizde normal mekanizma şöyle: Bir karar, komisyonun 

stratejik hedef leri ile ilgili ise ya da eğer insan hakları hukukuyla ilgili önemli bir konu 

olduğuna hükmedersek. Bu sabahki meslektaşımın dediği gibi eğitimde ayrım yapmak 

mesela. Biz burada formal bir müdahalede bulunmadık; ama bir kişinin ebeveynlerin, 

çocuklarını entegre bir okulda okutma yetkinliği ve tercihi konusunda hakları var mı 

yok mu bunu da araştırmayı istedik. Çünkü çocukların kendi tercihleri olan bir okulda 

okumaları lazım, ebeveynlerinin bir tercihi olan – ki bu bazen dini inançlar nedeniyle 

oluyor – bir okulda olmamalı. Şimdi tabii daha bunun sonucu alınmadı; ama bu şekilde 

insan hakları hukukunun test edilmesi açısından önemli bir adımdı. 

Hikmet TÜLEN 

Aslında sorum belki biraz yanlış anlaşılmış olabilir. Yargıya müdahale ya da davalara 

müdahale derken bütün olarak yargı sisteminin ya da tek tek hakimlerin eleştirilmesi, 

onlara karşı bir şey söylenmesi anlamında değildi. Teknik anlamda, tekil bir davada 

kurum olarak, mahkemeye katılmaktan ya da görüşlerini açıklamaktan bahsettim, 

bunu açıklamak istedim. 

152


Levent KORKUT 

Burada konuşmak, söz almak isteyen yoksa bir başka başlığa geçebiliriz. Zaten zamanımız 

sınırlı. Hangi konuyu ele alalım, bakın bizim için önemli olan bir konu başlığı şu: Uluslararası 

raporunuzu nasıl hazırlarsınız? Özellikle EPİM’i nasıl hazırlarsınız? Biz alt yapı ve 

personel sorunlarından dolayı EPİM raporunu kaçırdık bu defa, bunu yapacak kapasitemiz 

yoktu. Ama bir sonraki EPİM için Kurumumuzu iyi hazırlamak istiyoruz. EPİM bizim için 

çok önemli; ama bu konuda sizin deneyiminiz ne? Bir rapor hazırlamada, yazmada deneyiminiz 

nedir? EPİM için ve diğer mekanizmalar için ayrı raporlar mı hazırlarsınız? Ve nasıl 

hazırlarsınız bu raporları? Sivil toplumla beraber mi, devlet teşekkülleriyle beraber mi? 


Geçen senenin başında biz EPİM’e katıldık ve daha öncesinde sivil toplum örgütleriyle istişareye 

girdik. EPİM sürecinin ne olduğunu onlara anlattık önce ve sivil toplumun da buna 

katılması gerektiğini söyledik kendilerine ve sivil toplum olarak birlikte çalıştık. İstişare 

toplantıları yaptık. Sivil toplumun belli konularda görüşlerini öğrenmek, anlamak istedik. 

Onlardan aldığımız bilgileri de dikkate alarak raporumuzu hazırladık Komite olarak. Baş 

komiser bu toplantılara başkanlık etti ve gözlemleri bir araya getirerek bir sonuca ulaştık. 

Yani genelde toplumla ilişki kurarak bunun hazırlanması önemli. Bu çok önemli, basit bir 

iş gibi görünüyor ama. Peki daha önce neler oldu? Bazen hükümetin sunduğu raporlar ya 

da ulusal insan hakları kurumlarının raporlarında odak noktası farklı olabiliyordu ve biz 

ana noktalar üzerinde benzer rapor hazırlamak, benzer görüşler sunmakta hassas olduk. 

Güçlü bir görüş ortaya koymak istedik Kurumumuzda daima. 


Bu söylenenlere ilaveten Kenya deneyimi çok benzer bir şekilde EPİM hazırlığında. Burada 

Kenya’ya zaman içinde yardımcı olan bir nokta şu, sivil toplumla çok iyi ilişkiler 

içinde olduk yıllar içinde. Eğer Ulusal Komisyon olarak yeterli kaynağınız yoksa o zaman 

sivil toplum size teknik destek veriyor. Özellikle rapor hazırlanmasında teknik 

destek veriyor, özellikle bir de toplumdaki özel çıkar grupları EPİM’in hazırlanmasında 

yardımcı oluyorlar. Ve dediğim gibi EPİM raporunu hazırlayacak Bakanlıkla da çok iyi 

ilişkiler içinde olmak gerekir. Çünkü bazen devletin raporunda spesifik konular var, birlikte 

müzakere etmemiz gereken. Ve özellikle o konuyla ilgili hükümet organıyla işbirliği 

yapmak da çok önemli. Çünkü devletin raporundan bizim hazırladığımız raporun 

her zaman çok farklı olması gerekmiyor ve orada da işbirliği gerekli olabiliyor. Özellikle 

de gelen önerilerin uygulanmasında işbirliği çok önemli. EPİM’i hazırlama konusunda 

EPİM’i daha önce hazırlamış grupların yardımı çok iyi oluyor. Geçmişteki deneyimlerin 

kullanılması çok yararlı oluyor, yeni bir EPİM hazırlanırken. Nairobi’de diğer ülkelerle 

işbirliği yapmak üzere bir ofisimiz var. Ulusal kurum olarak araştırma ve uyum depart- 

153


manımız var. Araştırma ve uyum ve araştırmaya bağlı yaptığımız bütün çalışmalar ve 

bunun raporlarının hazırlanması burada oluyor. Burada sadece şikâyetlere cevap verme 

çalışmaları yapmıyorsunuz. Sizin yaptığınız, kurumunuzun yaptığı çalışmaların sonunda 

sistematik olarak analiz yapıp, rapor hazırlamak da çok önemli. Her kurumun öncelikleri 

var. Her kurum bazı konuları raporla sunmak istiyor. Dolayısıyla burada işbirliği 

çok önemli. Çünkü özellikle belli önemli konuları atlamamak için işbirliği çok önemli. 


Çabucak ben de şunu ekleyebilirim. Kenya geçen yıl raporunu sundu, izlendik. Kenya’daki 

Doğu Afrika Katolik Üniversitesi’yle işbirliği yaptık, Cenevre’deki çalışmaya 

katılmadan önce. Üniversitede sivil toplum kuruluşları nelerden bahsediyor, hükümet 

temsilcileri nelerden bahsediyor, ne görüşler bildiriyor, bunları izledik. Ve halka 

açık bir forumda bütün bu konuları tartıştık, rapor hazırlanmadan önce. 

Afarin SHAHIDZADEH 

Şunu eklemek isterim, uluslararası insan hakları sistemine rapor vermek önemli. Neden? 

Sonunda size eksik taraf larınızı söylüyorlar, öneriler getiriyorlar ve mekanizmanın eksikliğini 

size söylüyorlar. Dolayısıyla EPİM’e rapor hazırlamazsanız o zaman eksiklerinizi göremezsiniz. 

Mesela Türkiye, EPİM’in sonucunda kabul ettiği önerilere de bakabilirsiniz. 

Burada yetkili makamlar şunu görebilirler, bir ulusal eylem planı hazırlanıyor ve Birleşmiş 

Milletler organlarının size önerdikleri tavsiyeleri, tavsiye kararları ülke içinde uyguluyorsunuz. 

Neden bunu yapıyorsunuz? Ülkedeki insan haklarını iyileştirmek için yapılıyor 

bütün bu çalışmalar. Dolayısı ile işte fırsat, sivil toplumla işbirliği yaparak bu süreci ele 

almak çok önemli ve sonucunda ulusal insan hakları eylem planı hazırlamalı hükümet ve 

bir görev gücüyle birlikte yapılan önerileri uygulamaya koymalı. Teşekkür ederim. 

John COREY 

Bu konuda uzman değilim. Çünkü bu EPİM’in hazırlanması komisyon tarafından yapılıyor, 

insan hakları kurumunun personeli tarafından hazırlanıyor; ama ben şunu söyleyebilirim. 

ICCPR’a baktığımızda 24 sayfalık bir belgedir bu. Komisyonun personeli tarafından 

hazırlanmış bir belgedir ve devletin hazırladığı rapora karşı bizim sunduğumuz görüşlerdir 

ve uygun görülen tavsiye kararlarıdır. Biz Kuzey İrlanda İnsan Hakları Komisyonu’nda 

çalışıyoruz. Birleşik Krallık’ta üç tane biliyorsunuz insan hakları kurumu var; ama uluslararası 

kuruma Birleşik Krallık tek bir grup olarak gidiyor ve sunumlarını yapıyor. Birleşmiş 

Milletler burada üç tane insan hakları kurumu olduğunu biliyor; ama bu üç kurumla da 

işbirliği yapıyorlar, çalışıyorlar. Ortak misyonu gündeme getiriyorlar. Hiçbiri ayrı ayrı ne 

bileyim İskoçya İnsan Hakları ya da Kuzey İrlanda İnsan Hakları diye raporlar sunmuyoruz. 

Bir arada çalışıyoruz. Ve bizim çalışmalarımız komisyonun kendi araştırması ve kendi 

154


bilgisi dahilinde hazırlanmış sunumlar. Biz, sunumumuzu hazırlarken sivil toplum kuruluşlarına 

danışarak değil kendi analizlerimiz sonucunda hazırlıyoruz bunu. 


Burada bir statü, bir puan almak, ulusal insan hakları kurumunun bir statüye sahip olması 

tabii EPİM’de iyi bir konum elde etmesi, uluslararası insan hakları kurumunda temsil 

edilmesi sonucu getiriyor. Biz şimdi ikinci dönemdeyiz. Birinci dönemde biz ulusal insan 

hakları kurumu olarak genel bir değerlendirme yaptık. Kendimizi ulusal bir insan hakları 

kurumu olarak nasıl görüyoruz, ülke içinde bu kurumu nasıl görüyoruz şeklinde değerlendirme 

yaptık. İkinci dönemde iki kısım var. Birinci kısımda tavsiyelerin uygulanması 

ele alınıyor. Yani birinci dönemde gündeme gelen önerilerin tavsiyelerin uygulanması. 

İkinci bölümde de bunların sonuçları ve ülke içindeki insan haklarının ne kadar ve nasıl 

geliştiğinin tespiti. Üç aşamada biz katkıda bulunuyoruz. Önce birinci aşamada EPİM 

sürecinden önce. Cenevre’de EPİM olmadan önceki aşamada biz ulusal rapora katkıda 

bulunduk, kurum olarak. Hükümet bizi davet etti. Fas’ta EPİM raporlarını Birleşmiş Milletler 

sistemine sunması gereken bütün raporlardan sorumlu olan bir birim var. Bu birim 

bizi davet etti. Ve bu rapor tabii ki bağımsız olmalı ve ulusal insan hakları kurumunun 

görüşlerini de içermeli. EPİM’den önce yani tekrar ediyorum. Bizim Kurumumuz kendi 

raporunu hazırladı, devletin raporundan bağımsız olarak. Sonra Cenevre’deki EPİM’de 

İnsan Hakları Kurumu olarak Fas adına Fas raporu sunulduktan sonra, devlet raporu 

sunulduktan sonra biz de insan hakları kurumu olarak kendi raporumuzu sunduk. Orada 

da bir diyaloğa girdik. Kendi görüşlerimizi belirttik ve ülkemizin, ülke raporu konusunda 

da fikirlerimizi belirttik. Bu da ikinci devreydi, ikinci aşamaydı. Üçüncü aşamada EPİM’in 

tavsiyelerinin formüle edilmesi. Fas’ta ne yaptık? Bir dizi toplantı düzenledik. Bu toplantılarda 

Birleşmiş Milletler’den gelen tavsiyeleri inceledik. Oradaki bilgi ve bilincimizi artırma 

çalışmaları yaptık ve ülkedeki bütün paydaş STK’larla bir araya geldik ve yayınlarımızda 

da bu Birleşmiş Milletler tavsiyelerini eklemeye çalıştık. Bütün EPİM sürecinin sonunda 

gelen tavsiyelerin ne kadar önemli olduğunu ulusal düzeyde duyurmaya çalıştık ve bu 

önerilerin mevzuata yansıması için çalışmalar yaptık. 

Ulusal İnsan Hakları Kurumu’nda iki departman var. Biri rapor üzerine çalışıyor, araştırma 

ve çalışma yapıyor. İkinci departman uluslararası ilişkiler ve işbirliği konusunda çalışıyor. 

Dolayısıyla biz burada kurumun diğer departmanlarını da tabii ki rapor çalışmasına dahil 

ediyoruz; ama EPİM’in bir parçası olarak değil. Taraf olduğumuz diğer anlaşmaların organlarına 

da rapor sunuyoruz. Bir tane çocuk haklarıyla ilgili bir rapor hazırladık, ikincisi 

de sosyal ekonomik kültürel haklarla ilgili olarak Birleşmiş Milletler Komitesi’ne bir sunum 

yaptık, interaktif tartışmalar sırasında Cenevre’de biz bu iki farklı raporu da sunduk. 

155


Ben BUCKLAND 

Evet, iki noktaya değinmek istiyorum. APT’nin özellikle İşkenceye Karşı Komite ile 

işbirliği çok önemli. Buna önem veriyor, İşkenceyi Önleme Komitesi’ne. İkincisi dün 

de bugün de dile getirildi, insan hakları kurumunun bir bağlayıcı yetkisi yok. Dolayısıyla 

bir takım kararların uygulanmasını nasıl sağlıyor? Bu uluslararası kurumlar 

tavsiyelerini sunarken bir de ağırlıkları var tabii ki. İşkenceye Karşı Komite’de de dile 

getirildiği gibi insan hakları kurumu önem verdiği konuları mutlaka dikkate sunmalı 

ve buradaki tavsiyeler tabii ki insan hakları kurumlarının önceliklerine yer veriyor. 

Burada uluslararası kurumların önem verdiği konulara özellikle odaklanıyoruz. 

Levent KORKUT 

Evet, başka söz almak isteyen yoksa bir başka konuya geçebiliriz. Belki bütün konuları 

burada tartışamayacağız; ama en azından önemli olduklarını düşündüklerimizi burada tartışalım. 

Bütün bunlar bizim için çok değerli konular, değerli bilgiler. Bir başka nokta, inandırıcılığınızı, 

itibarınızı nasıl güçlendirirsiniz? Kendi ülkenizde, kendi insan hakları kurumunuzda 

ne gibi yöntemler kullanıyorsunuz? Bize bu konuda ne gibi fikirler verebilirsiniz? 

Henüz bu insan hakları kurumu ve önleme mekanizması tam da yerleşmemişse toplumda, 

bunun yerleşmesi için neler yapabiliriz? Biz toplumun bu konudaki bilgisinin artmasını 

istiyoruz. Burada görüşlerinizi paylaşır mısınız, tavsiyelerde bulunabilir misiniz bize? 


Yeni Zelanda’da giderek paydaş araştırmalarına eğiliyoruz. Hangi konulara eğilmeliyiz, 

hangi konularda mesaj vermeliyiz konusunda. Üç ana konuya ulaşıyoruz. Ulaşma, ilgili 

konulara bakmak ve görünür olmak. İşte insanların mesajınızı alması için medya çok 

önemli. Burada genç insanlar var aranızda görüyorum, gayet istekli gençler var aranızda, 

yeni medyayı kullanmayı onlar çok iyi biliyorlar. Dolayısıyla işte bu türlü sistemin yerleşmesi 

için mekanizmanın anlaşılması için bu gençler ve yeni medya çok etkili olabilir. 


Yeni medya ifadesi hoşuma gitti, evet. Siz konuşurken ben de öyle düşündüm. Ben 

kendi kendime soruyordum hashtag var mı acaba diye ama öyle bir tage rastlamadım, 

aradım, bulamadım. Ve kurumun yeni kuşaklarına baktım, yeni nesillerine baktım, 

onların da bunu yapmadıklarını gördüm; ama Kenya’ya gelirseniz bunu çok göreceksiniz. 

Türkiye’de baktığınızda internet habları var. Türkiye’de yazılım geliştirilebilir, 

insan hakları konusunda yazılım geliştirebilirsiniz ve bilinç artırma platformunu hazırlayabilirsiniz. 

Çünkü insan haklarıyla ilgili pek çok şey yazılımlarla da tartışılıyor. 

Birkaç yıl önce karar verenler, politika yapan taraf lar bir araya gelerek rapor hazırlı- 

156


yorlar belki; ama bu çok uzun süre alıyor; ama modern medyayı kullansalar üç saat 

içinde istedikleri bilgiye, amaca ulaşabilirlerdi. Dolayısıyla yeni medya, yeni yazılım 

yatırım yapabileceğiniz çok iyi bir alandır ve çok iyi sonuç verecektir. Hem insan gücü 

hem teknik hem de bütçe açısından ihtiyaç olan bir alandır bu yeni medya. 

Yeni bütçemizle yapmak istediğimiz bir şey Ulusal Yayıncılar Birliği’ne katılmak istiyoruz. 

En az haftada bir saat insan hakları eğitimi konusunda yayın yapmak istiyoruz 

ve bu yayın diğer dillere de tercüme edilecek. Bu bizim için fevkalade maliyet etkin 

bir çalışma olacaktır. Böylece insan hakları ve bilinç artırma konusunda çok iyi bir 

araç olacaktır bu. Ve CSR tarzı bir çalışma yapılabilir. İnsan hakları eğitimi için acaba 

ne kadar süre sağlanabilir, Ulusal Yayıncılar Birliği’nden ne kadar bir saat, ne kadar 

bir süre alabilirsiniz? İnsan hakları konusunda böylece bir diyalog başlamış olur ve 

bir yandan da insan hakları bilincinin artırılması konusunda da özel sektöre bir görev 

verebilirsiniz. Özel televizyon kanallarında da ulusal insan hakları politikasında bir 

eylem planına ihtiyaç var kesinlikle ve her ülke bunu yapmalı. Kenya’da biz bunu 

yaptık, bunun taslağını hazırladık, fevkalade katılımcı bir süreç oldu. 

Adalet Bakanlığı ile insan hakları politikası ve bir eylem planı hazırladık birlikte ancak 

hükümetlerin bunu kabul etmesi kolay olmadı; ama geçen ay Cumhuriyet savcısı 

bunu kabul etti. Eğer doğru bir politika hazırlanırsa hem insanlardaki bilincin artmasına 

yardımcı olacak hem de Bakanlık bu konuda hesap verebilir bir pozisyonda olacak 

ve tavsiye kararlarının uygulandığı da böylece daha iyi görülecek. Böylece İnsan 

Hakları Kurumu her yıl olanları daha iyi izleyebilecek ve Birleşmiş Milletler tavsiyelerini 

sunduktan sonra neler olduklarını da daha iyi izleyebilecek. 

John COREY 

Evet, Kurum’un inandırıcılığını, itibarını güçlendirmekle görünürlüğü artırmak, konu bu. 

Deneyimlerimize dayanarak şöyle söyleyebilirim insan hakları kurumu, bizim deneyimize 

göre konuşuyorum tabii, popülerdir diyemem. İnandırıcı olmak ve desteklenen, sevilen 

bir popüler kurum olmak arasında fark var. Bizim ve sizin yaptığınız işler, yaptığımız eylemler… 

Tabii ki 16 yıl boyunca pek çok deneyim yaşadık. Komisyonun inandırıcılığı sorgulandı 

zaman zaman. Ne derece destek gördüğü, ne derece popüler olduğu sorgulandı. 

Sokakta sıradan bir insana “ İnsan hakları kurumu ne yapar? ” diye sorsanız tutarlı bir 

cevap bulmakta zorlanırsınız. Bu insan hakları konusunda çalışmanın getirdiği bir durumdur. 

İşin fıtratında var bu. Dolayısı ile sorgulanabilirsiniz. Sınırları zorlamak çok önemli ve 

de hükümetinizi, devletinizi insan haklarına uyduklarını görmek için zorlamak kolay bir 

iş değil. Bu sabah da değindiğim şeylerden biri de, bizde bir fark yarattı, topluma erişmek, 

topluma gitmek... Ne demek istiyorum? Komisyon olarak yedi tane yarı zamanlı çalışan 

komiser var, bir tane de tam zamanlı komiser var ve Kuzey İrlanda çok büyük bir alan değil. 

Sokağa çıkmak, toplum temsilcileriyle kendi bölgelerinde görüşmek, tartışmak önem- 

157


li. Bazen duymak istemediğiniz şeyleri de duyabiliyorsunuz; ama bu çok önemli. İki, bazen 

farklı toplumlarda ayrı ayrı görüşüyoruz, bazen bir büyük kurumu, toplumu bir araya 

çağırıyoruz ve karşılıklı konuşuyoruz. Bizim merkezimiz başşehir Belfast’ta. Her şey merkezde, 

başkentin etrafında cereyan ediyor, hiç kimse uzak ücra köşelerle ilgilenmiyor bile. 

Dolayısıyla her bölgede gözle görünür olmak gerekir, her yere erişmek gerekir. Diğer bir 

konu da sosyal medya. Modern iletişimin yolu sosyal medyadır. Hashtag, sadece hashtag 

değil twitterda da bunu gördüm. Benim organizasyonum dün bir tweet attı, ben burada 

İstanbul’dayım ve arkadaşlarımın şöyle dediğini duyuyorum “Aaa, işte şimdi İstanbul’da, 

bakalım gelecek sene nerede” ama gene de twitter aracılığıyla iletişim kurabiliyorum onlarla, 

burada olsam bile. Dolayısı ile sosyal medyanın etkisi çok büyük. Şimdi bir daha tekrar 

ilk soruma dönüyorum, herkesin bizi sevmesini bekleyemeyiz, popüler olamayız. 

Yeni seçilmiş hükümet göreve başlayacak, biliyorsunuz seçimler yeni oldu ve Birleşik Krallık 

da Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni kabul etmiş bir ülke; ama sorguladıkları şeyler 

var. İnsan Hakları Yasası yazılıyor ve tabii ki Birleşik Krallık Avrupa Birliği’nin bir üyesi ve 

İnsan Hakları Sözleşmesi’ne de taraf; ama bir yasa çıkartması gerekir insan haklarıyla ilgili 

olarak. Dolayısı ile bütün bunlara ilaveten bir British Haklar Yasası çıkarmaya çalışıyorlar. 

Kuzey İrlanda’daki barışla ilgili düzenlemeler yapmak istiyorlar. Çünkü Kuzey İrlanda’daki 

nüfusun en azından yarısı İngiltere’nin çıkaracağı bu Haklar Kanunu’yla uzak yakın ilişkide 

olmak istemiyorlar. Dolayısı ile şöyle bir deyiş vardır, reklamın kötüsü olmaz derler. 

Buna inanırsınız ya da inanmazsınız; ama insan haklarını bütün bu tartışmalar en azından 

gündemin ortasına koyuyor, tartışmaya yol açıyor. Evet, herkes tarafından sevilmeyi beklemeyin; 

ama insanların ihtiyaçlarına cevap vermeye hazır olun. 

Afarin SHAHIDZADEH 

İnandırıcılık konusuna dayandınız. Tabii önemli olan sizin bağımsızlık ve objektif liğinizi 

göstermektir. Evet web sayfanızda çok şey yapabilirsiniz, ama başkaları bunu okuduğunda 

görür ki bu sizin kurumunuzda bir bağımsızlık veya bir objektif lik yok. Sürekli 

olarak ulusal insan hakları kurumlarının web siteleri izlenir. Mesela UÖM’ler yani ulusal 

önleme mekanizmaları basın açıklamaları yapıyorlar ve bu basın açıklamalarında tutuklular, 

kendilerine verilen iyi yemekten dolayı cezaevlerinde hükümete teşekkür ettiklerini 

açıklıyorlar vs. gibi. Dolayısıyla bağımsızlık ve objektif lik bence en önemli konudur. 


Ulusal insan hakları kurumları Paris Prensipleri’yle uyumlu bir şekilde çalışmak zorunda 

ve burada dikkate alınan, çalışma koşulları çerçevesinde insan haklarının bölünmezliği 

vurgulanmalı, tarafsız olmalı kurumlar ve aynı zamanda yaptıkları işlerde dürüst 

olmalılar. Dolayısıyla bağımsızlık da önemli, çok önemli hem de. Ve ulusal insan hakları 

kurumları her türlü faaliyetlerine müdahale edecek bir olaya mahal vermemeli. Mesela 

158


bazen bu kurumlar daha fazla fon talebinde bulunabilirler. Yani bütçe sıkıntılarına tabii 

tutulmamalılar. Bu şekilde ulusal insan hakları kurumlarının rolleri ve işlevleri oldukça 

profesyonel bir şekilde yapılmalıdır. Ve bu kurumlar mevzuatın niteliğini, kalitesini iyileştirmek 

için çaba göstermeli ve ulusal insan hakları kurumlarının görevleri sadece ve 

sadece ihlalleri önlemekle sınırlı kalmamalıdır. Şikâyetleri ele almak ve şikâyetleri dosyalamakla 

sınırlı olmamalıdır. Aynı zamanda ihlallere ilişkin bir de analiz yapılmalıdır 

insan hakları kurumları tarafından. Yani burada bir sistematik olgu var mı? Bu analizi 

yaptıktan sonra insan hakları kurumları ilgili yapısal reformlara ilişkin de önerilerini 

dile getirmelidir ve ayrımcılık yapılmaması ilkesi ulusal insan hakları kurumlarının vatandaşların 

taleplerini yerine getirirken dikkate almaları gereken en önemli ilkedir. Bu 

kurumlar aynı zamanda ne ölçüde ulusal politikalarının insan hakları yaklaşımını ve 

insan hakları perspektifini yansıttığını gözlemlemeli, sorgulamalıdırlar. Özel olarak da 

hassas gruplara öncelik verilmelidir. Bunların arasında kadınlar var, çocuklar var ve engelliler 

var tabii, cezaevlerindeki mahkûmlar var, akıl sağlığı yerinde olmayan kişiler var 

ve bu konuda engelli olanlar var ve göçmenler ve yaşlılar. Bir de etnik ve dini azınlıklar 

var. Bunların her biri ulusal insan hakları kurumlarının çalışmasında odak noktasını 

oluşturmalı. Ayrıca insan hakları kurumları diğer ulusal kurumların, diğer ülkelerdeki 

kurumların en iyi, en mükemmel uygulamaları konusunda da bilgi sahibi olmalı. Zaman 

zaman bazılarıyla deneyim teatisinde bulunmalıdırlar. 

Levent KORKUT 

Çok teşekkürler efendim, vaktimiz kalmadı; ama ben size sözü vereceğim. Başka? Evet. 

Ben BUCKLAND 

Çok hızlı konuşacağım efendim, sadece şunu söylemek istiyorum. 

Levent KORKUT 

Vaktimiz kalmadı maalesef. Bütün süreleri aştık. Geçtik. Oturumu sizin görüşlerinizi 

aldıktan sonra kapatacağız. 

Ben BUCKLAND 

Şimdi inandırıcılık konusuna geliyorum. Dün sanıyorum bir arkadaşımız çok önemli 

bir noktaya değindi. İngiltere’de medyanın belli bir bölümü insan haklarına karşı son 

derece düşmanca yaklaşıyor; ama buna karşı en büyük, en önemli savunma kanıta 

dayalı iddiaları sunmak. Çünkü biz görevimizi yaparken bu kurumların çalışmalarını 

beğenmeyen, onlara engel olmaya çalışan, onların karşısında olan bir takım medya ve 

hükümet kuruluşu olacaktır. Dolayısıyla burada mesela çocuk ve göçmenlerin tutuk- 

159


luluğu durumuyla ilgili ve bir insan hakları ulusal kurumu tarafından yayınlanan rapora 

ilgili hükümet itiraz etti; ama burada söylenilen raporlarda itiraz edilecek hiçbir 

konu yoktu. Çünkü söylenen her şey kanıt belgelerle belirlenmiş, saptanmıştı. 

Levent KORKUT 

Evet, hepinizin katkıları için gerçekten çok teşekkür etmek istiyoruz. Bizim için çok değerli 

ve sanırım birbirimizden de çok şey öğreniyoruz. Bizim için sizin söyledikleriniz, sizin 

deneyiminiz, önerileriniz, görüşleriz fevkalade yol gösterici olacak. Onun için hepinize 

ayrı ayrı teşekkür etmek isterim. Bu aynı zamanda bir dayanışma oturumu oldu. Ulusal 

insan hakları kurumları arasında bir dayanışma gösterisi oldu. Bir sonraki etkinliğimizde 

yeniden sizleri aramızda görmek istiyoruz. Umarım birlikte daha sık, daha yakın çalışma 

imkânı bulabiliriz. Çok teşekkür ederiz. Şimdi efendim, sözü ve mikrofonu Hikmet Tülen 

Beye vermek istiyorum, İnsan Hakları Kurumu Başkanı. Belki kendisinin de söyleyecek 

birkaç sözü vardır, sizinle paylaşmak istediği bazı fikirleri vardır bu kapanış oturumunda. 

Hikmet TÜLEN 

Aslında Levent Bey hepimizin duygularını ifade edecek şekilde kapanış konuşmasını 

yaptı. Benim çok fazla ekleyeceğim bir şey yok aslında; ama şu anda aklıma gelen 

bir iki şeyi söyleyebilirim. Defterimin son sayfasına geldim. Şunu demek istiyorum, 

söylediklerinizden çok yararlandım, notlar aldım. Ayrıca şunu da söyleyeyim doğrusu 

bu konferansın hazırlıklarına 6 ay kadar önce başlamıştık ve bugüne ulaşabilmek, 

konferansı gerçekleştirebilmek oldukça yoğun bir çalışma gerektirdi. Doğrusu bu iki 

günlük oturumların sonucunda bütün çabaların fazlasıyla karşılığını aldığımızı çok 

net olarak söyleyebilirim. Dolayısıyla bu tür toplantıları tekrar yapmak konusunda 

motive olduğumuzu da söyleyebilirim. Tekrar hepinize çok içten teşekkürlerimizi sunuyoruz, 

tekrar görüşmek istiyoruz, çok sağ olun. 

Khalid RAMLI 

Son bir söz efendim izninizle, son bir söz. Katılımcılar da kendi adlarına konuşmama 

izin verirlerse ben de sizlere teşekkür etmek istiyorum, bütün katılımcılar adına. Türkiye 

İnsan Hakları Kurumu’na teşekkür etmek istiyorum, Hikmet Bey’e, kendisinin 

şahsına özellikle teşekkür etmek istiyorum, bütün oturumlarda bizimle beraberdi, büyük 

bir dikkatle konuşmaları dinledi. Ve bu aslında ulusal insan hakları kurumlarının 

sahip olmadığı, sıklıkla sahip olmadığı, ender bir haslet oluyor efendim. Çok teşekkür 

ediyoruz size bunun için ve davetiniz için de çok teşekkür ediyoruz ve mükemmel organizasyon 

için de teşekkür ediyoruz. İdari personele teşekkür ediyoruz, kurumlarda 

bütün çalışanlara, komiserlere, üyelere de ayrıca teşekkür ediyoruz. Ve umarım sizler 

ulusal bir insan hakları kurumu olarak görevlerinizde başarı kazanırsınız ve Türkiye’deki 

insan haklarına hizmet etmiş olursunuz, çok teşekkürler. 

160


KATILIMCI LİSTESİ 

Katılımcı Unvan Kurum / Kuruluş 

Abdurrahman EREN İnsan Hakları Kurulu Üyesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Abdurrahman ÜNLÜ Ankara Şube Başkanı MAZLUMDER 

Afarin SHAHİDZADEH Başkan Yardımcısı BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği 

Ali ULUSOY Akademisyen Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Ali Yasin SERDAR Temsilci UHİM 

Ali Yavuz BİRİNCİOĞLU Uzman 

Başbakanlık Kanunlar ve 

Kararlar Genel Müdürlüğü 

Andaç AKIN 

Sosyolog 

Türkiye Çocuklara 

Yeniden Özgürlük Vakfı 

Artuk ARDIÇOĞLU Akademisyen Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Aydın BİNGÖL İkinci Başkan Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Barış KARACASU Temsilci İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) 

Ben BUCKLAND Uzman 

Association for the Prevention of 

Torture (APT) 

Bengü Merve DERİN Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Carmen COMAS-MATA 

MIRA 

Kamu Denetçiliği Kurumu 

Direktörü 

İspanya Ombudsmanı 

Christina HOF Uzman Araştırmacı İşkenceyi Önleme Ulusal Ajansı 

Cynthia BROPHY 

CEO 

Yeni Zelanda İnsan Hakları 

Komisyonu 

Çiğdem ÇELİK Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Ekin BOZKURT ŞENER Uzman Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Emine Burcu SİNOPLU Tetkik Hâkimi HSYK 

Emma SINCLAIR Temsilci İnsan Hakları İzleme Örgütü 

Erol PATAN Uzman Avrupa Birliği Bakanlığı 

Ertuğrul YAZAR Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Esra YAKAR Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Ezgi KAŞKAVAL Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Feray SALMAN Temsilci İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) 

Feyza Gülru TETİK 3. Kâtip Dışişleri Bakanlığı 

161



Filiz KARTAL 

Akademisyen 

TODAİE İnsan Hakları ve 

Vatandaşlık Çalışmaları Merkezi 

Gizem ZEREN Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Göknur AKÇADAĞ 

Daire Başkanı 

Göktan KOÇYILDIRIM Çocuk Koruma Sorumlusu UNICEF 

Gülden SÖNMEZ 

Temsilci 

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 

Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü 

İnsan Hak ve Hürriyetleri İnsani 

Yardım Vakfı (İHH) 

Günal KURŞUN Başkan İnsan Hakları Gündemi Derneği 

Habibe KARA Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Hacı Ali AÇIKGÜL 


Hakan TAHMAZ Temsilci Barış Meclisi 

Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Daire 

Başkanlığı 

Hamza AKYÜZ Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Hasan ULUSOY Genel Müdür Dışişleri Bakanlığı 

Havva Denge AKAL 

ARDIÇOĞLU 

Avukat 

Ankara Barosu 

Hikmet TÜLEN Başkan Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Homero Matthew P. 

RUSIANA 

Hümeyra IŞIK 

Alan Çalışmaları Ofis 

Direktörü 

Tetkik Hâkimi 

Filipinler Ulusal İnsan Hakları 

Komisyonu 

Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri 

Genel Müdürlüğü 

Ioanna KUÇURADİ Akademisyen Maltepe Üniversitesi 

İrfan GÜVEN İnsan Hakları Kurulu Üyesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu 


Baş Yönetici 

Yeni Zelanda İnsan Hakları 

Komisyonu 

Jashina MUJKANOVİÇ Danışman UNDP İstanbul Temsilcisi 


John COREY 


Khalid RAMLI 

Komisyoner 

Komisyon Üyesi 

Başkan 

Uluslararası İlişkiler ve 

İşbirliği Dairesi Başkanı 

Kenya Ulusal İnsan Hakları 

Komisyonu 

Kuzey İrlanda İnsan Hakları 

Komisyonu 

Kenya Ulusal İnsan Hakları 

Komisyonu 

Fas Ulusal İnsan Hakları Konseyi 

162



Kristian BRAKEL Temsilci Heinrich Böll Foundation 

Levent KORKUT İnsan Hakları Kurulu Üyesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Lütfi GÜRGEN Tetkik Hâkimi Yargıtay 

Marcin KUSY Uzman Polonya Kamu Denetçiliği Kurumu 

Mehmet AKTAŞ Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Mehmet Alp DİDİNMEZ Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Mehmet KASAP Başkan Hukuk ve Hayat Derneği 

Melanie FIELD 

Kurumsal İlişkiler Müdürü 

İngiltere Eşitlik ve İnsan Hakları 

Komisyonu 

Meral ÇILDIR Genel Başkan Yardımcısı İnsan Hakları Derneği (İHD) 

Meral KÖKSAL Memur Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Merve SİSLİ Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Mesut KARABULUT Şube Müdürü Jandarma Genel Komutanlığı 

Mohammed ESSABBAR Genel Sekreter Fas Ulusal İnsan Hakları Konseyi 

Murat KÖYLÜ Temsilci Kaos GL Derneği 

Nahit GEZGİN Raportör Anayasa Mahkemesi 

Nalan ÖZDEMİR Delege AB Delegasyonu 

Nesrin ÖZTÜRK Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Neşe ŞAHİN Akademisyen Maltepe Üniversitesi 

Nezir AKYEŞİLMEN Akademisyen Selçuk Üniversitesi 

Nihat BULUT İnsan Hakları Kurulu Üyesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Nisan KUYUCU 

Araştırma Görevlisi 

Ankara Üniversitesi SBF İnsan 

Hakları Merkezi 

Nurullah ÖZGÜL Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Ömer Faruk KÜÇÜK Temsilci UHİM 

Ömer MÜSLÜMANOĞLU 

Adli Tıp Kurumu Başkan 

Yardımcısı 

Adli Tıp Kurumu 

Ömer ÖZBEY Komiser Yardımcısı Terörle Mücadele Dairesi Başkanlığı 

Özlem DEMİR Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Ruhşen DOĞAN YILDIZ 

Genel Sekreter 

Toplum ve Hukuk Araştırmaları 

Vakfı 

163



Sani YILDIRIM Avukat Türkiye Barolar Birliği 

Selamet İLDAY İnsan Hakları Kurulu Üyesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Selçuk ŞATANA İl Göç Uzmanı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü 

Selvet ÇETİN Uzman SDE 

Semahat SEVİM Temsilci Heinrich Böll Foundation 

Serhat KOCA Avukat Milli Savunma Bakanlığı 

Serpil ÇAKIN Kamu Denetçisi Kamu Denetçiliği Kurumu 

Shri Cyriac JOSEPH 

Başkan Vekili 

Sibel ÖZEN Avukat KEİG/KADAV 


Komisyon Üyesi 

Hindistan Ulusal İnsan Hakları 

Komisyonu 

İrlanda Eşitlik ve İnsan Hakları 

Komisyonu 

Stephanie NAWYN Akademisyen Michigan State University 

Şule ÜLKER 

Talat KIYMAZ 


Genel Sekreter 

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 

Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel 

Müdürlüğü 

Uluslararası Sivil Toplumu 

Destekleme ve Geliştirme Derneği 

Taner KILIÇ Başkan Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi 

Turgut TARHANLI Akademisyen / Dekan Bilgi Üniversitesi 

Tülay YALÇIN İNCİ Hukuk Müşaviri Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu 

Uğur TUNCER AB Uzman Yardımcısı İçişleri Bakanlığı 

Ümit FIRAT Temsilci Helsinki Yurttaşlar Derneği 

Vahap DARENDELİ Danışman Başbakanlık 

Victoria PALAV Temsilci İspanya Ombudsmanı 

Ville FORSMAN Temsilci Raoul Wallenberg Enstitüsü 

Yavuz GÜÇTÜRK Araştırmacı SETA 

Yusuf Şevki HAKYEMEZ İnsan Hakları Kurulu Üyesi Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Zehra GÜLEÇ Uzman Yardımcısı Türkiye İnsan Hakları Kurumu 

Zelal AYMAN 

Koordinatör 

Kadının İnsan Hakları Yeni 

Çözümler Derneği 

Zeynep DURAN 

Yasama Uzmanı 

TBMM İnsan Haklarını İnceleme 

Komisyonu 

164

KONFERANSDAN FOTOĞRAFLAR 


165



166



167

www.tihk.gov.tr

Uluslararası Konferansı

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?