TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ HUKUK DERGİSİ

Türkiye Noterler Birliği
ne kadar, belirsiz alacak davasını öngören hukukî düzenlemede yer alıyor olsa
bile, belirsiz alacak davası kurumu ile değil; aynı Kanun’un 109. maddesinde düzenlenen
kısmî dava kurumuyla ilişkilidir. Dolayısıyla, 107. maddenin üçüncü
fıkrasında yer alan kuralın, “kısmî eda davasının açılabildiği hallerde, tespit davası
da açılabilir ve bu durumda, hukukî yararın var olduğu kabul edilir” şeklindeki
düzenlemesinde yer alan “kısmî eda davasının açılabildiği hallerde” şeklindeki
ibaresinin, “belirsiz alacak davasının açılabildiği hallerde” şeklinde anlaşılması
olanağı da yoktur.
Öte yandan, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 107. maddesinin üçüncü fıkrasında
yer alan düzenlemeyle güdülen temel amaç, kısmî davada, dava dışı tutulan
alacak kesimi bakımından zamanaşımı, ancak ek davanın açıldığı andan itibaren
kesileceği için, kısmî davanın sonuçlanmasına kadar geçen evrede, dava dışı
tutulan alacak kesiminin zamanaşımına uğramasını önlemek için, davacıya, bir
tespit davası açabilme olanağının tanınmasıdır. Her şeyden önce, kısmî dava, bir
eda davasıdır. Hukukumuzda, kısmî tespit davası şeklinde beliren bir dava türü
mevcut değildir. Kısmî davada, mahkemenin, davalıyı, kısmî edaya mahkûm
edebilmesi için de, öncelikli olarak, dayanılan hukukî ilişkinin, bir bütün hâlinde
varlığını tespit etmiş olması şarttır. Yani, açılan bir kısmî dava, her halükarda,
hukukî ilişkinin, varlığının ya da yokluğunun, bir bütün hâlinde belirlenmesine
yönelik incelemeyi, doğası gereği, zorunlu kılar ve bünyesinde barındırır.
Dolayısıyla, kısmî davanın açılabildiği hâllerde, kısmî davanın açılmasından
sonra, dava dışı tutulan kesim için, her ne kadar Kanun’un 107. maddesinin
üçüncü fıkrası uyarınca, tespit davası açılabileceği ve bu durumda hukukî yararın
mevcut olduğu gibi bir izlenim uyandırılmışsa da, mahkeme, kısmî davadan sonra
açılan bu tespit davasını, bir dava şartı olması sebebiyle, davanın her aşamasında,
re’sen ya da davalı tarafın itirazı üzerine, derdestlik (HMK. m.114, I/ ı bendi)
olgusuna dayanarak, usulden reddetmek zorundadır.
Bazılarının iddia ettiği gibi, burada, derdestliğin söz konusu olamayacağı olgusu, ciddî
bir yanılgıdan ibarettir (Simil, s.128, dn.414). Kısmî dava, bir eda davası türüdür.
Kısmî dava bağlamında, kısmî edaya mahkûmiyetin varlığı için, hukukî ilişkinin
bir bütün hâlinde mevcudiyetinin tespiti şarttır. Edime kısmen mahkûmiyet
mümkün olsa bile, hukukî ilişkinin kısmen tespitinden söz edilemez. Bir hukukî
ilişki (örneğin, haksız fiil) bir bütün halinde, ya vardır ya da yoktur. Aynı anda,
hem varlığından hem de yokluğundan söz edilemez. Dolayısıyla, kısmî dava ile
ondan sonra açılan ek davada, dava edilen alacak kesimlerinin farklı olmasından
hareketle, dava konularının aynı olmadığı yönündeki derdestlik bağlamında yapılan
çözümleme, kısmî dava açılmasından sonra, dava dışı tutulan kesim bakımından
bir tespit davası açılması durumunda geçerlilik kazanamaz. Çünkü, kısmî
davada, dava edilen alacak kesimini ödemeye, davalının mahkûm edilebilmesi ya
da davanın reddine karar verilebilmesi için, ön koşul, hukukî ilişkinin bir bütün
halinde varlığının ya da yokluğunun tespit edilmiş bulunmasıdır ve bu husus zaten
bir eda davası olan kısmî davanın içinde daima saklıdır. Çünkü, eda hükümleri,
görünüşte tek; gerçekte ise iki parçadan oluşan bir hüküm konumundadır. Edaya
mahkûmiyetin, yani eda hükmü verilebilmesinin ön şartı, dayanılan hukukî
ilişkinin varlığının saptanmış olmasıdır. Bir eda davası olan kısmî davada, zaten
hukukî ilişki, bir bütün halinde belirlenmeden, dava edilen kesimi, davalının ödemeye
mahkûm edilmesi mümkün olmaz. Öte yandan, kısmî davanın tamamen
esastan reddine karar verilmiş ve bu karar da şeklî anlamda kesinleşmişse, bu
kararla birlikte, kısmî dava yoluyla ileri sürülen ve şimdilik sadece bir kesiminin
hüküm altına alınması istenilen alacağın dayandığı hukukî ilişkinin yokluğu hususu,
kesin bir biçimde tespit edilmiş olacağından, kesin hükmün varlığı sebebiyle,
18 | Hukuk Dergisi / 2015-2