TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ HUKUK DERGİSİ

TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ 

HUKUK DERGİSİ 

Yıl :2 - Sayı 2 

www.tnb.org.tr 

ISSN: 2148-1741

SAHİBİ 

Yunus TUTAR 

Türkiye Noterler Birliği Adına, Türkiye Noterler Birliği Başkanı 

Beykoz 2. Noteri 

* 

EDİTÖR 

Metin SUYABATMAZ 

Türkiye Noterler Birliği Yönetim Kurulu Üyesi 

Üsküdar 11. Noteri 

* 

SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ 

Ayhan TOSUN 

Türkiye Noterler Birliği Genel Sekreteri 

* 

YAYIN KURULU 

Yunus TUTAR 

Türkiye Noterler Birliği Başkanı 

Zeynel Abidin BEYAZGÜL 

Türkiye Noterler Birliği Başkan Yardımcısı 

Ahmet UĞURLU 

Türkiye Noterler Birliği Yönetim Kurulu Sayman Üyesi 

Metin SUYABATMAZ, Dursun CİN, Gülüzar IRMAK, Serdar ARAT 

Türkiye Noterler Birliği Yönetim Kurulu Üyeleri 

Ayhan TOSUN 

Türkiye Noterler Birliği Genel Sekreteri 

Haluk Necdet TEKİN 

Türkiye Noterler Birliği Hukuk Danışmanı 

Şevki ARTAR 

Türkiye Noterler Birliği Hukuk Danışman Yardımcısı 

Sibel Zeynep ŞAT 

Türkiye Noterler Birliği Hukuk İşleri Müdürü 

Aylin ARIKAN 

Türkiye Noterler Birliği Avukatı 

* 

YAYIN YÖNETİM MERKEZİ 

Türkiye Noterler Birliği 

Söğütözü Caddesi No: 4 

Çankaya-Ankara 

Tel: 312. 218 80 00 Faks: 312. 218 80 41 

E-posta: tnb.dergi@tnb.org.tr 

BASKI 

MATTEK MATBAACILIK 

Basım Yayın Tanıtım Tic. San. Ltd. Şti. 

Ağaç İşleri San. Sit. 1354 Cd. 1362. Sk No:35 İvedik - ANKARA 

Tel: 0312. 433 2310 • Fax: 0312. 434 0356

YAZIM VE YAYIN KURALLARI 

1. Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi’ne gönderilen yazıların 

daha önce bir başka yayın organında yayımlanmamış veya yayımlanmak 

üzere gönderilmemiş olması gerekir. Bu konudaki yazıların idari, 

bilimsel ve her türlü sorumluluğu yazarlara aittir. 

2. Yazıların öncelikle tnb.dergi@tnb.org.tr adresine gönderilmesi 

gerekmektedir. Gönderimde herhangi bir sorun yaşanması durumunda 

editör ve sorumlu yazı işleri müdürü ile iletişim kurulabilir. 

3. Yazılarda 12 kelimeyi aşmayan “Başlık”, 150-250 kelime arası 

“Özet” ve 5-8 kelime arası “Anahtar Kelimeler” bulunmalıdır. 

4. Yazının ana bölümleri ve kaynakça 12 punto, sayfa altında gösterilmesi 

gereken dipnotlar ise 9,5 punto yazılmalı, 1 satır aralığı ile 

“Times New Roman” karakteri kullanılmalı, metin iki yana yaslanmalı, 

sayfanın tüm kenarlarında 2,5 cm boşluk bırakılmalı, yazıların sonunda 

kaynakça bulunmalıdır. 

5. Dergi’ye gönderilen yazılar “Giriş”, “Gelişme” ve “Sonuç” bölümlerinden 

oluşmalı ve yazıda dipnot atıf sistemi kullanılmalıdır. 

6. Yazı, kaynakça dahil 3.000 kelimeden az ve 10.000 kelimeden 

çok olmamalıdır. 

7. Yazarın unvanı, adı ve soyadı, baş harfleri büyük olmak üzere yazı 

başlığının altında ortalı olarak yazılmalıdır. Yazarın görev yaptığı kurum, 

iletişim adresi, telefon numarası ile elektronik posta adresi adına 

ilişkin dipnotta belirtilmelidir. 

8. Aday yazılar, yazarlar tarafından elektronik ortamda tnb.dergi@ 

tnb.org.tr adresine yüklendikten sonra, yayın kurulu biçim ve alanlar 

açısından uygun bulduğu yazıları bir hakeme gönderir. Hakemler raporlarını 

elektronik ortamda tnb.dergi@tnb.org.tr adresi üzerinden dergi’ye 

ulaştırır. 

Yazarların dergi’ye gönderdikleri yazılarının denetimini yapmış oldukları 

ve bu haliyle basıma olur verdikleri kabul edilir, yazı teslim 

edildikten sonra baskı düzeltmeleri için ayrıca yazara geri gönderilmez. 

Bilimsellik ölçütlerine uyulmadığı ve olağanın üzerinde yazım hataları 

belirlenen yazılar yayın kurulu tarafından geri çevrilir. 

Yayın Kurulunca ilk değerlendirmesi yapılan yazılar, kör hakemlik 

sistemi uyarınca yazar adları metinden çıkarılarak hakeme gönderilir. 

Yazarlara yazının hangi hakeme gönderildiği ile ilgili bilgi verilmez. 

Hakem raporunda düzeltme istenmesi durumunda, yazarlarına gönderilen 

yazıların, yazarları tarafından düzeltilerek yirmi gün içerisinde 

dergiye teslim edilmesi gereklidir. Yazar, sadece belirtilen düzeltmeler 

çerçevesinde değişiklikler yapabilir. Düzeltilmiş metin gerekli görüldüğü 

durumlarda, değişiklikleri isteyen hakemce tekrar incelenebilir. 

Hakem raporunun olumsuz olması durumunda, ikinci bir hakem incelemesi 

yapılmaz. Yayımlanmayan yazılar, yazarına geri gönderilmez.

Yazarlar, hakem ve Yayın Kurulu’nun eleştiri, değerlendirme ve düzeltmelerini 

dikkate almak zorundadır. Katılmadığı hususlar olması durumunda 

yazar bunları gerekçeleri ile ayrı bir sayfada bildirme hakkına 

sahiptir. 

9. Hakemlerin kimlikleri hakkında yazarlara, gönderilen yazının 

kime ait olduğu konusunda hakemlere bilgi verilmez. Hakem raporları 

gizlidir. Olumlu rapor alamayan yazılar yayınlanmaz ve eser sahibine 

yayınlanmama gerekçesi ile birlikte sorumlu yazı işleri müdürlüğünce 

bilgi verilir, bu konuda idari ve adli sorumluluk kabul edilmez. 

10. Yayınlanması uygun görülen yazılar, Yayın Kurulu tarafından 

sıraya konur ve yayınlanır. 

11. Hakem raporları beş yıl süreyle Sorumlu Yazı İşleri Müdürlüğü’nce 

saklanmak üzere arşive konur. 

12. Yayın hakları saklıdır. Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi’nin 

yazılı izni alınmaksızın Dergi’de yayınlanan çalışmaların bütünü 

veya bir kısmı elektronik, mekanik veya benzeri bir araçla herhangi bir 

biçimde basılamaz, çoğaltılamaz, fotokopi veya teksir edilemez, özetlenemez 

ve yayınlanamaz. Ancak, kaynak göstermek şartıyla alıntı yapılmasına 

izin verilir. 

---------------------- 

- Dergide yayımlanan yazılarda ileri sürülen görüşler yazarlarına aittir. 

- Elektronik ortamda dergiye tnb.org.tr adresinden ulaşılabilir.

DANIŞMA KURULU 

1. Prof. Dr. Zehreddin ARSLAN 

(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fak. İdare Hukuku Anabilim Dalı 

Öğretim Üyesi) 

2. Prof. Dr. Rıza AYHAN 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fak. Ticaret Hukuku Anabilim Dalı 


3. Prof. Dr. Nusret İlker ÇOLAK 

(Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fak. İdare Hukuku Anabilim Dalı 


4. Prof. Dr. Murat DOĞAN 

(Erciyes Üniversitesi Hukuk Fak. Medeni Hukuk Anabilim Dalı 


5. Prof. Dr. Fikret EREN 

(Başkent Üniversitesi Hukuk Fak. Medeni Hukuk Anabilim Dalı 


6. Prof. Dr. Zeki HAFIZOĞULLARI 

(Başkent Üniversitesi Hukuk Fak. Ceza ve Ceza Usul Hukuku 

Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

7. Prof. Dr. Abdurrahim KARSLI 

(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fak. Medenî Usul ve İcra - İflâs Hukuku 


8. Prof. Dr. Hasan Seçkin OZANOĞLU 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fak. Medeni Hukuk Anabilim Dalı 


9. Prof. Dr. Çağlar ÖZEL 

(Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fak. Medeni Hukuk Anabilim Dalı 


10. Prof. Dr. Muharrem ÖZEN 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fak. Ceza ve Ceza Usul Hukuku 


11. Prof. Dr. İzzet ÖZGENÇ 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fak. Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim 

Dalı Öğretim Üyesi) 

12. Prof. Dr. Bilge ÖZTAN 

(Çankaya Üniversitesi Hukuk Fak. Medeni Hukuk Anabilim Dalı 


13. Prof. Dr. Fırat ÖZTAN 

(Çankaya Ünive, rsitesi Hukuk Fak. Ticaret Hukuku Anabilim Dalı 

Öğretim Üyesi)

1. Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ 

(Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fak. Medenî Usul ve İcra - İflâs 

Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

2. Prof. Dr. Cumhur ŞAHİN 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fak. Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim 


3. Prof. Dr. Murat ŞEN 

(Melikşah Üniversitesi Hukuk Fak. İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku 


4. Prof. Dr, Kemal. ŞENOCAK 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fak. Ticaret Hukuku Anabilim Dalı 


5. Prof. Dr. Süha TANRIVER 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fak. Medenî Usul ve İcra - İflâs Hukuku 


6. Prof. Dr. Bilgin TİRYAKİOĞLU 

(Bilkent Üniversitesi Hukuk Fak. Uluslararası Özel Hukuk Anabilim 


7. Prof. Dr. Hasan TUNÇ 

(TOBB Ekonomi Üniversitesi Hukuk Fak. Anayasa Hukuku Anabilim 


8. Prof. Dr. Asuman TURANBOY 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fak. Ticaret Hukuku Anabilim Dalı 


9. Prof. Dr. Mehmet ÜNAL 

(Başkent Üniversitesi Hukuk Fak. Medeni Hukuk Anabilim Dalı 


10. Prof. Dr. Mustafa Fadıl YILDIRIM 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fak. Medeni Hukuk Anabilim Dalı 


11. Prof. Dr. Mehmet YÜKSEL 

(Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fak. Hukuk Sosyolojisi ve Hukuk 

Felsefesi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

12. Prof. Dr. Necmi YÜZBAŞIOĞLU 

(Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fak. Anayasa Hukuku Anabilim 


*Danışma Kurulu üyelerinin sıralaması soyadına göre alfabetik olarak 

yapılmıştır.

HAKEM KURULU 

1. Prof. Dr. Recep AKCAN, 

(Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 

İflâs Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

2. Prof. Dr. Şebnem AKİPEK, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


3. Prof. Dr. Mustafa AKKAYA, 

(Doğu Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Vergi Hukuku 


4. Prof. Dr. Hüseyin ALTAŞ, 



5. Prof. Dr. O.Gökhan ANTALYA, 

(Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


6. Prof. Dr. Ramazan ARSLAN, 

(Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Özel Hukuk-Medeni 

Usul ve İcra İflas Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

7. Prof. Dr. Zehreddin ARSLAN, 

(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku 


8. Prof. Dr. Oğuz ATALAY, 

(Gediz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


9. Prof. Dr. Mehmet AYAN, 

(Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


10. Prof. Dr. Rıza AYHAN, 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim 


11. Prof. Dr. Hasan AYRANCI, 



12. Prof. Dr. Veysel BAŞPINAR, 


Anabilim Dalı Öğretim Üyesi)

13. Prof. Dr. Cem BAYGIN, 

(Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


14. Prof. Dr. Nusret İlker ÇOLAK, 

(Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku 


15. Prof. Dr. Murat DOĞAN, 

(Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


16. Prof. Dr. Vahit DOĞAN, 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası Özel Hukuk 


17. Prof. Dr. Seyithan DELİDUMAN, 

(Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul 

ve İcra - İflâs Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

18. Prof. Dr. Mehmet DEMİR, 



19. Prof. Dr. Adnan DEYNEKLİ, 

(Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî 

Usul ve İcra - İflâs Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

20. Prof. Dr. İbrahim ERCAN, 

(Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


21. Prof. Dr. Fikret EREN, 

(Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


22. Prof. Dr. ,Nadi GÜNAL, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku 


23. Prof. Dr. Ahmet GÜRBÜZ, 

(Bingöl Üniversitesi İİBF Kamu Yönetim Bölümü Hukuk 

Bölümü Hukuk Bilimleri Anabilim Dalı) 

24. Prof. Dr. Zeki HAFIZOĞULLARI, 

(Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul 

Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi)

25. Prof. Dr. Halil KALABALIK, 

(Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku 


26. Prof. Dr. Sami KARAHAN, 

(Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


27. Prof. Dr. Yusuf KARAKOÇ, 

(Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk 


28. Prof. Dr. Hakan KARAN, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Deniz Hukuku 


29. Prof. Dr. Abdurrahim KARSLI, 

(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul 

ve İcra - İflâs Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

30. Prof. Dr. Muharrem KILIÇ, 

(Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Sosyolojisi ve 

Hukuk Felsefesi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

31. Prof. Dr. Ahmet. M. KILIÇOĞLU, 



32. Prof. Dr. Cengiz KOÇHİSARLIOĞLU, 

(Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


33. Prof. Dr. Erkan KÜÇÜKGÜNGÖR, 

(Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


34. Prof. Dr. Tekin MEMİŞ, 

(İstanbul Şehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


35. Prof. Dr. Rifat ORTAÇ, 

(İstanbul Gelişim Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi Mali Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

36. Prof. Dr. Hasan Seçkin OZANOĞLU, 



37. Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK, 

( Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve 

Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

38. Prof. Dr. İzzet ÖZGENÇ, 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve 

Ceza Usul Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

39. Prof. Dr. Çağlar ÖZEL, 



40. Prof. Dr. Muharrem ÖZEN, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul 


41. Prof. Dr. Bilge ÖZTAN, 

(Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


42. Prof. Dr. Fırat ÖZTAN, 

(Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


43. Prof. Dr. Selçuk ÖZTEK, 

(İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Medeni usul- icra iflas Hukuku) 

44. Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ, 

(Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve 

İcra - İflâs Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

45. Prof. Dr. Oğuz SANCAKDAR, 

( Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku 


46. Prof. Dr. Haluk Hadi SÜMER, 

(Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik 


47. Prof. Dr. Cumhur ŞAHİN, 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul 


48. Prof. Dr. Murat ŞEN, 

(Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik 

Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi)

49. Prof. Dr. Kemal ŞENOCAK, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


50. Prof. Dr. Süha TANRIVER, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


51. Prof. Dr. Bilgin TİRYAKİOĞLU, 

(Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası Özel 

Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

52. Prof. Dr. Mustafa TOPALOĞLU, 

(Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


53. Prof. Dr. Hasan TUNÇ, 

(TOBB Ekonomi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa 


54. Prof. Dr. Asuman TURANBOY, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


55. Prof..Dr. Ömer ULUKAPI, 

(Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve İcra 

İflas Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

56. Prof. Dr. Sultan TAHMAZOĞLU ÜZELTÜRK, 

(Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku 


57. Prof. Dr. Hakan ÜZELTÜRK, 

(Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk 


58. Prof. Dr. Mehmet ÜNAL, 

(Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


59. Prof. Dr. Mustafa Fadıl YILDIRIM, 

(Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


60. Prof.Dr. Ejder YILMAZ, 

(Özel Hukuk-Medeni Usul ve İcra İflas Hukuk 


61. Prof. Dr. Mehmet YÜKSEL, 

(Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Sosyolojisi 

ve Hukuk Felsefesi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

62. Prof. Dr. Necmi YÜZBAŞIOĞLU, 

(Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku 


63. Doç. Dr. Cavid ABDULLAHZADE, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası Kamu 


64. Doç Dr. Mine AKKAN, 

( Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve 

İcra- İflas Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

65. Doç. Dr. Mehmet ALTUNKAYA, 

(Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


66. Doç. Dr. Ömer ARBEK, 



67. Doç. Dr. Çetin ARSLAN, 

(Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul 


68. Doç. Dr. İbrahim ARSLAN, 

(Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


69. Doç. Dr. İbrahim AŞIK, 

(Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 

İflâs Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 

70. Doç. Dr. Murat ATALI, 

(Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


71. Doç. Dr. Ahmet BAŞÖZEN, 

(Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


72. Doç. Dr. Süleyman BAŞTERZİ, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi İş ve Sosyal Güvenlik 


73. Doç. Dr. Mustafa Erdem CAN, 

(Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


74. Doç. Dr. Ferhat CANBOLAT, 



75. Doç. Dr. Yusuf ÇALIŞKAN, 

(İstanbul Şehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası 

Özel Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

76. Doç. Dr. İsa DÖNER, 

(Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul 


77. Doç. Dr. Haluk EMİROĞLU, 

(Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Roma Hukuku 


78. Doç. Dr. Güray ERDÖNMEZ, 

(Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve 


79. Doç. Dr. Hayrettin EREN, 

(Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi İdare Hukuku 


80. Doç. Dr. Rifat ERTEN, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası 

Özel Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

81. Doç. Dr. Cenker GÖKER, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk 

Anabilim Dalı Öğretim Üyesi 

82. Doç. Dr. Cengiz GÜL, 

(Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku 


83. Doç. Dr. Devrim GÜNGÖR, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul 


84. Doç. Dr. Çağlar MANAVGAT, 

(Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku 


85. Doç. Dr. İbrahim ÖZBAY, 

(Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


86. Doç. Dr. Gökçen TOPUZ, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 

İflâs Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi)

87. Doç. Dr. Seçkin TOPUZ, 

(Kırıkkale Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Hukuk 


88. Doç. Dr. Ali YEŞİLIRMAK, 

(İstanbul Şehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve 


89. Yard. Doç. Dr. Bülent ALGAN, 

(Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Genel Kamu Hukuku 


90. Yard. Doç. Dr. Uğur BAYILLIOĞLU, 

(Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Uluslararası Kamu 


91. Yard. Doç Dr. Koray DOĞAN, 

( Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza 

Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi) 

92. Yard. Doç. Dr. Murat ERDEM, 

(Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


93. Yard. Doç. Dr. Nihat GÜMAN, 

(Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra – 


94. Yard. Doç. Dr. Elvan KEÇELİOĞLU, 

(Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul 


95. Yard. Doç. Dr. Taylan Özgür KİRAZ, 

(Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


96. Yard. Doç. Dr. Nesibe KURT KONCA, 

(Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve İcra - 


97. Yard. Doç. Dr. Cumhur RÜZGARESEN, 

(Turgut Özal Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medenî Usul ve 


98. Yard. Doç. Dr., Cem Duran UZUN, 

(Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku 


İÇİNDEKİLER 

Ankara 1. Asliye Ticaret Mahkemesi Başkanı İlker KOÇYİĞİT 

DAVANIN AÇILMASI VE DİLEKÇELER AŞAMASI 

Prof. Dr. A. Füsun ARSAVA 

BM’İN SİVİL HALKI KORUMA MİSYONU VE BU MİSYONUN 

YERİNE GETİRİLMESİNDE MEYDANA GELEN AKSAMALARIN 

HUKUKİ SONUÇLARI 

Prof. Dr. Süha TANRIVER 

BELİRSİZ ALACAK DAVASI VE BU BAĞLAMDA 

UYGULAMADA YAŞANAN GÜNCEL SORUNLAR 

-3- 

-39- 

-81- 

Dr. Ahmet EFE 

TÜRKİYE ’DE KALKINMA AJANSLARI ÖZELİNDE KAMU 

YÖNETİMİ -BÜROKRASİ -İDARE -DEVLET BAĞLAMINDA 

COBIT-5 İLE ÇOKLU DİSİPLİNER BİR ANALİZ 

-109- 

Av. Zeynep Özge YİĞİTOĞLU 

HAKİMİYETİN HUKUKA AYKIRI KULLANILMASI 

DURUMUNDA TAZMİNAT DAVASI 

-149-

BELİRSİZ ALACAK DAVASI VE BU BAĞLAMDA 

UYGULAMADA YAŞANAN GÜNCEL SORUNLAR 

A. Genel Olarak 

Prof. Dr. Süha TANRIVER 1 

Davacının, davanın açıldığı tarihte talep sonucunun miktarını 

yahut değerini, tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin imkânsız veya 

kendisinden beklenemeyecek bir nitelik taşıması halinde, dava dilekçesinde 

dayanılan hukukî ilişkiye ve asgarî bir tutara işaret etmek suretiyle 

açacağı davaya, belirsiz alacak davası denir (HMK m. 107, I). 

Her şeyden önce, belirsiz alacak davası, hukukî niteliği itibariyle, eda 

davasının özel bir türü, somut plânda spesifik bir uygulanma biçimidir 2 . 

Bu dava, anayasal çerçevede güvence altına alınmış bulunan hak arama 

özgürlüğünün (m. 36, I) etkin bir biçimde kullanılabilmesinin araçlarından 

birisi konumundadır 3 . 

Belirsiz alacak davasının işlerlik kazanabilmesi için, davacının 

talep sonucuna konu kılacağı alacak miktarını, davayı açacağı tarihte, 

tam ve kesin olarak belirleyebilmesi, objektif çerçevede, ya imkânsız 

olmalı ya da kendisinden beklenemeyecek bir nitelik taşımalıdır. Burada 

özellikle, davanın açıldığı anda, dava konusu kılınan alacak tutarının, 

tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin, davacıdan beklenemeyecek 

bir nitelik taşıyıp taşımadığının tâyininde, davacının, somut olayın 

koşulları ve özellikleri gözetilerek, doğruluk ve güven kuralı çerçeve- 

1 Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve İcra-İflas Hukuku Anabilim 

Dalı Başkanı 

2 Yılmaz, E.: Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Dava Çeşitleri (Bankacılar 

Dergisi, 2012/80, s. 83-104), s. 95; Yılmaz, E.: Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

Şerhi, 2. B., Ankara 2013, s. 741; Pekcanıtez, H.: Belirsiz Alacak Davası, Ankara 

2011, s. 51; Ercan, İ.: Belirsiz Alacak ve Tespit Davası, Konya 2013, s. 67; 

Pekcanıtez, H. / Atalay, O. / Özekes, M.: Medenî Usul Hukuku, 14. B., Ankara 

2013, s. 444; Özbay, İ.: 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Neler Getirdi? 

Ankara 2012, s. 127; Budak, A. C.: Belirsiz Alacak Davası (Bankacılar Dergisi, 

Ocak 2015 Özel Sayı, s. 82-86), s. 84; Pekcanıtez H.: Belirsiz Alacak Davasının 

İş Hukukunda Uygulanması (Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 

2013, Cilt 15, Özel Sayı, Prof. Dr. M. Polat Soyer’e Armağan, İzmir 2014, s. 

933-968), s. 937; Yavaş, M.: Belirsiz Alacak Davasının İş Davalarına Etkileri (İş 

Hukukunda Güncel Sorunlar II, Seminer - 25.05.2012, İstanbul 2012, s. 55-81), s. 

60, 62; Simil, C.: Belirsiz Alacak Davası, İstanbul 2013, s. 94. 

3 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 444; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s. 937. 

Hukuk Dergisi / 2015-2 | 3


sinde (HMK m.27, I; TMK m.2) dürüst, makûl ve orta zekâlı bir insanın 

göstermesi gereken tüm dikkat ve özeni göstermesine rağmen, alacak 

tutarını tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin mümkün olup olmadığı 

hususu, esas alınmalıdır. Yani, alacağın miktarının, davanın açıldığı 

tarihte tam ve kesin olarak tespit edilebilmesi, objektifleştirilmiş dikkat 

ve özen çerçevesinde, davacı alacaklıdan, gerçekten beklenilememelidir 

4 . Aksine bir anlayış, diğer davalara nazaran, medenî usul hukuku ve 

borçlar hukuku bakımından sağlamış olduğu ciddî ve önemli avantajlar 

gözetildiğinde, kanun koyucunun son derece istisnaî hallerde işlerlik 

kazanmasına olanak tanıdığı belirsiz alacak davası kurumunun, amaç 

dışı kullanımına, yani kötüye kullanılmasına sebebiyet verir ki; bunun 

kabulü mümkün değildir. Çünkü, dava hakkının kullanımı bağlamında 

da, diğer usulî yetkilerin kullanımında olduğu gibi, doğruluk ve güven 

kuralı, yani dürüstlük ilkesi geçerlidir (HMK m.29, I; MK m.2). Dava 

konusu kılınmak istenen alacağın miktarının, davanın açıldığı andaki 

miktar ya da değeri, tam ve kesin olarak biliniyor ya da belirlenebilmesi 

için varlığı gereken tüm unsurlar, doğruluk ve güven kuralı uyarınca, 

gereken dikkat ve özenin gösterilmesi halinde bilinebilecek bir durumdaysa, 

alacağın belirlenebilir olmadığından ve dolayısıyla belirsiz alacak 

davasına işlerlik kazandırılmasından söz edilemez. 

Davacının, dava açacağı evrede, talep sonucuna konu kılacağı 

alacağın miktarını veya değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesi 

için varlığı gereken bilgi ve belgelere, kısmen ya da tamamen karşı tarafın 

elinde bulunması sebebiyle ulaşması gerçekten olası değil ve dava 

konusu kılınan alacak miktarının tam ve kesin olarak belirlilik kazanabilmesi 

de, ancak karşı tarafın elindeki bu bilgi ve belgeleri mahkemeye 

sunmasıyla birlikte mümkün hale geliyorsa, alacak belirsiz kabul 

edilmeli ve belirsiz alacak davası açılabilmesine olanak verilmelidir 5 . 

4 “…Davanın belirsiz alacak davası türünde açılabilmesi için, davanın açıldığı 

tarih itibariyle uyuşmazlığa konu alacağın miktar veya değerinin tam ve kesin 

olarak davacı tarafından belirlenememesi gerekir. Belirleyememe hâli, davacının 

gereken dikkat ve özeni göstermesine rağmen, miktar veya değerin belirlenmesinin 

kendisinden gerçekten beklenilememesi durumuna ya da objektif olarak 

imkânsızlığa dayanmalıdır…” (22. HD.’nin 07.05.2015 günlü ve 11568/16824 

sayılı kararı) 

5 “…Davacının alacağın miktar veya değerini belirleyebilmesi için, elinde bulunması 

gereken bilgi ve belgelere sahip olmaması ve bu belgelere dava açma hazırlığı 

döneminde ulaşmasının da (gerçekten) mümkün olmaması ve dolayısıyla 

alacağın miktarının belirlenmesinin, karşı tarafın elinde bulunan bilgi ve belgele- 

4 | Hukuk Dergisi / 2015-2


Buna karşılık, davacı, dava açmadan önce, talebini tam ve kesin 

olarak belirleyebilmek için, varlığı gereken bilgi ve belgelere, herhangi 

bir zorlukla karşılaşmadan, kolaylıkla ulaşabiliyor yahut karşı taraf, 

bu tür bilgi ve belgeleri paylaşmaktan kaçınmıyorsa, onun alacağının 

belirsizliğinden ve dolayısıyla belirsiz alacak davasına işlerlik kazandırılmasından 

söz edilemez 6 . Yani, alacaklının, belirsiz alacak davası 

açabilmesi için, objektif çerçevede, gereken özeni göstermesine rağmen, 

davayı açacağı anda, alacağının, tam ve kesin olarak belirlilik 

kazanabilmesi bağlamında, varlığı gereken ve karşı tarafın elinde bulunan 

belgelere ulaşamamış olması gerekir 7 . Yine, davacının, alacağının 

miktarının tam ve kesin olarak belirlenebilmesi için varlığı gerekli 

olan bilgi ve belgeler, üçüncü kişinin elinde ise; onun, dava açmadan 

önce, üçüncü kişiden, söz konusu bilgi ve belgeleri talep etmesi ve bu 

başvurusunun, sonuçsuz kalması halinde, belirsiz alacak davası açma 

olanağından yararlandırılması uygun olur 8 . 

Öte yandan, talep sonucuna konu kılınmak istenen alacağın tutarı 

konusunda, taraflar arasında, bir uyuşmazlık ya da tartışmanın varlığı, 

alacağın tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin, davacıdan beklenemeyecek 

bir nitelik taşımadığı anlamına asla gelmez 9 . Çünkü, burada 

varlığı aranan belirsizlikten maksat, objektif çerçevede, davacının, talep 

sonucuna konu kılacağı alacak miktarını, davanın açıldığı tarihte, tam 

ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyecek bir 

boyut kazanmış olmasıdır. Salt alacak tutarı konusunda taraflar arasında 

bir çekişmenin veya tartışmanın varlığı halinde, son derece istisnaî hallerde 

uygulama alanı bulması gereken bir dava türü konumunda bulunan 

belirsiz alacak davasının açılmasına olanak verilecek olursa, hemen 

hemen tüm eda davaları bağlamında, bu yola başvurunun hukuken caiz 

olduğu yönünde bir genellemeye ulaşılması gerekir ki; anılan dava türin 

sunulmasıyla mümkün hâle geleceği durumlarda alacak belirsiz kabul edilmelidir…” 

(22. HD.’nin 07.05.2015 günlü ve 11568/16824 sayılı kararı); aynı yönde 

bkz.: 22. HD.’nin 20.10.2014 günlü ve 20845/28186 sayılı kararı. 

6 Simil, s.184-185, dn.637; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.352. 

7 Karş. Simil, s.185. 

8 Simil, s.184-185, dn.637. 

9 Simil, s.208-209, 2012, Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.943; Karaca, A., Yağcı, 

H.: Belirsiz Alacak Davası ve Kısmi Davanın İşçilik Alacakları Bakımından 

Değerlendirilmesi (Karar İncelemesi)(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Mecmuası, 2014/2, Prof. Dr. Beril Ergin’e Armağan, İstanbul 2014, s.177-207), 

s.186. 



rünün ihdasında, kanun koyucunun güttüğü amaç gözetildiğinde, bunun 

kabulü mümkün değildir 10 . Bu bağlamda, önemine binaen, bir kez daha 

vurgulanması gereken husus, davacının, davanın açılacağı tarihte, talep 

sonucuna konu kılacağı alacak miktarını, objektif çerçevede, tam ve 

kesin olarak belirleyebilmesi imkânına sahip olup olmadığıdır. Davacı, 

somut olayın koşullarına ve özelliklerine göre, gerçekten, talep sonucuna 

konu kılacağı alacak tutarını, tam ve kesin olarak belirleyebilme 

olanağına sahip değilse, onun, alacağının belirsiz olduğu kabul edilmeli 

ve belirsiz alacak davası açmasına izin verilmelidir. 

Yine, bu çerçevede bir irdeleme yaparken, talep sonucuna konu 

kılınan alacağın tam ve kesin olarak belirlenebilirliği ile ispat edilebilirliğini, 

yani ispatındaki güçlüğü, birbirine karıştırmamak gerekir 11 . 

Davacının talep ettiği alacağın, davanın açıldığı tarihte tam ve 

kesin olarak belirlenebilmesi, objektif çerçevede mümkün; ancak bunun 

ispatı, elindeki delillerle kanunun öngördüğü şekilde olanak dâhilinde 

değilse ve o nedenle de davacı, dava dilekçesinde, alacak tutarını 

düşük göstermişse, alacağının belirsizlik taşıdığından ve dolayısıyla 

açılan davanın da, belirsiz alacak davası olduğundan söz edilemez. 

Çünkü, alacağın belirlenebilir olması ile ispat edilebilirliği, niteliği itibariyle 

tümüyle birbirinden farklı hususlardır. Bu durumda, ispatında 

güçlük yaşanan her alacağın, belirsizlik taşıdığı ve belirsiz alacak davası 

açılabilmesinin de, hukuken caiz olduğu yönünde bir çözümlemeye 

varılamaz 12 . Çünkü, bir alacaklı, alacağını net bir şekilde belirleyebilir; 

10 “…Sırf taraflar arasında alacak miktarı bakımından uyuşmazlık bulunması, talep 

sonucunun belirlenmesinin davacıdan beklenemeyecek olması anlamına gelmez. 

Önemli olan objektif olarak talep sonucunun belirlenmesinin davacıdan beklenemeyecek 

olmasıdır. Sadece alacak miktarının taraflar arasında uyuşmazlık bulunması 

ya da tartışmalı olmasının belirsiz alacak davası açılması için yeterli 

sayılması halinde, neredeyse tüm davaların belirsiz alacak davası olarak kabulü 

gerekir ki, bu da kanunun amacına aykırıdır. Çünkü, zaten uyuşmazlık bulunduğu 

için dava açılmakta ve uyuşmazlık mahkeme önüne gelmektedir…” (22. HD.’nin 

07.05.2015 günlü ve 11568/16824 sayılı kararı); aynı yönde bkz.: 22. HD.’nin 

20.10.2014 günlü ve 20845/ 28186 sayılı kararı. Buna karşılık, 7. Hukuk Dairesi 

ise, taraflar arasında alacak tutarının tartışmalı olduğu hâllerde de belirsiz 

alacak davası açılabileceğini kabul etmektedir” (7. HD.’nin 07.05.2015 günlü 

ve 10139/8208 sayılı kararı); aynı yönde bkz.: 9. HD.’nin 11.03.2015 günlü ve 

2986/10004 sayılı kararı; 9. HD.’nin 11.02.2015 günlü ve 589/5718 sayılı kararı. 

11 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.452-453, dn.29; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, 

s.957. 

12 “…Burada alacağın belirlenebilir olmasıyla ispat edilebilirliğinin de ayrıca 



ancak, her zaman, onu ispat edebilecek bir konumda, pekâla bulunamayabilir. 

Alacağın miktarının belirlenebilmesinin tahkikat aşamasında 

gerçekleştirilecek olan bilirkişi incelemesi ve keşif gibi işlemlerin 

icrası ile diğer delillerin takdir edilmesine bağlı olduğu durumlarda 

da, belirsiz alacak davası açılabilmesine olanak tanınması gerekir 13 . 

Ancak, bir davada, bilirkişiye başvurulmuş olmasına rağmen, davacı, 

dava açarken, alacağın miktar yahut değerini, tam ve kesin olarak 

belirleyebilecek bir konumda bulunuyorsa, belirsiz alacak davası açılamaz 

14 . Keza, bilirkişi marifetiyle hesap raporu alınması gereken her 

durumda da, alacağın miktar ya da değerinin belirsiz olduğundan söz 

edilemez 15 . Çünkü, basit hesaplamalar, yani aritmetik işlemler aracılığıyla, 

talep sonucuna konu kılınacak alacağın miktar ya da değerine 

belirlilik kazandırılabiliyorsa, alacak belirli sayılmalıdır. Bu bağlamda, 

davacının yalnız başına yapabilmesi mümkün olan dört işlem üzerine 

kurgulanmış alelâde, basit nitelikli hesaplamalar ile mahkemenin tahkikat 

evresinde müracaat edeceği bilirkişi marifetiyle gerçekleştireceği, 

daha komplike, daha spesifik, daha karmaşık hesaplamaları, özellikle 

aktüerya ve istatistik biliminin verilerinin baz alınmasını gerektiren hesaplamaları 

birbirine karıştırmamak gerekir. Ancak, uygulamada, hâdeğerlendirilmesi 

gerektiği unutulmamalıdır. Davacının talep ettiği alacağın 

belirlenmesi objektif olarak mümkün; belirleyebildiği alacağı ispat etmesi kanunun 

öngördüğü şekilde (elindeki delillerle) mümkün değilse, burada belirsiz 

alacak davası açılacağından söz edilemez. Çünkü bir alacağın belirlenmesiyle 

onun ispatı ayrı şeylerdir. Davacı talep konusu yaptığı alacağını çok net şekilde 

belirleyebilir ancak onu her zaman ispat edecek durumda olmayabilir. Aksinin 

kabulü her ispat güçlüğü olan alacağı belirsiz alacağa dönüştürmek gibi hem 

kanunun amacına hem de genel ilkelere aykırı bir durum ortaya çıkartabilir…” 

(22. HD.’nin 20.10.2014 günlü ve 20845/28186 sayılı kararı). 

13 Simil, s.202. 

14 Simil, s.225; “…Ne var ki, bir davada bilirkişi incelemesine gidilmesi belirsiz 

alacak davası açılabilmesi için yeterli değildir. Bir davada bilirkişiye başvurulmuş 

olmasına rağmen davacı, dava açarken alacak miktarını belirleyebilirse, belirsiz 

alacak davası açılamaz…” (22. HD.’nin 07.05.2015 günlü ve 11568/16824 

sayılı kararı); aynı yönde bkz.: 22. HD.’nin 20.10.2014 günlü ve 20845/28186 

sayılı kararı). 

15 Simil, s.225; karş.: Çil, Ş. / Kar, B.: 6100 Sayılı HMK’ya Göre İş Yargısında 

Belirsiz Alacak Davası ve Kısmi Dava, 2. B., Ankara 2013, s.33; karş. “…Diğer 

taraftan yargılama sırasında (tahkikat aşamasında) hesap raporu alınmasını 

gerektiren her alacak belirsiz kabul edilmelidir…” (7. HD.’nin 07.05.2015 günlü 

10139/8208 sayılı kararı); aynı yönde bkz.: 9. HD.’nin 11.03.2015 günlü ve 

2986/10004 sayılı kararı. 



kimin, hayatın olağan akışı uyarınca sahip olması gereken, genel bilgi 

kapsamında mütalaa edilen (HMK m.266) basit hesaplamalar için dahi, 

hesap bilirkişisine gidildiği ve bu konuda çok da özenli davranılmadığı 

gözlemlenmektedir. Dolayısıyla hesap bilirkişisine müracaat edilebilecek 

olan her durumda, alacağın belirsiz olduğu gerekçesiyle, belirsiz 

alacak davası açılabileceği yönünde bir genellemeye gidilmesi, sağlıklı 

ve doğru bir yaklaşım biçimi teşkil etmez. 

Yine, yargılama sonucunda hükmedilecek olan meblağın, tümüyle, 

hâkimin takdirine bağlılık arz ettiği hallerde, dava açılırken, davacının, 

talep sonucunu, tam ve kesin olarak belirleyebilmesi hususunda, 

objektif nitelikli bir imkânsızlık mevcuttur ve dolayısıyla belirsiz 

alacak davası açılmasına olanak verilmesi gerekir. 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 107. maddesinin birinci 

fıkrası uyarınca, davacı, dava dilekçesinde, somut olayın koşullarına 

ve özelliklerine göre belirlenmesi mümkün olan alacak tutarı (asgarî 

alacak tutarı) ile dayanmış olduğu hukukî ilişkiye (örneğin, haksız fiil 

gibi) ve bu hukukî ilişkinin temelini oluşturan ve talep sonucunu haklı 

göstermeye yarayan tüm maddî vakıalara, açıkça işaret etmek zorunludur 

16 . Bu boyutu itibariyle, belirsiz alacak davası ile talep konusu belirli 

olan bir dava arasında, herhangi bir farklılık yoktur. Çünkü, anılan 

dava türünde, belirsizlik arzeden, sadece, talep sonucu, yani, alacaktır. 

O nedenle, davanın adı da, belirsiz alacak davasıdır 17 . Dolayısıyla, davacı, 

talep sonucunu kesinleştirme evresinde, kanunda öngörülen usul 

kesitlerinin haricinde, yeni vakıalar ileri sürmeye kalkışırsa, dava sebebini 

genişletmiş sayılacağı için, iddianın genişletilmesi yasağı ile karşı 

karşıya kalabilir. 

Burada üzerine basa basa vurgulanması gereken husus, dava dilekçesinde 

gösterilecek olan asgarî tutarın, tümüyle davacının iradesine 

göre belirlilik kazanan bir tutar değil; somut olayın koşullarına ve 

özelliklerine göre, objektif çerçevede, tespit edilmesi mümkün bulunan 

alacak tutarı olduğudur 18 . Bu asgarî tutar, “geçici talep sonucu” olarak 

adlandırılır. Bunun belirtilmesi, açılan davada alınacak olan harç ve 

16 Yılmaz – Dava Çeşitleri, s.99; Yılmaz – Şerh, s.756, Yavaş, s.64. 

17 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.49; Ercan, s.103. 

18 Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.944; Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, 

s.48; Simil, s.107; Pekcanıtez/ Atalay/Özekes, s. 456; Ercan, s.104. 



avans ile talep olunacak ihtiyatî tedbir bağlamında, gösterilecek olan 

teminatın tutarının tâyini açısından, özel bir anlam ve önem taşır 19 . 

Koşullarının oluşmamasına, yani talep edilecek alacak tutarının, 

davanın açıldığı anda, tam ve kesin bir biçimde belirlenmesinin 

mümkün olmasına rağmen, bir dava, belirsiz alacak davası şeklinde 

açılmışsa, hukukî yarar, yani dava şartı yokluğundan, usulden hemen 

reddedilmemeli 20 ; hâkim, taleple bağlı olup (HMK m.26) hukukî tavsifle 

bağlı bulunmadığı için (HMK m.33), ortada örtülü bir kısmî dava da 

mevcut değilse (HMK m. 109), bir ara kararıyla, açılan davayı, tam bir 

eda davası (HMK m.105) olarak nitelendirip görmeye devam etmelidir. 

Çünkü, belirsiz alacak davası bağlamında, dava dilekçesinde gösterilmesi 

gereken asgarî tutar, zaten somut olayın koşullarına ve özelliklerine 

göre, tespiti mümkün olan alacak tutarı konumundadır. Dolayısıyla, 

anılan durumda, örtülü kısmî davanın koşulları da mevcut değilse, davacının, 

tam bir eda davası açtığı kabul edilmelidir. Bu karşılık, dava 

dilekçesinde, asgarî bir tutar gösterilmiş olup; bunun, alacağın belirli 

19 Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.944-945; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.456. 

20 Hukukî yarar eksikliğinin sonradan tamamlanacak bir dava şartı olmamasından 

hareketle, davanın usulden reddedilmesi gerektiği konusunda bkz.: Pekcanıtez/ 

Atalay/Özekes, s. 454; Yılmaz – Şerh, s.735; Özekes, M.: Anayasa Mahkemesi’nin 

Kararı Karşısında Kısmî Dava ile Belirsiz Alacak Davası Arasındaki 

Sınırın Belirlenmesi Sorunu (Prof. Dr. Ejder YILMAZ’a Armağan, C.II, Ankara 

2014, s.1589-1606), s.1603; Özbay, s. 128; Simil, s.201; Kuru, B. / Arslan, 

R. / Yılmaz, E.: Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, 25. B., Ankara 2014, s.264. 

Bu hukukî yarar eksikliğinin, giderilebilir nitelik taşıdığı için (HMK m. 119, II; 

m.115, II), davacıya, talebini belirli hale getirmesi için süre verilmesi gerektiği 

yönündeki görüş için, bkz.: Budak, s.84; “…şartları bulunmadığı halde dava 

dilekçesinde davanın belirsiz alacak davası olarak açıldığı durumda davacıya 

herhangi bir süre verilmeden hukuki yarar yokluğundan davanın reddi yoluna 

gidilmelidir. Çünkü, alacağın belirlenebilmesi mümkün iken, böyle bir davanın 

açılmasına Kanun izin vermemiştir. Böyle bir durumda, belirsiz alacak davası 

açmakta hukuki yarar yokluğundan dava reddedilmeli, ek bir süre verilmemelidir. 

Zira, burada talep açıktır, bu sebeple 6100 sayılı Kanun’un 119/1-ğ. maddesinin 

uygulanarak süre verilmesi mümkün değildir; aslında açılmaması gerektiği halde 

belirsiz alacak davası açılmış olduğundan, bu konudaki eksiklik de süre verilerek 

tamamlanamayacağından, dava hukuki yarar yokluğundan reddedilmelidir.” (22. 

HD.’nin 07.05.2015 günlü ve 11568/16824 sayılı kararı); aynı yönde bkz.: 22. 

HD.’nin 20.10.2014 günlü ve 20845/28186 sayılı kararı. 

Buna karşılık, 9. Hukuk Dairesi ise, “…belirsiz alacak davası veya kısmi dava 

açıldığında, dava konusu edilen alacak açık ve tam olarak belirli ise davacıya 

tam eda davası açması, tamamlanabilir hukuki yarar şartını yerine getirmesi için 

öncelikle süre verilmeli, süre sonunda yerine getirmediği takdirde davanın hukuki 

yarar şartı yokluğu nedeni ile usulden reddine karar verilmesi” gerektiği kanısındadır 

(9. HD.’nin, 11.02.2015 günlü ve 589/5718 sayılı kararı). 



bir kesimi olduğu anlaşılmakla birlikte, açılan davanın belirsiz alacak 

davası mı; yoksa kısmî dava mı olduğu hususunda, talep sonucu bağlamında 

herhangi bir açıklık yok ise (HMK m.119, I/ğ), hâkim, taleple 

de bağlı olduğu için (HMK m. 26, I), öncelikle, Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun 119. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, davacı tarafa, 

bir haftalık kesin bir süre verip; onun beyanı doğrultusunda, açılmış 

olan davanın belirsiz alacak davası mı; yoksa, kısmî dava mı olduğunu 

saptamak zorundadır 21 . Davacı, açmış olduğu davanın, belirsiz alacak 

davası olduğunu beyan etmiş ve somut olayda da belirsiz alacak davası 

açılabilmesi için varlığı gereken koşullar mevcutsa, bu dava, belirsiz 

alacak davası olarak görülmeli ve karara bağlanmalıdır. Somut olayda, 

belirsiz alacak davası açılabilmesi için varlığı gereken koşulların mevcut 

olmasına rağmen, davacı taraf, kendisine verilen bir haftalık kesin 

süre içerisinde, açmış olduğu davanın, kısmî dava olduğu yönünde bir 

beyanda bulunmuşsa, mahkeme, davayı, kısmî dava olarak kabul edip 

görmeli ve sonuçlandırmalıdır. Öte yandan, alacağın, belli bir kesiminin 

dava edildiği açık olmakla beraber, somut olayda, belirsiz alacak 

davasının işlerlik kazanabilmesi için varlığı gereken koşullar mevcut 

değil ve fakat kısmî dava açılabilmesi mümkün ise, bu durumda, mahkemece, 

açılmış olan dava, doğrudan, bir ara kararıyla bir kısmî dava 

olarak nitelendirilmek suretiyle, görülmeli ve karara bağlanmalıdır. 

Çünkü, hukukumuzda, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 109. maddesinin 

son fıkrasının metninin son derece açıklığı karşısında, örtülü 

kısmî dava dahi caizdir. Koşulları mevcut ise, kısmî dava açılabilmesi 

için, açılan davanın, kısmî dava olduğuna ilişkin iradenin, dava dilekçesinde, 

açık ve kesin bir dille ortaya konulması şart değildir. Davacı 

tarafa, talep sonucunun açıklattırılması gereken durumlarda, davacı taraf, 

kendisine verilen bir haftalık kesin süre içerisinde, talep sonucunu 

açıklığa kavuşturmazsa, davanın açılmamış sayılmasına karar verilmelidir 

(HMK m.119, II). 

Davacı, aynı davalıya karşı olan birden ziyade aslî talebini, aynı 

dava dilekçesinde, birlikte ileri sürmüş, yani, kümülatif dava yığılması 

işlerlik kazanmışsa; bu durumda, görünüşte tek, gerçekte ise, talep sayısınca 

dava mevcut olup; bunların her biri hakkında, ayrı ayrı hüküm 

verilmesi gerekeceği için (HMK m.110), belirsiz alacak davası açılabil- 

21 Aynı yönde: Özekes, s.1603. 



mesinin koşullarının, her bir aslî talep bakımından, ayrı ayrı incelenip 

tartışılması gerekir 22 . 

Davacının taleplerinden bazıları belirli, bazıları belirsiz ise, davacı, 

dava dilekçesinde, her bir talebe ilişkin değeri, ayrı ayrı göstermek 

zorundadır 23 . 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 107. maddesinin ikinci fıkrasında, 

belirsiz alacak davası bağlamında, karşı tarafın verdiği bilgi 

veya tahkikat sonucu, alacağın miktarı ya da değerinin tam ve kesin 

olarak belirlenebilmesinin mümkün olduğu anda, davacının, iddianın 

genişletilmesi yasağına tâbi olmaksızın, yani karşı tarafın açık muvafakatine 

ve ıslaha ihtiyaç kalmadan, davanın başında, dava dilekçesinde 

belirtmiş olduğu tutarı (asgarî tutarı), tam ve kesin olarak belirlilik kazanan 

bu tutara kadar artırabilmesine olanak tanınmıştır. Artırım sonucu 

ulaşılan bu yeni tutara ise, “kesin talep sonucu” denir. 

Belirsiz alacak davasında, alacağın tutarındaki belirsizlik, tahkikatın 

sonuna kadar devam eder; davacı, en geç tahkikatın sonunda 

22 Yılmaz – Şerh, s.751. “…6100 sayılı Kanun’un 110. maddesinde düzenlenen, davacının 

aynı davalıya karşı birbirinden bağımsız birden fazla asli talebini aynı 

dava dilekçesinde ileri sürmesi olarak tanımlanan davaların yığılması (objektif 

dava birleşmesi) halinde, talep sayısı kadar dava bulunduğu kabul edildiğinden 

ve aynı Kanun’un 297/2. maddesi uyarınca da her bir talep bakımından ayrı ayrı 

hüküm verilmesi gerektiğinden, bu durumda da dava dilekçesinde ileri sürülen 

taleplerin belirsiz alacak olup olmadığının her bir talep bakımından ayrı ayrı 

değerlendirilmesi gerekecektir.” (22. HD.’nin, 07.05.2015 günlü ve 11568/16824 

sayılı kararı). “…Davacının, aynı davalıya karşı olan birbirinden bağımsız birden 

fazla talebini, aralarında bir derecelendirme ilişkisi yani aslîlik–ferîlik ilişkisi 

kurmadan aynı dava dilekçesinde ileri sürmesine davaların yığılması denir(H- 

MK. Mad.110). Birden fazla istemin yer aldığı ve işçi-işveren uyuşmazlıklarında 

işçinin işçilik alacakları için açtığı davanın örnek teşkil ettiği bir dava türüdür. 

Davacı birçok talebini, tek bir dava dilekçesi ile talep etmektedir. Aslında kural 

olarak talep sayısınca dava mevcuttur. Davacı her bir talebi için dava dilekçesinde 

olguları (vakıaları) ayrı ayrı belirtilmek ve ispat yükü kendisinde ise ispat 

etmek zorundadır. Yapılan yargılamada her bir talep hakkında ayrı ayrı inceleme 

yapılır. Yargılama sonunda da her biri hakkında olumlu veya olumsuz karar 

verilir. İşte davaların yığılması halinde, davacının isteklerinin bir kısmı belirli 

bir kısmı belirsiz alacak davası konusu olabilir. Bu durumda talep edilen alacaklardan 

açıkça belirli olan ve tartışmalı olmayanlar için belirsiz alacak davası 

veya kısmi dava ile talepte bulunulamaz. Bu nedenle dava şartlarının da her talep 

açısından ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekir.” (7. HD.’nin 07.05.2015 günlü 

ve 10139/8208 sayılı kararı); aynı yönde bkz.: 9. HD.’nin 11.03.2015 günlü ve 

2986/10004 sayılı kararı. 

23 Simil, s.262. 



talebini belirlemeli (yani, geçici talep sonucunu, kesin talep sonucuna 

dönüştürmeli) ve bunu mahkemeye bildirmelidir 24 . Bu belirleme, hükmedilecek 

olan yargılama giderlerinin hesaplanması ve kanun yollarına 

başvurunun tâyini bağlamında da, özel bir önem arz eder 25 . Aksi takdirde, 

hâkim, dava dilekçesi mahkemeye sunulurken, davacının bu dilekçede 

belirtmiş olduğu tutarı, yani, geçici talep sonucunu, gözetmek 

suretiyle kararını verir 26 . Zira, tahkikat bitiminde ya da alacağın diğer 

bir şekilde belirlilik kazanmasından sonra, davacı, geçici talep sonucunu, 

kesin talep sonucuna dönüştürüp mahkemeye bildirmezse, hâkim, 

geçici taleple bağlıdır ve ondan fazlaya hüküm veremez 27 (HMK. m.26, 

I). Davacı, aceleci davranıp, geçici talep sonucunu kesin talep sonucuna 

dönüştürdükten sonra, alacağının daha fazla olması gerektiğini düşünerek, 

bir kez daha, talep sonucunu artırmaya kalkışırsa, iddianın genişletilmesi 

yasağı ile karşı karşıya kalacağı için, bunu, ancak davalının açık 

muvafakati yahut ıslaha başvuru suretiyle gerçekleştirebilir 28 . 

Bedensel zararların tazminini konu alan bir dava belirsiz alacak 

davası şeklinde açılmışsa, tazminat alacağının tutarının, tam ve kesin 

olarak belirlenebilmesinin mümkün olduğu anın tâyini açısından, genelde, 

iki olasılık işlerlik kazanır: Birinci olasılıkta, alacağının tutarının, 

tam ve kesin olarak belirlenebilmesi, ancak davanın açılmasından 

sonra, davacı tarafın yapmış olduğu açıklamalardan veya sunmuş olduğu 

bilgilerden yahut vermiş olduğu belgelerden sonra mümkün olabilir 

29 . Örneğin, hekimin sorumluluğuna dayanan bir tazminat davası 

bağlamında, hasta, kendisine uygulanan tedavinin içeriğini, boyutlarını 

ve niteliğini, hekimin ya da sorumlu hastanenin, kendisini hiç ya da yeterince 

bilgilendirmemesi nedeniyle bilemediği için, tazminat davasını 

açtığı anda, zararını, tam ve kesin bir biçimde hesaplayıp belirleyebil- 

24 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.458-459; Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, 

s.51; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.944-946. 

25 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.48. 

26 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.56; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.459; 

Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.944; Yavaş, s.63-64. 

27 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.56; Yılmaz – Dava Çeşitleri, s.101; Yılmaz 

– Şerh, s.758; Yavaş, s.63-64; Simil, s.175-176. Ercan, manevi tazminat 

davaları dışında, aynı görüştedir (Ercan, s.88, 94). 

28 Ercan, s.97. 

29 Yavaş, s.68; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.458; Pekcanıtez – Belirsiz Alacak 

Davası, s.51; Ercan, s.88-89. 



me olanağından yoksun kalmış olabilir 30 . Davanın açılmasından sonra, 

davalı hekimin, mahkemeye vermiş olduğu izahat ve sunmuş olduğu 

belgeler çerçevesinde, uğranılan bedensel zararın tutarı, tam ve kesin 

olarak belirlenebilir bir nitelik kazanabilir. İkinci olasılık ise, alacağın 

varlığının ispatı aşamasında, tutarın tam ve kesin olarak belirlilik kazanması 

hâlidir 31 . Bu hal, tahkikat evresinde, mahkemece yaptırılacak 

olan bilirkişi incelemesi sonucunda, alacağın tutarının tam ve kesin olarak 

tâyin edildiği an biçiminde somutlaşır; etkin ve kapsamlı biçimde, 

belirsiz alacak davaları bağlamında uygulanma alanı bulur 32 . Belirsiz 

alacak davasında, davacı, sadece bir kez, talep sonucunun belirlenmesi 

için değerlendirmede bulunacağı ve bunu rakamsal bazda ifade edebileceği 

için, her bir bilirkişi incelemesinden sonra, talep sonucunu, rakamsal 

çerçevede yeniden belirleme olanağına sahip değildir 33 . Bu nedenle, 

davacının, geçici talep sonucunu, kesin talep sonucuna dönüştürme işlemini, 

yani dava dilekçesinde belirtilen asgarî tutarı, iddianın genişletilmesi 

yasağıyla karşı karşıya kalmadan artırma işlemini, alacağın 

tutarını belirleyen bilirkişi raporunun kesinleşmesinden sonra yapması, 

daha isabetli bir tutum ve davranış teşkil eder 34 . 

Alacağın tutarının, tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin 

mümkün olduğu anın tâyin edilmesi işlemi, tümüyle, davacının iradesine 

ve tasarrufuna bırakılmıştır; hâkim, bu bağlamda, davacıya herhangi 

bir hatırlatmada bulunamaz ve süre veremez 35 . Davacı, talep sonucunun 

kesin olarak belirlenmesi işlemini, ancak bir kez yapabilir; aceleci 

davranıp, kesin bir belirleme yaptıktan sonra, tekrar talep sonucunu 

artırmaya kalkışırsa, iddianın genişletilmesi yasağı işlerlik kazanır 36 . 

Ancak, onun, talep sonucunu, kesin olarak belirledikten sonra, tutarını 

azaltması mümkündür. 

30 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.458; Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.51. 

31 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.51; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.458- 

459; Yavaş, s.68. 

32 Simil, s.202; Yavaş, s.65. 

33 Simil, s.284; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.947; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, 

s.458-459. 

34 Simil, s.284. 

35 Pekcanıtez, s.52; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.459; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, 

s.948. Belirsiz alacak davalarında, alacağın miktarının belirlenebilir olduğu 

anda, hâkimin, davacıya, talep sonucunu rakamsal olarak, kesin şekilde belirleyebilmesi 

için, uygun süre vermesi gerektiği yönündeki görüş için bkz.: Simil, 

s.285; Yılmaz – Şerh, s.743. 

36 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.53; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, 

s.948; Ercan, s.112; Yılmaz – Dava Çeşitleri, s.101. 



Belirsiz alacak davasında, talep sonucunun miktar veya değerinin, 

tam ve kesin olarak belirlenebildiği anda, davacı, alacağının tutarını, 

belirlilik kazanan bu tutara çıkarmışsa, mahkeme, davanın başında, 

dava dilekçesinde gösterilen asgarî tutar üzerinden hesaplanan 

ve peşinen ödenmesi gereken karar ve ilâm harcını, kesin talep sonucu 

üzerinden yeniden hesaplamalı ve eksik kalan kısmı, davacı tarafa tamamlattırmalıdır; 

tamamlama işlemi gerçekleştirilmediği sürece, davaya 

devam olunamaz (HK. m.30; m.16, IV). 

Davacının, geçici talep sonucunu, kesin talep sonucuna dönüştürdüğü 

hususunda, davalı haberdar edilmeli ve bu suretle, davalıya, bu 

tutarı değerlendirebilme, tutara ilişkin görüşlerini açıklayabilme olanağı 

tanınmalıdır 37 . Yargılamaya ilişkin temel bir hak olan hukukî dinlenilme 

hakkı (HMK m.27) uyarınca, davalıya, bu şekilde bir bildirimin 

yapılması zorunludur 38 . Davalı, bildirim üzerine, beyanda bulunurken, 

savunma sebeplerini genişletip değiştiremez 39 . Geçici talep sonucunun, 

kesin talep sonucuna dönüştürülmesi halinde, mahkeme, artırılan bu 

yeni tutara, yani kesin talep sonucuna göre, davaya devam etmeli ve 

karar vermelidir. 

B. Belirsiz Alacak Davası Bağlamında Ortaya Çıkan 

Hukukî Sonuçlar 

I. Medenî Usul Hukuku Bakımından 

Belirsiz alacak davasında derdestlik olgusu, bu davanın açılmasıyla 

birlikte, sadece dava dilekçesinde belirtilen asgarî tutarla sınırlı 

olarak değil; alacağın belirsiz olan kısmı da dâhil, tamamı bakımından, 

davanın açıldığı andan itibaren ortaya çıkar 40 . 

Daha önce de vurgulandığı üzere, belirsiz alacak davasının, 

dava açana sağlamış olduğu en önemli avantaj, davacının, karşı tarafın 

verdiği bilgi veya belge yahut tahkikat sonucuna göre, alacağının 

miktar veya değerinin tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin mümkün 

olduğu anda, davanın başında, dava dilekçesinde belirtmiş olduğu tutarı 

37 Simil, s.292; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.459-460. 

38 Simil, s.292. 

39 Simil, s.292. 

40 Simil, s.302. 



(asgarî tutarı), iddianın genişletilmesi yasağına tâbi olmaksızın, yani, 

davalının açık muvafakatına ya da ıslaha gerek olmadan, tam ve kesin 

olarak belirlilik kazanan tutara çıkartabilmesi, bu tutara kadar, talebini 

artırabilmesidir (HMK m. 107, II) 41 . 

II. Maddî Hukuk Bakımından 

Belirsiz alacak davası açılmasının, maddî hukuk bakımından da, 

ortaya çıkarmış olduğu birtakım hukukî sonuçlar mevcuttur: 

Belirsiz alacak davasının açılması ve dava dilekçesinin kendisine 

tebliği ile birlikte, davalı, sadece, dava dilekçesinde belirtilen asgarî 

tutarla sınırlı olarak değil; alacağın, belirsiz olan kesimi de dâhil, tamamı 

bakımından, artık, iyiniyet iddiasında bulunulamaz 42 . Buradaki iyiniyetten 

maksat, hakların kazanılması bağlamında işlev gören, sübjektif 

iyiniyettir (TMK m. 3). 

Belirsiz alacak davasında, zamanaşımının kesilmesi olgusu, 

kısmî davadan farklı olarak, alacağın, sadece dava dilekçesinde gösterilen 

kesimi bakımından değil; belirsiz olan kesimi de dâhil olmak 

üzere, tamamı açısından, bu davanın açıldığı andan itibaren ortaya çıkar 

43 . Çünkü, belirsiz alacak davasında, kısmî davadan farklı olarak, 

41 Bkz.: yuk. A. 

42 Simil, s.345. 

43 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s.59; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s.462; 

Ercan, s.114; Özbay, s.128; Budak, s. 84; Yılmaz – Dava Çeşitleri, s.100; Yılmaz 

– Şerh, s.757; Yavaş, s.59; Simil, s.348; Kiraz, T. Ö.: 6100 Sayılı Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu İle Getirilen Yenilikler, 2. B., Ankara 2012, s.17; Çil/Kar, 

s.26; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s.936; Özkaya-Ferendeci, H. Ö.: Alman ve 

İsviçre Hukuklarındaki Kademeli Dava İle 6100 Sayılı HMK’ya Göre Belirsiz 

Alacak Davasının Karşılaştırılması (Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları 

Dergisi, 2012/1, s. 353-382), s.355; Kılıçoğlu, A.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 

16. B., Ankara 2012, s. 881-882. “…Belirsiz alacak davası açılmasının 

sonuçlarından biri ........tüm alacak yönünden zamanaşımının kesilmesidir. Yargıtay’ın 

bugüne kadarki uygulamalarına göre zamanaşımı kesilmesi dava dilekçesinde 

talep edilen miktarla sınırlıdır ve dava edilmeyen kısım için zamanaşımı 

kesilmez. Ne var ki, bu kuralı hukukumuza yeni giren belirsiz alacak davası bakımından 

uygulayabilmek mümkün değildir. Aksinin kabulü, belirsiz alacak davasının 

kanun koyucu tarafından usul kanununda düzenlenmesine rağmen (daha 

başlangıçta) reddi anlamına gelir. Belirsiz alacak davasında, kısmî alacak davasından 

farklı olarak, dava sırasında belirli hâle gelen alacağın davaya sokulmasına 

izin verildiğinden, geçici talep sonucuyla açılan belirsiz alacak davasında, 

ileride belirli hâle gelen alacağın tamamı için zamanaşımı kesilmesi sonucu ortaya 

çıkar…” (7. HD.’nin, 01.12.2014 günlü ve 16138/21779 sayılı kararı). 



dava konusu kılınan alacak, dava dilekçesinde belirtilen tutarla sınırlı 

kalmayıp; alacağın belirsiz olan kesimi de dâhil olmak üzere, tamamını 

kapsamaktadır. 

Yine, aynı şekilde, kısmî davadan farklı olarak, belirsiz alacak 

davasında, başlangıç anına ilişkin olarak dava dilekçesinde herhangi 

bir belirlemede bulunulmamışsa, yani, borçlu, daha önceden, temerrüde 

düşürülmemişse, faizin, sadece dava dilekçesinde belirtilen kesim için 

değil; belirsiz olan kesimi de dahil, alacağın tamamı için, bu davanın 

açıldığı anın (tarihin) baz alınmak suretiyle yürütülmesi ve hesaplanması 

gerekir 44 . 

C. Belirsiz Alacak Davası ve Kısmî Dava 

Belirsiz alacak davasının açılabileceği her durumda, kısmî dava 

açılması da, hukuken mümkündür. Çünkü, alacak miktarı belirsizse, davacı, 

belirsiz alacak davası yahut kısmî dava açma bağlamında bir serbestiye 

sahiptir. Ancak, hem usul hukukuna hem de borçlar hukukuna 

ilişkin olarak sağlamış bulunduğu ciddî ve önemli avantajlar gözetildiğinde, 

belirsiz alacak davası açılması daha caziptir ve daha rasyonel bir 

davranış teşkil eder. Ancak, burada, kısmî davanın açılabildiği her durumda, 

belirsiz alacak davası açılmasının hukuken mümkün olmadığını 

da belirtmekte yarar vardır. Çünkü, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun, 

her iki dava türü ile ilgili olarak öngörmüş bulunduğu düzenlemelere 

bakıldığında, belirsiz alacak davası açılabilmesinin, kısmî davaya nazaran, 

daha katı koşullara bağlandığına ve uygulama alanının daha da 

sınırlı tutulmak istendiğine işaret etmek gerekir. Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun kısmî davada hukukî yararı somut plânda düzenleyen 

hükmü (m.109, II), bugün için kaldırılmıştır. Bu durum, kısmî dava 

bağlamında, eskiden uygulamada ortaya çıkmış olan durumun, aynen 

avdet edeceği, yani yeniden işlerlik kazanacağı anlamına, asla gelmez. 

Davacının dava açmakta hukukî yararının bulunması, bugün için, hala, 

yasal çerçevede düzenlenmiş genel bir dava şartı konumundadır (HMK 

m.114, I/h). Anılan hukukî düzenlemenin varlığı karşısında, bugün için, 

eda davasının özel bir türü olan kısmî dava açma hakkı da, hukukî ya- 

44 Simil, s.346; Ercan, s. 115; Yılmaz – Dava Çeşitleri, s. 103; Kiraz, s.17; Özbay, 

s.128; Yavaş, s. 59; Çil/Kar, s.26. Karş. Budak, s. 85; “…Belirsiz alacak davası 

açılmasının sonuçlarından biri yargılama sırasında harçlandırılarak artırılan 

alacaklar yönünden de faiz başlangıcının dava tarihinden başlaması…” (7. 

HD.’nin, 01.12.2014 günlü ve 16138/21779 sayılı kararı). 



rarla sınırlıdır (HMK m. 29, I). Bu durumda, alacak tutarı açıkça belirliyse 

(örneğin, senede bağlı bir alacak söz konusu ise), Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun 109. maddesinin ikinci fıkrasındaki düzenlemenin 

kaldırılmış olmasına rağmen, kısmî dava açılamaz; çünkü alacak tutarı 

açıkça belirlidir 45 ; açılacak olursa, hukukî yarar, yani dava şartı yokluğundan 

davanın usulden reddi gerekir. Alacak tutarı, davanın açıldığı 

tarihte açıkça belirlilikten yoksun ise, kısmî dava açılması hukuken 

caizdir. Öte yandan, salt yargılama giderlerinden tasarruf edilmesini 

temin amacıyla da, kısmî dava açılması, bugün için de, hukuken caiz 

değildir. Yargılama giderlerinden tasarruf düşüncesiyle, alacağın parçalanarak, 

bir kısmının dava edilmesi hâlinde, ekonomik bir yararın 

varlığından bahsedilir. Ekonomik yarar ile hukukî yarar kavramları, 

özdeş kavramlar değildir. Maddî yahut ekonomik bir yararın varlığının, 

hukukî yararın da varlığına delâlet edebilmesi için, onun, hâlihazırda 

hukuken de korunmaya değer bir nitelik taşıması gerekir. Bu bağlamda, 

her iki davanın uygulanma alanının tâyini açısından, talep sonucunun 

miktar ya da değerinin, belirsiz olması ile açıkça belirlilikten yoksun 

olmasını birbirine karıştırmamak gerekir; bunları özdeş durumlarmış 

gibi değerlendirmek, fevkalâde hatalı bir davranış biçimi teşkil eder. 

Bu tespit bağlamında, talep sonucunun miktar ya da değerinin, davanın 

açıldığı anda tam ve kesin olarak belirlenebilmesi, objektif çerçevede, 

imkânsız ya da davacıdan beklenemeyecek bir nitelik taşıyorsa, davacı, 

belirsiz alacak davası yahut kısmî dava açma hususunda, bir serbestiye 

sahip olacaktır. Buna karşılık, talep sonucunun miktar ya da değeri, davanın 

açıldığı tarihte, açıkça belirlenebilir bir nitelik taşımıyor ise, davacı, 

sadece kısmî dava açabilir; onun, belirsiz alacak davası açmasına, 

hukuken olanak yoktur 46 . 

45 Özekes, s.1601. 

46 Belirsiz alacak davası açma olanağı varken, bu dava yerine, bir tespit davası açılmasında 

da hukukî yarar yoktur. Çünkü, belirsiz alacak davası, zaten eda davasının 

özel bir türevi, yani özel bir türüdür. Dolayısıyla, açılacak olan bu davada, 

davalının, alacağı ödemeye mahkûm edilebilmesi için, öncelikli olarak, dava dilekçesinde 

dayanmış olduğu hukukî ilişkinin bir bütün halinde varlığının tespiti 

şarttır. Bir eda davası olması hasebiyle, belirsiz alacak davasının varlığı, doğası 

gereği, zaten bu tespiti zorunlu kılar. Belirsiz alacak davasında elde edilecek olan 

hüküm, davanın kabulü halinde bir eda hükmü olduğu halde, tespit davasında 

verilecek olan hüküm, hukukî ilişkinin varlığının saptanması biçiminde somutlaşsa 

bile, bu nitelikten yoksundur. Öte yandan, alacağın, belirsiz olan kesimi de 

dâhil, tamamı bakımından zamanaşımının kesilmesi olgusu, zaten, belirsiz alacak 

davasının açıldığı anda, kendiliğinden ortaya çıkar (Bkz.: yuk. s. 10). Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun 107. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan kural da, her 



ne kadar, belirsiz alacak davasını öngören hukukî düzenlemede yer alıyor olsa 

bile, belirsiz alacak davası kurumu ile değil; aynı Kanun’un 109. maddesinde düzenlenen 

kısmî dava kurumuyla ilişkilidir. Dolayısıyla, 107. maddenin üçüncü 

fıkrasında yer alan kuralın, “kısmî eda davasının açılabildiği hallerde, tespit davası 

da açılabilir ve bu durumda, hukukî yararın var olduğu kabul edilir” şeklindeki 

düzenlemesinde yer alan “kısmî eda davasının açılabildiği hallerde” şeklindeki 

ibaresinin, “belirsiz alacak davasının açılabildiği hallerde” şeklinde anlaşılması 

olanağı da yoktur. 

Öte yandan, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 107. maddesinin üçüncü fıkrasında 

yer alan düzenlemeyle güdülen temel amaç, kısmî davada, dava dışı tutulan 

alacak kesimi bakımından zamanaşımı, ancak ek davanın açıldığı andan itibaren 

kesileceği için, kısmî davanın sonuçlanmasına kadar geçen evrede, dava dışı 

tutulan alacak kesiminin zamanaşımına uğramasını önlemek için, davacıya, bir 

tespit davası açabilme olanağının tanınmasıdır. Her şeyden önce, kısmî dava, bir 

eda davasıdır. Hukukumuzda, kısmî tespit davası şeklinde beliren bir dava türü 

mevcut değildir. Kısmî davada, mahkemenin, davalıyı, kısmî edaya mahkûm 

edebilmesi için de, öncelikli olarak, dayanılan hukukî ilişkinin, bir bütün hâlinde 

varlığını tespit etmiş olması şarttır. Yani, açılan bir kısmî dava, her halükarda, 

hukukî ilişkinin, varlığının ya da yokluğunun, bir bütün hâlinde belirlenmesine 

yönelik incelemeyi, doğası gereği, zorunlu kılar ve bünyesinde barındırır. 

Dolayısıyla, kısmî davanın açılabildiği hâllerde, kısmî davanın açılmasından 

sonra, dava dışı tutulan kesim için, her ne kadar Kanun’un 107. maddesinin 

üçüncü fıkrası uyarınca, tespit davası açılabileceği ve bu durumda hukukî yararın 

mevcut olduğu gibi bir izlenim uyandırılmışsa da, mahkeme, kısmî davadan sonra 

açılan bu tespit davasını, bir dava şartı olması sebebiyle, davanın her aşamasında, 

re’sen ya da davalı tarafın itirazı üzerine, derdestlik (HMK. m.114, I/ ı bendi) 

olgusuna dayanarak, usulden reddetmek zorundadır. 

Bazılarının iddia ettiği gibi, burada, derdestliğin söz konusu olamayacağı olgusu, ciddî 

bir yanılgıdan ibarettir (Simil, s.128, dn.414). Kısmî dava, bir eda davası türüdür. 

Kısmî dava bağlamında, kısmî edaya mahkûmiyetin varlığı için, hukukî ilişkinin 

bir bütün hâlinde mevcudiyetinin tespiti şarttır. Edime kısmen mahkûmiyet 

mümkün olsa bile, hukukî ilişkinin kısmen tespitinden söz edilemez. Bir hukukî 

ilişki (örneğin, haksız fiil) bir bütün halinde, ya vardır ya da yoktur. Aynı anda, 

hem varlığından hem de yokluğundan söz edilemez. Dolayısıyla, kısmî dava ile 

ondan sonra açılan ek davada, dava edilen alacak kesimlerinin farklı olmasından 

hareketle, dava konularının aynı olmadığı yönündeki derdestlik bağlamında yapılan 

çözümleme, kısmî dava açılmasından sonra, dava dışı tutulan kesim bakımından 

bir tespit davası açılması durumunda geçerlilik kazanamaz. Çünkü, kısmî 

davada, dava edilen alacak kesimini ödemeye, davalının mahkûm edilebilmesi ya 

da davanın reddine karar verilebilmesi için, ön koşul, hukukî ilişkinin bir bütün 

halinde varlığının ya da yokluğunun tespit edilmiş bulunmasıdır ve bu husus zaten 

bir eda davası olan kısmî davanın içinde daima saklıdır. Çünkü, eda hükümleri, 

görünüşte tek; gerçekte ise iki parçadan oluşan bir hüküm konumundadır. Edaya 

mahkûmiyetin, yani eda hükmü verilebilmesinin ön şartı, dayanılan hukukî 

ilişkinin varlığının saptanmış olmasıdır. Bir eda davası olan kısmî davada, zaten 

hukukî ilişki, bir bütün halinde belirlenmeden, dava edilen kesimi, davalının ödemeye 

mahkûm edilmesi mümkün olmaz. Öte yandan, kısmî davanın tamamen 

esastan reddine karar verilmiş ve bu karar da şeklî anlamda kesinleşmişse, bu 

kararla birlikte, kısmî dava yoluyla ileri sürülen ve şimdilik sadece bir kesiminin 

hüküm altına alınması istenilen alacağın dayandığı hukukî ilişkinin yokluğu hususu, 

kesin bir biçimde tespit edilmiş olacağından, kesin hükmün varlığı sebebiyle, 



D. Belirsiz Alacak Davası Bağlamında Münferit Usul 

Hukuku Kurumlarının Değerlendirilmesi 

Belirsiz alacak davasının açılmasından sonraki evrede, tarafların, 

bu davayı, feragat, kabul veya sulh yoluyla sona erdirebilme olanağı 

mevcuttur. 

Bu bağlamda, belirsiz alacak davasının, feragate başvuru suretiyle 

sona erdirilmesi mümkündür. Davacı, geçici talep sonucunun, 

kesin talep sonucuna dönüştürülmesinden sonraki evrede, belirsiz alacak 

davasından feragat edecek olursa, bu feragatin doğuracağı hukukî 

sonuçlar, tam bir eda davası bağlamında, gerçekleşen feragatin doğuracağı 

hukukî sonuçlara nazaran, herhangi bir farklılık göstermez (HMK 

m.311/1.c). Buna karşılık, davacı, henüz geçici talep sonucunu, kesin 

talep sonucuna dönüştürmeden, belirsiz alacak davasından feragat edecek 

olursa, aksine bir kayıt getirmediği sürece, bu feragat, alacağın belirsiz 

olan kısmı da dahil, tamamı için hüküm ifade eder 47 . Buna karşılık, 

aksine bir kayıt getirilmişse, feragat, sadece, geçici talep sonucuna 

konu kılınan tutarla sınırlı olarak, hukukî sonuç doğurur (HMK m.307). 

dava dışı tutulan bir alacağın mevcudiyetinden ve onun, ek dava yoluyla talep 

edilebilirliğinden söz edilemez. Çünkü, hukukî ilişkinin yokluğunun tespiti, kısmî 

dava yoluyla, şimdilik sadece bir kesimi dava edilen alacağın dayandığı hukukî 

ilişkinin, bir bütün hâlinde, yani tamamının da, hiçbir mevcudiyetinin bulunmadığı 

anlamına gelmektedir. Varlığı iddia edilen ve dayanılan hukukî ilişki yoksa, 

zaten bir alacaktan ya da edimden de söz edilemez. Aynı mantık ve temel espiri, 

kesin hükmün ön etkisi olan derdestlik bağlamında (Tanrıver, S.: Medenî Usul 

hukukunda Derdestlik İtirazı, 2. B., Ankara 2007, s.41), bir eda davası türü olan 

kısmî dava devam ederken, dava dışı tutulan alacak kesimi bakımından, bir tespit 

davası açılması halinde de, geçerlilik taşır. 

Ancak, kısmî davanın açılabileceği hallerde, davacının, bu davayı açmak yerine, Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu’nun 107. maddesinin üçüncü fıkrasından hareketle, 

hukukî ilişkinin varlığının tespiti için, bir tespit davası açması olanağı mevcuttur. 

Bu belirleme yapıldıktan sonra, alacağın tamamı için, bir eda davası açılması ve 

tespit davası sonucunda, hukukî ilişkinin varlığının tespiti bağlamında elde edilmiş 

bulunan kesin hükmün, açılan bu eda davasında, kesin delil olarak kullanılması 

(HMK m.204, I) mümkündür. 

47 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 62, Ercan s. 117, Yılmaz – Dava Çeşitleri, 

s. 101; Yılmaz – Şerh, s. 759. 



Belirsiz alacak davaları, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf 

edebilecekleri işlerden kaynaklanan uyuşmazlıkları konu alan davalar 

konumunda bulunduğu için, bu tür davaların, kabul ya da sulh yoluyla 

da sona erdirilebilmeleri hukuken mümkündür (HMK m.308, II; 

m.313, II). 

Davalı, talep sonucunun kesin olarak belirlenmesinden sonra, 

belirsiz alacak davası bağlamında, kabul beyanında bulunacak olursa, 

bu kabul, tam bir eda davası bağlamında gerçekleşen kabul gibi, hukukî 

sonuç doğurur (HMK m.311/1.c). Buna karşılık, davalı, geçici talep 

sonucunun, kesin talep sonucuna dönüştürülmesinden önceki evrede, 

kabul beyanında bulunmuşsa, bu kabul, geçici talep sonucu olarak nitelenen 

asgarî tutar açısından hüküm ifade eder; kapsam dışı kalan ve 

henüz belirlilik kazanmamış olan alacak kesimi bakımından ise, davaya 

devam edilir (HMK m.307) 48 . 

Belirsiz alacak davası bağlamında taraflar, talep sonucunun kesin 

olarak belirlenmesinden önce sulh olmuşlarsa, bu sulhün, alacağın 

tamamı için geçerlilik taşıdığı kabul edilmelidir. Ancak, tarafların, sulh 

olurken, geçici miktar ya da değeri, yani dava dilekçesinde belirtilen 

asgarî tutarı baz almaları da, hukuken mümkündür (HMK m.313, I) 49 . 

Belirsiz alacak davaları bağlamında, verilen kararlara karşı, kanun 

yoluna başvuru sınırının tâyini işlemi, davacı, alacağın tutarının 

tam ve kesin olarak belirlenebildiği anda, geçici talep sonucunu, kesin 

talep sonucuna dönüştürmüşse, dönüştürülmüş olan bu talebin, mahkemece 

kabul ve reddedilen kesimine göre; dönüştürme yapılmamışsa, 

mahkeme, bu durumda, geçici talep sonucuyla bağlı olup, artık buna 

göre hüküm vereceği için, geçici talep sonucunun, kabul ve reddedilen 

kesimine göre gerçekleştirilecektir 50 . 

Belirsiz alacak davalarında, mahkeme, yargılama giderleri bağlamında, 

alacak tutarının tam ve kesin olarak belirlenebildiği anda, 

geçici talep sonucu, kesin talep sonucuna dönüştürülmüşse, bu tutar; 

dönüştürme yapılmamışsa, geçici talep sonucu üzerinden vereceği ka- 

48 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 63, Ercan s. 117. Karş. Yılmaz – Dava 

Çeşitleri, s. 101; Yılmaz – Şerh, s. 759. 

49 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 61; Simil, s. 316; Ercan, s. 116. 

50 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 64, Ercan s. 116. 



rar çerçevesinde, tarafların davadaki haklılık oranlarını gözeterek, bir 

belirlemede bulunacaktır. 

Belirsiz alacak davasında geçici talep sonucunun, kesin talep 

sonucuna dönüştürülmesinden sonra, hüküm verilmiş ve bu hüküm kesinleşmişse, 

elde edilmiş olan kesin hüküm (HMK m. 303), doğuracağı 

etkiler itibariyle, klâsik anlamda, yani tam bir eda davasında elde edilmiş 

olan kesin hükümden herhangi bir farklılık göstermez. Bu tür bir 

davada, geçici talep sonucu, alacak tutarının, karşı tarafın verdiği bilgi, 

belge yahut tahkikat sonucuna göre, tam ve kesin olarak belirlenebilmesinin 

mümkün olduğu anda, kesin talep sonucuna dönüştürülmemişse, 

geçici talep sonucu, kesin talep sonucuymuş gibi mahkemece incelenip 

karara bağlanır (HMK m.26) ve bu bağlamda oluşan kesin hüküm, alacağın 

tamamı bakımından hukuken etki doğurur; bundan sonra, aynı taraflar 

arasında, aynı dava sebebine dayanarak, aynı konuda (aynı alacak 

hakkında) ikinci bir dava açılacak olursa, dava, kesin hükmün varlığı 

nedeniyle, dava şartı yokluğundan usulden reddedilir (HMK m.114, I-j; 

115, II ve m.303) 51 . 

E. Belirsiz Alacak Davalarının İşlerlik Kazanabileceği 

Alanlar 

I. Maddî Tazminat Alacakları 

Belirsiz alacak davalarının, en etkin ve geniş kapsamlı bir biçimde 

işlerlik kazanacağı alanlardan ilkini ve en önemlisini, bedensel 

zararların giderimini konu alan tazminat alacakları oluşturur. Çoğunlukla, 

bedensel zararın miktar ya da değerinin ve dolayısıyla talep edilebilecek 

olan tazminatın tutarının, davanın açıldığı anda, tam ve kesin 

olarak belirlenmesi, objektif çerçevede, ya imkânsız ya da davacıdan 

beklenemeyecek bir nitelik taşır. Bu tutar, çoğunlukla, ya karşı tarafın 

verdiği bilgi ve sunduğu belge ya da tahkikat evresinde mahkemece 

yaptırılacak olan bilirkişi incelemesi sonucunda, belirlilik kazanır. 

Borçlar Kanunu’nda yer alan münferit hukukî düzenlemeler de, bu durumu 

teyit eder bir nitelik taşımaktadır. Şöyle ki; Borçlar Kanunu’nun 

51. maddesinin birinci fıkrasında, hâkimin, tazminatın kapsamını ve 

ödenme biçimini, durumun gereğini ve özellikle kusurun ağırlığını gö- 

51 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 66, Ercan s. 118. 



zetmek suretiyle belirleyeceği, açıkça hüküm altına alınmıştır. Buna 

paralel bir biçimde, aynı Kanun’un 52. maddesinin birinci fıkrasında 

öngörülen düzenlemede, zarar görenin, zararı doğuran fiile razı olması 

veya zararın doğmasında veya artmasında etkili olması yahut tazminat 

yükümlüsünün durumunu ağırlaştırması hâlinde, hâkimin, tazminatı 

indirebileceği gibi tamamen kaldırabileceği de açıkça ifade edilmiştir. 

Yine, Borçlar Kanunu’nun, bedensel zararların kapsamını belirleyen 

54. maddesinde sözü edilen ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan 

kayıpların, tazminat davasının açıldığı anda tam ve kesin olarak belirlenmesi 

mümkün değildir. Aynı şeyi, destekten yoksun kalma biçimindeki 

maddî tazminat davaları bağlamında, tazminatın tutarının tâyini 

bakımından önem taşıyan, ölenin desteğinden yoksun kalan kişilerin, 

bu sebeple uğramış oldukları kayıplarının da gözetileceğini öngören 

Borçlar Kanunu’nun 53. maddesinde yer alan düzenleme bakımından 

da söylemek mümkündür. Tüm bunların yanı sıra, hukukumuzda, değişiklik 

davasının somut uygulanma biçimlerinden birisini oluşturan 

Borçlar Kanunu’nun 75. maddesinde yer alan düzenlemede de, bedensel 

zararların tutar veya miktarının, hükmün kesinleşmesinden sonraki 

evrede dahi, değişkenlik arz edebileceğine açıkça işaret edilmiştir. 

Bedensel zararların giderimini konu alan maddî tazminat davalarının 

yanı sıra, destekten yoksun kalma biçiminde beliren maddî 

tazminat davalarının, haksız rekabet nedeniyle zarar ve ziyanın tazmini 

için açılabilecek olan davaların (TTK m.56), belirsiz alacak davası 

şeklinde açılması mümkündür 52 . Keza, kaynaklara zarar verilmesinden 

doğan tazminat taleplerinin (TMK m.757) de, belirsiz alacak davası yoluyla 

ileri sürülmesi mümkündür 53 . Ayrıca, 5846 sayılı Fikir ve Sanat 

Eserleri Kanunu’nun 66 ve 70. maddeleri çerçevesinde, eser sahibinin, 

malî haklarına tecavüz halinde, işlerlik kazanacak olan talepler, belirsiz 

alacak davasına konu kılınabilir 54 . Son olarak, patent, marka, endüstriyel 

tasarımlar ve entegre devre topografyalarıyla ilgili mevzuattan 

kaynaklanan ve yoksun kalınan kazancın talep edilmesini konu alan 

davaların (551 sayılı KHK m.141; 556 sayılı KHK m.67; 554 sayılı 

52 Simil, s. 380-381, 403-411; Ercan, s. 129-133; Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, 

s. 84-86; Yılmaz – Dava Çeşitleri, s. 96, Yılmaz – Şerh, s. 743. 

53 Simil, s. 386-387. 

54 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 86-87; Simil, s. 397-399; Ercan, s. 133- 

134. 



KHK m.53; 5147 sayılı Kanun m.27) da, belirsiz alacak davası şeklinde 

açılabilmesi mümkündür 55 . 

II. Manevî Tazminat Alacakları 

Manevî tazminat davalarının, belirsiz alacak davası şeklinde 

açılıp açılamayacağı hususu, doktrinde, ciddî tartışmalara sebebiyet 

vermiştir. 

Bir görüş, hâkime tanınan takdir hakkının son derece geniş olmasından 

hareketle, manevî tazminat davalarının, belirsiz alacak davası 

şeklinde açılmaya en uygun dava tipi olduğu yönündedir 56 . 

Kanımızca, manevî tazminat alacağını konu alan bir davanın, 

belirsiz alacak davası formatında değil de, tam bir eda davası biçiminde 

açılması gerekir 57 . Her şeyden önce, manevî tazminat alanında, hâkime, 

55 Simil, s. 403-411; Ercan, s. 129-133; Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 

84-86; Yılmaz – Dava Çeşitleri, s. 96, Yılmaz – Şerh, s. 743. 

56 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 81-82; Simil, s. 372-373, 376; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, 

s. 443-444; Pekcanıtez – Armağan, s. 942, Pekcanıtez, H.: 

Manevi Tazminat Alacakları Belirsiz Alacak Davası Olarak Açılabilir mi? (Legal 

Medenî Usul ve İcra-İflâs Hukuku Dergisi, 2015/1, s.21 - 41), s.26-37; Ercan, s. 

73. 

57 Bizim de katıldığımız görüşe göre, manevi tazminat davaları, kısmî dava şeklinde 

de açılamaz; bkz.: Tanrıver, S.: Kısmî Dava Kurumu Üzerine Bazı Düşünceler 

(Makalelerim II, 2006-2010, Ankara 2011, s.95-113), s.112-113; Üstündağ, 

S.: Kısmî Davaya İlişkin Bazı Hukukî Sorunlar (Yargı Dünyası, 2003/89, s.9- 

20), s.7-11; Kuru, B.: Hukuk Muhakemeleri Usulü, C.II, 6. Bası, İstanbul 2001, 

s.1523. 

Her şeyden manevî tazminat taleplerinin, genelde bir para alacağı ile ifade ediliyor 

olması, anılan tazminatın gidermeye yöneldiği zararın (yani, manevî zararın) da 

bölünebilir bir nitelik taşıdığı anlamına asla gelmez. Manevî zarar, doğası gereği 

bir bütünlük arz eder; bir başka ifade ile hukuka aykırı bir fiil yüzünden hissedilen 

ruhi elem, üzüntü veya acının zamana yayılması söz konusu değildir; o filin işlendiği 

tarihte yaşanan veya yaşanılması gereken bir haldir. Bu tespit çerçevesinde, 

manevî zarar, niteliği gereği bölünemez. Dolayısıyla, onun giderimine yönelik 

tazminatın da bölünebileceğinden söz edilemez; bir seferde, toptan bir bütün hâlinde 

talep edilmesi gerekir. Kaldı ki; manevî tazminat taleplerinde, davacının tazminat 

talebinin genelde bir parasal rakamla ifade ediliyor olması, onun konusunu, 

her durumda, bir para alacağının oluşturduğu anlamına asla gelmez. Sözü edilen 

durum, esasında, bu bağlamda Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 119. maddesinin 

birinci fıkrasının (d) bendinde yer alan düzenlemenin işlerlik kazanmasının 

doğal bir sonucudur. Çünkü, manevî tazminatının şeklini takdir edecek olan 

davacı değil; hâkimin kendisidir. Öte yandan, manevî tazminat olarak belli bir 

meblağ talep edilmiş bulunsa bile, hâkim, somut olayının koşullarını ve tarafların 

özel durumlarını dikkate alarak, bu parasal meblağın ödenmesine karar verilmesi 



geniş ölçüde bir takdir hakkının tanınmış olması, bu tür taleplerin, belirsiz 

alacak davasına konu kılınmaya en uygun talepler olduğu anlamına, 

asla gelmez yahut bu şekilde bir genellemeye gidilmesini, tek başına 

mümkün kılmaz 58 . Öte yandan, manevî tazminat talepleri bağlamında, 

yerine, tecavüzün kınanıp basın yoluyla duyurulması yahut zarar verenin, zarar 

görenden özür dilemesi gibi diğer bir tazmin biçimini de ikame edebilir yahut 

parasal meblağın ödenmesine hükmedilmesinin yanına bu tazmin biçimlerinden 

birisini de ilâve edebilir (TBK. m.58, II ve m.56). Kendisine işaret edilmiş olan 

bu durum da, manevî tazminat taleplerinin, nitelik itibari ile maddî tazminat taleplerinden 

farklılık gösterdiğinin ve dolayısıyla kısmî dava bağlamında irdelemede 

bulunulurken, manevî tazminatın, maddî tazminatla aynı işleme tâbi tutulmasının 

doğru olamayacağının bir başka göstergesini teşkil eder. Çünkü, manevî tazminat 

alacağının bir para alacağı şeklinde ifade ediliyor olması, asla, tazminat olarak 

talep edilen paranın, uğranılan manevî zararın, birebir karşılığı olduğu anlamına 

gelmez. Karş.: Nomer, H. N.: Manevî Tazminat Alacağında Kısmî Dava Açmak 

Mümkün müdür? (İÜHFM., 2002/1-2, s.221-229), s.225-229. 

Öte yandan, ağır bedensel zarara uğrama dolayısıyla duyulan ruhî elem, şiddetli acı 

ve üzüntünün gideriminin temini amacıyla, bir manevî tazminat davasının açılıp 

görülmeye başlanılmasından sonraki evrede, bedensel zararın artması veya 

kronik bir boyut kazanması sebebiyle, yeni bir ruhî elem, üzüntü veya acı ortaya 

çıkmışsa, bu, ilk manevî zarardan, tümüyle ayrı ve bağımsız bir kimlik taşıyıp; 

ortaya çıkan yeni bir manevî zarar konumunda bulunduğu için, başlı başına 

tazminat davasına konu kılınabilir. Sözü edilen halde, dava sebebi ve dava konusu 

farklılık göstereceği için, derdestlik iddiasının, ileri sürülmesi de mümkün olmaz. 

Yargıtay’ın müstakâr uygulaması da, manevî tazminat davalarının, kısmî dava şeklinde 

açılamayacağı yönündedir, bkz.: “…Ancak, hukuka aykırı bir eylem yüzünden çekilen 

ruhi elem ve üzüntüler o tarihte duyulan ve duyulması gereken bir haldir. Bu 

itibarla manevî zararın ödetilmesi istemini kapsayan manevî tazminatın bölünmesi, 

bir kısmının dava edilerek mütebakisinin saklı tutulması sonradan hesabı 

gerektirmediği için, bu tazminatın niteliğine uygun düşmez…. Bu itibarla, davacı, 

daha sonra saklı tuttuğu manevî tazminat istemi hakkında ek dava açamaz” 

(HGK., 2.7.1980, 3/1477-2113, YKD., 1980/11, s.1461-1462). “Hukuka aykırı 

bir eylem yüzünden çekilen elem ve üzüntüler o tarihte duyulan ve duyulması 

gereken bir haldir. Başka bir anlatımla üzüntü ve acıyı zamana yaymak suretiyle, 

manevî tazminatın bölünmesi, bir kısmın dava konusu yapılması, kalanın saklı tutulması 

olanağı yoktur. Niteliği itibari ile manevî tazminat bölünemez, bir defada 

istenilmesi gerekir. Yargıtay’ın oturmuş ve yerleşmiş görüşleri de bu doğrultudadır.” 

(21. HD., 1.12.1995, 7525-7393, Kuru, s.1535-1526; aynı yönde bkz.: 21. 

HD., 6.4.1999, 1305/2110, Manisa BD., 1999/71, s.95). 

58 Aynı yönde: Yavaş, s. 65-66, Karaaslan, V.: Manevi Tazminat Davaları Belirsiz 

Alacak Davası Olarak Açılabilir mi? (Legal Medeni Usul ve İcra-İflâs Hukuku 

Dergisi, 2014/3, s. 37-58), s. 52-55; Kılıçoğlu – Borçlar, s. 880. Nitekim, Yargıtay 

21. Hukuk Dairesi, 08.10.2013 gün ve 10119/18256 sayılı kararında, manevi tazminat 

davalarının, belirsiz alacak davası şeklinde açılamayacağına açıkça işaret 

etmiştir. Anılan karara göre, “…Manevi tazminat, kişinin çekmiş olduğu, fiziksel 

ve manevi acıları indirmeyi, hafifletmeyi amaçlar. Bu tazminat, bizzat yaşanan 

acı ve elemin karşılığıdır. Bu tazminat türü, kişinin haksız eylem sonucu duyduğu 

acı ve elemin giderilmesini amaçladığı için, zarar gören kişi, öngördüğü miktarı 

belirleyerek istemde bulunabilir. Manevi zarar, haksız eylemin sonucunda, uğranılan 

kişilik değerlerindeki azalmanın karşılığı olduğu ve zararı gören tarafından 



davacının tazminat talebinin, genelde, parasal bir rakamla ifade ediliyor 

olması, onun konusunu, her durumda, bir para alacağının oluşturduğu 

anlamına da gelmez. Sözü edilen durum, esasında, Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun 119. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde yer 

alan düzenlemenin işlerlik kazanmasının doğal bir sonucudur. Bunun 

yanı sıra, parasal bir manevî tazminat talebi, manevî zararın, asla, birebir 

karşılığı da değildir. Öte yandan, manevî tazminatın konusu, her 

zaman, bir para alacağı da değildir; paradan başka bir şey de olabilir. 

Salt para alacakları bakımından uygulanma alanı bulan belirsiz alacak 

davası kurumu, konusu paradan başka bir şey olan talepler bakımından 

ise, zaten gündeme dahi gelemez 59 . Dolayısıyla, maddî tazminatta geçerlilik 

taşıyan ilke ve kuralların, bu bağlamda da işlerlik kazanması 

mümkün olmaz. Kaldı ki; manevî tazminat olarak, belirli bir meblağ 

talep edilmiş bulunsa bile, hâkim, somut olayın koşullarını ve tarafların 

özel durumlarını dikkate alarak, bu parasal meblağın ödenmesi yerine, 

zararın diğer bir giderim biçimini de kararlaştırabilir veya bu tazminata 

ekleyebilir; özellikle saldırıyı kınayan bir karar verip; bu kararın yayınlanmasına 

hükmedebilir (TBK. m.58, II). 

Ayrıca, manevî zarar, doğası gereği bir bütünlük arz eder; hukuka 

aykırı bir fiil yüzünden, o anda duyulan ruhî elem, üzüntü ve acıyı 

ifade eder; fiilin işlendiği tarihte yaşanan veya yaşanılması gereken bir 

haldir; zamana yayılmaz. Dolayısıyla, bir seferde, toptan talep edilmesi 

da, takdir ve tayin edilebilir bulunduğu için, birden fazla bölümler halinde istenemez… 

İş kazasında zarar gören davacı, davanın açıldığı tarihte, manevi tazminat 

alacağının miktarını, kendisi belirlediğinden, davanın açıldığı tarihte, alacağın 

miktarını yahut değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden 

beklenemeyeceği veya bunun imkânsız olduğu, söylenemez. O halde, manevi tazminat 

istemi, manevi tazminatın bölünmezliği kuralına aykırı bir biçimde, kısmi 

veya belirsiz alacak davası olarak açılamaz ve manevi zararın HMK’nın 107. 

maddesine göre, dava yoluyla da tespiti istenemez.” (Yılmaz, H. / Kalemer M.: 

Yargıtay’ın Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Emsal Kararları, Ankara 2014, s. 

361-364). Budak ise, ilke olarak, manevî tazminat davalarının, belirsiz alacak davası 

şeklinde açılamayacağına vurgu yaptıktan sonra, manevi tazminatın sebebini 

oluşturan zararın gelişmekte olduğu (örneğin, haksız fiil mağduru davacının, tıbbî 

tedavisinin ne şekilde sonuç vereceğinin tahmin edilemediği) hallerde, manevi 

tazminat davalarının da, belirsiz alacak davası şeklinde açılmasına olanak tanınması 

gerektiği kanısındadır (Budak, s. 84-85). 

59 Pekcanıtez, H.: Belirsiz Alacak Davası (Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Dergisi, 2009, Özel Sayı, Prof. Dr. Bilge Umar’a Armağan II, İzmir 2010, s. 

509-552), s. 528; Budak, s. 85; Özkaya-Ferendeci, s. 355, aynı yönde, bkz.: 9. 

HD.’nin 11.02.2015 günlü ve 589/5718 sayılı kararı. 



gerekir. Davacı, bunun karşılığını, illâ para olarak talep edecekse, sabit 

bir rakam olarak, davanın başında, dava dilekçesinde ifade etmek 

durumundadır. Bu tutarın, zaman içerisinde artması ya da azalması söz 

konusu olmaz. Çünkü, manevî tazminat adı altında talep edilen para, 

asla uğranılan manevî zararın birebir karşılığını teşkil etmez 60 . Kaldı 

ki, manevî tazminatın, maddî tazminattan farklı olarak, telafi işlevinden 

öte, tatmin ve hatta cezalandırma işlevleri de bulunmaktadır 61 . 

O halde, doğası gereği de, manevî tazminat alacakları, belirsiz 

alacak davasına konu kılınabilecek bir niteliğe sahip değildir. Öte 

yandan, bedensel, yani maddî zararın, zaman içerisinde artması ya da 

kronik bir boyut kazanması sebebiyle, uğranılan ve dava yoluyla tazmin 

edilmesi istenen manevî zarardan farklı olarak, yeni bir ruhî elem, 

üzüntü ya da acı ortaya çıkmışsa, bu manevî zarar, ilkinden, tümüyle 

ayrı ve bağımsız bir kimlik taşıyacağı için, ayrı bir tazminat davasına da 

konu kılınabilir. Yani, sözü edilen hal, manevî zararın, zaman içerisinde 

artma eğilimi gösterebileceğinin ve zamana yayılabileceğinin bir kanıtı 

olarak değerlendirilemez. Çünkü, bu durumda, tek bir zararın varlığından 

değil; müstâkil ve ardışık bir nitelik taşıyan, iki ayrı manevî zararın 

varlığından bahsedilmek gerekir. Sözü edilen hâlde, özellikle dava konuları 

farklılık gösterdiği için, derdestlik iddiasının ileri sürülmesi de 

mümkün olmaz. 

60 Ertaş, Ş.: Manevi Tazminatın Hukukî Niteliği ve Miktarının Tespiti (Prof. Dr. 

İlhan E. Postacıoğlu’na Armağan, İstanbul 1990, s.65-111), s.80-81. Bu durumu 

Saymen, şu şekilde veciz bir şekilde ifade etmektedir: “…Bir kimseye manevî bir 

zarar ika edilince mezkur zarar nakden ne kabili takdir, ne de kabili tazmindir 

(tamirdir); fakat şüphe yok ki, fena veya acı bir his iyi ve tatlı bir his ile tatmin 

ve telâfi edilebilir. Binaenaleyh, acı çeken bir kimsenin iztirabını bir miktar para 

büsbütün izale etmez ise de, bu parayla elde edebileceği meserret bu acısını bir 

derece tahfif ve tehvin eder. Burada zarar ziyan tamir edici değil, tatmin edicidir. 

Hükmedilen bu parayla manevî zarara maruz kalan kimse arzusu, zevki ve tabiatına 

göre kendisine tatlı hisler temin edecek ve bunlar acı hisleri ve iztirapları 

telâfi edecektir. …Binaenaleyh iztirap hislerinde para zati mahiyet ve kıymetiyle 

değil, belki de mübadele kıymetinin temin ettiği her türlü şeyle tatmin ve telâfi 

edecektir.”, Saymen, F. H.: Manevi Zarar ve Tazmini Sureti, İstanbul 1940, s.92- 

93. 

61 Franko, N.: Şeref ve Haysiyete Tecavüzden Doğan Manevi Zararın Tazmini, 

Ankara 1973, s.123-124. Tandoğan, H.: Türk Mesuliyet Hukuku, Ankara 1961, 

s.330-331. Manevi tazminatın tatmin işlevinin baskın olduğu yönünde bkz.: Kılıçoğlu, 

A.: Şeref, Haysiyet ve Özel Yaşama Basın Yoluyla Saldırılardan Hukuksal 

Sorumluluk, Ankara 1982, s.244. 



III. İşçi Alacakları Bakımından Belirsiz Alacak Davası Kurumunun 

Değerlendirilmesi 

Teoride ve uygulamada en çok sorun, işçi alacakları bakımından, 

belirsiz alacak davalarının uygulanma alanının tâyini noktasında 

ortaya çıkmıştır. 

Bir görüş 62 , işçinin, ücretini ve çalışma süresinin ne olduğu hususlarını, 

kişisel menfaatini ilgilendirmesi sebebiyle, en iyi bilecek kişi 

konumunda bulunmasından hareketle, işçi alacakları bakımından, herhangi 

bir belirsizlikten bahsedilemeyeceğini, gerekçe göstererek, ücret, 

yıllık ücretli izin, fazla çalışma ücreti, ihbar ve kıdem tazminatı alacaklarının, 

belirsiz alacak davası yoluyla ileri sürülmesinin mümkün olmadığı 

yönündedir. Hatta bu görüşün savunucusuna göre, bu tür alacaklara 

ilişkin taleplerin, kısmî dava yoluyla dahi ileri sürülebilmesine olanak 

tanımamak gerekir 63 . 

Diğer görüş ise, işçinin korunması ilkesinden hareketle, alacağının 

tartışmalı olduğu, resmi sürece sadık kalınmadığı, işverenin maddî 

hukuktan kaynaklanan belge düzenleme yükümlülüğüne aykırı davrandığı, 

alacağının bir kısmının zamanaşımına uğradığı veya tutarının 

ispatında güçlükle karşılaşılabildiği durumlar ile hesap bilirkişisine gidilmesini 

gerektiren her durumda, işçi alacakları bakımından, belirsiz 

alacak davası kurumuna müracaat edilebileceği yönündedir 64 . 

62 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 46-47. 

63 Pekcanıtez – Belirsiz Alacak Davası, s. 46-47. 

64 Çil/Kar, s. 32-34, 71-72, 75, 96, 101, 114, 116; Yavaş, s. 70; Karaca/Yağcı, s. 

188-189, 193-199; “…Genel mahiyette bu açıklamalardan sonra işçilik alacaklarının 

belirsiz alacak davasına konu olup olmayacağı noktasında Dairemizce 

belirlenen kriterler aşağıdaki gibidir; 

Kıdem tazminatı hesabı için, işçinin çalıştığı süre, fasılalı çalışma olup olmadığı, bu 

süre içinde ihbar önelini altı hafta aşan istirahat raporu alınıp alınmadığı, ücretsiz 

izin uygulaması olup olmadığı, grevde geçen sürenin varlığı, işçinin son ücreti, 

ücretin eki niteliğindeki ödemelerin son bir yıllık toplamı, işçiye sağlanan ayni 

hakların parasal değeri ve son bir yıllık ortalaması, ücretin eki mahiyetindeki 

ödemelerin devamlılık arz edip etmediği gibi konuların net olarak bilinebilmesi 

gerekir. Bu yüzden hesabın unsurlarına dair sözü edilen bir veya birkaç konuda 

belirsizlik halinde kıdem tazminatının başlangıçta tam olarak ve tamamen belirlenmesi 

mümkün olamaz. HMK’nun 107. maddesinin gerekçesinde belirtildiği 

üzere alacaklının “alacağının tamamını tam olarak” tespiti mümkün değildir. Bu 

nedenle hesabın unsurlarındaki tartışma ve belirsizlik, alacağın da belirsiz olması 

sonucunu doğurur. Ancak ücret ve eklerine dair tartışma kıdem tazminatı tavan 

sınırlaması sebebiyle sonuca etkili değilse, kıdem tazminatının belirsiz alacak da- 



Doktrindeki bir başka görüş ise, kanun koyucunun, düzenleme 

amacının gözetilmesi hâlinde, işçi alacakları bakımından, alacağın belirlenmesi 

evresinde, bir imkânsızlığın bulunmaması sebebiyle, belirsiz 

alacak davası kurumuna işlerlik kazandırılamayacağına, temelde vurgu 

yaptıktan sonra, kayıtdışılık, ispat zorluğu, fiilî gerekler, yüksek yargılama 

giderleriyle karşılaşma rizikosu gibi gerekçelerle, iş hukukundaki 

alacak ve tazminat kalemleri bakımından, belirsiz alacak davası kurumuna 

cevaz verilmesinin yerinde bir tutum oluşturacağı şeklindedir 65 . 

Bir başka görüş ise, Avukatlık Kanunu’nun 2. maddesinin metninin 

açıklığına rağmen, avukatın delil toplama hakkının bulunmadığı 

ve iş mahkemelerinde görülen, işçinin kıdem, ihbar tazminatları, bakiye 

ücret ve fazla mesai alacakları ile yıllık ücretli izin haklarının toplam 

vasına konu edilemeyeceği düşünülmelidir. 

İhbar tazminatı hesabı noktasında kıdem tazminat için sözü edilen tavan sınırlaması 

hariç, benzer verilere ihtiyaç vardır. İşçinin çalışma süresindeki tartışmanın ihbar 

süresine dair dilimi etkilemesi veya işçinin ücreti ve eklerindeki herhangi bir 

tartışma halinde ihbar tazminatı hesabı da belirsizdir. 

İşçinin ücretini ve çalışma süresini bilmesi gerektiği varsayımı ile ihbar ve kıdem 

tazminatının her durumda belirli olduğunu söylemek isabetli bir yaklaşım olmaz. 

Çalışma süresine ve ücreti ile eklerine dair yasal yükümlülüğe rağmen işverence 

belge verilmemiş bir işçinin, işverende mevcut işyeri şahsi sicil dosyasına 

ulaşmadan ve işverence bilgi ve belge sunulmadan önce henüz dava açma 

aşamasında bu tür tazminatların tamamını ve tam olarak hesaplamasını beklemek 

ve bunu bir dava şartı olarak kabul etmek, hak arama özgürlüğünü zedeler. Bu 

konuda alınacak olan uzman raporu da hesap noktasında aynı belge eksiklikleri 

sebebiyle yeterli olmayacağı gibi, iş sözleşmesi yasal hakları ödenmeksizin 

feshedilen işçiden dava öncesinde alacaklarını belirleyebilmek için hesap raporu 

almak yönünde bir masraf yapmasını beklemek de doğru olmaz. 

Yıllık izin ücreti hesabının unsurları, işçinin çalışma süresi ve ücretin miktarıdır. İşverence 

yasal düzenlemelere rağmen bu yönlerden belge düzenleme ve işçiye verme 

yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi olması halinde işçinin yıllık izin ücretini 

dava öncesinde tam olarak belirlemesi mümkün olmayabilir. Bu açıdan çalışma 

süresi ve ücretin tartışmalı olması durumunda yıllık izin ücreti belirsiz alacak 

davasına konu edilebilir. Ancak çalışma süresi ve ücretin işçiye verilmiş veya 

ulaşabileceği belge ve kayıtlarla kesin olarak saptanabildiği hallerde yıllık izin 

ücretinin belirli olduğu ve belirsiz alacak davasına konu olamayacağı söylenebilecektir. 

Fazla çalışma, hafta tatili çalışması, bayram ve genel tatil çalışmaları karşılığı ücretler 

için ise çalışmaların tamamının puantaj kayıtlarına dayandırıldığı istisnai 

durumlar dışında hakimin taktiri indirimi söz konusu olduğundan, alacakların, 

davanın açıldığı aşamada tam olarak belirlenmesi mümkün değildir. Bu itibarla 

sözü edilen alacakların belirsiz alacak davasına konu edilebileceği ilke olarak 

kabul edilmektedir.” (9. HD.’nin 19.12.2014 günlü ve 33857/38813 sayılı kararı). 

65 Kılıçoğlu, M.: 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu El Şerhi, İstanbul 

2012, s. 583-584. 



değerini tespit bakımından, işveren kayıtlarının, işçi tarafından incelenebilmesindeki 

güçlüğün, hatta, imkansızlığın varlığı gerekçeleriyle, 

belirtilen bu işçilik alacaklarının, belirsiz alacak davası şeklinde açılabilmesine, 

olanak tanınması gerektiği yönündedir 66 . 

Her şeyden önce, işçi alacakları bakımından belirsiz alacak davası 

açılmasının tümüyle reddedilmesi ya da bu kapının tümüyle aralanması 

yoluna gidilmesi şeklindeki kategorik yaklaşımlar, bizi sağlıklı 

ve doğru bir çözümlemeye ulaştırmaz. O nedenle, her bir işçi alacağın 

bağlamında, her bir somut olayın özellik ve niteliklerini de gözeterek, 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 107. maddesinin birinci fıkrasında 

öngörülen koşulun gerçekleşip gerçekleşmediğini, yani alacağın tutarının 

ya da değerinin, davanın açıldığı tarihte, tam ve kesin olarak, 

işçi tarafından belirlenmesinin objektif çerçevede imkânsız ya da işçiden 

beklenemeyecek bir tutum ve davranış teşkil edip etmeyeceğini 

açıklığa kavuşturduktan sonra, belirsiz alacak davası kurumuna işlerlik 

kazandırılıp kazandırılamayacağına karar verilmesi, daha sağlıklı ve 

daha doğru bir yöntem olur 67 . Öncelikli olarak, bu bağlamda, yalnızca 

66 Sungurtekin Özkan, M.: Türk Medeni Yargılama Hukuku, İzmir 2013, s. 161- 

162. Anılan görüşün eleştirisi için bkz.: Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s. 959- 

960. 

67 Aynı yönde, Simil, s. 414; Ercan, s. 127; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 450; 

Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s. 948, 966-967. Özekes, s.1602. Aynı yönde bir 

Yargıtay kararı için bkz.: “… İşçilik alacaklarının özelliği de dikkate alınarak, 

bu alacaklarda, talep konusunun miktarının taraflar arasında tartışmasız ve açıkça 

belirli olduğunu söylemek, mutlak olarak doğru olmadığı gibi, aksinin kabulü 

de doğru değildir. Bu nedenle, talep konusu işçilik alacaklarının, belirli olup olmadığının, 

somut olayın özelliğine göre değerlendirilmesi ve sonuca gidilmesi 

gerekir…” (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 17.12.2012 günlü ve 838/765 sayılı 

kararı; Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s. 967). “…Kategorik olarak, belirli 

bir tür davanın veya belirli kişilerin açtığı davaların baştan belirli veya belirsiz 

alacak davası olduğundan da söz edilemez. Belirsiz alacak davası, bu davaya 

ilişkin ölçütlerin somut olaya uygulanarak belirlenmesi gerekir.” (22. HD.’nin 

07.05.2015 günlü ve 11568/16824 sayılı kararı). “…Uyuşmazlık konusu kıdem 

ve ihbar tazminatıyla izin ve ilâve tediye alacakları bakımından talep içeriğinden 

açıkça anlaşıldığı üzere, davacı çalışma süresini, en son ödenen ücreti, alması 

gerektiğini iddia ettiği aylık ücret miktarını, ödenmesi gereken ilâve tediye miktarını, 

kıdemine göre hak kazandığı yıllık izin süresini ve kaç gün ücretli izin kullandığını 

belirleyebilmektedir. Tazminatın hesaplanmasına esas alınacak ücrete 

ek para ve parayla ölçülebilen sosyal menfaatleri de belirleyebilecek durumdadır. 

Bu hâlde, kıdem ve ihbar tazminatıyla izin ve ilâve tediye alacakları belirsiz değildir…. 

Dava konusu edilen alacakların gerçekte belirlenebilir alacak olmaları 

ve belirsiz alacak davasına konu edilemeyecekleri anlaşılmakla…” (22. HD.’nin 

20.10.2014 günlü ve 21845/28186 sayılı kararı). 



maddî hukuk bütünü içinde yer alan ve münhasıran iş hukuku bakımından 

işlerlik kazanan “işçi lehine yorum ilkesi”nin, medenî usul hukuku 

bakımından herhangi bir geçerliliğinin bulunmadığını ve bu ilkenin, 

anılan nedenle, belirsiz alacak davası kurumunun uygulama alanının, 

kanun koyucunun bu kurumu ihdasta gözetmiş olduğu amacı da aşacak 

şekilde genişletilmesine gerekçe yapılamayacağının, vurgulanmasında 

büyük yarar vardır. 

Öte yandan, usul hukukuna ilişkin kurallar, yargı erkinin, doğrudan 

doğruya işleyişine ilişkin kurallar konumunda bulunduklarından, 

geneli itibariyle emredici bir nitelik taşırlar ve bu nitelikleri sebebiyle 

de, usul hukuku alanında, lafza bağlı ve dar yorum esası geçerlidir. 

Bu yorum anlayışı, bir usul hukuku kurumu olan belirsiz alacak davası 

bağlamında da, aynen uygulanma alanı bulur. Yine, eda davasının özel 

bir türevi ya da onun somut plânda bir uygulanma biçimi konumunda 

bulunan belirsiz alacak davasının, medenî usul hukuku ve borçlar hukuku 

bakımından doğurmuş olduğu ciddî ve önemli sonuçlar gözetildiğinde, 

son derece istisnaî hallerde, kendisine işlerlik kazandırılması 

gereken bir dava türü olduğu hususu da aşikar bir biçimde ortadadır. 

Bu kurumun, amaç dışı kullanımının kapısının aralanması ve ülkemizin 

içinde bulunduğu birtakım fiilî gerçeklikler (örneğin, kayıtdışılık, düzenlenen 

belgelerin gerçeği yansıtmaması gibi) gözetilerek, uygulanma 

alanının, işçi alacakları bakımından son derece geniş tutulması yönündeki 

gayretler, kamu düzenini bozulması ve diğer bir dava türü olan pek 

çok ihtiyacın karşılanması bağlamında katkı sağlayabilecek bir kurum 

konumunda bulunan kısmî dava kurumunun tümüyle işlevsiz kalması 

yahut devre dışı bırakılması gibi, hiç de arzu edilmeyen bir sonucu 

da doğurabilir 68 . Yapılan tüm bu tespitler çerçevesinde, iş kazasından 

kaynaklanan bedensel zararların giderimini konu alan maddî tazminat 

talepleriyle, bu bağlamdaki destekten yoksun kalma biçimindeki maddî 

tazminat taleplerinin, belirsiz alacak davasına konu kılınabileceği 

söylenebilir. Çünkü, anılan durumda, talep sonucunun miktar ya da 

68 Karş. “…İş hukukunda maddî hukuk kuralları içinde işverene kayıt tutma yükümlülüğü 

getirilmiştir. Bu belgelerle ilgili yükümlülüklerini yerine getirmeyen 

işverenin açılacak davada alacağın belirlenebilir olduğu savunması yerinde olmayacaktır. 

İşçinin alacağının belirlenmesi kayda dayandığında kayıtlı belgeleri 

sunmayan ve işçiye vermeyen işveren belirsiz alacak davası açılmasının sonuçlarına 

katlanmak zorundadır.” (7. HD.’nin 07.05.2015 günlü ve 10139/8208 sayılı 

kararı); aynı yönde bkz.: 9. HD.’nin 11.02.2015 günlü ve 589/5718 sayılı kararı. 



değerinin, davanın açılacağı anda, tam ve kesin olarak işçi tarafından 

belirlenebilmesi, objektif çerçevede, ondan beklenemeyecek bir nitelik 

taşımaktadır. 

Öte yandan, işçi alacakları ile tazminatlarının tâyinine yönelik 

iki önemli ölçüt konumunda bulunan ücret ile çalışma sürelerine ilişkin 

bir çekişmenin veya uyuşmazlığın varlığı yahut uygulamadaki fiilî 

durum nedeniyle, ücretin miktarı konusunda karşılaşılabilmesi muhtemel 

olan ispat güçlüğü, ücret ya da tazminat alacağının belirli olmadığı 

yahut belirlenebilir bir nitelikten yoksun bulunduğu anlamına, asla gelmez 

69 . Dolayısıyla, bu gibi durumlarda, belirsiz alacak davası açılamaz. 

69 Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s. 949. “…Tüm bu açıklamalar sonucunda şunu 

belirtmek gerekir ki, iş hukukundan kaynaklanan alacaklar bakımından baştan 

belirli veya belirsiz alacak davası şeklinde belirleme yapmak kural olarak doğru 

ve mümkün değildir. Bu sebeple iş hukukunda da belirsiz alacak davasının açılabilmesi, 

bu davanın açılması için gerekli şartların varlığına bağlıdır. Eğer bu 

şartlar varsa, iş hukukunda da belirsiz alacak davası açılabilir, yoksa açılamaz. 

Keza aynı şey kısmi dava için de söz konusudur. 

Yukarıda yapılan açıklamalar ışığında, somut olayın özellikleri dikkate alınarak, dava 

dilekçesinde ileri sürülen talebin belirsiz alacak olup olmadığının değerlendirilmesi 

gereklidir. 

Davanın belirsiz alacak davası olarak açıldığı şüphesizdir. 

Öncelikle, taraflar arasında ücret miktarı tartışmalı ise de, salt söz konusu tartışmanın 

varlığı alacağı belirsiz hale getirmez. Keza davacı, çalışma süresini ve ücretini 

belirleyebilmektedir. Davacının ne zamandan beri çalıştığını veya ücretinin ne 

kadar olduğunu bilmemesi aynı zamanda hayatın olağan akışına da aykırıdır. 

Davacı işçinin kendisinin bilmediği çalışma süresini, şahitlerin bildiğini veya 

bilirkişinin bileceğini farzetmek ispat kurallarına da hayatın olağan akışına da 

aykırıdır. Keza tarafın yeterli şekilde somutlaştırıp kendisinin bilgisinde dahi 

olmadığını belirttiği bir hususu mahkemece bilinmesini beklemek de mümkün 

değildir. 

Diğer taraftan, işverenin maddi hukuktan doğan yükümlülüklerini (belge ve bordro düzenleme 

gibi) yerine getirmemesi, tuttuğu belgelerin gerçeği yansıtmaması, davadan 

önce işçinin alacaklarını inkar etmesi ya da ikrar etmekle beraber yerine 

getirmemesi davacıya kural olarak belirsiz alacak davası açma imkanını vermez. 

İşçi bu durumlarda dahi, alacağının miktarını veya değerini belirleyebiliyorsa, 

belirsiz alacak davası açamaz. 

Ayrıca, yukarıda da belirtildiği gibi, salt bilirkişi incelemesine gidilmesi belirsiz alacak 

davasının açılabilmesi için yeterli değildir. 

Davaya konu kıdem tazminatı bakımından, davacı, çalışma süresi ve aylık ücret miktarının 

iddiası gibi esas alınarak, tazminat alacaklarının hüküm altına alınmasını 

talep etmiştir. Davacı çalışma süresini, kendisine en son ödenen aylık ücret miktarını, 

tazminat hesaplamasına esas alınacak aylık ücrete ek para veya parayla 

ölçülebilen sosyal menfaatleri belirleyebilecek durumdadır. 

Tazminat alacaklarına hak kazanıp kazanmama noktasında var olan uyuşmazlık da, söz 

konusu tazminat alacağını belirsiz alacak haline getirmez. Bu halde, söz konusu 

alacak, belirsiz alacak değildir. Anılan sebeple, kıdem tazminatı alacağı gerçek- 



4857 sayılı İş Kanunu’nun, 3, 8, 22, 28, 32, 37 ve 67. maddelerinde, 

işverene, çalışan her bir işçi bakımından, kayıt tutma ve işçiye belge 

verme yükümü getirilmiştir. Bütün bu yasal yükümlülüklere uygun 

davranan işveren bakımından, işçi alacaklarının, belirsizlik taşıdığından, 

zaten, söz edilemez. Zira, işçinin, çalışma süresinin tam olarak 

kayda geçirildiği, iş sözleşmesinde ücretin ve çalışma koşullarının belirlendiği, 

işçiye her ay ücret hesap pusulası verildiği, günlük ve haftalık 

iş sürelerinin işçiye önceden bildirildiği, işçinin yaptığı olağanüstü 

çalışmalar için kendisine belge verildiği durumlarda, işçinin alacakları 

belirlidir yahut belirlenebilir bir nitelik taşımaktadır. Dolayısıyla, böyle 

bir durumda da, belirsiz alacak davası açılmasına cevaz verilemez. 

Öte yandan, alacağının kayda dayanması hâlinde, işçiye, dava açmadan 

önce, alacağını, tam ve kesin olarak belirleyebilmesi için varlığı 

gereken ve işverenin elinde bulunması nedeniyle ulaşamadığı bilgi ve 

belgelere ulaşmak bağlamında, işveren nezdinde yazılı olarak girişimde 

bulunmuş ve bu girişiminin sonuçsuz kalmış olması kaydıyla, Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu’nun 107. maddesi uyarınca, belirsiz alacak davası 

açma olanağını tanınması uygun olur. Yine, kamu kurumlarında 

çalışanların tamamının, Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmesi ve 

işyerinde uygulanan toplu iş sözleşmesinden yararlanan işçinin ücretiyle 

eklerinin, toplu iş sözleşmesinde yer alması sebebiyle, ücret ve sair 

alacaklarının, belirli olmadığından ve belirlenebilir bir nitelik taşımadığından 

söz edilemez 70 . 

te belirlenebilir bir alacak olduğu ve dolayısıyla belirsiz alacak davasına konu 

edilemeyeceği nazara alınarak, hukuki yarar yokluğundan davanın reddi gerekirken, 

yazılı şekilde esasa girilerek karar verilmesi hatalı olmuştur.” (22. HD.’nin 

04.11.2014 günlü ve 22323/30253 sayılı kararı) 

70 Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 453, Pekcanıtez – Soyer’e Armağan, s. 952. “… 

Davanın belirsiz alacak davası olarak açıldığı şüphesizdir. Uyuşmazlık konusu 

toplu iş sözleşmesinden kaynaklanan ücret farkı, ilâve tediye alacağı, ikramiye 

alacağı, yemek bedeli, vardiya nöbet primi alacağı, ulusal bayram genel tatil ücreti, 

altı günlük prim alacağı ve giyecek yardımı alacakları bakımından, talep içeriğinden 

açıkça anlaşıldığı üzere, davacı sendikaya üye olduğu ve toplu iş sözleşmesinden 

yararlanabileceği tarihi, çalışma süresini, en son ödenen ücreti, toplu 

iş sözleşmesi gereği alması gerektiğini iddia ettiği aylık ücret miktarını, ödenmesi 

gereken ikramiye, ilâve tediye ve yemek yardımı tutarının iş yerinde uygulanan 

toplu iş sözleşmesi hükümleri gereğince belirleyebilecek durumdadır. Bu hâlde, 

toplu iş sözleşmesinden kaynaklı fark ücreti, ilâve tediye, ikramiye ve yemek bedeli 

alacakları belirsiz alacak değildir. Dava konusu edilen alacakların belirlenebilir 

olmaları ve belirsiz alacak davasına konu edilemeyecekleri anlaşılmakla…” 

(22. HD.’nin 31.10.2014 günlü 27815/29939 sayılı kararı); “…Davanın belirsiz 

alacak davası olarak açıldığı şüphesizdir. Uyuşmazlık konusu toplu iş sözleşme- 



Bunların dışında, kıdem tazminatının tavanının uygulanacağı 

durumlarda, tazminat alacağının tutarı belirlidir; dolayısıyla, tavanın 

uygulanması gündemdeyse, kıdem tazminatı alacağı için, belirsiz alacak 

davası açılmasına olanak verilemez 71 . Aynı şekilde, fazla çalışma, 

hafta tatili çalışması, bayram ve genel tatil çalışmaları karşılığındaki 

ücretler için, çalışmaların tamamı, puantaj kayıtlarına dayandırılmış ve 

bu kayıtların bir örneği de, işçiye verilmişse, yine, anılan işçi alacakları 

bakımından, tutar itibariyle bir belirsizlikten söz edilemeyeceği için, 

belirsiz alacak davası açılamaz. 

Ayrıca, işçilerin ekonomik bakımdan güçsüz konumda bulunmaları 

ve bu çerçevede yüksek yargılama giderlerine katlanma rizikolarının 

varlığı, uzman görüşü almanın pahalılığı, kayıt dışılık yahut 

işverence düzenlenen belgelerin gerçeği yansıtmaması sebebiyle, alacaklarının 

tutarlarını ispat konusunda karşılaşabilecekleri muhtemel 

güçlükler, belirsiz alacak davası, açılabilmesine olanak vermez 72 . Çünkü, 

belirtilen bu hallerde, işçi alacağının belirsizlik arz ettiği iddia edilemez. 

Örneğin, işçi, aylık 3.000 TL ücret almasına rağmen, işveren 

tarafından düzenlenen bordroda, asgarî ücret üzerinden çalıştırılıyor 

gibi gösterilmişse, bu durum sebebiyle, işçinin, ücretinin gerçek tutasinden 

kaynaklanan vardiya primi, altıncı gün primi, fark ulusal bayram ve genel 

tatil ücreti ile giyecek yardımı alacakları bakımından; talep içeriğinden de açıkça 

anlaşıldığı üzere, davacı sendikaya üye olduğu ve toplu iş sözleşmesinden yararlanabileceği 

tarihi, çalışma süresini, en son ödenen ücreti, toplu iş sözleşmesi 

gereği alması gerektiğini iddia ettiği aylık ücret miktarını, ödenmesi gereken vardiya 

primi, altıncı gün primi, fark ulusal bayram ve genel tatil ücretiyle giyecek 

yardımı tutarını, iş yerinde uygulanan toplu iş sözleşmesi hükümleri gereğince 

tam ve kesin olarak belirleyebilecek durumdadır. Bu hâlde, toplu iş sözleşmesinden 

kaynaklı fark vardiya primi, altıncı gün primi, ulusal bayram ve genel tatil 

ücretiyle giyecek yardımı alacakları belirsiz alacak değildir. Dava konusu edilen 

alacakların belirlenebilir olmaları ve belirsiz alacak davasına konu edilemeyecekleri 

anlaşılmakla…” (22. HD.’nin 30.09.2014 günlü ve 11189/26037 sayılı 

kararı). 

71 Simil, s. 422-423. 

72 Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, işçilik alacakları bağlamında, farklı bir kanıya sahiptir. 

“…Ayrıca belirtmek gerekir ki davacıdan davanın açılmasından önce ücretini 

ödeyerek talep konusunun miktarını belirlemesi için ekspertizden rapor ve mütalaa 

alma, delil tespiti gibi yollara başvurması istenemez. Davacının alacağının 

miktar olarak tespiti, mahkeme tarafından yapılacak delil tespitine veya hesap 

verme ve bilgi vermeye yönelik müstakil bir davanın açılmasına gerek olduğu 

durumlarda, HMK. m 107 anlamında ‘Davanın açıldığı tarihte alacağın miktarını 

yahut değerini tam ve kesin olarak belirleyebilmesinin kendisinden beklenemeyeceği’ 

bir durum söz konusudur….” (9. HD.’nin 11.03.2015 günlü ve 2986/10004 

sayılı kararı). 



rını ispatlamakta yaşayabileceği zorluk, asgarî ücreti, geçici talep sonucu 

olarak dava dilekçesinde belirtip, belirsiz alacak davası açmasına 

olanak vermez. Keza, uygulamada aktüerya, istatistik gibi bilimlerin 

verilerinin kullanımına ihtiyaç kalmadan, dört işleme dayalı olarak gerçekleştirilebilecek 

basit hesaplama işlemleri için dahi, bilirkişiye gidilmesi 

yönündeki yargıdaki alışkanlık ve genel eğilim, hesap bilirkişisine 

gidilen her durumda, belirsiz alacak davası açılmasına cevaz verilmesi 

gerektiği yönündeki düşünceyi haklı göstermez. 

Buna karşılık, iş hukuku uygulamasında fazla çalışma, hafta tatili, 

ulusal bayram ve genel tatil ücreti alacaklarının, yazılı belgelere 

ve işyeri kayıtlarına değil de, tanık beyanlarına dayandırılması halinde, 

hesaplamada esas alınan süre ve alacağın miktarı dikkate alınarak Yargıtay 

uygulaması bağlamında, hakkaniyet gerekçesiyle, takdirî indirim 

yapılması cihetine gidilmektedir. Bu bağlamda da, alacak miktarı bakımından 

indirim oranı baştan belirlilik taşımadığından, hükmedilecek 

meblağın tâyininde, hâkimin takdir yetkisi büyük ölçüde egemen olduğundan, 

anılan alacak kalemleri bakımından, belirsiz alacak davası 

açılabilmesine olanak tanımak gerekir 73 . 

Yine, parça başı ücret kararlaştırılan hallerde, işçinin, kaç parça 

iş yaptığını ve bunun sonucu olarak, ne kadar bir ücrete hak kazandığını 

bilebilmesi, her zaman mümkün olmayabilir. Özellikle, tekstil 

sektöründe, bu durum, sıkça ortaya çıkmaktadır. İş yoğunluğu ve özellikle 

geriye yönelik ücret alacaklarında, işçinin, ne kadarlık iş yaptığını 

belirleyebilmesi için, işverenin tuttuğu defterlere ve kayıtlara ihtiyaç 

vardır. Komisyon ücreti ve kârdan pay alma durumlarında da, aynı hâl 

ortaya çıkar. Dolayısıyla, sözü edilen hâllerde, işçinin, ücret ve sair 

alacaklarının miktar ve değerini, davayı açacağı tarihte, tam ve kesin 

olarak belirleyebilmesi mümkün olmaz; ancak işverenin, mahkemeye 

sunacağı bilgi ve belgeler çerçevesinde, tutar, tam ve kesin olarak belirlilik 

kazanabilir. Dolayısıyla, mezkûr durumda da, işçi alacakları için, 

belirsiz alacak davası açılmasına olanak verilebilir 74 . 

Yine, işçinin ücretinin miktarını belirleyebilmesi için, işverenin 

sunacağı bilgi ve belgelere ihtiyaç duyacağı hallerden birisini de, yüzde 

usulüyle ücretin belirlendiği hâller oluşturur (İş K. m.52). Keza, işçinin 

73 Aynı yönde, Ercan, s. 127. 

74 Simil, s. 416, Ercan s. 128-129. 



performansına veya satış oranlarına göre prim ödenmesi durumunda 

da, dava açtığı anda prim alacağının tutarını tam ve kesin bir biçimde 

belirlemesi mümkün olmayıp; ancak, işverence tutulan defter ve diğer 

kayıtlara göre, prim alacağının tutarı belirlilik kazanacağı için, prim 

alacaklarının tahsili bağlamında da, belirsiz alacak davası açılabilmesine 

olanak tanımak uygun olur 75 . 

Ayrıca, kıdem tazminatının hesabında, giydirilmiş ücret kapsamında, 

ikramiye, özellikle performansa bağlı prim, çocuk ve aile zammı 

gibi ödemelerle, parayla ölçülebilir diğer sosyal yardımların dikkate 

alındığı durumlarda, kıdem tazminatı alacağının tahsili için de, belirsiz 

alacak davası açılabilmesi mümkündür 76 . 

IV. Diğer Bazı Alacaklar 

Sebepsiz zenginleşmede iadeden kaynaklanan davaların, kamulaştırmasız 

el atmadan doğan davaların, evlilik mallarının tasfiyesi bağlamında 

katkı payı alacağını konu alan davaların ve cezai şartın fâhiş 

olduğu gerekçesiyle indirilmesini konu alan davaların, belirsiz alacak 

davası şeklinde açılması mümkündür 77 . 

Yine, Türk Borçlar Kanunu çerçevesinde, hizmet sözleşmelerinde, 

işçilerin, işin sonucundan pay alması (m.403) ile aracılıkta bulunmasından 

kaynaklanan taleplerini konu alan davalar, belirsiz alacak 

davası şeklinde ikame edilebilir 78 . 

Keza, taşınmaz malikinin sorumluluğu bağlamındaki denkleştirme 

talepleri (TMK m.730) ile miras hukukundaki tenkise ilişkin taleplerin 

(TMK m.560), belirsiz alacak davasına konu kılınabilmesine 

cevaz verilmesi gerekir 79 . 

75 Simil, s. 417. 

76 Simil, s. 422. 

77 Sebepsiz zenginleşme bağlamında, bkz.: Simil, s. 380-383. 

78 Simil, s. 383-385, Ercan, s. 128-129. 

79 Simil, s. 385-386, 387-391. 



BİBLİYOGRAFYA 

BUDAK, A. C., Belirsiz Alacak Davası (Bankacılar Dergisi, Ocak 

2015 Özel Sayı, s. 82-86). 

ÇİL, Ş. / KAR, B., 6100 Sayılı HMK’ya Göre İş Yargısında Belirsiz 

Alacak Davası ve Kısmi Dava, 2. B., Ankara 2013. 

ERCAN, İ., Belirsiz Alacak ve Tespit Davası, Konya 2013. 

ERTAŞ, Ş., Manevi Tazminatın Hukukî Niteliği ve Miktarının 

Tespiti (Prof. Dr. İlhan E. Postacıoğlu’na Armağan, İstanbul 1990, 

s.65-111) 

FRANKO, N., Şeref ve Haysiyete Tecavüzden Doğan Manevi Zararın 

Tazmini, Ankara 1973 

KARAASLAN, V., Manevi Tazminat Davaları Belirsiz Alacak 

Davası Olarak Açılabilir Mi? (Legal Medeni Usul ve İcra İflâs Hukuku 

Dergisi, 2014/3, s. 37-58). 

KARACA, A., YAĞCI, H., Belirsiz Alacak Davası ve Kısmi 

Davanın İşçilik Alacakları Bakımından Değerlendirilmesi (Karar 

İncelemesi)(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 

2014/2, Prof. Dr. Beril Ergin’e Armağan, İstanbul 2014, s. 177- 

207). 

KILIÇOĞLU, A., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. B., Ankara 

2012. 

KILIÇOĞLU, A., Şeref, Haysiyet ve Özel Yaşama Basın Yoluyla 

Saldırılardan Hukuksal Sorumluluk, Ankara 1982. 

KILIÇOĞLU, M., 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu El 

Şerhi, İstanbul 2012. 

KİRAZ, T. Ö., 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu İle Getirilen 

Yenilikler, 2. B., Ankara 2012. 

KURU, B., Hukuk Muhakemeleri Usulü, C.II, 6. Bası, İstanbul 

2001. 



KURU, B. / ARSLAN, 

YILMAZ, R. / E., Medenî Usul Hukuku Ders Kitabı, 25. B., Ankara 

2014. 

ÖZBAY, İ., 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Neler Getirdi? 

Ankara 2012. 

ÖZEKES, M., Anayasa Mahkemesi’nin Kararı Karşısında Kısmî 

Dava ile Belirsiz Alacak Davası Arasındaki Sınırın Belirlenmesi 

Sorunu (Prof. Dr. Ejder YILMAZ’a Armağan, C.II, Ankara 2014, 

s.1589-1606) 

ÖZKAYA-FERENDECİ, H. Ö., Alman ve İsviçre Hukuklarındaki 

Kademeli Dava İle 6100 Sayılı HMK’ya Göre Belirsiz Alacak 

Davasının Karşılaştırılması (Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları 

Dergisi, 212/1, s. 353-382). 

PEKCANITEZ, H., Belirsiz Alacak Davası, Ankara 2011. (Pekcanıtez 

– Belirsiz Alacak Davası) 

PEKCANITEZ H., Belirsiz Alacak Davasının İş Hukukunda Uygulanması 

(Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 

2013, Cilt 15, Özel Sayı, Prof. Dr. M. Polat Soyer’e Armağan, İzmir 

2014, s. 933-968). (Pekcanıtez – Soyer’e Armağan) 

PEKCANITEZ, H., Belirsiz Alacak Davası (Dokuz Eylül Üniversitesi 

Hukuk Fakültesi Dergisi, 2009, Özel Sayı, Prof. Dr. Bilge 

Umar’a Armağan II, İzmir 2010, s. 509-552). 

PEKCANITEZ, H., Manevi Tazminat Alacakları Belirsiz Alacak 

Davası Olarak Açılabilir mi? (Legal Medenî Usul ve İcra-İflâs Hukuku 

Dergisi, 2015/1, s.21-41). 

PEKCANITEZ, H. 

ATALAY, O. / 

ÖZEKES, M., Medenî Usul Hukuku, 14. B., Ankara 2013. 

SAYMEN, F. H., Manevi Zarar ve Tazmini Sureti, İstanbul 1940. 

SİMİL, C., Belirsiz Alacak Davası, İstanbul 2013. 



SUNGURTEKİN ÖZKAN, M., Türk Medeni Yargılama Hukuku, 

İzmir 2013. 

TANDOĞAN, H., Türk Mesuliyet Hukuku, Ankara 1961 

TANRIVER, S., Medenî Usul hukukunda Derdestlik İtirazı, 2. B., 

Ankara 2007. 

TANRIVER, S., Kısmî Dava Kurumu Üzerine Bazı Düşünceler 

(Makalelerim II, 2006-2010, Ankara 2011, s.95-113) 

ÜSTÜNDAĞ, S., Kısmî Davaya İlişkin Bazı Hukukî Sorunlar 

(Yargı Dünyası, 2003/89, s.9-20) 

YAVAŞ, M., Belirsiz Alacak Davasının İş Davalarına Etkileri (İş 

Hukukunda Güncel Sorunlar II, Seminer - 25.05.2012, İstanbul 

2012, s. 55-81). 

YILMAZ, E., Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre Dava Çeşitleri 

(Bankacılar Dergisi, 2012/80, s. 83-104). (Yılmaz – Dava 

Çeşitleri) 

YILMAZ, E., Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, 2. B., Ankara 

2013. (Yılmaz – Şerh) 

YILMAZ, H. / KALEMER M., Yargıtay’ın Sosyal Güvenlik Hukukuna 

İlişkin Emsal Kararları, Ankara 2014. 


DAVANIN AÇILMASI VE DİLEKÇELER AŞAMASI 

1-GİRİŞ 

İlker KOÇYİĞİT 1 

Ankara 1. Asliye Ticaret Mahkemesi Başkanı 

Tasarruf ilkesinin( Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.24) bir sonucu 

olarak mahkemelerin görevi ancak usulüne uygun açılan bir dava 

ile başlar. Değişik bir söyleyişle talep yoksa dava da yoktur. Hiç kimse 

kendi lehine de olsa bir davayı açmaya zorlanamaz.Dava açılabilmesi 

için birtakım usulü işlemlerin yerine getirilmesi gerekir. Bu usulü işlemler 

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve Bölge Adliye ve 

Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Cumhuriyet Başsavcılıkları İdari 

ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelikte ayrıntılı 

olarak düzenlenmiştir. 

Dava hakkı, genel bir dava şartı olarak hukuki yararla sınırlıdır. 

Yani, davacı dava hakkını başkalarını zarara sokmak için kötüye kullanamaz 

2 . Dava hakkı maddi hukukla tayin edilmiş hakka bağlıdır ve 

ondan ayrılamaz. Dava, asıl hakkın yargılama hukukundaki uzantısıdır. 

Bunun sonucu olarak, hak henüz doğmamışsa veya ortadan kalmışsa, 

dava hakkı da bulunmamaktadır 3 . 

Davanın açılmasının maddi hukuk ve usul hukuku bakımından 

bir takım sonuçları vardır. Örneğin; maddi hukuk bakımından, zamanaşımı 

davanın açılması ile kesilmektedir. Usul hukuku bakımından ise, 

davanın açılması ile birlikte dava, dava tarihindeki hukuki durumu dikkate 

alınarak incelenip, karara bağlanır. Mahkemenin görevi, derdestlik 

vs. dava tarihindeki düzenlemeler, durum dikkate alınarak değerlendirilir 

ve dava tahindeki olgulara göre karar verilir. Bu sebeple davanın 

açılma zamanın (anının) doğru olarak belirlenmesi çok önemlidir. 

Davanın açılması anın belirlenmesindeki bu önemli durum dikkate 

alındığında, öncelikle davanın açılma anına kadar olan sürecin ve 

hazırlık safhasının bilinmesinde fayda vardır. Ayrıca 6100 sayılı Hukuk 

1 Ankara 1. Asliye Ticaret Mahkemesi Başkanı 

2 Bkz. H. Pekcanıtez/O. Atalay/M. Özekes, Medenî Usûl Hukuku, 11. Bası, Ankara 

2011, s. 327. 

3 Bkz. A. Karslı, Medeni Muhakeme Hukuku Ders Kitabı, 2. Baskı, İstanbul 2011, 

s.394. 



Muhakemeleri Kanunu ile 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’ndan 

farklı olarak yargılama usulleri yeniden düzenlenmiş; yazılı 

yargılama usulü ve basit yargılama usulü olarak ikiye indirilmiştir. 

Yargılama usullerine göre yargılama aşamalarının bilinmesi ve doğru 

olarak uygulaması çok büyük önem arz etmektedir. Uygulamada dava 

ve çekişmesiz yargı işleri arasındaki ayrıma dikkat edilmediği gibi 

davada yargılama usullerine yeterince önem verilmediği için mahkemelerin 

önüne gelen dava ve işlerde usul ekonomisi ilkesine (Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu m.30) aykırı olarak gereksiz yere yargılamanın 

uzamasına ve yargılama giderlerinin de artmasına neden olunmaktadır. 

Davanın açılması, yazılı ve basit yargılama usulüne tabi davalarda 

dilekçeler aşamasının takibi, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu ile yapılan düzenlemeler dikkate alındığında taraflar ve mahkemeler 

için önemli yeniliklerden biridir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 1.10.2011 tarihinden sonra özellikle 

dilekçeler aşamasının takibi konusunda pek çok farklı uygulama 

ve sorun ortaya çıkmış ise de zamanla bu sorunların büyük bir kısmı 

aşılmıştır. Ancak halen bir takım sorunların ve farklı uygulamalarında 

olduğu bilinen bir gerçektir. 

Bu çalışmada davanın açılması ve dilekçeler aşamasının takibi 

incelenecektir. 

2- DAVA DİLEKÇESİNİN HAZIRLANMASI 

Dava bir dilekçe ile açılır (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.118,119). Dava dilekçesi taraf sayısından bir fazla olarak düzenlenir 

(Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.118). Dava dilekçesinde bulunması 

gereken unsurlar; 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 119. 

maddesinde düzenlenmiştir. Hukuk Muhakemeleri Kanunun 119.maddesinde 

sayılan ve dava dilekçesinde bulunması gereken unsurların bir 

kısmı zorunlu unsurdur. Dava dilekçesinde zorunlu unsurların bulunmaması 

halinde, dilekçenin düzenlendiği mahkemece, zorunlu unsurların 

tamamlanması amacı ile Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 119/2. 

maddesine göre ihtarat yapılmaktadır. İhtara rağmen, zorunlu unsurların 

tamamlanmaması halinde ise, davanın açılmamış sayılmasına karar 

verilir. 



6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yargılama usulleri 

ikiye indirilmiştir. Buna göre, artık yargılama usulleri yazılı ve basit 

yargılama usulünden ibarettir. Basit yargılama usulünde, dava dilekçesini 

davacı kendisi hazırlayabileceği gibi, Yönetmeliğin 198/2.maddesi 

gereğince hazırlanan form doldurulmak sureti ile de dava dilekçesi 

düzenlenebilir. 

Dava dilekçesinin hazırlanması, fiziksel ortamda yapılabileceği 

gibi, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 445/2.maddesi ve 

Yönetmeliğin 197/8. ve 9. fıkraları gereğince UYAP ortamında güvenli 

elektronik imza kullanılarak da yapılabilir. Fiziksel ortamda hazırlanan 

dava dilekçesi, davacı asil ya da vekili tarafından imzalanmalıdır. 

Elektronik ortamda hazırlanan dava dilekçesi, davacı asil ya da vekili 

tarafından güvenli elektronik imza ile imzalanmalıdır. 

Taraflarca getirilme ilkesinin(Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.25) doğal bir sonucu olarak dava dilekçesinde davacının dayanağı 

maddi vakaların açık, anlaşılır ve somut olarak ayrıca dayanılan vakaların 

ispatına ilişkin delillerinde somut olarak gösterilmesi gerekir 

(Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.194). Bir dava dilekçesinin olmazsa 

olmazı dayanılan vakalar, delilerdir ve talep sonucudur. Uygulamada 

dava dilekçelerinde dayanılan vakalar yeterince veya hiç açıklanmamaktadır. 

Bu durumda da mahkemelerce davanın aydınlatılması ödevi 

(Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.31) çerçevesinde davacıdan açıklama 

istenmektedir. Bu durumda iddianın değiştirilmesi ve genişletilmesi 

söz konusu olabileceği gibi böyle olmasa bile davanın daha uzun sürede 

sonuçlanmasına yol açılmış olunur. Dayanılan vakalar ve delillerin 

dava dilekçesinin zorunlu unsurları arasında yer almaması bu hususların 

daha az öneme sahip olmalarından kaynaklanmamaktadır. Dayanılan 

vakalar ve deliller esasa ilişkin olup; dava dilekçesinde bulunması 

zorunlu unsurların büyük çoğunluğu ise esasa ilişkin olmayıp usule 

ilişkindir. Zorunlu unsur eksikliğinin yaptırımı ise usule ilişkin açılmamış 

sayılma kararıdır. Bu sebeple dava dilekçesinin zorunlu unsurları 

arasında vakalar ve delillere yer verilmemesi yerinde bir düzenlemedir. 

Dava dilekçesi, davacı taraf bakımından deyim yerindeyse davanın 

stratejisinin çizildiği en önemli aşamadır. Bu aşamada iyi düşünülmeli, 

iyi bir hazırlık yapılmalı, davanın maddî ve hukukî daya- 



nakları iyi hesap edilmelidir. Unutmamak gerekir ki, hâkimden kendi 

yaşamadığı ve bilmediği bir sorunun çözümü istenmekte, yabancı olduğu 

bir konuda karar vermesi beklenmektedir. Mahkemenin önüne dava 

malzemesi ne kadar iyi getirilirse o kadar sağlıklı ve doğru karara ulaşmak 

mümkün olacaktır. Tarafın bizzat bildiği ve yaşadığı bir olayda, bu 

olaya yabancı olan hâkime, iyi hazırlanmamış bir dava dilekçesini verip 

sonra da iyi bir karar beklemek mümkün değildir 4 . 

Dava açmak ciddi bir iştir. Genel geçer ifadeler ve klişeleşmiş 

kalıplar kullanılarak dava dilekçesi hazırlanmamalıdır. Dava açılmadan 

önce gerekli hazırlıklar ve araştırmalar yapılmalı özelikle davaya konu 

vakıalar eksiz olarak tespit edilmelidir.Tespit edilen vakıalar somutlaştırılmalı 

dava dilekçesine eksiksiz olarak geçirilmelidir. Davacı dayanağı 

olan vakıaların ispatına yönelik delillerde dava dilekçesinde gösterilmelidir. 

Ayrıca dava dilekçesi ile açık bir şekilde talep sonucununda 

dava dilekçesinde yer alması gerekir. 

3-DAVA DİLEKÇESİNİN MAHKEMEYE VERİLMESİ 

Bir yerde aynı görevi yapan birden fazla mahkeme varsa, dilekçe 

nöbetçi mahkemeye hitaben yazılmalıdır. Esas itibari ile bir yerde 

aynı sıfat ve düzeyde görev yapan ve numara alan mahkemeler aynı 

mahkemedir. Ancak tevzi işi bu numara alan mahkemelerden birisine 

yapılacaktır (5235 sayılı Kanun m.5/5.fık). 

Dava dilekçesi fiziksel ortamda 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun 159/1.maddesi gereğince hâkime veya yazı işleri 

müdürüne havale ettirilir. Yönetmeliğin 197/1.fık göre dava dilekçesi, 

tevzi bürosu,ön büro veya tevzi ile görevlendirilen yazı işleri personeline 

teslim edilir. Havale, hâkim veya yazı işleri müdürü tarafından dava 

dilekçesinin bir nüshasının sağ üst köşesine, dilekçenin verildiği tarihin 

yazılması ve havaleyi yapan hâkim ya da yazı işleri müdürünün sicil 

numarasının yazılıp altının imzalanması ile yapılır. Uygulamada büyük 

adliyelerde davanın açılmasından önce dava dilekçelerinin havalesi yapılmamaktadır. 

4 Bkz. M. Özekes, HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU Bakımından Dava Dilekçesinde 

Eksiklik Bulunması Halinde Yapılacak İşlemler, Dokuz Eylül Hukuk 

Fakültesi Dergisi, Prf. Dr Hakan Pekcanıtez’e Armağan, Özel Sayı, 2014, C.1, 

s.267 



6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 445/2.maddesi gereğince, 

UYAP(Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi) sistemi aracılığı ile 

dava ve diğer yargılama işlemleri elektronik ortamda da yapılabilir. 

Bunun için güvenli elektronik imza sahibi olmak gerekir. Aksi halde 

yapılan usulü işlem hukuki sonuç doğurmaz. 

Bugün için tüm adliyelerde UYAP sistemi kullanılmaktadır. 

UYAP sistemi aracılığı ile tüm adliyelerde elektronik ortamda dava açılabileceği 

gibi tüm usul işlemleri de yapılabilmektedir. 

Fiziksel ortamda dava açılması halinde, Adalet Komisyonu bulunan 

yerlerde, duruma göre havalenin yapılmasından sonra, öncelikle 

Adalet Komisyonu Başkanlığı’na bağlı Tevzi Müdürlüğünce bir harçlandırma 

formu düzenlenmelidir. Harçlandırma formunun düzenlenmesinden 

sonra, davacı tarafça bu formdaki harç ve gider avansının vezneye 

depo edilmesi gerekir. Bu işlemin tamamlanmasından sonra ise, 

Tevzi Müdürlüğü’nce dosya öncelikle bir mahkemeye tevzi edilmekte 

ve bir tevzi formu düzenlenmektedir. 

Davacı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 120. maddesi gereğince, 

yargılama harçları ile her yıl Adalet Bakanlığınca çıkarılacak gider 

avansı tarifesinde belirlenecek olan tutarı, dava açarken mahkeme veznesine 

yatırmak zorundadır. Avansın yeterli olmadığının dava sırasında 

anlaşılması hâlinde Hukuk Muhakemeleri Kanunu 120/2 maddesi 

gereğince, mahkemece, bu eksikliğin tamamlanması için davacıya iki 

haftalık kesin süre verilir. Avansın verilen iki haftalık kesin süre içinde 

karşılanmaması halinde mahkemece Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

114/1 fık, (g) bendi ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu 115/2 maddeleri 

dikkate alınarak davanın usulden reddine karar verilir. 

Fiziksel ortamda ve UYAP ortamında, taraflarca ve taraf vekillerince, 

dava açılmasına ilişkin ayrıntılı düzenleme, Bölge Adliye ve Adli 

Yargı İlk Derece Mahkemeleri İle Cumhuriyet Başsavcılıkları İdari ve 

Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 197.maddesinde 

yapılmıştır. 

Yönetmeliğin 197.maddesi aynen; “(1) Dava dilekçesi, tevzi 

bürosu, ön büro veya tevzi işiyle görevlendirilen yazı işleri personeline 

teslim edilir. 



(2) Dava dilekçesi, dava harca tabi ise harç ve gider avansı, 

harca tabi değilse gider avansı tahsil edildikten sonra tevzi edilir ve 

tevzi formunun bir örneği başvuru sahibine verilir. 

(3) Tevzi işlemi tamamlandığında, dosya hangi mahkemeye gönderilmiş 

ise o mahkemenin esas kaydından numara alır ve sistem tarafından 

aynı anda tevzi formu düzenlenir. Tevzi formu dava veya işlerin 

hangi mahkemeye veya hukuk dairesine gönderildiğini gösteren ve başvuru 

sahibine verilen belgedir. Tevzi formu, dağıtım yapılan mahkemenin 

adını, dosyanın esas numarası ile esas numarasının verildiği tarih 

ve saati, dosya türünü, tarafların adını,soyadını, davanın konusunu ve 

varsa ilişkili dosya numarasını içerir. 

(4) Başka yer tevzi bürosundan açılan davalarda da yukarıdaki 

fıkralar uygulanır. Başka yer tevzi bürosu, ilgili mahkemeye doğrudan 

tevzi yapar ve teslim aldığı evrakı elektronik ortama aktarır, fizikî evrakı 

da gecikmeksizin ilgili mahkemeye gönderir. Posta ve havale masrafı 

düşüldükten sonra, gider avansından kalan miktar ilgili mahkemenin 

hesabına aktarılır. 

(5) Dava, dava dilekçesinin kaydedilmesi sonucu tevzi formunun 

düzenlendiği tarihte açılmış sayılır. 

(6) Herhangi bir nedenle elektronik ortamda işlem yapılamadığı 

hallerde mevcut durum tutanakla tespit edilir. Elektronik sistem açıldığında 

fizikî ortamda yapılan işlemler gecikmeksizin elektronik ortama 

aktarılır. Dava, söz konusu tutanağın düzenlendiği tarihte açılmış sayılır. 

(7) Fiziksel ortamda gelen tüm belgeler derhal elektronik ortama 

aktarılır. 

(8) Gerçek kişilerin UYAP Vatandaş Bilgi Sistemi üzerinden, tüzel 

kişi temsilcilerinin UYAP Kurum Bilgi Sistemi üzerinden dava açabilmeleri 

için elektronik imza sahibi olmaları gerekir. 

Gerçek ve tüzel kişilerin elektronik ortamda açacakları davaların 

yargılama harçları ve gider avansı kendi banka hesaplarından 

mahkeme veznesinin bağlı olduğu banka hesabına aktarılır. 



Bu işlemlerin kredi kartı ve benzeri ödeme araçları ile de yapılması 

sağlanabilir. 

Dava, mahkemenin esas numarasını UYAP üzerinden aldığı tarihte 

açılmış sayılır. 

(9) Taraf vekillerince UYAP üzerinden güvenli elektronik imza 

ile dava açılabilir. Bu işler için ayrıca el ürünü imzalı belge istenmez. 

Avukatların UYAP Avukat Bilgi Sistemi üzerinden dava açabilmeleri 

için elektronik imza sahibi olmaları gerekir. Yargılama harçları ve gider 

avansı davanın açılması esnasında avukatın hesabından mahkeme veznesi 

hesabına aktarılır. Ayrıca bu işlemlerin baro kartı veya kredi kartı 

gibi ödeme araçlarıyla yapılması sağlanabilir. Dava, mahkemenin esas 

numarasını UYAP üzerinden aldığı tarihte açılmış sayılır. 

(10) Dava, fiziksel ortamda mesai saati, elektronik ortamda ise 

gün sonuna kadar açılabilir.” düzenlemesini içermektedir. 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve Yönetmeliğe göre dava, fiziksel 

ortamda açılabileceği gibi elektronik ortamda da açılabilir. Fiziksel 

ortamda dava dilekçesi tevzi bürosu ,ön büro veya tevzi işi ile görevlendirilen 

personele teslim edilir. Bu gün için fiziksel ortamda açılan 

davalarda dava dilekçelerinin havalesi yapılmamaktadır. Tevzi formunun 

düzenlenmesi ile dava mahkeme esas kaydına kaydedilmekle dava 

açılmış sayılacağından (Yönetmelik m.197/3) ayrıca dava dilekçesinin 

havalesi gereksiz bir işlem olacaktır. 

4- DAVA DİLEKÇESİNİN İÇERİĞİ 

A- Genel Olarak 

Dava dilekçesinde bulunması gereken unsurlar Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun 119.maddesinde sayılmıştır. 

Dava dilekçesinde mahkemenin adı, davacı ile davalının adı, 

soyadı ve adresleri, davacının Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, 

varsa tarafların kanuni temsilcilerinin ve davacı vekilinin adı, soyadı 

ve adresleri, davanın konusu ve mal varlığı haklarına ilişkin davalarda 

dava konusunun değeri, davacının iddiasının dayanağı olan bütün vakıaların 

sıra numarası altında açık özetleri, iddia edilen her bir vakıanın 



hangi delillerle ispat edileceği, dayanılan hukuki sebepler, açık bir şekilde 

talep sonucu, davacının, varsa kanuni temsilcisinin veya vekilinin 

imzası bulunmalıdır. 

Dava dilekçesinde bulunması gereken unsurları, Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun 119/2. maddesi ile bir kısmının eksikliği halinde 

yaptırım öngörülmekle ve yaptırıma tabi eksiklikler hâkim tarafından 

resen gözetileceğinden, zorunlu ve zorunlu olmayan unsurlar olarak bir 

ayrıma tabi tutmak gerekir. Buna göre Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

119.maddesinde sayılan unsurlardan bir kısmı zorunlu unsurlardan bir 

kısmı ise zorunlu olmayan unsurlardandır. Dava dilekçesinde bulunması 

gereken unsurların zorunlu ve zorunlu olmayan unsurlar olarak 

ayrıma tabi tutulmasının sebebi bir kısım unsurların eksikliği halinde 

yapılacak işlemlerin ve yaptırımının kanunda açık olarak düzenlenmiş 

olmasıdır. Zorunlu olmayan unsurların dava dilekçesinde bulunması 

davacı taraf için daha büyük bir öneme sahiptir. Davacı tarafın dava 

dilekçesinde bulunması gereken zorunlu olmayan unsurların yaptırımı 

bulmadığı düşüncesi ile bu unsurları hiç veya gereği gibi göstermemesi 

halinde somut olayın özelliğine göre hak kayıplarının oluşması muhtemeldir. 

Dava dilekçesinde, mahkemenin adının veya dava konusu ve değerinin 

gösterilmemesi ya da davanın dayanağı olan vakıaların açık ve 

somut olarak belirtilmemesi ve delillerle bu vakıalar arasında bağlantı 

kurarak yer verilmemesi, ayrıca hukukî sebebin eksik olması halinde 

ne yapılması gerektiği kanunda açıkça düzenlenmemiştir. Bu hallerde, 

önce süre verip bu süre içinde de eksikliğin tamamlanmaması halinde 

davanın açılmamış sayılması hükümleri uygulanamaz; ancak bu eksikler 

için herhangi bir yaptırımın öngörülmediğini söylemek de doğru 

değildir. Zira, bu eksikliklerin söz konusu olduğu durumlarda ne yapılması 

gerektiği ve yaptırımları 119.maddede açıkça belirtilmese de, 

gerek Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun farklı hükümlerinde gerekse 

başka kanunlarda bu konular ayrıca düzenlenmiştir veya işin niteliği ne 

yapılması gerektiği bize yol göstermektedir 5 . 

5 Bkz. M. Özekes, age, s.299. 



B- Zorunlu Unsurlar; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 119.maddesinde sayılan, mahkemenin 

adı, davanın konusu ve mal varlığı haklarına ilişkin davalarda, 



hangi delillerle ispat edileceği ve dayanılan hukuki sebepler dışında 

kalan davacı ile davalının adı soyadı ve adresleri, davacının Türkiye 

Cumhuriyeti kimlik numarası, varsa tarafların kanuni temsilcilerinin ve 

davacı vekilinin, adı, soyadı ve adresleri, açık bir şekilde talep sonucu, 

davacının, varsa kanuni temsilcinin veya vekilin imzasının eksik 

olması hâlinde, hâkim davacıya Hukuk Muhakemeleri Kanunu 119/2. 

maddesi gereğince eksikliği tamamlaması için bir haftalık kesin süre 

verecektir. Uygulamada bu işlem tensip yapılmadan önce dosya üzerinden 

yapılan inceleme sonucu yapılmaktadır. Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu 119.maddesinde sayılan zorunlu unsurlarından eksik olanların 

tamamlanmasına ilişkin ihtarlı davetiyeler, UYAP ortamında bulunmakta 

olup mahkeme kalemince, hâkim tarafından tespit elden eksik 

unsurlar yazılmak sureti ile davetiye çıkarılmaktadır. Bu süre içinde 

eksikliğin tamamlanmaması hâlinde dava açılmamış sayılacaktır (Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu m.119/2). Davanın açılmamış sayılmasına 

ilişkin verilen bu karar dosya üzerinden yapılan inceleme ile duruşma 

açmadan verilmektedir. 

Dava dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurları tek tek 

değerlendirmek gerekir. 

a- Davacının Ad, Soyadı, Adresi ve Türkiye Cumhuriyeti 

Kimlik Numarası; 

Dava dilekçesinde davacı gerçek kişi ise adı, soyadı, tebligata 

elverişli bilinen son açık adresi ve Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasının 

gösterilmesi gerekir. Bu hususların dava dilekçesinde açık 

olarak gösterilmesi gerekir. 

Bazı durumlarda şeklen bir eksiklik mevcutmuş gibi görünse 

de, gerçekte bir eksiklik ortaya çıkmamaktadır. Örneğin, tarafın adresi 

dava dilekçesinde yazılmamakla birlikte, güncel adresi dosya içeriğin- 



den rahatlıkla anlaşılıyorsa, artık bir eksiklikten söz edilmemelidir 6 . 

Yargıtay uygulamalarında da eksikliğin dosya kapsamı ile tamamlanabileceği 

hallerde Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 119/2. maddesinin 

uygulanamayacağı, kabul edilmektedir 7 . 

Davacı gerçek kişi değilse gerçek kişilere mahsus ad,soyad ve 

Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası olmayacağı için bu hususların 

dava dilekçesinde gösterilmesi söz konusu olmayacaktır. Ancak tüzel 

kişi davacıların dava dilekçesinde açık adreslerinin gösterilmesi gerekir. 

Düzenlemede yer verilmemesine rağmen tüzel kişilerin tam unvanlarınındadava 

dilekçesinde yer alması gerekir. 

b- Davalının Ad, Soyadı Ve Adresi; 

Dava dilekçesinde davalı gerçek kişi ise adı, soyadı, tebligata 

elverişli bilinen son açık adresinin gösterilmesi gerekir. Davacı taraf, 

davalı gerçek kişinin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasını bilmek 

zorunda olmadığı ve bunun kendisinden beklenemeyeceği dikkate alınarak, 

davalının Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası dava dilekçesinde 

bulunması gereken zorunlu unsurlar arasında sayılmamıştır. 

Davalı gerçek kişi değilse gerçek kişilere mahsus ad,soyad ve 

Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası olmayacağı için bu hususların 

dava dilekçesinde gösterilmesi söz konusu olmayacaktır. Ancak tüzel 

kişi davalıların dava dilekçesinde açık adreslerinin gösterilmesi gerekir. 

Düzenlemede yer verilmemesine rağmen tüzel kişilerin tam unvanlarınında 

dava dilekçesinde yer alması gerekir. 

c- Varsa Tarafların Kanuni Temsilcilerinin Ve Davacı 

Vekilinin Adı, Soyadı Ve Adresleri; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre davanın vekil ile takibi 

zorunlu değildir. Dava ehliyeti olan herkes davayı kendisi açabileceği 

gibi kendisi de takip edebilir. Davanın taraflarının temsili iki şekilde 

olur. 1- Kanuni temsil 2- İradi temsil. İradi temsile davaya vekalet denmektedir. 


7 Bkz.15.HD. 2013/1862E, 2013/2626K, 16.04.2013 tarihli kararı (Uyap). 



Dava, davacı adına vekil tarafından açılmış ise veya davacının 

dava ehliyeti bulunmayıp kanuni temsil söz konusu ise vekil veya kanuni 

temsilcinin ad,soyadı ve açık adreslerinin dava dilekçesinde bulunması 

gerekir. 

ç- Açık Bir Şekilde Talep Sonucu; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 26. maddesinde düzenlenen taleple 

bağlılık ilkesi gereğince hâkim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır; 

ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremez. Duruma göre, 

talep sonucundan daha azına karar verebilir. Diğer yandan yargılama 

sonunda esasla ilgili karar verilecekse davacının talep sonucuna göre 

hüküm oluşturulacaktır. Bu sebeple talep sonucu çok önemlidir ve dava 

dilekçesinde mutlaka yer almalıdır. 

Davacı, dilekçesinin talep sonucu kısmında talebinin ne olduğunu 

tereddüde yer bırakmayacak bir biçimde belirtmelidir. Davacının gerek 

asıl talebinin, gerekse faiz, icra tazminatları gibi yan taleplerininde 

dilekçeden acıkça anlaşılması gerekir 8 . Bir davanın hangi dava çeşidine 

girdiği kural olarak talep sonucuna göre belirlenir. Eda,tespit ya da inşai 

talep olup olmadığı ve bunun içeriği dilekçeden acıkça anlaşılmalıdır 9 . 

Talep sonucu çok açık bir şekilde yazılmalıdır. Talep sonucu çok açık 

olmalı ki,mahkeme, davayı kabul edince talep sonucunu aynen hüküm 

fıkrası olarak kararına alabilsin 10 . 

Dava dilekçesinde şeklen bir talep sonucu yeterli değildir. Bu 

husus kanun metninde “Açık bir şekilde” denmek sureti ile önemle vurgulanmıştır. 

Örneğin muarazanın (çekişmenin) giderilmesi şeklindeki 

bir talep sonucu açık bir talep sonucu olarak kabul edilemez. 

d- Davacının, Varsa Kanuni Temsilcisinin Veya Vekilinin 

İmzası; 

Dava dilekçesi kim tarafından hazırlanmış ise onun, fiziksel ortamda 

hazırlanan dava dilekçesinde el ürünü imzası; elektronik ortamda 

hazırlanan dava dilekçesinde de güvenli elektronik imzasının bulunması 

gerekir. Dava dilekçesi davacı asil tarafından hazırlanmış ise 

8 Bkz. A. Karslı,age,s.426. 

9 Bkz. H. Pekcanıtez/O. Atalay/M. Özekes, age,s.333 

10 Bkz. B.Kuru/R.Arslan/E.Yılmaz, Medeni Usul Hukuku,24.Baskı,Ankara,s.284. 



asilin, kanuni temsilci veya vekil tarafından hazırlanmış ise vasi, veli 

veya vekilin imzasının bulunması gerekir. 

C- Zorunlu Olmayan Unsurlar; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 119/2. maddesi gereğince mahkemenin 

adı, davanın konusu ve mal varlığı haklarına ilişkin davalarda 



hangi delillerle ispat edileceği ve dayanılan hukuki sebepler dava dilekçesinde 

bulunması gereken ancak zorunlu olmayan unsurlardandır. 

Zorunlu olmayan unsurlar esasında davacı taraf için daha çok önem 

arz eden hususlara ilişkindir. İyi hazırlanmış bir dava dilekçesinden 

bahsedilebilmesi için dilekçede yer almaları gerekir. Zorunlu olmayan 

unsurlarla ilgili Hukuk Muhakemeleri Kanunu 119/2. maddesi ile yaptırım 

öngörülmemesi bu unsurların daha az öneme sahip olduklarını 

göstermez. Bunun sebebi yaptırımların ve verilecek kararın bu unsurların 

yapısına elverişli olmamasıdır. 

Dava dilekçesinde bulunması gereken zorunlu olmayan unsurları 

tek tek değerlendirmek gerekir. 

a- Mahkemenin Adı; 

1086 sayılı Kanunun 179. maddesinden farklı olarak, mahkemenin 

adının bulunması açıkça düzenlenmiştir. Mahkemenin adının, dava 

dilekçesinde gösterilmesiyle, davacının dilekçeyi vereceği görevli ve 

yetkili mahkeme belirlenmiş olmaktadır. Bu unsur zorunlu unsurlardan 

değildir. Dava dilekçesinde mahkemenin adının bulunmaması halinde o 

dava dilekçesinin işleme konulması ve mahkeme önüne gelmesi mümkün 

değildir. Bu sebeple zorunlu unsurlar arasında sayılmaması yerinde 

bir düzenlemedir. 

Mahkemenin adının gereği gibi belirtilmemesi durumunda, bu 

dilekçe kalem ve tevzi bürosunca kabul edilmemeli, hiçbir işleme esas 

alınmamalıdır; şayet yanlışlıkla alınmışsa dilekçe sahibine iade edilmelidir 

11 




b- Davanın Konusu Ve Malvarlığı Haklarına İlişkin 

Davalarda, Dava Konusunun Değeri; 

Mal varlığı haklarına ilişkin olan ve konusu para alacağı olmayan 

davalarda, harca esas değerin belirlenebilmesi bakımından, dava 

dilekçesinde dava konusunun ve değerinin gösterilmesi gerekir. Bu husus 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 119/1fık.(d) bendine göre, dava 

dilekçesinde bulunması gereken unsurlardan biridir. Zorunlu unsurlardan 

değildir. Ancak, 492 sayılı Harçlar Kanununa göre, bu kanuna ekli 

(1) sayılı Yargı Harçları Tarifesi dikkate alınarak, harca tabi davalarda 

harç alınması zorunluluğu bulunduğundan harcın alınabilmesi bakımından 

dava konusu değerin gösterilmesi şarttır. Aksi halde, mahkemece 

yargılamanın ilerleyen aşamalarında dava değerinin belirlenmesinden 

sonra Harçlar Kanunu’nun 30 ve 32.maddeleri gereğince harcın 

tamamlattırılması gerekir. 

Dava konusundan kasıt, açılacak davanın hangi hususa ilişkin 

olduğunu belirleyici bir kayıttır 12 . Davacı dava açarken dava dilekçesinde 

davanın neye ilişkin olduğunu da açıklamalıdır. Bu husus uygulanacak 

yargılama usulünün belirlenmesi bakımından da önemlidir. Dava 

dilekçesinde, konu ve değer gösterilmemişse, bu husus doğrudan harçlarla 

ilgili olduğundan, Harçlar Kanunu’nun hükümleri dikkate alınmalıdır. 

Harçlar Kanunu’ndaki hüküm dikkate alınarak, dava konusu 

ve değerinin belirtilmemesi halinde, dilekçe hemen geri çevrilmemeli, 

önce bu değerin (ve bundan önce dava konusunun) tespiti davacıdan 

istenmeli, bu tespitten kaçınma halinde dilekçe işleme konulmayarak 

iade edilmelidir 13 . 

c- Davacının İddiasının Dayanağı Olan Bütün Vakıaların 

Sıra Numarası Altında Açık Özetleri; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 119/1. fıkra (e) bendine göre davacının 

iddiasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında 

açık özetlerinin dava dilekçesinde bulunması gerekir. Ancak bu husus 

zorunlu unsurlardan değildir. Dava sebebi, davacının talep ettiği hukuki 

sonucun doğumu için varlığı kanunun tarafından aranan somut vakıalar 

12 Bkz. A. Karslı,age, s.422. 




ve bu vakıaların meydana getirdiği hayat olaylarıdır 14 . Davacının davasını 

dayandırdığı vakıaları oluş sırasına göre ve birer sıra numarası altında 

anlatması, hem olayın daha iyi açıklanabilmesi, hemde davalının 

buna cevap vermesi ve özellikle cevap verdikten sonra hangi hususların 

uyuşmazlık konusu olduğunun tespiti bakımından önemlidir 15 . 

Davacının iddiasının dayanağı olan vakıaları açıkça belirtmemesi 

ve delillerini ilgili vakıalarla bağlantı kurarak göstermemesi ise, iddia 

ve somutlaştırma yükü ile doğrudan ilgilidir. Bu durumda, eğer talebe 

esas olacak hiçbir vakıa gösterilmemişse, iddia yükü yerine getirilmemiş 

olacaktır. Bu durumda, davaya esas olacak bir vakıa iddiası mevcut 

değildir. Bu eksikliğin süre verilerek veya hâkimin davayı aydınlatma 

ödevi çerçevesinde tamamlanması da mümkün değildir. Hâkimin, karşı 

tarafın davadan haberdar olması ve hukukî dinlenilme hakkını sağlamak 

amacıyla dilekçeyi karşı tarafa tebliğ ettikten ve onun da görüşünü 

aldıktan sonra davayı usulden reddetmesi gerekir 16 . 

d- İddia Edilen Her Bir Vakıanın Hangi Delillerle İspat 

Edileceği; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 119/1. fıkra (f) bendine göre iddia 

edilen her bir vakıanın hangi delillerle ispat edileceği dava dilekçesinde 

bulunması gereken zorunlu olmayan unsurlardandır. “Somutlaştırma 

yükü ve delillerin gösterilmesi” başlıklı Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu 194. maddesi ve dava dilekçesi içeriği başlıklı Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu 119/1.fıkra (f) bendi gereği, tarafların, hangi delilin 

hangi vakıanın ispatı için gösterildiğini açıkça belirtme zorunluluğu, 

yani somutlaştırma yükü getirilmiş olduğundan, bu yükümlülük gereği, 

davacının iddia ettiği her bir vakıanın hangi delille ispat edileceğini, 

dava dilekçesinde belirtmesi gerekmektedir. 

Deliller davanın esasına ilişkin olup ispat vasıtasıdır. Somut delil 

sunulamaması veya eksik sunulması halinde davanın esasına ilişkin 

karar verilmesi gerekir. Olayın özelliğine göre kısmen kabul, kısmen 

ret,kabul veya ret kararı verilir. Dolayısı ile verilecek karar esasa ilişkin 

bir karar olup açılmamış sayılmaya dair usule ilişkin bir karar verilmesi 

mümkün değildir. 


15 Bkz. H. Pekcanıtez/O. Atalay/M. Özekes, age,s.330. 

16 Bkz. M. Özekes, age, s.299 vd. 



e- Dayanılan Hukuki Sebepler; 

Dayanılan hukuki sebeplerde dava dilekçesinin unsurlardandır. 

Açılmış bir davada vasıflandırmayı yapmak ve Türk hukukunu uygulamak 

hâkimin görevlerindendir.(Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.33) 

Bu sebeple dava dilekçesinde hukuki sebeplerin gösterilmesi zorunlu 

unsurlar arasında sayılmamıştır. 

4-Hmk İle Dava Dilekçesinin Unsurlarından Çıkartılan 

Hususlar; 

Cevap dilekçesi verme süresi, Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

127.maddesinde düzenlenmiş olup, davacının cevap süresini belirtme 

görevi ve yükümlülüğü yoktur. Hukuk Muhakemeleri Kanunu 127. 

maddesine göre, cevap süresi iki hafta olup, taraflarca uzatılamaz. Şartları 

varsa, mahkeme tarafından en fazla yazılı yargılama usulüne tabi 

davalarda bir ay,basit yargılama usulüne tabi davalarda on beş gün uzatılabilir. 

1086 sayılı Kanunda cevap süresi dava dilekçesinin unsurları 

arasında sayılmaktayken 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile 

dava dilekçesinin unsurlarından çıkartılmıştır. 

5-Belgelerin Mahkemeye Verilmesi; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 121. maddesi gereğince dava dilekçesinde 

gösterilen ve davacının elinde bulunan belgelerin asıllarıyla 

birlikte, harç ve vergiye tabi olmaksızın davalı sayısından bir fazla düzenlenmiş 

örneklerinin veya sadece örneklerinin dilekçeye eklenerek, 

mahkemeye verilmesi ve başka yerlerden getirtilecek belge ve dosyalar 

için de bunların bulunabilmesini sağlayıcı açıklamanın dilekçede yer 

alması zorunludur. Bu zorunluluk yazılı belgeler için geçerlidir. Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu 121.maddesinden kastedilen belgeler, Hukuk 

Muhakemeleri Kanununa göre bilgi taşıyan her türlü belge ile yazılı 

delillerdir. 

Davacının elinde bulunan belgelerin dava dilekçesinde gösterilmesi 

deliller kapsamında değerlendirilmelidir. Davacı taraf bilgi 

taşıyan bir belgeye delil olarak dayanmak istiyorsa bu belgeyi dava 

dilekçesinin deliller kısmında göstermelidir. Aksi halde tahkikat aşamasında 

bu belgeye delil olarak dayanmak istemesi halinde HUKUK 



MUHAKEMELERİ KANUNU 145. maddesi gereğince istisnalar dışında 

sonradan delil bildirme yasağı sebebi ile bu belgeye delil olarak 

dayanılamaz. 

6-Dava Dilekçesinin Tevzisi ve Tebliği; 

Yönetmeliğin 199. maddesine göre dava, istinabe evrakı ve diğer 

işler puanlama yöntemine göre mahkemelere tevzi edilir. Her mahkemeye 

eşit puanda dava ve iş gönderilmesi sağlanır. Puanlama kriterleri 

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun görüşü alınarak Bakanlık 

tarafından belirlenir. Dava ve işlerin tevziinden kaynaklanan uyuşmazlıklar 

başvuru üzerine, adlî yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonu 

başkanı tarafından tevzi kriterleri esas alınarak karara bağlanır. 

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 122. maddesi gereğince dava 

dilekçesi, mahkeme tarafından davalıya tebliğ edilecektir. Ayrıca davalının 

iki hafta içinde davaya cevap verebileceği tebliğ zarfında gösterilecektir. 

Dilekçeler aşamasının mahkemelerce takibi sebebi ile, tarafların 

talebi aranmaksızın açılan bir davada dava dilekçesinde zorunlu 

unsurlarda eksiklik bulunmadığının anlaşılması veya verilen kesin süre 

içinde eksikliğin tamamlanması halinde, dava dilekçesi gecikmeksizin 

davalıya, dava dilekçesinde beyan edilen adresi dikkate alınarak tebliğe 

çıkartılır. 

7-TENSİP 

1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ve 6100 sayılı 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun da tensiple ilgili bir düzenleme 

yoktur. Ancak uygulamada dava açılmasından sonra her dosya için bir 

tensip tutanağı düzenlenmektedir. Tensip tutanağı düzenlenmesi adeta 

bir yargılama geleneği haline gelmiştir. Mahkemelerde hâkim yardımcılığı 

ve hukukçu uzman bulunmadığı için tensip tutanağının dava 

açılmasından sonra dilekçeler aşamasının başında düzenlenmesi kalem 

personeli açısından dilekçeler aşamasının takibi bakımından da büyük 

önem taşımaktadır. Bugün için hazırlanan tensip tutanaklarında yargılama 

usulüne göre dilekçeler aşamasının nasıl takip edileceğine dair tüm 

açıklamalar mevcuttur. Tensip tutanağı dilekçeler aşamasının takibi bakımından 

adeta bir yol haritasıdır. 



Tensip tutanağı dava dilekçesinde unsur eksikliğinin bulunmaması 

halinde ya da unsur eksikliğinin tamamlanmasından sonra düzenlenir. 

Dava dilekçesindeki unsur eksikliği verilen kesin süre içinde tamamlanmamış 

ise davanın açılmamış sayılmasına karar verileceğinden 

tensip tutanağı düzenlenmesine de gerek yoktur. 

Hukuk Muhakemeleri Kanununda da tensip tutanağı düzenlenmemesine 

rağmen Yönetmelikte tensip tutanağı başlığı ile 200.madde 

de ayrıntılı bir düzenleme yapılmıştır. 

Yönetmeliğin 200. maddesine göre davanın açılmasından sonra, 

dilekçeler aşamasının başında her dosya için bir tensip tutanağı 

düzenlenir. Tensip tutanağında yer alacak hususlar hâkimin takdirinde 

olmak kaydıyla; tensip tutanağının başına mahkemenin adı, mahkeme 

çeşitli sıfatlarla görev yapıyorsa hangi sıfatla görev yaptığı, hâkim veya 

hâkimlerin ve zabıt kâtibinin ad ve soyadları ile sicil numaraları, tarafların 

kimlikleri ile T.C. kimlik numaraları, varsa kanunî temsilcileri 

ve vekillerinin ad ve soyadları ile adresleri yazıldıktan sonra aşağıdaki 

hususlara yer verilebilir. 

a) Dava dilekçesinin Hukuk Muhakemeleri Kanununun 119 

uncu maddesinde düzenlenen unsurları taşıyıp taşımadığının tespiti ile 

eksiklik bulunması halinde ne gibi işlemin yapıldığı. 

b) Davanın türü. 

c) Davanın tabi olduğu yargılama usulü. 

ç) Karşılıklı dilekçelerin ve eklerinin tebliği ile gerekli işlemlerin 

yapılması. 

d) Tarafların, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 121 inci maddesi 

ve 129 uncu maddesinin ikinci fıkrası gereğince delil olarak gösterdikleri 

belgeleri dilekçelerine ekleyerek vermeleri ile başka yerden getirilecek 

belgelere ilişkin gerekli bilgileri vermeleri, davacının delilleri 

için gider avansının kullanılacağı, davalının gerekiyorsa tespit edilecek 

delil avansını da yatırması, tarafların bu hususları yerine getirmedikleri 

takdirde, basit yargılama usulüne ilişkin hükümler saklı olmak üzere 

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 140 ıncı maddesinin beşinci fıkrası 



gereğince ancak ön inceleme aşamasında bu eksiklikleri tamamlayabilecekleri, 

aksi halde bu delillerinden vazgeçmiş sayılacakları. 

e) Dilekçelerin tamamlanmasından sonra ön incelemenin duruşmalı 

yapılıp yapılmayacağına karar verileceği, ön incelemenin duruşmalı 

yapılmasına karar verilmesi halinde duruşma tarihinin dilekçelerin 

tamamlanmasından sonra belirleneceği ve avanstan karşılanarak 

bildirileceği. 

f) Ön incelemede yargılamaya devam edilmesine karar verilmesi 

halinde, ön incelemenin sonunda ya da daha sonra tahkikat duruşması 

için gün verileceği. 

g) Dosyanın durumuna göre gerek görülen diğer hususlar. 

Tensip tutanağının düzenlenmesinden sonra ilgili her aşamada 

gerekli kararlar verilerek işlemler yerine getirilir. 

Yönetmeliğin 200.maddesine göre her dosya için bir tensip 

tutanağı düzenlenmesi zorunludur. Tensip tutanağı içeriğini belirleme 

konusunda taktir yetkisi hâkime aittir. Ancak yargılama usulünün doğru 

belirlenmesi ile hazırlanan ve dilekçeler aşamasının takibine ilişkin 

düzenlemelerin yer aldığı tensip tutanağı hem kalemin işlerini kolaylaştırır 

hem de davanın başında yargılamanın daha kısa sürede ve az 

masrafla sona ermesine yardımcı olacaktır. Bu durum usul ekonomisi 

ilkesi gereğidir. Bu sebeplerle tensip tutanağında davanın adının, tâbi 

olduğu yargılama usulünün, dilekçelerin tebliğine ilişkin düzenlemelerin 

bulunması çok önemlidir. Hazırlanacak tensip tutanağında belirtilen 

bu hususların bulunmasına azami dikkat gösterilmelidir. 

Mahkemece yönetmeliğe uygun bir tensip tutanağının hazırlanması 

halinde, daha yargılamanın başlangıcında yargılama aşamalarında 

gerekli birçok bilgiye de ulaşılmış olunacaktır. Tensip tutanağında bulunan 

bilgiler tahkikat duruşmalarında ve karar başlığında da kullanılacak 

bilgilerdir. 



5- DAVANIN AÇILMIŞ SAYILACAĞI AN 

Dava, dava dilekçesinin kaydedildiği tarihte açılmış sayılır. 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 118. maddesinde, (harca tâbi 

olsun veya olmasın) “ Dava, dava dilekçesinin kaydedildiği tarihte açılmış 

sayılır. “ denilmektedir. Bu hükümdeki dava dilekçesinin kaydından 

kastedilen, dava dilekçesinin UYAP ortamında mahkemenin esas 

kaydına kaydedildiği tarihtir. 

Yönetmeliğin 197/2. maddesine göre dava dilekçesi, dava harca 

tabi ise harç ve gider avansı, harca tabi değilse gider avansı tahsil edildikten 

sonra tevzi edilir ve tevzi formunun bir örneği başvuru sahibine 

verilir. 

Yönetmeliğin 197/3. maddesine göre tevzi işlemi tamamlandığında, 

dosya hangi mahkemeye gönderilmiş ise o mahkemenin esas 

kaydından numara alır ve sistem tarafından aynı anda tevzi formu 

düzenlenir. Tevzi formu, dava veya işlerin hangi mahkemeye gönderildiğini 

gösteren ve başvuru sahibine verilen alındı belgesidir. Tevzi 

formu, dağıtım yapılan mahkemenin adını,dosyanın esas numarası ile 

esas numarasının verildiği tarih ve saati, dosya türünü, tarafların ad ve 

soyadlarını, davanın konusunu ve varsa ilişkili dosya numarasını içerir. 

Yönetmeliğin 197/4. maddesine göre başka yer tevzi bürosundan 

açılan davalarda da yukarıdaki fıkralar uygulanır. Başka yer tevzi 

bürosu, ilgili mahkemeye doğrudan tevzi yapar ve teslim aldığı evrakı 

elektronik ortama aktarır, fizikî evrakı da gecikmeksizin ilgili mahkemeye 

gönderir. Posta ve havale masrafı düşüldükten sonra, gider avansından 

kalan miktar ilgili mahkemenin hesabına aktarılır. 

Yönetmeliğin 197/5. maddesine göre dava, dava dilekçesinin 

tevzi edilerek kaydedildiği tarihte açılmış sayılır. 

Yönetmeliğin 197/6. maddesine göre herhangi bir nedenle elektronik 

ortamda işlem yapılamaması hâlinde durum bir tutanakla tespit 

edilir ve işlem fizikî ortamda yapılır. Elektronik sistem açıldığında fizikî 

ortamda yapılan işlemler gecikmeksizin elektronik ortama aktarılır. 

Bu durumda dava, söz konusu tutanağın düzenlendiği tarihte açılmış 

sayılır. 



Bu düzenlemelere göre dava, dava dilekçesinin mahkeme esasına 

kaydedildiği tarih ve saatte açılmış sayılır. Dava dilekçesinin kaydına 

ilişkin usul ise Yönetmelikle düzenlenmiştir. Yönetmeliğe göre dava 

dilekçesinin tevzinden önce dava harca tabi ise harç ve gider avansının, 

harca tabi değilse gider avansının mahkeme veznesine yatırılmış olması 

gerekir. Harç ve gider avansı yatırıldıktan sonra başka yer tevzi bürosundan 

açılan davalar da dahil olmak üzere tevzi işlemine tabi tutulur 

ve bir tevzi formu düzenlenir. Tevzi formu, dağıtım yapılan mahkemenin 

adını,dosyanın esas numarası ile esas numarasının verildiği tarih ve 

saati, dosya türünü, tarafların ad ve soyadlarını, davanın konusunu ve 

varsa ilişkili dosya numarasını içerir. Tevzi işlemi ise elektronik ortamda 

yapılır. Mahkemelerde elektronik ortamdaki her türlü işlem UYAP 

aracılığı ile yapılır. Tevzi formundaki tarih ve saatte dava açılmış sayılır. 

Doktrinde davanın açılma anı konusunda değişik görüşler vardır. 

Kuru/Arslan/Yılmaz’a göre dava, dava dilekçesinin UYAP Sistemine 

kaydedildiği tarihte açılmış sayılır 17 . 

Yılmaz’a göre dava, harca tabi değilse; aslolan, hâkimin havale 

tarihidir ve dava, havale tarihinde açılmış sayılır. Ancak kişi, dava dilekçesini 

havale tarihinden sonraki bir tarihte mahkeme kalemine getirmiş 

ve mahkeme kalemi bu hususu yazılı olarak belgelemişse, dava 

kalemin belgelemiş olduğu tarihte açılmış sayılır 18 . Dava, harca tabi 

ise; aslolan, harcın yatırıldığı tarihtir ve dava, harcın yatırıldığı tarihte 

açılmış sayılır. Ancak kişi, dava dilekçesini havale tarihinden sonraki 

bir tarihte mahkeme kalemine getirmiş ve mahkeme kalemi bu hususu 

yazılı olarak belgelemişse, dava kalemin belgelemiş olduğu tarihte açılmış 

sayılır 19 . 

Postacıoğlu/Altay’a göre davanın harca tabi olması durumunda, 

harcın yatırıldığı tarih; davanın harca tabi olmaması durumunda ise, 

dilekçenin hâkim tarafından havale edildiği tarih davanın açıldığı tarih 

17 Bkz. B.Kuru/R.Arslan/E.Yılmaz, s.288. 

18 Bkz. E.Yılmaz,Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi,Ankara 2012, s.784. 

19 Bkz. E.Yılmaz,Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi,Ankara 2012, s.784. 



olarak kabul edilir 20 . 

Görgün’e göre dava kural olarak dava dilekçesinin kaydedildiği 

tarihte açılmış sayılır. Davanın açılma zamanı olarak dilekçenin mahkemedeki 

kayıt anı esastır. Bunun sebebi özellikle teknolojinin de ilerlemesi 

ile mahkemelerin duruma göre elektronik ortamda da dilekçeleri 

kabul ve kayıt edebilmeleridir 21 . 

Pekcanıtez/Atalay/Özekes’e göre gerek Yönetmelik hükmü gerekse, 

şu anda Hukuk Muhakemeleri Kanununun 118. maddesi konu ile 

ilgili tartışmaları bertaraf ederek kayıt tarihini esas almaktadır 22 . 

Yargıtaya göre ise dava dilekçesinin mahkemeden herhangi bir 

kayıt alması yeterli olup, kayıt anı davanın açıldığı tarih olarak kabul 

edilmelidir. Davanın açıldığının kabulü için mahkeme esas kaydına 

kaydı gerekmez 23 . 

Yeri gelmişken 6.2.1984 tarih ve 7/3 sayılı İçtihadı Birleştirme 

Kararının bu gün için halen geçerli olup olmadığının da tartışılması 

gerekir. İçtihadı Birleştirme Kararı tarihinde yürürlükte olan 1086 sayılı 

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 178. maddesi ile davanın 

açılma zamanı düzenlenmişti. Bu düzenleme aynen “Arzuhallerin mahkeme 

kalemine kaydı tarihinde dava ikame edilmişaddolunur.”şeklindedir. 

Düzenleme ile dava dilekçesinin mahkeme kalemine kaydı konusunda 

bir açıklama yapılmadığı gibi kayıt usulü konusunda yönetmelik 

düzenlemek üzere herhangi kuruma yetki verilmemiştir. Bu sebeple 

davanın açılma anının tespiti bakımından farklı uygulamalar dikkate 

alınarak 6.2.1984 tarih ve 7/3 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı ile harca 

tabi olmayan davalarda hâkimin dava dilekçesini havale tarihinde; 

harca tabi davalarda ise, harcın ödendiği tarihte davanın açılmış sayılacağına 

karar verilmişti. Hukuk Muhakemeleri Kanunu 118. maddesi 

ve Yönetmelik 197 .maddesindeki açık düzenleme karşısında 6.2.1984 

tarih ve 7/3 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı yürürlükten kalkmış olup 

artık uygulanması söz konusu değildir. 

Kanaatimizce Hukuk Muhakemeleri Kanunu 118. maddesi ve 

20 Bkz. İlhan E.Postacıoğlu/S.Altay,Medeni Usul Hukuku Dersleri, İstanbul 2015, 

s.392. 

21 Bkz. L.Şanal Görgün, Medeni Usul Hukuku,3.Baskı,Ankara 2014, s.176. 


23 Bkz. Y.23.HD, 2013/4482E, 2013/5836K,27.09.2013 tarihli kararı (Uyap). 



bu düzenlemenin 2.fıkrasının verdiği yetki ile Adalet Bakanlığınca hazırlanan 

Yönetmeliğin 197. maddesi gereğince dava açılma anı ile ilgili 

tartışmalar sona ermiştir. Artık davanın açılma anı dava dilekçesinin 

UYAP ortamında mahkemenin esas kaydına kaydedildiği tarih ve saattir. 

Dava, ister harca tâbi olsun, isterse harca tâbi olmasın UYAP ortamında 

mahkemenin esas kaydına kaydedildiği tarih ve saatte açılmış 

sayılır. 

6- DAVA AÇILMASININ SONUÇLARI 

Dava açılmasının maddi hukuk ve usul hukuku bakımından çok 

önemli sonuçları vardır. Dava açılmasının çok önemli sonuçları dikkate 

alındığında maddi ve usul hukuku bakımından sonuçlarının tek tek değerlendirilmesi 

gerekir. 

Eğer dava geçerli bir şekilde açılmamış ya da açıldıktan sonra, 

davanın açılmamış sayılması şeklinde usuli kararlarla sona erdirilmişse, 

davanın açılmasına bağlanan hukuki sonuçlar ortaya çıkmayacaktır 24 . 

A- Dava Açılmasının Maddi Hukuk Bakımından Sonuçları 

a- Zamanaşımının Kesilmesi ve Hak Düşürücü Sürenin 

Korunması; 

Türk Borçlar Kanunu’nun 154/2. maddesine göre alacaklı, dava 

veya def’i yoluyla mahkemeye veya hakeme başvurmuşsa, icra takibinde 

bulunmuşsa ya da iflas masasına başvurmuşsa zamanaşımı kesilir. 

Davanın açılması ile zamanaşımı kesilmiş olur. Dava dilekçesinin davalıya 

tebliği şart değildir. 

Türk Borçlar Kanunu’nun 155. maddesine göre zamanaşımı 

müteselsil borçlulardan veya bölünemeyen borcun borçlularından birine 

karşı kesilince,diğerlerine karşı da kesilmiş olur. Zamanaşımı asıl 

borçluya karşı kesilince, kefile karşı da kesilmiş olur. Zamanaşımı kefile 

karşı kesilince, asıl borçluya karşı kesilmiş olmaz. 

Türk Borçlar Kanunu’nun 157/1. maddesine göre bir dava veya 

def’i yoluyla kesilmiş olan zamanaşımı, dava süresince tarafların yargılamaya 

ilişkin her işleminden veya hâkimin her kararından sonra ye- 




niden işlemeye başlar. 

Zamanaşımı sadece davanın tarafları açısından kesilir, üçüncü 

kişiler açısından kesilmez. Eğer dava yanlış kişiye karşı açılmışsa gerçek 

hasım bakımından zamanaşımı kesilmeyeceği gibi, davacı TBK 

m.158’de düzenlenen 60 günlük ek süreden yararlanamaz 25 . 

Dava açılması ile hak düşürücü süreler korunmuş olur. Hak düşürücü 

sürelere resen bakılır. Hak düşürücü sürelerin durması ve kesilmesi 

söz konusu değildir. 

b- Bazı Şahıs Varlığı Haklarının Mal Varlığı Hakkına 

Dönüşmesi; 

Haklar, hukuk tarafından korunan menfaatin para ile ölçülebilen 

bir değer taşıyıp taşımamasına göre mal varlığı hakları ve şahıs varlığı 

hakları olarak ikiye ayrılır. Para ile ölçülebilen bir değeri olan haklara 

mal varlığı hakları adı verilmektedir. Şahıs varlığı hakları ise mal varlığı 

hakları dışında kalan yani değeri para ile ölçülemeyen, şahsın daha 

çok manevi dünyasına ilişkin olan haklardır 26 . 

Şahıs varlığı haklarına ilişkin dava açılması ile bu haklar mal 

varlığı hakkına dönüşür. Örneğin manevi tazminat davası açılmakla şahıs 

varlığı hakkı, mal varlığı hakkına dönüşmüş olup açılan bu davaya 

mirasçıların devamında hiçbir engel yoktur. 

c- İyi Niyetin Kötü Niyete Dönüşmesi; 

Davanın açılması ile davalı davaya konu olaylar daha önceden 

bilmese bile, bilinebilecek hale gelecektir. Yalnız başına davanın açılması 

ile davaya konu olayların bilinmesi mümkün değildir. Davaya 

konu olayların bilinebilmesi için dava dilekçesinin usulüne uygun olarak 

davalı tarafa tebliği gerekir. Dava dilekçesi hiç tebliğ edilememiş 

ise veya hiç usulüne uygun tebliğ edilememiş ise davaya konu olayların 

bilinmesinden bahsedilemez. Dolayısı ile dava dilekçesinin usulüne uygun 

tebliği ile davaya konu olaylar bakımından davalı tarafın iyi niyeti 

kötü niyete dönüşür. 

25 Bkz. L.ŞanalGörgün,age, s.184 vd. 




d- Davalının Temerrüte Düşmesi; 

Türk Borçlar Kanununun 117. maddesine göre muaccel bir borcun 

borçlusu, alacaklının ihtarıyla temerrüde düşer. Borcun ifa edileceği 

gün, birlikte belirlenmiş veya sözleşmede saklı tutulan bir hakka 

dayanarak taraflardan biri usulüne uygun bir bildirimde bulunmak suretiyle 

belirlemişse, bu günün geçmesiyle; haksız fiilde fiilin işlendiği, 

sebepsiz zenginleşmede ise zenginleşmenin gerçekleştiği tarihte borçlu 

temerrüde düşmüş olur. Ancak sebepsiz zenginleşenin iyiniyetli olduğu 

hâllerde temerrüt için bildirim şarttır. Bu düzenlemeye göre muaccel 

bir borcun borçlunun temerrüdü için, madde de sayılan istisnalar dışında 

ihtar şarttır. 

Dava açılması ve dava dilekçesinin usulüne uygun olarak davalı 

tarafa tebliği ile davaya konu alacakla ilgili davalı taraf ihtar edilmiş 

sayılır. Davalı taraf daha önce temerrüde düşürülmemişse dava dilekçesinin 

usulüne uygun tebliği ile temmerrüde düşer. 

B- Dava Açılmasının Usul Hukuk Bakımından Sonuçları 

a- Mahkemenin Davayı İnceleme Zorunluluğu; 

Anayasanın 36. maddesine göre herkes, meşru vasıta ve yollardan 

faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı 

olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Hiçbir 

mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. 

Hâkim, açılan davalarla ilgili olarak olumlu ya da olumsuz karar 

vermek ve uyuşmazlığı çözümlemekle yükümlüdür. Hâkim davaya 

bakmaktan kaçınamaz. Hâkim davayı esastan ya da usulden karara bağlamak 

zorundadır. Hâkimin davaya bakmaktan kaçınması durumunda 

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 46 vd. maddelerine göre 

devletin sorumluluğuna gidilebilir. 

b- Davanın Açıldığı Tarihe Göre Dava Şartlarının 

İncelenmesi ve Hüküm Kurulması Gerekir; 

Dava şartları 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 

114.maddesinde düzenlenmiştir. Dava şartları olumlu ve olumsuz dava 

şartları olarak ikiye ayrılır. Dava şartlarının bulunup bulunmadığı hu- 



susunu hâkim re’sen Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 138.maddesi 

gereğince, ön inceleme aşamasında değerlendirmek zorundadır. Ancak, 

dava şartlarının mutlaka ön inceleme aşamasında değerlendirilme zorunluluğu 

da yoktur. Somut olayın özelliği dikkate alınarak tarafların 

dinlenmesi, delillerin toplanmasından sonra, tahkikat aşamasında değerlendirilerek 

bir karar verilmesi de mümkündür. 

Dava şartları, davanın esastan görülüp karara bağlanabilmesi 

için, varlığı ya da yokluğu hâkim tarafından davanın her aşamasında 

kendiliğinden gözetilen ve taraflarca da noksanlığı davanın her aşamasında 

ileri sürülebilen hâllerdir. Mahkemenin davayı esastan inceleyip 

karara bağlayabilmesi için, dava şartlarının var olması gereklidir. Tarafların 

dava şartları üzerinde tasarruf yetkileri bulunmamaktadır. Anlaşarak 

ya da sözleşme yaparak dava şartlarını değiştiremezler, aranmasını 

ya da aranmamasını isteyemezler. 

Var olması gereken dava şartlarına olumlu dava şartları denilmektedir. 

Örneğin; yargılamayı yapacak mahkemenin görevli olması 

gerekir. Var olmaması gereken dava şartlarına ise, olumsuz dava şartları 

denilir. Örneğin; yargılama konusu olan davanın, daha önceden açılmış 

ve hâlen görülmekte olmaması yani derdest olmaması ve daha önceden 

kesin hükme bağlanmamış olması olumsuz dava şartıdır. 

Mahkemenin dava şartı noksanlığını tespiti hâlinde, vereceği 

karar usule ilişkin bir nihaî karar olan, davanın usulden reddi kararıdır. 

Dava şartı noksanlığının giderilmesi mümkün ise, usul ekonomisi ilkesine 

uygun olarak, hâkim usulden ret kararı vermeden önce, eksikliğin 

tamamlanması yönünde ilgilisine kesin süre verir (Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu m.115/2). 

Davanın esasına girilmesinden önce, dava şartı noksanlığı fark 

edilmemiş; taraflarca ileri sürülmemiş ve fakat hüküm anında bu noksanlık 

giderilmiş ise artık başlangıçtaki dava şartı noksanlığından dolayı 

dava usulden reddedilmez (Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.115/3). 

Türk mahkemelerinin yargı hakkının bulunması;yargı yolunun 

caiz olması; mahkemenin görevli olması; kesin yetki hâllerinde, mahkemenin 

yetkili bulunması; tarafların davada taraf ve dava ehliyetlerinin 

bulunması; yasal temsilin işlerlik kazandığı hâllerde, yasal temsilcinin, 



temsil için gerekli nitelikleri taşıyor olması; davayı takip yetkisine sahip 

olunması;vekilin, davaya vekâlet ehliyetine sahip olması ve usulüne 

uygun düzenlenmiş bir vekâletnamenin bulunması; davacının yatırması 

gereken gider avansının yatırılmış olması; davacının dava açmakta 

hukukî yararının bulunması; aynı davanın daha önceden de açılmış ve 

hâlen görülmekte olmaması ile aynı davanın daha önceden kesin hükme 

bağlanmamış bulunması, genel dava şartlarıdır.(Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu m.114) 

Diğer kanunlarda yer alan dava şartlarına ilişkin hükümler saklıdır. 

Mahkeme kural olarak, davanın açıldığı tarihteki duruma göre 

karar verir. Davanın açılmasından sonra ortaya çıkan olgular istisnalar 

dışında dikkate alınmaz 27 . Mahkeme hüküm bakımından da kural olarak 

davanın açıldığı tarihi dikkate alır. Daha sonra ortaya çıkan olaylar 

ve talepler, kanunda tanınan istisnalar dışında dikkate alınmaz 28 . Davacı 

ancak dava açıldığı tarihte var olan alacağının hüküm altına alınmasını 

isteyebilir; dava tarihinden sonra doğacak haklar için karar verilmesi 

mümkün değildir 29 . 

c- Derdestlik; 

Davanın açılması ile görülmekte olan bir dava, yani derdestlik 

ortaya çıkar 30 . Bir davanın derdest olması demek, davanın görülmekte 

olması demektir 31 . 

HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU 114/1.fıkra (ı) bendine 

göre aynı davanın, daha önceden açılmış ve hâlen görülmekte olmaması 

dava şartıdır. Derdestlik olumsuz dava şartıdır. Değişik bir ifade 

ile aynı davanın daha önce açılmış ve görülmekte olması ikinci davanın 

açılması ile birinci dava, ikinci dava için derdestlik oluşturur; derdestlik 

sebebi ile ikinci davanın dava şartı sebebi ile usulden reddi gerekir. 

d- İhtiyati Tedbirin ve İhtiyati Haczin Korunması; 

27 Bkz. İlhan E.Postacıoğlu/S.Altay,age,s.436. 







Hukuk Muhakemeleri Kanununun 397/1. maddesine göre ihtiyati 

tedbir kararı dava açılmasından önce verilmişse, tedbir talep eden, 

bu kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde 

esas hakkındaki davasını açmak ve dava açtığına ilişkin evrakı, kararı 

uygulayan memura ibrazla dosyaya koydurtmak ve karşılığında bir belge 

almak zorundadır. Aksi hâlde tedbir kendiliğinden kalkar. Bu düzenlemeye 

göre dava açılmasından önce ihtiyati tedbir karar verilmiş ise 

verilen tedbir karanın Hukuk Muhakemeleri Kanunu 393/1 maddesi gereğince 

verildiği tarihten itibaren bir hafta içinde uygulanmasının talep 

edilmesi ve talep tarihinden itibaren iki hafta içinde de dava açılması 

gerekir. Aksi halde tedbir kararı mahkeme kararına ihtiyaç duyulmadan 

kendiliğinden kalkar. 

İİK’nın 264/1. maddesine göre dava açılmadan veya icra takibine 

başlanmadan evvel ihtiyati haciz yaptırmış olan alacaklı; haczin 

tatbikinden, haciz gıyabında yapılmışsa haciz tutanağının kendisine 

tebliğinden itibaren yedi gün içinde ya takip talebinde (haciz veya iflas) 

bulunmaya veya dava açmaya mecburdur. Bu düzenlemeye göre 

dava açılmasından önce ihtiyati haciz kararı almış ve uygulatmış olan 

davacı- alacaklı haczin uygulanmasından itibaren yedi gün içinde dava 

açmaz ise ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar. 

e- Davanın Geri Alınması Yasağı; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 123. maddesine göre davacı, 

hüküm kesinleşinceye kadar, ancak davalının açık rızası ile davasını 

geri alabilir. Bu düzenlemeye göre davanın açılmasından sonra hüküm 

kesinleşinceye kadar davanın geri alınması mümkündür. Davanın geri 

alınması için davacının açık rızası gerekir. Davanın zımnen geri alınması 

mümkün değildir. 

Davanın, davacı tarafından ancak davalının açık rızası ile ve 

hüküm kesinleşinceye kadar geri alınabileceği düzenlenmiş olup; bu 

düzenlemeyle geri alma işleminin ne zamana kadar yapılabileceği 

konusundaki muhtemel tereddütlerin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. 

Maddede, açık rızadan söz edilmek suretiyle, hâkimin davalı taraftan, 

davacının davasını ileride tekrar açabilme hakkını saklı tutarak geri al- 



dığı konusunda, rızasının bulunup bulunmadığını açıkça sorması esası 

da düzenlenmiş olmaktadır 32 . 

Davanın geri alınması ile dava baştan itibaren açılmamış sayılır 

ve sonuçları ortadan kalkar. Ancak davacı daha sonra davasını tekrar 

açabilir 33 . Davanın davalının açık rızası ile geri alınması halinde dava 

konusuz kalır. Mahkemece de konusuz kalan davada karar verilmesine 

yer olmadığına karar verilir. 

7- DAVAYA CEVAP 

A- Genel Olarak; 

Davacının yargı organlarına başvurarak dava açma hakkı bulunduğu 

gibi,davalının da meşru vasıta ve yollardan yararlanarak mahkeme 

önünde savunma hakkı vardır 34 . Davalının dava dilekçesinin tebliği 

üzerine cevap dilekçesi sunma zorunluğu yoktur. Ancak dava dilekçesi 

sunulmamasının çok ağır bir yaptırımı vardır. Dava dilekçesi sunmayan 

davacı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 128. maddesi gereğince dava dilekçesinde 

dayanılan tüm vakıaları inkâr etmiş sayılır. 

Cevap dilekçesinin, kural olarak davanın açılmış olduğu mahkemeye 

verilmesi gerekir (Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.126/1). 

Süresi içinde, gönderilme ve tebliğ masrafları yatırılarak, davanın açılmış 

olduğu mahkemeye sunulmak üzere, başka bir yer mahkemesine 

verilmesi de mümkündür. Davalı, cevap dilekçesine davacı sayısı kadar 

örneğini de eklemek zorundadır (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.126/2). Davaya bakacak mahkeme tarafından, cevap dilekçesinin 

aslı dosyaya konur ve örnekler davacı veya davacılara tebliğ edilir (Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu m.126/4). 

Cevap dilekçesi herhangi bir harca tâbi olmadığından, hâkim 

veya yazı işleri müdürü tarafından havale edildiği tarihte verilmiş sayılır 

(Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.126/3). Hâkimin ya da yazı işleri 

müdürünün, havale esnasında cevap dilekçesine eklenmesi gerekli 

olan örneklerinin mevcut olup olmadığını gözetmesi gerekir. Ancak, bu 

32 Bkz. 123. madde gerekçesi (Adalet Bakanlığı, HUMK’danHUKUK MUHAKE- 

MELERİ KANUNU’ya, Ankara 2011). 





husustaki bir eksikliğe rağmen havalenin yapılmış olması durumunda, 

cevap dilekçesi havale anında verilmiş kabul edilecektir. 

Süresi içinde cevap dilekçesi vermemiş olan davalı, davacının 

dava dilekçesinde ileri sürdüğü vakıaların tamamını inkâr etmiş sayılır 

(Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.128). Kabul ya da ikrar anlamına 

gelmez. Ancak, cevap süresinden sonra sunulan ya da ihtara rağmen 

unsur eksikliği tamamlanmayan cevap dilekçesindeki ikrarlar geçerliliğini 

korur. Cevap dilekçesinin verilmesinden sonra, cevap süresi 

dolmamış olsa bile ilk itirazlar ileri sürülemez (Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu m.131). 

B- Cevap Dilekçesinde Bulunması Gereken Unsurlar; 

a- Genel Olarak; 

Cevap dilekçesinde bulunması gereken unsurlar Hukuk Muhakemeleri 

Kanununun 129.maddesinde sayılmıştır. Buna göre cevap dilekçesinde 

bulunması gereken unsurlar şunlardır; 

a) Mahkemenin adı. 

b) Davacı ile davalının adı, soyadı ve adresleri; davalı yurt dışında 

ise açılan dava ile ilgili işlemlere esas olmak üzere yurt içinde 

göstereceği bir adres. 

c) Davalının Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası. 

ç) Varsa, tarafların kanuni temsilcilerinin ve davacı vekilinin 

adı, soyadı ve adresleri. 

d) Davalının savunmasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra 

numarası altında açık özetleri. 

e) Savunmanın dayanağı olarak ileri sürülen her bir vakıanın 

hangi delillerle ispat edileceği. 

f) Dayanılan hukuki sebepler. 

g) Açık bir şekilde talep sonucu. 



ğ) Davalının veya varsa kanuni temsilcisinin yahut vekilinin imzası. 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 129/2 maddesi yollaması ile Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu 121. maddesi gereğince cevap dilekçesinde 

gösterilen ve davalının elinde bulunan belgelerin asıllarıyla birlikte 

harç ve vergiye tabi olmaksızın davacı sayısından bir fazla düzenlenmiş 

örneklerinin veya sadece örneklerinin dilekçeye eklenerek, mahkemeye 

verilmesi ve başka yerlerden getirtilecek belge ve dosyalar için de 

bunların bulunabilmesini sağlayıcı açıklamanın dilekçede yer alması 

zorunludur. Aksi halde mahkemece ön inceleme duruşmasında Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu 140/5. maddesi gereğince iki haftalık kesin süre 

verilir. Bu hususların verilen kesin süre içinde tam olarak yerine getirilmemesi 

hâlinde,o delile dayanmaktan vazgeçilmiş sayılmasına karar 

verilir. 

Dava dilekçesinde olduğu gibi, cevap dilekçesinde bulunması 

gereken unsurları, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 130. maddesi ile 

bir kısmının eksikliği halinde yaptırım öngörülmekle ve yaptırıma tabi 

eksiklikler hâkim tarafından resen gözetileceğinden, zorunlu ve zorunlu 

olmayan unsurlar olarak bir ayrıma tabi tutmak gerekir. Buna göre 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 129.maddesinde sayılan unsurlardan 

bir kısmı zorunlu unsurlardan bir kısmı ise zorunlu olmayan unsurlardandır. 

Cevap dilekçesinde bulunması gereken unsurların zorunlu ve 

zorunlu olmayan unsurlar olarak ayrıma tabi tutulmasının sebebi bir 

kısım unsurların eksikliği halinde yapılacak işlemlerin ve yaptırımının 

kanunda açık olarak düzenlenmiş olmasıdır. 

Cevap dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurların tek 

tek değerlendirilmesi gerekir. 

b- Zorunlu Unsurlar; 

Cevap dilekçesinde bulunması gereken unsurların bir kısmı zorunlu 

unsurlardır. Cevap dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurlar 

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 130.maddesinde sayılmıştır. 

Cevap dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurlar; mahkemenin 

adı, davacı ile davalının adı, soyadı ve adresleri; davalı yurt 



dışında ise açılan dava ile ilgili işlemlere esas olmak üzere yurt içinde 

göstereceği bir adres, davalının Türkiye Cumhuriyeti kimliknumarası, 

ve varsa tarafların kanuni temsilcilerinin ve davacı vekilinin adı, soyadı 

ve adresleridir. Cevap dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurların 

bir ya da birkaçının eksikliğinin hâkim tarafından dilekçeler aşamasında 

tespiti halinde, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 130. maddesi 

gereğince eksikliğin bir haftalık kesin süre içinde tamamlanması amacı 

ile davalıya ihtarat yapılır. Uygulamada UYAP ortamında bulunan 

matbu ihtarlar kullanılmaktadır.Bu süre içinde eksiklik tamamlanmaz 

ise, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 130.maddesi gereğince cevap 

dilekçesi verilmemiş sayılır. Cevap dilekçesinin verilmemiş sayılması 

hususu, Hukuk Muhakemeleri Kanununun 128.maddesinde düzenlenmiş 

olup, buna göre davalı, davacının dava dilekçesinde ileri sürdüğü 

vakıaların tamamını inkar etmiş sayılır. 

aa) Mahkemenin Adı; 

Dava dilekçesinde mahkemenin adı zorunlu unsurlar arasında 

sayılmadığı halde cevap dilekçesinde zorunlu unsurlar arasında sayılmıştır. 

Bunun sebebi dava dilekçesinin tebliği ile davalı taraf, davanın 

açıldığı mahkemeyi öğrenmiş olup; savunma amacı ile düzenlenen cevap 

dilekçesinin de dava açılan mahkemeye sunulabilmesidir. Cevap 

dilekçesinde mahkemenin adının bulunmaması halinde dilekçenin davanın 

açıldığı mahkemeye ulaşması mümkün değildir. Bir yerde aynı 

sıfat ve düzeyde birden fazla mahkeme varsa ve mahkemeler numaralandırılmış 

ise, cevap dilekçesinin hangi numaralı mahkemeye hitaben 

düzenlendiği de dilekçede yer almalıdır. 

Cevap dilekçesinin unsurları arasında sayılmamasına rağmen 

dava dosyasının esas kayıt numarasının da cevap dilekçesinde yer alması 

çok önemlidir. Aksi halde cevap dilekçesi dava dosyasına girmeme 

riski ile karşılaşır. Bu ise hak kaybına yol açabileceği gibi dilekçeler 

aşamasının takibini de zorlaştırır. 

bb) Davacı ile davalının adı, soyadı ve adresleri; davalı yurt 

dışında ise açılan dava ile ilgili işlemlere esas olmak üzere 

yurt içinde göstereceği bir adres; 



Cevap dilekçesinde davalı gerçek kişi ise adı, soyadı, tebligata 

elverişli bilinen son açık adresinin gösterilmesi gerekir. Davalı taraf, 

davacı gerçek kişinin adı, soyadı, tebligata elverişli bilinen son açık 

adresini, dava dilekçesi tebliği ile öğrenmekle cevap dilekçesinde bu 

hususlarında bulunması gerekir. 

Davalı ve davacı gerçek kişi değilse gerçek kişilere mahsus ad,- 

soyad ve Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası söz konusu olmayacağı 

için bu hususlarında gösterilmesi söz konusu olmayacaktır. Ancak tüzel 

kişi davalıların dava dilekçesinde açık adreslerinin gösterilmesi gerekir. 

Ayrıca davalı yurt dışında ise açılan dava ile ilgili işlemlere esas 

olmak üzere yurt içinde bir adres gösterilmelidir. Düzenleme yeni olup, 

düzenleme ile davalının yurt dışında bulunması ile kastedilenin ne olduğu 

anlaşılamamaktadır. Bu konuda gerekçede de bir açıklık yoktur. 

Ancak düzenlemenin amacının, yurt dışı tebliğler sebebi ile yargılamanın 

uzamasının önüne geçilmek olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda 

dava tarihi itibari ile yurt dışında bulunan Türk tabiiyetine tabi olsun 

olması tüm gerçek ve tüzel kişilerin kastedildiğini anlamak gerekir. 

cc) Davalının Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası; 

Cevap dilekçesinde davalı gerçek kişi ise Türkiye Cumhuriyeti 

kimlik numarasının gösterilmesi gerekir. Tüzel kişilerin Türkiye Cumhuriyeti 

kimlik numarası bulamayacağından gösterilmesi söz konusu 

değildir. Vergi kimlik numarası, ticaret sicil numaraların da gösterilmesi 

zorunlu değildir. Ancak gösterilmesi halinde duruma göre yargılamanın 

daha kısa sürede sonuçlanmasına ve az masraf yapılmasına neden 

olabileceği gibi yargılama sonunda verilecek kararların infazı sırasında 

karşılaşılması muhtemel sorunlarında önüne geçilmiş olur. 

çç) Varsa, Tarafların Kanuni Temsilcilerinin Ve Davacı 

Vekilinin Adı, Soyadı Ve Adresleri; 

Davalı tarafın dava ehliyeti yok ise, davalıyı kanuni temsilcileri 

temsil eder. Bu gibi hallerde cevap dilekçecinde kanuni temsilcilerin 

adı, soyadı ve açık adreslerinin yer alması gerekir. 

Tarafların davayı vekil ile takibi halinde vekillerin adı, soyadı 

ve açık adreslerinin cevap dilekçesinde yer alması gerekir. Düzenle- 



meden sadece davacı tarafın vekil ile temsili halinde, davacı vekilinin 

adı, soyadı ve açık adresinin bulunması gerektiği şeklinde lafzı bir sonuç 

çıkıyor ise de tarafların vekil ile temsili halinde tebligatların vekile 

yapılması zorunluluğu ve düzenleme ile amaçlananın tebliğ sürelerini 

kısaltarak yargılamayı hızlandırmak olduğu göz önüne alındığında her 

iki taraf vekilinin cevap dilekçesinde adı, soyadı ve açık adreslerinin 

yer alması gerekir. Düzenleme böyle anlaşılmalıdır. Uygulamada da bu 

yönde bir yorumlama ve uygulama vardır. 

dd) Davalının veya Varsa Kanuni Temsilcisinin Yahut 

Vekilinin İmzası; 

Cevap dilekçesi kim tarafından hazırlanmış ise onun, fiziksel 

ortamda hazırlanan cevap dilekçesinde el ürünü imzası; elektronik ortamda 

hazırlanan cevap dilekçesinde de güvenli elektronik imzasının 

bulunması gerekir. Cevap dilekçesi davalı asil tarafından hazırlanmış 

ise asilin, kanuni temsilci veya vekil tarafından hazırlanmış ise vasi, 

veli veya vekilin imzasının bulunması gerekir. 

b- Zorunlu Olmayan Unsurlar; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 130. maddesi gereğince davalının 

savunmasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında 

açık özetleri, savunmanın dayanağı olarak ileri sürülen her bir vakıanın 

hangi delillerle ispat edileceği, dayanılan hukuki sebepler ve açık bir 

şekilde talep sonucu cevap dilekçesinde bulunması zorunlu olmayan 

unsurlardandır. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 130.maddesinde sayılan 

zorunlu unsurlar dışındaki unsurların eksik olması halinde, mahkemece 

yapılacak bir işlem yoktur. 

aa) Davalının Savunmasının Dayanağı Olan Bütün 

Vakıaların Sıra Numarası Altında Açık Özetleri; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 129/1. fıkra (d) bendine göre davalının 

savunmasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında 

açık özetlerinin cevap dilekçesinde bulunması gerekir. Ancak bu 

husus zorunlu unsurlardan değildir. Savunmanın dayanağı olarak ileri 

sürülen vakıaların Hukuk Muhakemeleri Kanunu 194. maddesi dikkate 

alınarak somut olarak gösterilmesi gerekir. Davalı, dava dilekçesinde 



önce usule ilişkin savunmalarını, daha sonra da maddi hukukundan 

kaynaklanan savunmalarını yazmalıdır 35 . 

bb) Savunmanın Dayanağı Olarak İleri Sürülen Her Bir 

Vakıanın Hangi Delillerle İspat Edileceği; 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 129/1. fıkra (e) bendine göre savunmanın 

dayanağı olarak ileri sürülen her bir vakıanın hangi delillerle 

ispat edileceği cevap dilekçesinde bulunması gereken zorunlu olmayan 

unsurlardandır. Savunmanın dayanağı olarak ileri sürülen delillerin Hukuk 

Muhakemeleri Kanunu 194. maddesi dikkate alınarak somut olarak 

gösterilmesi gerekir. 

cc) Dayanılan Hukuki Sebepler; 

Dayanılan hukuki sebeplerde Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

129/1. fıkra (f) bendine göre cevap dilekçesinin unsurlardandır. Açılmış 

bir davada vasıflandırmayı yapmak ve Türk hukukunu uygulamak 

hâkim in görevlerindendir.(Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.33) Bu 

sebeple cevap dilekçesinde hukuki sebeplerin gösterilmesi zorunlu unsurlar 

arasında sayılmamıştır. 

çç) Açık bir şekilde talep sonucu; 

Talep sonucu dava dilekçesinin zorunlu unsurları arasında sayıldığı 

halde cevap dilekçesinin zorunlu olmayan unsurlarındandır. Davalı 

cevap dilekçesi ile yargılama sonunda nasıl karar verilmesini talep 

ettiğini açıklamalıdır. Bu talep davanın tamamen veya kısmen reddine 

yönelik olabilir. Bunun dışında davalı taraf cevap dilekçesi ile davayı 

kısmen veya tamamen kabul de edebilir. 

8- CEVAP SÜRESİ 

Davaya cevap süresi Hukuk Muhakemeleri Kanununun 127. 

maddesinde düzenlenmiştir. Ayrıca Hukuk Muhakemeleri Kanununun 

122. maddesinde de davalının iki hafta içinde cevap verebileceğinin 

tebliğ zarfında gösterilmesi gerektiğine dair düzenleme yapılmıştır. 

Davalının cevap dilekçesi verebilmesi için süre, kural olarak iki 

haftadır. İki haftalık bu süre, dava dilekçesinin davalıya tebliğ edilmesi 




ile başlar. Cevap süresi bakımından yazılı yargılama usulü ve basit yargılama 

usulü arasında bir fark yoktur. 

Yazılı yargılama usulüne tabi uyuşmazlıklarda, hâl ve şartlara 

göre cevap dilekçesinin bu süre içinde hazırlanmasının çok zor yahut 

imkânsız olduğu durumlarda, yine bu süre zarfında mahkemeye başvuran 

davalıya, bir defaya mahsus olmak ve bir ayı geçmemek üzere ek 

bir süre verilebileceği öngörülmüştür (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.127). Basit yargılama usulüne tabi uyuşmazlıklarda en fazla iki hafta 

ek süre verilebilir (Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.317/2). Davalı, 

ek süre talebini cevap süresi içerisinde mahkemeye ulaştırmalıdır. 

Ancak, bu ilâve sürenin verilmesinde hassas davranılması, bir taraftan 

yargılamanın daha başlangıcında gereksiz yere uzamasına sebep olacak 

uzunlukta bir süre verilmemesi, diğer taraftan da davalının savunma 

hakkının zaman baskısı altında kısıtlanmaması gerekmektedir. Cevap 

dilekçesinin hazırlanabilmesi için, kapsamlı bir çalışmanın gerektiği, 

örneğin; önemli ölçüde hesap, bilanço, defter yahut depo kontrolünün 

yapılmasının kaçınılmaz olduğu ve benzeri durumlarda, olayın özellikleri 

ve işin niteliği dikkate alınarak bir defaya mahsus olmak ve bir 

ayı geçmemek üzere ek bir süre verilebilecektir. Ek süre bir aydan az 

belirlenmişse tekrar yapılan müracaat üzerine yeni bir ek süre daha verilemez. 

Başka bir ifadeyle, kalan süre ilâvesiyle sonradan süre bir aya 

tamamlanamaz. Bu nedenle, ek sürenin belirlenmesinde gerekli hassasiyet 

gösterilmeli ve titiz davranılmalıdır. 

Talep edilen ek süre talebi, kabul edilse de edilmese de bu konuda 

verilen karar taraflara bildirilmelidir (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.127/son cümle). Hukuki dinlenilme hakkı da bunu gerektirir. 

Uygulamada ek cevap süresi verilmesi halinde verilen ek sürenin 

ne zaman işlemeye başlayacağı konusunda farklı uygulamalar ve 

tartışma mevcuttur. Bir kısım mahkemeler ek cevap süresinin kabulüne 

dair kararın taraflara Hukuk Muhakemeleri Kanunu 127. maddesi 

son cümlesi gereği tebliğ edileceğine göre ek cevap süresinin de tebliğ 

tarihinden itibaren işlemeye başlayacağını kabul etmektedir. Bazı mahkemeler 

ise verilen sürenin, ek süre olduğu, cevap süresinin dava dilekçesi 

tebliği ile işlemeye başladığı, cevap süresinin iki haftalık cevap 

süresi ve verilen ek cevap süresinden ibaret olduğu gerekçesi ile tebliğ 



tarihinden itibaren bu sürelerin dolması halinde cevap süresinin geçtiğini 

kabul etmektedir. Bu iki farklı uygulama sebebi ile ciddi hak kayıplarının 

olduğu da bilinen bir gerçektir. Bilindiği gibi Hukuk Muhakemeleri 

Kanununun 91.maddesi gereğince süreler,taraflara tebliğ tarihinden 

veya kanunda öngörülen hallerde,tefhim tarihinden itibaren işlemeye 

başlar. Hukuk Muhakemeleri Kanununun 127.maddesi gereğince cevap 

süresi dava dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren iki haftadır. Bu 

düzenlemeler dikkate alındığında cevap süresi dava dilekçesinin tebliği 

ile işlemeye başlamıştır. Ek cevap süresi verilmesi halinde yeniden süre 

başlatılması söz konusu değildir. Yeni bir süre başlatılması söz konusu 

olmadığına göre verilen ek süre önceki süreye eklenecek bir süredir. 

Kanunda da açıkça ek süreden bahsedilmektedir. Diğer yandan Hukuk 

Muhakemeleri Kanununun 127. maddesi son cümlesinde de verilen sürenin 

tebliğinden değil bildiriminden bahsedilmektedir. Tebliğ kavramı 

ve bildirilme kavramı farklı iki kavramdır. Tebliğ olmadığına göre yeni 

bir süre başlatılması da söz konusu olmayacaktır. Bu sebeplerle ikinci 

uygulama doğru olup hak kaybı yaşanmaması için bu hususa dikkat 

edilmesi gerekir. 

Yargıtay’a göre ek cevap süresi kanunu cevap süresinin bitimi 

ile işlemeye başlar 36 . 

Kuru/Arslan/Yılmaz’a göre de ek süre iki haftalık kanuni süreye 

ilave olarak verileceğinden, cevap süresi en çok iki hafta artı bir ay 

olabilir 37 . 

1086 Sayılı Kanunun 198 inci maddesinde yer alan, ilk oturumda, 

istek üzerine üç günlük ek süre verilebilmesi kuralına, davaların 

gereksiz yere uzamasına sebep olduğu düşünülerek, 6100 Sayılı Kanun’da 

yer verilmemiştir. 

1086 Sayılı Kanun zamanında mahkeme, acele hallerde cevap 

süresinin kısaltılmasına karar verebilmekteydi fakat; 6100 sayılı Kanun’da 

hâkime böyle bir yetki verilmemiştir. Yani hâkim cevap süresini 

acele durumlarda dahi kısaltamaz. 

36 Bkz. Y.3.HD, 1999/4323E, 1999/4677K, 06.05.1999 tarihli kararı (Meşe İçtihat 

Bankası). 




1086 Sayılı Kanunun 195 inci maddesinin ikinci cümlesinde, 

4353 sayılı Kanuna tâbi kamu kuruluşları hakkında otuz gün olarak 

düzenlenmiş bulunan cevap süresi, özel hukuk ilişkilerinde devletin 

vatandaşı karşısında, kanun ve mahkeme önünde eşit olması ilkesi gereğince, 

kamu kuruluşları açısından farklı bir süre öngörülmemiştir. 

9- TARAFLARIN İKİNCİ DİLEKÇELERİ 

Yazılı yargılama usulünde, davacı, cevap dilekçesinin kendisine 

tebliğinden itibaren iki hafta içinde cevaba cevap dilekçesi, davalı 

da davacının cevaba cevabının kendisine tebliğinden itibaren iki hafta 

içinde ikinci cevap dilekçesi verebilir (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.136/1). 

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 136/2. maddesine göre cevaba 

cevap ve ikinci cevap dilekçesi hakkında, niteliğine uygun düştüğü 

ölçüde dava dilekçesine ilişkin Hukuk Muhakemeleri Kanununun 

119 vd. maddeleri ve cevap dilekçesine ilişkin Hukuk Muhakemeleri 

Kanununun 126 vd. maddeleri kıyasen uygulanır. Bu yollama sebebi 

ile tarafların ikinci dilekçeleri içinde, iki haftalık sürede talep edilmesi 

halinde ve koşulları varsa verilme sürelerinin uzatılması mümkündür. 

Hâl ve şartlara göre cevaba cevap dilekçesinin bu süre içinde 

hazırlanmasının çok zor yahut imkânsız olduğu durumlarda, yine bu 

süre zarfında mahkemeye başvuran davacıya, bir defaya mahsus olmak 

ve bir ayı geçmemek üzere ek bir süre verilebilir. Ancak, bu ilâve 

sürenin verilmesinde hassas davranılması, bir taraftan davanın daha 

başlangıcında gereksiz yere uzamasına sebep olacak uzunlukta bir süre 

verilmemesi, diğer taraftan da davacının savunma hakkının zaman baskısı 

altında kısıtlanmaması gerekmektedir. Cevaba cevap dilekçesinin 

hazırlanabilmesi için, kapsamlı bir çalışmanın gerektiği durumlarda, 

olayın özellikleri ve işin niteliği dikkate alınarak bir defaya mahsus olmak 

ve bir ayı geçmemek üzere ek bir süre verilebilecektir. Ek süre 

bir aydan az belirlenmişse tekrar yapılan müracaat üzerine yeni bir ek 

süre daha verilemez. Başka bir ifadeyle, kalan süre ilâvesiyle sonradan 

süre bir aya tamamlanamaz. Bu nedenle, davacıya verilen ek sürenin 

belirlenmesinde dikkatli davranılmalı ve somut olayın özellikleri göz 

önünde bulundurulmalıdır. 



Yine hâl ve şartlara göre, ikinci cevap dilekçesinin bu süre içinde 

hazırlanmasının çok zor yahut imkânsız olduğu durumlarda, yine bu 

süre zarfında mahkemeye başvuran davalıya, bir defaya mahsus olmak 

ve bir ayı geçmemek üzere ek bir süre verilebilir. Ancak, bu ilâve sürenin 

verilmesinde hassas davranılması, bir taraftan savunmanın daha 

başlangıcında gereksiz yere uzamasına sebep olacak uzunlukta bir süre 

verilmemesi, diğer taraftan da davalının savunma hakkının zaman baskısı 

altında kısıtlanmaması gerekmektedir. İkinci cevap dilekçesinin 

hazırlanabilmesi için, kapsamlı bir çalışmanın gerektiği durumlarda, 

olayın özellikleri ve işin niteliği dikkate alınarak bir defaya mahsus olmak 

ve bir ayı geçmemek üzere ek bir süre verilebilecektir. Ek süre bir 

aydan az belirlenmişse; tekrar yapılan müracaat üzerine yeni bir ek süre 

daha verilemez. Başka bir ifadeyle, kalan süre ilâvesiyle sonradan süre 

bir aya tamamlanamaz. Bu nedenle, davalıya verilen ek sürenin belirlenmesinde 

titiz davranılmalıdır. 

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 141/1. maddesine göre taraflar, 

cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçeleri ile serbestçe iddia ve 

savunmalarını genişletebilir veya değiştirebilir. Bu düzenlemeye göre 

1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunundan farklı olarak, taraflar 

için iddia ve savunmaların genişletilmesi veya değiştirilmesi konusundaki 

yasak her iki tarafın ikinci dilekçeleri olan cevaba cevap ve 

ikinci cevap dilekçesinin verilmesi ile başlar. 

Basit yargılama usulüne tabi davalarda taraflar cevaba cevap 

ve ikinci cevap dilekçesi veremezler (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.317/3). 

10- DİLEKÇELER AŞAMASININ TAMAMLANMASI 

Tarafların ikinci dilekçelerinin verilmesiyle veya bunlara ilişkin 

sürelerin geçirilmesiyle, dilekçeler aşaması tamamlanır ve ön inceleme 

aşamasına geçilir. Uygulamada çok fazla olmasa da, dilekçeler aşaması 

ile ön inceleme aşaması birbirine karıştırılmakta sanki dilekçeler aşaması 

ile ön inceleme aşaması aynı aşama imiş gibi bir yanlış düşün- 



ce oluşmuştur. Dilekçeler aşaması ile ön inceleme aşaması iki farklı 

yargılama aşamasıdır. Dilekçeler aşaması tamamlanmadan ön inceleme 

aşamasına geçilemez ve ön inceleme aşamasında yapılması gereken 

işlemler yapılamaz. Değişik bir söyleyişle dilekçeler aşaması devam 

ediyorsa delil toplanamaz, dava şartları ve ilk itirazlarla ilgili karar verilemez. 

Basit yargılama usulünde, tarafların ikinci dilekçe hakları yoktur. 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.317/3.maddesi ile açıkça tarafların 

cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçesi veremeyecekleri düzenlenmiştir. 

Buna rağmen, basit yargılama usulünde, taraflar cevaba cevap ve 

ikinci cevap dilekçesi adı altında dilekçe sunmuşlar ise, bu dilekçeler 

dosya da saklanır. Ancak, hiçbir hukuki sonuç doğurmaz. Basit yargılama 

usulüne tabi bir davada dava ve cevap dilekçesinin sunulması ile 

dilekçeler aşaması tamamlanır. 

Çekişmesiz yargı işleri dava olmadığı için taraf yoktur. İlgili 

kavramı vardır. Çekişmesiz yargı işlerinde niteliğine uygun düştüğü 

ölçüde, basit yargılama usulü uygulanır (Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

m.385/1). Bu sebeplerle çekişmesiz yargı işlerinde yargılamanın niteliği 

gereği dilekçeler aşaması yoktur. 

SONUÇ; 

Şahsi veya mal varlığına ait hakkı ihlal edilen bir kimse ancak 

devletin meşru organları aracılığı ile hakkını arayabilir. Özel hukuk 

alanında hak aranabilmesi için öncelikle usulüne uygun dava açılması 

gerekir. Dava, dava dilekçesi ile açılır. Dava tarihi, dava dilekçesinin 

elektronik ortamda mahkeme esas kaydına kaydedildiği tarihtir. 

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile yazılı ve basit 

yargılama usulüne tabi davalarda yargılamanın aşamaları yeniden düzenlenmiş 

olup, 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunundan 

farklı olarak ön inceleme aşaması getirilmiştir. Ön inceleme aşaması 

yeni bir aşama olup bilinen ve seksen yıldan uzun bir süre uygulanan 

alışkanlıkları değiştirmiştir. Ön inceleme aşamasından önceki yargıla- 



ma aşaması olan dilekçeler aşaması da ön inceleme aşaması sebebi ile 

önemli değişikliğe uğramıştır. Uygulamada bu yeniliklerin anlaşılması 

zaman almış ve farklı uygulamalar oluşmuştur. Dilekçeler aşaması usulüne 

uygun dava açılması ile başlar. Dilekçeler aşaması tamamlanmadan 

ön inceleme aşamasına geçilemez. Dilekçeler aşaması dosya üzerinden 

duruşma günü verilmeden takip edilir. Dilekçeler aşaması takibi 

için Yönetmeliğe uygun tensip yapılmalıdır. Taraflarca Hukuk Muhakemeleri 

Kanununa uygun düzenlenen ve süresinde sunulan dilekçelerle 

ya da dilekçelerin sunulması için kanunda öngörülen sürelerin geçmesi 

ile dilekçeler aşaması tamamlanır. 

KAYNAKÇA 

PEKCANITEZ, H. /O. ATALAY / M. ÖZEKES, Medenî Usûl 

Hukuku, 11. Bası, Ankara 2011. 

KARSLI, A. , Medeni Muhakeme Hukuku Ders Kitabı, 2. Baskı, 

İstanbul 2011. 

KURU, B. / ARSLAN, R./ YILMAZ, E., Medeni Usul Hukuku,24.Baskı,Ankara2013. 

2012. 

YILMAZ, E.,Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi,Ankara 

POSTACIOĞLU, İlhan E./ ALTAY, S.,Medeni Usul Hukuku 

Dersleri, İstanbul 2015. 

Adalet Bakanlığı, HUMK’danHUKUK MUHAKEMELERİ 

KANUNU’ya, Ankara 2011. 

ÖZEKES, M., HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU Bakımından 

Dava Dilekçesinde Eksiklik Bulunması Halinde Yapılacak 

İşlemler, Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi, Prf. Dr Hakan Pekcanıtez’e 

Armağan, Özel Sayı, 2014, C.1 

ŞANAL GÖRGÜN, L., Medeni Usul Hukuku,3.Baskı,Ankara 

2014,YetkinYayınları. 



ELEKTRONİK BİBLİYOGRAFYA 

Meşe Yazılım İçtihat ve Mevzuat Bankası Programı 

Ulusal Yargı Ağı Projesi Programı, www.uyap.gov.tr 

KISALTMALAR 

B. : Baskı 

TBK 

bkz 

dpt 

: 6098 Sayılı Borçlar Kanunu 

: Bakınız 

: Dipnot 

E. : Esas 

HD 

: Yargıtay Hukuk Dairesi 

HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU : 6100 sayılı 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu 

HUMK 

İBK 

İİK 

: 1086 sayılı(Eski-Yürürlükten kaldırılan) 

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanun 

: Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı 

: İcra ve İflâs Kanunu 

K. : Karar 

m. : madde 

s. : Sayfa 

T. : Tarih 



TTK 

UYAP 

vd. 

Yönetmelik 

: 6102 sayılı (Yeni-Yürürlükte olan)Türk 

Ticaret Kanunu 

: Ulusal Yargı Ağı Projesi Programı 

: ve devamı 

: Bölge Adliye ve Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri 

İle Cumhuriyet Başsavcılıkları 

İdari ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine 

Dair Yönetmelik 

5235 SK : Adli yargı ilk Derece Mahkemeleri İle Bölge 

Adliye Mahkemeleri Kuruluş,Görev Ve 

Yetkileri Hakkındaki Kanun 


BM’İN SİVİL HALKI KORUMA MİSYONU VE BU 

MİSYONUN YERİNE GETİRİLMESİNDE MEYDANA GELEN 

AKSAMALARIN HUKUKİ SONUÇLARI 

ÖZET 

Prof. Dr. A. Füsun ARSAVA 1 

Günümüzde birçok örnekte karşımıza çıkan sivil halkın 

korunmasına ilişkin BM barış misyonu “Responsibility to 

Protect”in farklı boyutlarından birini oluşturmaktadır. Bu durum 

sadece BM dokümanlarında değil, devletin görevini yerine 

getirmemesi halinde uluslararası camianın ikincil koruma sorumluluğunu 

kabul eden yeni egemenlik yaklaşımında da ortaya 

konulmaktadır. 

Makalede söz konusu konuların yanı sıra BM’in sivil 

halkı koruma misyonunu ihlâlinin hukuki sonuçları da tartışılmakta 

ve değerlendirilmektedir. 

ANAHTAR SÖZCÜKLER: barış misyonu, uluslararası 

sorumluluk, soykırım suçu, Srebrenica katliamı, AHİM’nin 

uluslararası sorumluluk kararları 

1 Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi 



GİRİŞ 

BM’in 50 yılı aşan bir süredir barış misyonu bulunmaktadır. BM 

Güvenlik Konseyinin 1999’da verdiği kararla Sierra Leone’de sivil halkın 

fiziki şiddetten korunması için UNAMSIL (United Nations Mission 

in Sierra Leone) misyonunu başlatmasıyla BM barış misyonunun sivil 

halkın korunmasına matuf çalışmaları açık şekilde başlamıştır 2 . BM 

doğal olarak ilk kez 21.yüzyıl başında sivil halkın korunması düşüncesini 

keşfetmemiştir. 1960-1964 yıllarında Kongo’da kamu güvenliğinin 

ve düzenin korunması için ONUC’un (Opération des Nations Unies 

au Congo) misyonu 3 bu misyonlardan sadece iki örneği oluşturmaktadır. 

BM barış gücü misyonunun uyuşmazlığı sona erdirmeye matuf 

öncelikli amacı yanısıra, 1999’dan itibaren sivillerin korunması amacı 

vurgulanmaya başlamıştır. Sivil halkın korunması hattâ münferit kimi 

örneklerde görüldüğü gibi BM askeri misyonlarının öncelikli ayrılmaz 

parçası olarak kabul edilmiştir. BM gözlemci misyonlarının Kosova’da 

UNMIK (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo) 

ve Doğu Timor’da UNMEE (United Nations Mission in Ethiopia and 

Eritrea), 2050 askeri ve 221 askeri gözlemcisi olmasına karşılık sivil 

halkı koruma misyonu öngörülmemiştir. Ancak UNMEE’nin hayatları 

tehlikede olan sivilleri korumak için silah kullanma yetkisi kabul 

edilmiştir 4 . Güvenlik Konseyi sivil halkın korunmasına matuf adımı 

sadece 1995 Serebnica’da ve 1994’de Ruanda’da yaşanan acı tecrübeler 

nedeniyle değil, güncel gereklilikler nedeniyle atmıştır. Silahlı çatışmalarda 

ölen sivillerle ilgili güvenilir istatistikler bulunmamaktadır. 

Yapılan tahminler dahi ürkütücü sayılara varmaktadır. 2003 sonunda 

AB ortak dış ve güvenlik politikası yüksek temsilcisi Solana’nın Avrupa 

Konseyine verdiği rapor 1990’dan beri 4 milyon kişinin silahlı çatışmalarda 

öldüğünü, bunun %90’ının sivil olduğunu göstermektedir 5 . 

2 SR Res.1270(1999), OP 14 

3 SR Res.169 (191) lit b) ve 1992-1995 arası güvenli bölgelerdeki göçmenlerin 

güvenliğini sağlamakla görevlendirilen UNProFor (SR Res.836 (1993), OP 5 

4 bknz.: Secretary-General, Progress Report, UN Doc. S/2003/257 

vom 6 März 2003, s.4 

5 bknz.: www.iss.europa.eu/uploads/media/solanae/pdf. 



BM’de aynı paralelde sürekli barışın ön koşulunun sivil halkın 

güvenliği olduğu görüşü kabul görmeye başlamıştır 6 . BM askeri barış 

misyonlarına verilen yetkiler “1) Fiziksel ihlalin tehlikesi altında 

olan sivillerin korunması için, 2) onun yetenekleri ve alanlarına intikali 

bünyesinde, 3) ev sahibi hükümetin sorumluluğuna halel getirmeksizin” 

olarak dile getirilmiştir. 1999 sonrası verilen barış misyonlarının hepsi 

olmasa da bazıları gerekli anlamlar verilerek (with all necessary means) 

“sivil halka koruma sağlanacaktır” ifadesi içermektedir 7 . Gerektiği takdirde 

silah kullanılmasını öngören açık yetkilendirme 2004 MONUC 8 

(United Nations Organization Mission in the Democratic Republic of 

the Congo) misyonunda kabul edilmiştir. MONUC 1999’dan beri Demokratik 

Kongo Cumhuriyetinde operasyon yapan barış misyonudur. 

Koruma görevinin yerine getirilmesinde birçok kez başarısızlığa uğrayan 

MONUC’a Güvenlik Konseyi 2007 sonunda açık ifadeyle sivil 

halkın korunmasının barış misyonun bütün diğer görevlerine göre öncelikli 

olduğunu bildirmiştir. 

BM barış misyonunun sivil halkı koruması literatürde öncelikle 

yükümlülüğün etkin şekilde yerine getirilmesi bağlamında tartışılmıştır. 

Sivil halkın korunmasına ilişkin BM barış misyonunun koruma 

sorumluluğunun (Responsibility to Protect, R2P) birçok boyutundan 

birini teşkil ettiği sadece sivil halkın korunmasına ilişkin BM dokümanlarında 

değil, sivil halkın korunması çerçevesinde devletin sorumluluğunu 

ön plana çıkaran, devletin görevini yerine getirmemesi 

halinde ikincil olarak uluslararası camianın koruma sorumluluğunu 

“yükümlülük” olarak kabul eden yeni egemenlik yaklaşımında da ortaya 

konulmaktadır. Uluslararası camianın sivil halkı ikincil koruma 

sorumluluğunun ilk örneğini UNAMSIL misyonu (1999) oluşturmaktadır. 

Devlet ve hükümet başkanları koruma sorumluluğu (Responsibility 

to Protect) yaklaşımını BM 2005 Milenyum Zirvesi nihai dokümanına 

almadan önce bu yaklaşımı insani müdahaleye esas almıştır. Bu şekilde 

2005 Milenyum Zirvesinde kabul edilen koruma sorumluluğu (R2P) 

6 krşt.: Report of the Secretary-General and the chairperson of the African Union 

Commission on the Hybrid Operation in Darfur, UN Doc.S/2007/307/Rev.1 vom 

5 Juni.2007, Rn.40 

7 Kongo kararı için bknz.: SR Res.1856, vom 22.12.2008, OP 5; Güvenlik Konseyinin 

yetkilendirmelerinde kullandığı formülasyonlar için bknz.: S/PRST/2009/1 

ve S/PR SR/2010/25) 

8 2010’da MONUSCO misyonuna geçmiştir; bknz.: SR Res.1565(2004), OP 6 



yaklaşımı bugünkü BM retoriğinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir 

(bknz.: A/Res/60/1, 24.10.2005). Güvenlik Konseyi sadece Darfur için 

yaptığı barış misyonu yetkilendirmesi çerçevesinde değil 9 , Libya’ya 

karşı kuvvet kullanılmasına ilişkin yetkilendirme kararında da sivil 

halkın korunması vurgusu yapmıştır 10 . Uluslararası camianın ikincil 

koruma sorumluluğu ve BM misyonunun sivil halkı koruma misyonu 

arasındaki tematik ilişki Güvenlik Konseyinin 2006 yılında aldığı Silahlı 

Çatışmalarda Sivil Halkın Korunması (Protection of Civilians in 

Armed Conflict) başlıklı, 2005 koruma sorumluluğu (R2P) yaklaşımına 

atıfta bulunduğu resolusyonda açıkça vurgulanmıştır. 

Koruma sorumluluğu (R2P) ve sivil halkın korunması arasında 

Güvenlik Konseyinin 1674 sayılı 2006 tarihli kararıyla kurulan tematik 

ilişkiye rağmen, iki müessese arasındaki hukuki farkın gözardı edilmemesi 

gerekmektedir. 2005 tarihli R2P yaklaşımı açıkça sivil halkın 4 

ağır suç kategorisinden korunmasına matuf iken – soykırım, insanlığa 

karşı işlenen suç, etnik temizlik ve savaş suçları 11 – barış misyonlarında 

sivil halkın korunmasına ilişkin yetkilendirmelerde “Fiziksel şiddetin 

doğrudan tehdit ettiği sivillerin korunması” olarak yapılan ifadelerin 

teyit ettiği üzere somut bir yaşam tehlikesi konusuna odaklanılmamaktadır. 

1990’da BM misyonu Sierra Leone’ye ülkeyi siviller için güvenli 

hale getirmek için değil, daha çok somut bir tehlike durumunda koruyucu 

olarak tasarrufta bulunmak üzere gönderilmiştir. Diğer bir ifadeyle, 

ONUC’un 1960-1964’te Kongo’daki misyonun teyit ettiği gibi bugünkü 

standart koruma yetkisi kapsamında barış misyonuna gönderildiği 

bölgede de düzen ve güvenliğin korunmasına ve düzen ve güvenliğin 

yeniden tesisine matuf genel bir yetkilendirme yapılmamaktadır. Sivillerin 

korunmasına ilişkin BM misyonlarına sivil halkın korunması 

bağlamında yapılan yetkilendirme sadece savaş suçlarının önlenmesine 

odaklanmamakta – 2005 R2P için de geçerli olduğu gibi – silahlı çatışmalar 

dışındaki sivil halkı etnik temizlik, insanlığa karşı işlenen suçlar 

ve soykırım suçlarından koruma veya silahlı çatışmalar ertesinde eski 

savaşanların (combaters) sivil hayata yeniden entegre olmamaları veya 

devlet zafiyeti ile ortaya çıkan tehdit durumlarını kapsamaktadır. 

9 UNAMD, bknz.: SR Res.1769(2007); yapılan atıf için bknz.: SR Res 1674(2006)] 

10 SR Res.1970(2011) 

11 bknz.: World Summit Outcome 2005, Resolution der UN General Assembly, 

Rn.138 vd., UN Doc A/RES/60/1, 24.10.2005 



2005 tarihli R2P’ten farklı olarak sivil halkın korumasına ilişkin 

yetkilendirme BM’in ilk bakışta geniş gözüken yetkilerini nispileştiren 

sınırlamalar içermektedir. Korunan halkın ve uluslararası camianın realist 

olmayan beklentilerini sınırlamak ve BM’in siyasi sorumluluğunu 

sınırlamak için barış misyonunun koruma yetkisi yer yönünden (ratione 

loci) birliğin somut olarak görevlendirildiği yerle sınırlanmaktadır. 

Bölge halkının olası fiziki şiddet içeren doğrudan tehditlerden korunması 

ilk bakışta (prima facie) genel önleyici koruma önlemlerini dışarda 

bırakmaktadır. 2005 tarihli koruma sorumluluğu yaklaşımı ile BM 

barış misyonunun sivil halkı koruma misyonu arasındaki ilişkiyi, BM 

Genel Sekreteri Ban-ki Moon 22 Mayıs 2012 tarihli silahlı çatışmalarda 

sivil halkın korunmasına ilişkin raporunda “Koruma sorumluluğu 

ve sivillerin korunması konseptinin hatalı bir şekilde birleştirilmesi ve 

bunun devam emesinden endişe duymaktayım. Bu iki konseptin ortak 

unsurları bulunmakla birlikte, özellikle sivillere yönelik sorumluluklarının 

yerine getirilmesinde ulusal otoritelerin desteklenmesi ve engellenmesi 

hususunda temel farklılıklar bulunmaktadır. Koruma sorumluluğu, 

2005 Dünya Sonuç Zirvesinde açıklanmış olan politik bir konsept 

iken sivillerin korunması, uluslararası insancıl hukuk, insan hakları ve 

mülteci hukukuna dayalı hukuki bir konsepttir(…)” hatırlamaya davet 

etmiştir 12 . Bu açıklama BM’in 2005 Milenyum Nihai Dokümanından 

itibaren uzun bir süre geçmiş olmasına ve R2P’e ilişkin tartışmaların 

hukuki zemininin hazırlamasına rağmen uluslararası camianın koruma 

sorumluluğu anlamında henüz hazır olmadığını ortaya koymaktadır. 

BM Genel Sekreteri R2P’in sivil halkın korunması ile ilgili hukuki boyutunun 

zorunlu olarak Güvenlik Konseyi’nin sivil halkın korunmasına 

ilişkin önlem alma yükümlülüğü tartışmasını gündeme getirdiğine işaret 

etmiştir. 

I - Güvenlik Konseyinin Sivil Halkın Korunmasına İlişkin 

Önlem Alma Yükümlülüğü 

Kofi Annan milenyum raporunda insan haklarının ihlâli durumlarında 

Güvenlik Konseyi’nin uluslararası camia adına müdahale edici 

moral yükümlülüğünün altını çizmiştir 13 . Güvenlik Konseyi’nin moral 

yükümlülüğünü yerine getirmemesi BM’e olan inanılırlığı zedeler. Mo- 

12 bknz.: UN Doc.2/2012/376, 22.05.2012, Rn.21 

13 bknz.: UN Doc.S/2012/376, 22.05.2012, Rn.21 



ral yükümlülükten şüphesiz bir hukuki mükellefiyet istihraç edilemez. 

Güvenlik Konseyi ne BM Şartı, ne de siyasi program niteliğindeki 2005 

milenyum nihai dokümanı (R2P) muvacehesinde müdahale ile yükümlü 

kılınmıştır. İnsani bakımdan hayal kırıklığı yaratsa da barışın tehdidi 

durumunda nerede ve nasıl önlem alınacağı konusunda Güvenlik Konseyi 

VII.bölüm hükümlerine göre takdir hakkına sahiptir. Aynı şekilde 

Cenevre Sözleşmelerinin ortak 1.maddesinden de Güvenlik Konseyinin 

müdahale mükellefiyetini istihraç etme olanağı yoktur. Cenevre Sözleşmelerinin 

ortak 1.maddesindeki savaş hukuku (ius in bello) ve BM 

Şartının 2.madde 4.fıkrasındaki barış hukuku (ius ad bellum) arasındaki 

açık fark muvacehesinde Uluslararası Kızılhaç Komitesi BM Şartına 

göre gerçekleşecek müdahalelerde insani uluslararası hukuka riayet gerekliliğinden 

hareket etmektedir. Bu yaklaşım devletlerin müdahalelerdeki 

takdir alanını daraltırken, Güvenlik Konseyinin takdir yetkisini 

teyit etmektedir 14 . 

Güvenlik Konseyinin müdahale (hakkı) yükümlülüğünün geri 

planında yer alan diğer soru, Güvenlik Konseyinin kriz bölgesine BM 

misyonu göndermesi durumunda BM’in BM birliklerine sivil halkı koruma 

yetkisi vermek zorunda olup olmadığına ilişkindir. BM Genel 

Sekreteri tarafından oluşturulan bağımsız Ruanda Araştırma Komisyonu 

BM misyonu UNAMIR’in (United Nations Assistance Mission for 

Rwanda) pasif davranışlarıyla önleyemediği soykırımla ilgili raporunda 

(bir barış koruma harekatı yetkisinde açıkça sivillerin korunması 

sorumluluğu olsun olmasın, Rwandan soykırımı göstermektedir ki Birleşmiş 

Milletler, onun mevcudiyetinde oluşturulmuş koruma beklentisi 

ve algısının karşılanmasına hazırlıklı olmak zorundadır”) 15 ilgili halkın 

ve uluslararası camianın meşru beklentilerinin Güvenlik Konseyini hukuki 

bir mükellefiyet altına sokmadığına dikkat çekmiştir. Güvenlik 

Konseyi siyasi bir organ olarak BM Şartı’nın hukuki düzenlemelerine 

tâbidir. Bu çerçevede Güvenlik Konseyi’nin BM Şartı’nın 24.madde, 

2.fıkrasında öngörülen güvenlikle ilgili görevlerini yerine getirirken 

BM amaç ve prensipleriyle bağlı olduğunun gözardı edilmemesi gerekmektedir. 

Bu amaç ve prensiplere BM Şartı’nın 1.madde, 3.fıkrası 

muvacehesinde teleolojik yorumla insani uluslararası hukukun koruyu- 

14 Andreas Zimmermann, The Obligation to Prevent Genocide: Towards a General 

Responsibility to Protect?, bknz. FS Simma 2011, s.629,642 

15 bknz.: UN Doc.S/1999/1257, 16.12.1999, s.51 



cu normlarını da içerecek şekilde insan haklarına saygının geliştirilmesi 

ve korunması dahildir 16 . Güvenlik Konseyi’nin sivil halkın korunmasına 

ilişkin yetkilendirmelerine esas olan insani koruma normlarına riayeti 

sağlamaya matuf amaçlarla bağlantılı genel yükümlülüğünün üye 

devletlerde birbirinden farklı algılanmaması, sivil halkı koruma yetkilendirmelerinde 

Güvenlik Konseyi’nin BM Şartı’na istinat etmesinden 

ileri gelmektedir. 

Böyle bir yükümlülüğün Güvenlik Konseyinin takdir alanını 

somut yetkilendirmelerde büyük ölçüde sınırlama olasılığı bulunmamaktadır. 

Diğer taraftan BM Şartı’nın 1.madde, 3.fıkrasının 24.madde, 

2.fıkra ile birlikte yorumu ışığında Güvenlik Konseyi’nin yerleşik uygulamasına 

bakıldığında, Güvenlik Konseyi’nin uzun zamandan beri 

BM askeri misyonlarına sivil halkın korunmasını dahil ettiği görülmektedir. 

BM gözlemci misyonları misyonun yapısı nedeniyle sivil halkın 

korunması misyonu olarak kabul edilmemektedir. Bu nedenle UNMEE 

2050 askeri ve 221 askeri gözlemcisi ile bir sivil halkı koruma misyonu 

olarak kabul edilmemiştir. UNMEE şekli operasyon kuralları (rules of 

engagement) yaşamı tehdit altında olan sivilleri silah kullanarak koruma 

yetkisi vermiştir. BM üyesi devletlerin ve BM organlarının onayı 

ile benzer örneklerde sivil halkı koruma yetkilendirmesi yapılmıştır 17 . 

Üye devletler hernekadar BM Şartı’nın (BM Şartı md.109) efendileri 

ise de, BM yükümlülüklerinin BM organlarının sürekli uygulamaları ile 

somutlaştırılması veya değiştirilmesi olasılığı bulunmaktadır. 

Uluslararası Adalet Divanı İsrail’in duvar inşası ile ilgili danışma 

görüşünde BM Şartı’nın 12.maddesini lâfzına rağmen, BM Genel 

Kurulunun ve Güvenlik Konseyinin sürekli uygulamalarını esas alarak 

farklı yorumlamıştır 18 . Ancak BM Şartı usul kurallarının dinamik 

yorumlanması ile Güvenlik Konseyinin takdir alanının hukuken sınırlanması 

sonucunu verecek BM Şartı’nın 24. ve 42.maddelerinin yeniden 

yorumlanması birbirinden farklıdır. Herşeyden önce sivil halkın 

korunmasına ilişkin BM dokümanlarından hiç biri herhangi bir BM 

16 Andreas Zimmermann, The Obligation to Prevent Genocide: Towards a General 

Responsibility to Protect, bknz.: Essays in Honour of Judge Bruno Simma, 2011, 

s.641 

17 bknz.: wwwunric.org/htm/english/library/ back grounders/civilians.pdf 

18 IGH, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestine 

Territory. Advisory Opinion of 9 July 2004, ICJ Reports 2004, s.136, Rn.27 



organının, öncelikle Güvenlik Konseyi’nin veya Genel Sekreterin yahut 

herhangi bir BM üyesi devletin sivil halkın korunmasına matuf bir 

hukuki yükümlülükten hareket edildiğini ve ettiğini göstermemektedir. 

Tamamen tersine bu dokümanlarda insani uluslararası hukuka ve insan 

haklarına saygının uyuşmazlık tarafları devletlerin hukuki yükümlülüğü 

olduğu ve ilk sırada devletlerin hukuken halklarını korumakla mükellef 

olduklarının altının çizildiği gözükmektedir 19 . 

II. Genel Uluslararası Hukuka İstinat Eden Yükümlülük 

BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon 22.05.2012 tarihli raporunda 

sivil halkın korunmasına ilişkin yükümlülüğün kaynaklarının insani 

uluslararası hukuk, uluslararası insan hakları ve uluslararası mülteciler 

hukuku olduğunu dile getirmiş ve bununla bu çerçevede ana sorumluluğun 

devletlere ait olduğunu ortaya koymuştur 20 . Bu tablo genel 

uluslararası hukuk sistemi içinde BM için rahat bir pozisyon sunmaktadır. 

BM Şartı dışındaki uluslararası insan hakları yükümlülükleri muvacehesinde 

de BM barış misyonlarından misafir ülkede sivil halkın 

yabancıların yol açacağı insan hakları ihlâllerinden korunmasına matuf 

doğrudan bir hukuki mükellefiyet istihraç edilmemektedir. BM barış 

misyonları işgal güçlerinden farklı olarak 21 istisnai şekilde misafir ülke 

halkı üzerinde koruma önlemi anlamında önleyici veya cezalandırıcı 

egemenlik yetkisi kullanır (istisnai durumlar olarak BM’in toprak yönetimleri 

yahut BM mülteci kampları yönetimi düşünülebilir). Buna 

karşılık egemenlik yetkisi kullanılması Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması 

Sözleşmesinde (UNTS Vol.78, s.227) hukuki mükellefiyet 

için bir önkoşul olarak öngörülmemiştir. Aynı durum insani uluslararası 

hukuk için de geçerlidir. Cenevre sözleşmelerinin ortak 1.maddesine 

göre sözleşme tarafları – bütün BM üyesi devletler – sözleşme hükümlerinin 

gereğini her koşul altında yerine getirmekle mükelleftir. 

Cenevre sözleşmelerinin tarafları ortak 1.maddede moral olarak 

çok iddialı bir hüküm öngörmekle beraber hukuken yetersiz bir 

düzenleme yapmışlardır. Geleneksel bir yaklaşımla ile 1.madde dev- 

19 22.11.2010 tarihli Güvenlik Konseyi başkanının açıklaması için bknz.: UN Doc.S/PRST/2010/25 

20 bknz.: UN Doc.S/2012/376, 22.05.2012, Rn.21 

21 IGH, Armed Activities on the Territory of the Congo, ICJ Reports 2005, s.168, 

Rn.211 vd. 



letlere çok da dikkat çekici olmayan bir yükümlülük olarak, sözleşmenin 

hükümlerine savaşta ve barışta saygı gösterilmesini öngörmüştür. 

Sözleşme hükmüne gereği gibi riayet edilmemesi, 1.maddenin insani 

uluslararası hukukta daha etkin kılınması amacı ile geniş yorumuna yol 

açmıştır. Buna göre sözleşme tarafları sadece silahlı kuvvetlerinin insani 

uluslararası hukuk ihlâllerini önlemekle değil (olumsuz yükümlülük), 

aynı zamanda üçüncü tarafların da insani uluslararası hukuka riayetini 

sağlamakla yükümlüdür (olumlu yükümlülük) 22 . 1.madde hükmünün 

lâfzını aşmayan ve Cenevre hukukunun insani amaçları ışığında teleolojik 

olarak da desteklenen bu modern yaklaşım sadece uluslararası 

Kızılhaç komitesi tarafından değil, BM Güvenlik Konseyi 23 , BM Genel 

Kurulu 24 ve Uluslararası Adalet Divanı 25 tarafından da desteklenmiştir. 

BM organları birçok kez sözleşme taraflarının Cenevre sözleşmelerinin 

1.maddesinden doğan yükümlülüklerini - İsrail’in işgal ettiği Filistin 

topraklarındaki insani hukuka saygıyı temin için – vurgulamıştır. 

Cenevre sözleşmelerinin 1.maddesinde öngörülen temin etme 

sorumluluğu somut bir önleme başarısının elde edilmesini değil, fiili ve 

hukuki olanaklar çerçevesinde önlem almayı gerektirmektedir. Uluslararası 

Kızılhaç Komitesi (IKRK, Internationales Komitee vom Roten 

Kreuz) uluslararası teamül hukuku yükümlülüklerine ilişkin listesinin 

144 nolu düzenlemesinde bu sınırlamayı açık bir şekilde dile getirmiştir 

26 ; Uluslararası Adalet Divanı da Soykırımı Önleme ve Cezalandırma 

Sözleşmesinin 1.maddesi için benzer yapıya sahip bir önleme yükümlülüğü 

öngördüğünden hareket etmiştir 27 . Cenevre sözleşmelerine ilişkin 

I nolu ek protokolün 89.maddesi Cenevre sözleşmeleri tarafı devletler 

bakımından 1.maddeden doğan sorumluluğun yerine getirilebilmesi 

22 Thilo Rensmann, Die Humanisierung des Völkerrechts durch das ius in bello – 

von der Marten’schen Klausel zur “Responsibility to Protect”, ZaÖRV 68 (2008), 

s.111; 118 

23 SR Res.681(1990), OP 5 

24 GA Res.66/77, OP 3, UN Doc. A/RES/65/103, OP 3, A/RES/20.01.2011 

25 IGA, Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied 

Palestina Territory, Advisory Opinion of 9.July.2004, ICJ 

Reports 2004, s.136 

26 “States may not encourage violations of international humanitarian law by parties 

to an armed conflict. They must exert their influence, to the degree possible, to 

stop violations of international humanitarian law” 

27 IGH, Case concerning Applications of the Convention on the Prevention and 

Punishment of the Crime of Genoside (Bosnia and Herzegovina v. Yugoslavia), 

Judgement of 26 February 2007, ICJ Reports 2007, Rn.430 



için hangi olanakların bulunduğu bağlamında BM işbirliğini gündeme 

getirmektedir. 

BM her ne kadar Cenevre sözleşmelerinin ve ek protokollerin tarafı 

olmasa da, bu sözleşmelerin ortak 1.maddesi BM için de önemlidir. 

Ek Protokol I’in 89.maddesi BM’in görevinin sadece uyuşmazlıkların 

önlenmesi ile sınırlı olmayıp (ius ad bellum), uyuşmazlık durumlarında 

BM Şartı’nın 1.madde, 3.fıkrasının teyit ettiği üzere insani uluslararası 

hukukun teminini de kapsadığından (ius in bello) hareket etmektedir. 

BM hernekadar Cenevre sözleşmelerinin kendi barış misyonlarında Cenevre 

sözleşmelerinin doğrudan ve kapsamlı uygulanmasını reddediyor 

ise de, BM silahlı kuvvetlerinin Cenevre sözleşmelerinin 1.maddesinin 

de dahil olduğu insani uluslararası hukukun temel prensiplerine bağlılığı 

bugün için tartışılması gereksiz bir konu niteliğine sahiptir. BM 

Genel Sekreteri Kofi Annan 1999 tarihli Bülten’de bu yükümlülüğün 

BM için de prensip olarak geçerli olduğunu ve Bülten’de BM silahlı 

kuvvetleri için açıkça öngörülen davranış kurallarının tüketici olarak 

sayılmadığını dile getirmiştir 28 . 1999 tarihli Bülten’in Cenevre sözleşmelerinin 

ortak 1.maddesinden BM silahlı kuvvetleri bakımından bir 

yükümlülük istihraç etmeyip, genel olarak operasyon alanlarında insani 

uluslararası hukuka saygıyı vurgulaması şaşırtıcı değildir. Zira Bülten 

öncelikli olarak 1.maddenin olumsuz yükümlülüğünü, diğer bir ifade 

ile BM silahlı kuvvetlerinin insani uluslararası hukuka göre davranmasını 

esas almıştır. Genel Sekreterin 1.maddenin olumlu yükümlülük 

boyutu (“duty to ensure respect”) konusunda suskun kalması yetki sorunundan 

kaynaklanmaktadır. Uyuşmazlık taraflarına savaşı yürütmeleri 

çerçevesinde olumlu etki yapma mükellefiyeti misyonun yetkisinin 

kapsamına bağlıdır. Bu yetkinin şekillenmesi Genel Sekretere değil, 

Güvenlik Konseyine aittir. 

BM’in kendi etki alanı çerçevesinde uluslararası insani hukukun 

temel yükümlülüklerine tabî olmasının Ek Protokolün 89.madde 

ve BM Şartı’nın 1.madde, 3.fıkrası muvacehesinde açıklanması gayet 

kolaydır. Söz konusu hükümlerde öngörülen temin etme sorumluluğunun 

Güvenlik Konseyi üzerindeki hukuki etkilerinin çok mübalağa 

28 Secretary-General’s Bulletin: Observance by United Nations Forces of International 

Humanitarian Law, 12.08.1999, bknz.: Adam Roberts/Richard Guelff, Documents 

on the Laws of War, 3 rd ed. 2000, s.725 



edilmemesi gerekmektedir. Buradaki “olanaklar ölçüsünde” şeklinde 

dile gelen, özellikle üçüncü tarafların savaşın yürütülmesinde etkisinin 

olduğu durumlarda söz konusu olan çekincenin gözden kaçırılmaması 

gerekmektedir. Siyasi olarak mümkün olduğu takdirde Güvenlik Konseyi 

tarafından BM Şartı’nın 39.maddesi ve devamı muvacehesinde 

BM misyonunun somut yetkilendirmesi gerçekleştirilir. Kaynak eksikliği 

yahut uyuşmazlığın koşulları nedeniyle sivil halkın korunması 

misyonunun uygun görülmemesi Cenevre sözleşmelerinin 1.maddesinin 

ihlâli sonucunu doğurmaz. Uyuşmazlık taraflarının insani uluslararası 

hukuku ihlâl etme riski olsa da kriz bölgelerine sadece gözlemci 

misyonların gönderilmesi Güvenlik Konseyinin takdirindedir. Cenevre 

sözleşmelerinin 1.maddesinden istihraç edilen insani uluslararası hukuku 

temin etme yükümlülüğünün gereği siyasi seviyede Güvenlik Konseyinin 

uyuşmazlık taraflarına hukuken bağlayıcı şekilde insani uluslararası 

hukuka saygı gösterme çağrısı yapması ve BM misyonunun 

uyuşmazlık taraflarıyla yerinde iletişim kurması ile yerine getirilmiş 

olur. 

Bununla beraber bütün bu açıklamalardan Cenevre sözleşmelerinin 

1.maddesinin – aynı şekilde soykırımı önleme ve cezalandırma 

sözleşmesinin 1.maddesinin – hiçbir şekilde Güvenlik Konseyi’nin yetkisine 

sınırlama getirmediği sonucu çıkarılmamaktadır. Misyonun büyüklüğünden 

ve görevinden bağımsız olarak BM misyonunun kuvvet 

kullananların davranışları üzerinde etkin olmasını gerektiren durumlar 

ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda uluslararası BM misyonunun insani 

hukuku temin etme sorumluluğunun, tasarrufta bulunmaya ilişkin 

bir hukuki yükümlülüğe dönüştüğü, diğer bir ifade ile BM misyonunun 

sorumluluğunun etki yapma olanağı nispetinde savaş suçlarının ve 

soykırımın önlenmesi yükümlüğüne dönüştüğü görülmektedir 29 . BM 

misyonunun Güvenlik Konseyi tarafından yetkilendirilmemesi misyonun 

duruma göre hukuki mükellefiyetleri yerine getirecek tasarruflarda 

bulunmasını engellememektedir. Açıkça sivil halkı korumaya ilişkin 

yetkilendirmenin bulunmadığı durumlarda da BM Şartı’nın VII.bölümüne 

göre yapılan yetkilendirmelerin BM misyonunun zımnen gereklilik 

ve olanaklar çerçevesinde kendi görev alanında tehdit altında 

bulunan insanları aktif olarak korunmasını içerdiği kabul edilmekte- 

29 IGH, Genocid Fall, Judgement of 26 February 2007, ICJ Reports 2007, Rn.430 



dir. Bu durum sadece BM barış misyonları bakımından değil, Güvenlik 

Konseyi tarafından VII.bölüme göre kollektif güvenlik önlemleri 

almaya matuf diğer yetkilendirmeler (BM üyelerinin ve bölgesel örgütlerin) 

bakımından da geçerlidir 30 . Somut bir düzenleme olmaması 

nedeniyle bu misyonlara BM Şartı’nın hangi bölümünün esas olacağı 

tartışmaları çerçevesinde BM uygulamalarının da gösterdiği gibi VII. 

bölümün prensip olarak sadece yasal savunma durumları için silah kullanmaya 

izin verdiği hatırlatılmaktadır. Kapsamlı silah kullanılmasını 

içeren yetkilendirmeler Güvenlik Konseyi’nin VII.bölüme istinat eden 

kararlarıyla yapılmaktadır 31 . Yetkilendirmenin ilgili bölüm hükümlerine 

göre yapılmasına her zaman riayet edilmemiştir. Lübnan savaşının 

sona ermesinden sonra UNIFIL’in yeniden canlandırılması çerçevesinde 

ABD’nin ikna edilmesini teminen Güvenlik Konseyi’nin 1701 

(2006) sayılı resolusyonu barışın tehdidine açıkça atıfta bulunulmasına 

rağmen (BM Şartı md.39) BM Şartı’nın spesifik bir bölümüne istinat 

ettirilmemiştir. Bununla beraber BM misyonu sivil halkı korumakla 

yetkilendirilmiştir. Sudan için oluşturulan BM misyonu (UNMIS) için 

Genel Sekreter Güvenlik Konseyi kararına esas alınmak üzere VI.bölümü 

önermiştir 32 . Güvenlik Konseyi bu öneriyi dikkate almayarak sivil 

halkın korunmasına ilişkin yetkilendirmeyi VII.bölüme göre yapmıştır 

33 . Uygulamada VI. ve VII. bölüm sınırlarının içiçe geçmesi nedeniyle 

sivil halkın korunmasına ilişkin zımni bir yetkilendirmenin VI.bölüm 

hükümlerine de istinat etmesi mümkündür. Bu bağlamda örneğin Etiyopya 

ve Eritre uyuşmazlığında UNMEE misyonu Güvenlik Konseyi’nin 

VI.bölümüne istinaden sivil halkın korunması konusunda açık 

yetkilendirme yapılmaksızın karara bağlanmıştır 34 . Buna karşılık UN- 

MEE birliklerinin somut operasyon kuralları çerçevesinde sivil halkın 

korunmasına matuf olarak silah kullanması öngörülmüştür. BM silahlı 

kuvvetlerinin operasyon kurallarının tehdit altındaki sivilleri koruma 

hakkını düzenlemediği durumlarda, VI.bölüme istinaden yapılan yetkilendirmelerin 

sivil halkın korunmasını zımnen içerdiği varsayımıyla 

30 krşt.: Responsibility while Protecting, Letter dated 9 November 2011 from the 

Permanent Representative of Brazil to the United Nations addresed to the Secretary-General, 

UN Doc. A/66/551-S/2011/701) 

31 Trevor Findlay, The Use of Force in UN Peace Operations, 2002, s.7 vd. 

32 Report of the Secretary-General on the Sudan, 31 January 2005, UN Doc. 

S/2005/57, Rn.74 ve 102 

33 SR Res.1590(2005) OP 16) 

34 SR Res.1312(2000), 1320(2000) ve 1344(2001) 



yapay bir hukuki çözüm üretilmesi Cenevre sözleşmelerinin 1.maddesinin 

amacını gerçekleştiremez. BM misyonunun operasyon kurallarında 

sivil halkın korunması ile ilgili düzenlemelerin detaylandırılması 

duruma açıklık getirilecek doğru çözümdür. 

III - Sivil Halkı Koruma Yetkisinin Kullanılması 

Çerçevesinde Doğan Zorluklar 

VII.bölüme göre yapılan yetkilendirmeler de yetkilendirmenin 

kapsamına ilişkin tereddütleri ortadan kaldırmamaktadır. VII.bölüme 

göre BM misyonunun görevlendirildiği alanlarda yapılan yetkilendirmelerde 

uluslararası hukukun Cenevre sözleşmelerinin sivil halkın korunmasını 

temin etme sorumluluğuna ilişkin 1.maddesi muvacehesinde 

öngörülen asgari ölçünün aşıldığı görülmektedir. Bu durum siyasi ve 

operasyonel zorluklara neden olmaktadır. Operasyonel seviyede BM 

Güvenlik Konseyi tarafından yapılan soyut görevlendirme ile görev 

alanında barış misyonunun tasarruf edilebileceği araçlar ve imkânlar 

arasında önemli uyumsuzlukların çıkması mümkündür. Güvenlik Konseyinin 

iradesi ile BM misyonlarının planlarına entegre edilen koruma 

stratejileri halâ gelişme aşamasındadır. 2010’da BM Genel Sekreterliği 

bünyesinde yeralan Barışı Koruma Operasyonları Bölümü (Department 

of Peacekeeping Operations) sivil halkın korunması için intern 

bir operatif kılavuz hazırlamıştır 35 . Uygulamadaki bir diğer sorun misyonun 

barışı temin etme yetkisinin sivil halkı koruma misyonu ile nasıl 

uyumlu kılabileceğine ilişkin eksik tecrübeden doğmaktadır. BM 

misyonu uygulamasında misafir ülkenin askerlerine karşı bir taraftan 

sistematik operasyon yapılırken, diğer taraftan barış süreci için onların 

işbirliği gerekliliği bulunmaktadır 36 . Bunun dışında kuvvet kullanma 

ve çatışmalarda somut operasyon emirleri çerçevesindeki şeklî operasyon 

kuralları (rules of Engagement) her zaman Güvenlik Konseyinin 

sivil halkı koruma iradesini yansıtmamaktadır. 1999’dan itibaren BM 

misyonlarının operasyon kurallarında barış misyonunun sivil halkın korunmasını 

kapsadığı, ancak BM silahlı kuvvetlerinin sorumluluğunun 

misafir ülkeye göre ikincil nitelikli olduğu vurgusu karşımıza çıkmaktadır. 

35 UN Doc. A/64/19, Rn.147 

36 SiobhánWills, Protection of Civilians: The Obligations of Peacekeepers, 2009, 

s.51 



Sivil halkı koruma yetkisini öngören hemen hemen tüm BM 

misyonu uygulamalarında problemlerle karşılaşılmaktadır. Bu çerçevede 

Demokratik Kongo cumhuriyetinde yaşananlar özellikle dramatiktir. 

2002 Mayıs’ta RDC güçleri Kisangani’de 37 bir katliam yaparak 

100 sivili öldürmüşlerdir. BM barış gücü birliği, BM askerlerinin piyade 

birliği olmadığını, bu nedenle sivil halkı koruma durumunda olmadıklarını 

gerekçe olarak ileri sürmüştür 38 . Güvenlik Konseyi’nin sivil 

halkı koruma yetkisini önemli ölçüde arttırması ertesinde Kiwanya’da 

(Kongo’nun doğusu) 2008 Kasım’da 150 genç erkek MONUC askerlerinin 

dört zırhlı BM aracının yakında olmasına rağmen Mai Mai milisleri 

tarafından öldürülmüştür. Daha sonra, BM askerlerinin 4 haftadır 

bir tercümanlarının olmadığı ve bu nedenle bölge halkına ilişkin bilgi 

sahibi olmadıkları ve bu nedenle olayların onlar için sürpriz olduğu 

anlaşılmıştır 39 . Bunun ötesinde birçok BM askerinin o sırada yabancı 

gazetecilerin ve insani yardım organizasyonları çalışanlarının kurtarılması 

ile meşgul olmasının bölge halkının maruz kaldığı tehdidin fark 

edilmemesine neden olduğu ortaya çıkmıştır. 2009 sonunda İnsan Hakları 

İzleme Örgütü (Human Rights Watch) Ocak ve Eylül 2009 arasında 

1400 sivilin Hutu milisleri ve Kongo ordusunun çatışmaları sırasında 

öldürüldüğünü ve binlerce kadına tecavüz edildiğini rapor etmiştir 40 . 

Uganda Hutu milislerine karşı Kongo ordusunun askeri operasyonları 

2009 Mart’ından beri MONUC tarafından lojistik ve askeri olarak 

desteklenmiştir. MONUC, Kongo askeri operasyonlarının desteklenmesinin 

sivil halkı koruma görevinin yerine getirilmesine hizmet ettiğini, 

zira BM misyonunun ancak bu şekilde Kongo ordusunu pozitif 

etkileme ve tehlikeli durumlar hakkında bilgi edinebilme şansına sahip 

olduğunu bildirmiştir. Sivil halkı koruma stratejisi MONUC’un Hutu 

milislerine karşı Kongo ordusu ile yaptığı askeri anlaşmanın bir yan 

ürünü olarak ortaya çıkmıştır. İnanılırlığını yeniden kazanmak için Güvenlik 

Konseyi 2009 sonunda MONUC’un, hükümet birliklerini insani 

uluslararası hukuka ve insan haklarına saygı göstermesi koşuluyla destekleyeceğini 

karara bağlamıştır 41 . 

37 şehirde o sırada 1000 BM barış gücü askeri ve Kuvvet Komutan Yardımcısı olmasına 

rağmen 

38 African Security Review 16 (2007), s.71 

39 bknz.: http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/drc1208web.pdf. 

40 You Will be Punished, Attacks on Civilians in Eastern Congo, Human Rights Watch, 

Dec.2009 

41 SR Res.1906(2009) 



Bu alandaki başarısızlıklar ve tecrübeler BM Genel Sekreterliği 

seviyesinde sivillerin etkin korunması misyonu bağlamında 

yavaş yavaş operatif stratejilerin gelişmesine yol açmıştır. Özellikle 

Kongo’daki BM barış misyonunu tecrübesi proaktif problem çözüm 

stratejileri geliştirilmesine esas olmuştur. Atılan adımlar hernekadar 

küçük olsa da, bu adımların her birinin sivil halkın daha iyi korunması 

için BM bünyesinde işleyen sürecin bir parçası olarak görülmesi gerekmektedir. 

Son yıllarda Güvenlik Konseyinin sivil halkı koruma görevlendirmelerinin 

artması ve siyasi olarak yapılanların takdir toplaması, 

bu çerçevede çalışma gruplarının ve özel görevlilerin hizmetlerinden 

yararlanılması süreçteki gelişmelerin işaretleridir 42 . Sürecin işlemesinde 

en önemli eksikliğin mali kaynak sıkıntısı olduğunun tahmin edilmesi 

zor değildir 43 . 

IV - Sivil Halkı Koruma Misyonunun Yerine Getirilmesinden 

Doğan Sorumluluk 

Kongo’da yaşanan örnekler barış misyonunun aksamasının birçok 

örneğinden birisidir. Kongo sivil halkının korunmasıyla ilgili ihmaller 

1995 Temmuz’unda 7000 Bosnalı genç erkeğin Srebrenica’da 

BM koruma alanında Bosnalı Sırp milis güçleri tarafından öldürülmesi 

olayı kadar uluslararası kamuoyunu meşgul etmemiştir. Olaydan hemen 

önce UNProFor’daki Hollanda Birliği BM koruma bölgesinden 

çekilmiştir. Srebrenica olayı, BM’in ve birlik tahsis eden devletlerin 

misyonun yerine getirilmemesi ile bağlantılı sorumluluğunu gündeme 

taşımıştır. 

Kongo örneğinde görüldüğü gibi BM silahlı kuvvetlerinin açıkça 

sivil halkı koruma görevinin olmasına ve saldırganlar müdahale 

olanağının bulunmasına rağmen pasif kaldığı çok sayıda örnek bulunmaktadır. 

Sivil halkı koruma misyonunun gerektiği gibi yerine getirilmemesi 

BM’in uluslararası sorumluluğuna yol açmamaktadır. Siyasi 

olarak hesap verme dışında BM Şartı üye devletler lehine Güvenlik 

Konseyi resolusyonlarının yetkilendirmeye uygun olarak yerine getirilmesine 

matuf bir hak öngörmemektedir. 

42 özel görevlerle ilgili olarak bknz.: SR Res.1888(2009), OP 4 

43 Brahimi raporu için bknz.: UN Doc. A/55/305-S/2000/809, 21.08.2000, Rn.63 



BM’in icra organı olarak Genel Sekreter ve barış misyonu, 

misyonun gereğinin yerine getirilmesi çerçevesinde hukuki mükellefiyetin 

muhatabı olan organlardır 44 . Bu hukuki mükellefiyetin ihlâli 

ancak sadece intern sonuçlar vermek durumundadır. Zarar görenlerin 

ve geride kalanların sivil halkı koruma mükellefiyetinin iyi yerine getirilmemesi 

nedenleri ile BM’e karşı tazminat talebi yapması mümkün 

değildir. Kongo’daki ONUC operasyonu (1960-1964) çerçevesinde 

BM’in zarar görenlerin devletleriyle yaptığı kapsamlı tazminat anlaşmalarında 

üçüncü tarafların savaş eylemlerinden doğan zararları açıkça 

tazminat kapsamı dışında bırakılmıştır 45 . Kongo devletinin aczi nedeniyle 

ONUC misyonunun Kongo’da kamu güvenliğini ve düzenini 

sağlamaktan sorumlu olmasına rağmen tazminat taleplerinin reddi uluslararası 

hukuk bakımından dikkat çekicidir. Vandalizm ve şiddet kurbanlarının 

sivil halkı koruma önlemlerinin alınmaması nedeniyle BM’e 

yaptıkları tazminat başvuruları BM hukuk müşavirliği başkan yardımcısı 

W.Cox tarafından Güvenlik Konseyi ve Birleşmiş Milletler Genel 

Kurulunun kararları doğrultusunda Organizasyon, hukukun yürürlükte 

kalması ve restorasyonu ve Kongo Cumhuriyeti’nin toprakları boyunca 

düzeni sağlama misyonuna sahiptir. Bütün çaba, Kongo’daki bütün 

sınıflardaki kişilerin maksimum korunması sağlamak içindir fakat bu, 

üçüncü tarafların davranışları için finansal sorumluluğa maruz kalma 

veya tüm ihlal davranışlarını engellemek için mutlak olarak addedilmiş 

şekilde Birleşmiş Milletlerin sahip olmadığı ve bu koşullar altında sahip 

olamayacağı, bu ülkedeki barış ve güvenlik sorunu niteliğindedir. 

Hiçbir şey …….köklü hukuk ilkesiyle çelişemez şeklinde cevaplandırılmıştır. 

BM’in sorumluluğu, ONUC’un Kongo’daki koşullara göre 

olanakların izin verdiği nispette misyonunun gereğini yaptığı, BM 

misyonunun belli bir koruma önlemi almasına ilişkin bireysel bir talep 

hakkının bulunmadığı gerekçesiyle reddedilmiştir 46 . Bu gerekçeler zarar 

görenlerin devletleri ile yapılan kapsamlı tazminat anlaşmalarında 

tazminatın kapsamı dışında bırakılan konularla ilgili düzenlemelerde 

kabul edilmiştir. 

44 Kirsten Schmalenbach, Haftung internationaler Organisationen im Rahmen von 

Militäreinsätzen Und Territorialverwaltungen, 2004, s.380 

45 UNTS Bd.585, s.147 

46 Kirsten Schmalenbach, Haftung internationaler Organisationen im Rahmen von 

Militäreinsätzen und Territorialverwaltungen, 2004, s.382) 



1 - Uluslararası Hukuka Aykırı İhmaller Nedeniyle Doğan 

Sorumluluk 

Sivil halkı koruma yükümlülüğünün BM misyonu tarafından 

yerine getirilmesi bağlamında öngörülen “olanaklar izin verdiği nispette” 

çekincesi karşımıza sadece barış misyonu yükümlülükleri ile sınırlı 

olarak çıkmamaktadır. Ayın durum genel uluslararası hukuktan doğan 

mükellefiyetler çerçevesinde de söz konusudur. İnsani uluslararası hukuk 

işgal güçlerini olanaklara göre işgal edilen bölgede kamu düzenini 

yeniden tesis etmek ve korumakla yükümlü kılmaktadır 47 . Cenevre 

sözleşmelerinin ortak 1.maddesinde öngörülen sorumlulukla ilgili mükellefiyet 

ve soykırımı önleme ve cezalandırma sözleşmesinin 1.maddesinde 

öngörülen koruma mükellefiyeti 48 somut durumun hukuki ve 

fiili koşullarına esnek olarak uyum olanağı vermektedir. Somut durumda 

olanaklar çerçevesinde gerekli olanın yapılmadığı yönündeki iddialar 

gerek devletler, gerekse BM barış misyonları için yapılabilmektedir. 

Bu çerçevede alınması mümkün önlemlerin sonucu değiştirme durumunda 

olmadığı gerekçesinin kabul edilmesi mümkün değildir. Hernekadar 

Uluslararası Adalet Divanı kararında BM Koruma Güçleri’nin 

(UNProFor’un) tutumu nedeniyle BM’in Srebrenica soykırımında birlikte 

sorumluluğunu önlemişse de, tasarrufta bulunmaya ilişkin hukuki 

mükellefiyetin koşullarının uluslararası standart olarak tüm uluslararası 

aktörler bakımından aynen geçerli olduğunu ifade etmiştir 49 . BM barış 

misyonu misafir ülkenin ordusunu askeri, siyasi ve hatta mali olarak etkileme 

olanağına sahip olduğu nispette, bu ordunun uluslararası bir suç 

işlemesini önlemek için olanaklar çerçevesinde elinden geleni yaptığı 

takdirde BM misyonunun sorumluluğunu yerine getirdiği kabul edilebilir. 

47 La Haye kara savaşı kuralları md.43 

48 Uluslararası Adalet Divanı’nın soykırımı önleme ve cezalandırma sözleşmesinin 

1.maddesine ilişkin görüşü için bknz.: “A State does not incur Responsibility 

simply because the desired result is not achieved; Responsibility is however incurred 

if the State manifestly failed to take all measures to prevent genocide which 

were in its power, and which might have contributed to preventing the genocide. 

In this area the notion of, due diligence, which calls for an assesestmen in concreto, 

is of critical importance (ICJ Reports 2007, Rn.430) 

49 Giorgio Gaja, The Role of the United Nations in Preventing and Suppressing Genocide, 

bknz.: Paola Gaeta (Hrsg.), The UN Genocide Convention, A Commentary, 

2009, s.405 



Güvenlik Konseyinin MONUSCO birliklerinin Kongo ordusunun 

askeri operasyonlarını desteklemesi bağlamında öngörülen 

koşulluluk politikası, misyonun hukuki mükellefiyetini yerine getirmesinde 

esas alınacak en önemli husustur. BM kural olarak uygulamada 

misafir ülkenin ordusunu etkileme olanağına sahip değildir. Misyonun 

başarısı daha çok misafir ülkenin misyonla işbirliği yapması ve misyonu 

desteklemesine bağlıdır 50 . Operasyon bölgesindeki siyasi ve askeri 

duruma ilişkin belirsizlikler mevcut koşullar altında ne yapılmasının 

mümkün olduğu konusunda bir yargıya varmayı zorlaştırmaktadır. 

BM sorumluluk iddialarını yargı bağışıklığı gerekçesine istinaden 

reddetmektedir. Ulusal mahkemeler de bu gerekçeyi kabul etmektedir. 

Srebrenica annelerinin Hollanda’ya ve BM’e karşı açtığı davayı 

Hollanda La Haye temyiz mahkemesi 30 Mart 2010 tarihli kararıyla 

BM’in yargı bağışıklığına gönderme yaparak reddetmiştir. Mahkeme 

davacılar tarafından BM’in Srebrenica’daki soykırımı önlemediğine 

ilişkin olarak getirilen iddiaları yetersiz bularak, somut durumda yargı 

bağışıklığı istisnasını kabul etmeyi gerektirecek bir durum olmadığına 

hükmetmiştir 51 . BM misyonlarının dünyanın en rizikolu bölgelerinde 

gerçekleştirilmesi nedeniyle ulusal yargı prosedürünün BM’e karşı 

kötüye kullanılma olasılığı her zaman için mümkündür. İnsan hakları 

prosedürü çerçevesinde AİHM’de Hollanda’ya karşı misyona birlik 

tahsis eden devlet olarak açılan dava da AHM’in Behrami/Saramati davasında 

verilen karar ışığında Hollanda bakımından olumsuz bir sonuç 

yaratmamıştır. Zira söz konusu kararda işaret edildiği üzere AİHM, 

AİHK tarafı devletlere Güvenlik Konseyi önlemleri bağlamında yöneltilen 

insan hakları ihlâlleri iddialarını incelememektedir 52 . 

50 UNMEE misyonunun kısa zamanda sona ermesine ilişkin olarak bknz.: Special 

Report of the Secretary-General on the United Nations Mission in Ethiopia and 

Eritrea, UN Doc. S/2008/226, 07.04.2008, Rn.35vd. 

51 Appeal Court in the Hague, The Mothers of Srebrenica v. The State of Netherlands 

and the United Nations, Urteil vom 30 März 2010, Rn.5,10 

52 “To do so would be to interfere with the fulfilment of the UN’s key mission in 

this field including, as argued by certain parties, with the effective conduct of its 

operations. It would also be tantamount to imposing conditions on the implementation 

of a UNSC Resolution which were not provided for in the text of the 

Resolution itself”, bknz.: Behrami and Behrami v. France ve Saramati v. France, 

Germany and Norway, Appl. Nr.71412/01 ve 78166/01, Urteil vom 02.05.2007, 

Rn.149 



2 - BM’in Uluslararası Hukuka Aykırı Yardımı Nedeniyle 

Sorumluluğu: Srebrenica Olayı 

Srebrenica olayında sadece UNProFor’un soykırımı önleme 

yükümlülüğünü yerine getirmediği ithamı değil, Hollanda askerlerinden 

oluşan UNProFor birliğinin Srebrenica’da görev yaptığı alanı 

boşaltarak insanları ölüm tehdidine maruz bıraktığı ithamı da yapılmıştır. 

Lahey hukuk mahkemelerinde açılan iki tazminat davası da 

UNProFor’a birlik tahsis eden devlet olarak Hollanda’ya karşı açılmış 

ise de, BM’in sorumluluğu bakımından da önemli ipuçları vermektedir. 

Herşeyden önce temyiz mahkemesi belli durumlarda birlik tahsis eden 

devletin ve BM’in komuta yetkilerine istinaden soykırımı önleme olanakları 

nedeniyle paralel sorumluluğunun olabileceğini ortaya koymuştur. 

Mustafa/Nuhanovic davasına ilişkin temyiz kararında mahkeme 

ilk bakışta sorumluluk iddiasına alışılmamış bir hukuki dayanağı esas 

almıştır 53 . Hernekadar BM ve ev sahibi ülke arasında yapılan Kuvvetlerin 

Statüsü (“Status of Force Agreement, ” SOFA) barış misyonu ve 

mensuplarının ülke kanunlarına saygı gösterecekleri hususunu titizlikle 

düzenleseler de, bu düzenlemelerin aslında hukuken söz konusu olan 

bir durumun şeklen tanınması ötesinde bir anlamı bulunmamaktadır. 

Zira, misafir ülkenin egemenliğinin bir sonucu olarak, ülkede bulunan 

hukuk süjelerinin hepsi, uluslararası karakterde olanlar da dahil olmak 

üzere, barış misyonları için BM Şartı’nın VII.bölüm hükümlerinden 

istihraç edilmediği veya SOFA çerçevesinde taraflarca ülke devletinin 

hukuk düzenine tabi olmaya ilişkin bağışıklık öngörülmediği nispette, 

ev sahibi devletin hukuk düzenine tabî olmak durumundadır. Her iki 

istisna kategorisi de BM uygulaması ve UN-SOFA çerçevesinde karşımıza 

çıkmamaktadır. 

Hollanda temyiz mahkemesi tazminat talepleri bağlamında 

Bosna hukuku yanısıra uluslararası hukuk normlarının Bosna hukuk 

düzenine enkorpare edildiğine işaret ederek, uluslararası insan hakları 

sözleşmelerinin ihlâllerine istinat etmiş ve insan haklarının extraterritorial 

geçerliliğini kabul etmiştir. Mahkeme, sorumluluğun diğer hukuki 

dayanaklar ışığında kabul edilmesi nedeniyle Cenevre sözleşmelerinin 

1.maddesinin ihlâline değinmemiştir. Bu kısaltılmış hukuki yöntem an- 

53 bknz.: www.asser.nl./default.aspx?site_id= 36&level1=15248&level2=level3= 

&textid=39985 



cak mahkemeyi Cenevre sözleşmelerinin 1.maddesinin ihlâlinin ihlâli 

yapana karşı doğrudan bireysel talep yapma olanağı verip vermediği 

sorusunu cevaplandırmaktan alıkoymamıştır. Devletlerin uygulaması 

insani uluslararası hukuk muvacehesinde bireylerin kendi devletleri tarafından 

mediyatize edilmelerinin gerekli olmadığını göstermektedir 54 . 

BM sorumluluk iddiası bağlamında zarar görenlerin devletlerinin değil, 

zarar görenlerin kendilerinin BM’e karşı tazminat talebi yapma hakkının 

olduğunu vurgulamaktadır 55 . Şüphesiz BM doğrudan yapılacak 

sorumluluk taleplerinin somut hukuki dayanağı yahut uluslararası veya 

ulusal hukuki niteliği konusuna değinmemektedir; bu nedenle BM uygulamasının 

hukuki durumun açıklığa kavuşmasında önemli katkı yaptığı 

kabul edilmemektedir. 

Zarara neden olan eylemler ve ihmaller çerçevesinde Hollanda 

temyiz mahkemesi Hollanda askerlerinin pasif davranışlarını Srebrenica’da 

soykırıma yol açan sivil halkı koruma önlemlerinin ihmal edilmesi 

olarak değil, Mustafa ve Nuhunovic ailesinin Hollanda askerlerinin 

korumasındaki bölgeden gönderilmesi nedeniyle öldürülmelerine yol 

açması bağlamında ele almıştır. Hollanda askerlerinin eylemlerinin 

uluslararası hukuk muvacehesinde incelenmesi sivil halkı koruma önlemlerinin 

ihmal edilmesi ile insanların başka yere gönderilmesi sonucu 

ölümlere yol açma arasındaki hukuki farkı ortaya koymaktadır. Devletlerin 

sorumluluğuna ilişkin tasarının 16.maddesine ve uluslararası 

örgütlerin sorumluluğuna ilişkin tasarının 14.maddesine göre, tehlike 

içindeki insanların soykırım riskinin bilinmesine rağmen başka yere 

gönderilmeleri çerçevesinde devletlerin ve uluslararası örgütlerin sevkiyat 

yardımı uluslararası sorumluluğa yol açan hukuka aykırı bir eyleme 

yardım oluşturmaktadır 56 . Uluslararası Hukuk Komisyonu bu tür 

sorumluluğun kanıtı olarak BM hukuk danışmanının destek vermekle 

ilgili MONUC – BM barış misyonunun Kongo ordusuna verdiği destekle 

bağlantılı bir yazısından şu alıntıyı yapmıştır: “Eğer MONUC, 

FARDC (Forces Armées de la République Démocratique du Congo) 

54 bknz.: Stefanie Schmal, Amtshaftung für Kriegsschäden, ZaöRV 66(2006), 

s.699,704 vd.; bu görüşü benimseyen Alman mahkemeleri için bknz.: Michael 

Terwiesche, Kriegsschäden und Haftung der Bundesrepublik Deutschland, 

NVwZ 2004, s.1324 

55 Kirsten Schmalenbach, Haftung Internationaler Organisationen im Rahmen von 

Militäreinsätzen und Territorialverwaltungen, 2004, s.380 

56 bknz.: ICJ Reports 2007, Rn.421vd. 



birimlerinin, hukukun bir organı ya da hukukun diğer organlarını ihlal 

eden bir operasyona karıştığına inanıyorsa ve eğer DRC(Democratic 

Republik of Congo) hükümeti ve FARDC’a aracılık etmesine karşın, 

MONUC’un bu gibi ihlallerin halen işlenmekte olduğuna inanmak için 

nedenleri varsa, MONUC bu operasyonları desteklemeye meşru şekilde 

devam etmemelidir fakat ondaki bu katılımı hafifletmek zorundadır. 

[….]Eğer MONUC’un FARDC birimlerinin hukukun bu organlarının 

herhangi birini ihlal eden karışmalarının bulunduğuna inanacak nedeni 

varsa, MONUC, FARDC’nin operasyonlarının herhangi birine meşru 

şekilde destek sağlamamalı veya lojistik sağlamamalıdır. [….]Bu, 

milletlerarası teamül hukuku altında Organizasyonun sorumluluğunu 

ve insan haklarına, uluslararası insancıl hukuka ve mülteci hukukuna 

saygı için bunlara katkıda bulunan, uygulanan Şartı’nı doğrudan takip 

etmektedir” 57 . 

Tehdit altındaki insanların şiddet uygulayan 3.kişilere teslimi, 

uluslararası örgütlerin uluslararası sorumluluğuna ilişkin tasarının 

14.maddesine göre savaş suçuna veya soykırıma yardımdır. Sivilleri 

koruma önlemlerinin BM misyonu tarafından ihmal edilmesi buna 

karşılık bir yardım eylemi olmaması nedeniyle Uluslararası Örgütlerin 

Sorumluluğu Sözleşme Tasarısının 14.maddesi hükmünün uygulaması 

dışında kalmaktadır. BM’in, Uluslararası Örgütlerin Sorumluluğuna 

İlişkin tasarının 14.maddesine göre uluslararası sorumluluğu, diğer bir 

ifade ile soykırım kurbanlarına tazminat ödeme yükümlülüğü, insanların 

teslimi, onların soykırıma yardım olarak zarar görmesine yol açtığı 

takdirde kabul edilebilir. Bu şekilde ifade edilen nedensellik bağı 

Hollanda temyiz mahkemesi tarafından kıta Avrupası prensibi olan “olmazsa 

olmaz şartı”na (conditio sine qua non) göre cevaplandırılmıştır. 

UNProFor araçları ile denetim eksikliği nedeniyle başarılı bir yer değiştirmenin 

mümkün olmamasına rağmen ve tüm insanların UNProFor 

bölgesinde kalması mümkünken, Mustafa ve Muhammed Nuhanovíc 

Hollanda askerleri tarafından zorla bölgeden uzaklaştırılmıştır. Mustafa 

ve Muhammed Nuhanovíc Hollanda askerleri tarafından bölgeden 

uzaklaştırılmamış olsalardı hayatta kalmaları mümkün olabilirdi. Nedensellik 

bağı, oğlu Muhammed Nuhanovíc’in bölgeden zorla uzaklaştırılması 

nedeniyle gönüllü olarak oğlunu takip eden ve öldürülen Ibro 

57 bknz.: Yearbook of the International Law Commission, 2011, vol.II, Part two, 

s.37, Rn.6 



Nuhanovíc için de kabul edilmiştir. Mahkeme Hollanda askerlerinin 

baba Ibro Nuhanovíc’in henüz reşit olmayan oğlunu böyle bir durumda 

takip edeceğini öngörmesi gerekeceği gerekçesiyle, onun ölümünden 

de Hollanda’yı sorumlu kabul etmiştir. Babanın ölümü oğlunun hukuka 

aykırı olarak bölgeden uzaklaştırılmasının sonucudur. Bu nedenle 

ölümden Hollanda sorumludur 58 . Uluslararası Adalet Divanı soykırım 

davasında eylemsizlik durumlarında ortaya çıkan zarardan doğan 

sorumluluk bağlamında hukuka aykırı eylemsizlik ve zarar arasında 

doğrudan bir nedensellik bağı gerekliliğini vurgulamıştır 59 . Bu tablo 

uluslararası sorumluluğa esas olan soykırım eylemlerinin öngörülebilirliğinin 

soykırımın bütün sonuçlarından sorumlu olmak bakımından 

yeterli kabul edilmediğini ortaya koymaktadır. 

3 - BM Barış Misyonlarına Birlik Tahsis Eden Devletlerin 

Kendi Birliklerinin Tasarruflarından Sorumluluğu 

Hollanda temyiz mahkemesinin Mustafa ve Nuhanovíc davasında 

BM barış misyonuna birlik tahsis eden Hollanda için kabul ettiği 

hukuki sorumluluk karmaşık sorunlara yol açmaktadır. BM kural 

olarak BM barış misyonlarında münhasır operasyonel komuta yetkisi 

iddia etmekte ve birlik tahsis eden devletlerin bu çerçevede her türlü 

müdahalesini yasaklamaktadır. Bu münhasır komuta yetkisi nedeniyle 

de BM şimdiye dek BM birliklerinin verdiği zararların sorumluluğunu 

üstlenmiştir 60 . BM’in bu hukuki yaklaşımı uluslararası ödünç organ 

nazariyesine istinat etmektedir. Uluslararası örgütlerin sorumluluğuna 

ilişkin tasarının 7.maddesi muvacehesinde BM’e birlik tahsis eden BM 

üyesi devletlerin ulusal birliklerini BM’e ödünç verdiği, bu şekilde ulusal 

birliğin BM’n tek ve merkezi harekât komutasına tabî olduğu kabul 

edilmektedir. Birlik tahsis eden devlet bununla beraber birliği üzerinde 

tüm komuta yetkisini kaybetmemekte, buna bağlı olarak birliğinin 

mensupları üzerinde disiplin yetkilerini kullanmaya devam etmektedir. 

Zira bu birlikler kurumsal olarak kendi ulusal ordusunun bir parçası olmaya 

devam etmektedir. Bu durum birlik tahsis eden devletin hukuken, 

birliğini geri çekme yahut belli bir tutuma sevk etme yetkisini korudu- 

58 bknz.: www.asser.nl/default.asxp?site_id=36&level1 =15248&level2=level3&- 

texid= 39585 

59 bknz.: ICJ Reports 2007, Rn.462 


Militäreinsätzen und Territorialverwaltungen, 2004, s.478vd. 



ğunu göstermekle beraber BM ve birlik tahsis eden devletler arasında 

yapılan anlaşmalarda birlik tahsis eden devletlerin genel komuta yetkilerini 

BM’in izni olmadan kullanmayacaklarını taahhüt ettikleri görülmektedir. 

BM’e birlik tahsis eden devletin kendi birliğinin eylemleri nedeniyle 

uluslararası hukuka göre sorumlu olup olmadığı sorusunun cevabının 

uluslararası örgütlerin sorumluluğuna ilişkin anlaşma tasarısının 

7.maddesi ve uluslararası teamül hukukuna göre verilmesi gerekmektedir. 

Bu sorunun cevabı birliğin eyleminde yahut eylemsizliğinde kimin 

etkin kontrol yaptığına göre verilecektir. Sorumluluğun tahmili ile ilgili 

olarak verilen bu cevap AİHM’nin 2007 tarihli Behrami kararında 

temsil ettiği görüşe uymamaktadır 61 . AİHM, NATO komutasındaki Kosova 

Güçlerine (KFOR’a) ait birliklerinin Kosova’daki eylemlerinden 

KFOR üzerindeki operatif yetkinin NATO’ya delege edilmekle beraber 

KFOR üzerinde genel kontrol yetkisinin BM’e ait olmasından hareket 

ederek BM’in sorumlu olduğunu karara bağlamıştır 62 . 

NATO’nun KFOR üzerinde delege edilen operatif komuta yetkisini 

etkin kullanmaması durumunda, birlik tahsis eden NATO üyelerinin 

KFOR birlikleri üzerinde operatif komuta yetkilerini kullanmasının 

söz konusu olacağı, dolayısı ile böyle bir durumda BM’in genel komuta 

yetkisini kullanmasından söz edilemeyeceği yaklaşımını baştan itibaren 

kabul etmeyen AİHM kararında genel komuta yetkisinin BM’de 

kaldığı gerekçesiyle KFOR eylemlerinin BM’e tahmil edilmesi yolundaki 

görüşünü muhafaza etmiştir. 

AİHM’nin sorumluluk tahmili (genel kontrol) yaklaşımı Uluslararası 

hukuk muvacehesinde tartışmaya yol açsa da en azından bu 

çerçevede doğan hukuki sorun bakımından Uluslararası Örgütlerin Sorumluluğuna 

İlişkin Anlaşma Tasarısının 7.maddesi ile uyumlu görülmektedir 

(bknz.:Uluslararası Hukuk Komisyonu, devletin sorumluluğu 

üzerine maddeler projesi, version 2001) BM barış misyonunun sivil 

halkın korunmasına ilişkin yükümlülüğünü ihlâl etmesi durumunda 

birlik tahsis eden devletlerin eylemlerden veya eylemsizliklerden sorumlu 

tutulması birlik tahsis eden devletin kendi birliği üzerinde etkin 

61 Behrami and Behrami v. France and Saramati v. France, Germany and Norway, 

Appl.Nr.71412/01 ve 78166/01, Urteil vom 2.5.2007, Rn.138 vd. 

62 bknz.: ICLQ 58 (2009), s.267 vd. 



komuta yetkisine sahip olması koşuluna bağlıdır 63 . AİHM bu bağlamda 

sorumluluk için birlik tahsis eden devletin genel komuta yetkisine 

sahip olmasının değil, BM tarafından onaylanan etkin operatif komuta 

yetkisine sahip olmasının esas olduğunun altını çizmiştir 64 . BM barış 

misyonu birliği birlik tahsis eden devletin açık bir emri olmaksızın sivil 

halkın korunması yükümlülüğünü ihlâl ettiği takdirde bundan birlik 

tahsis eden devlet değil, birlik üzerinde etkin komuta yetkisi nedeniyle 

münhasıran BM sorumludur. Mustafa ve Nuhanovíc davasında Hollanda 

temyiz mahkemesi bu sonuca varmamıştır. Birlik tahsis eden 

devletin kendi birliği üzerinde etkin operatif komutası, alışıldığı üzere 

uygun emirlerin verilmesine bağlı olmasına rağmen, temyiz mahkemesi 

Hollanda birliğinin zarar veren eylemlerinin Hollanda’ya tahmil edilmesini, 

Hollanda’nın insanların güvenli bölgeden çıkartılmasını somut 

emirlerle önlememesine bağlamıştır 65 . 

Somut olayda Hollanda Savunma Bakanlığı – BM gibi – sivil 

halkın tahliyesinin (yer değiştirmesinin) planlanmasında aktif olarak 

(bu planlamaya göre tahliye yapılmıştır) katkı yapmıştır. Savunma 

Bakanlığı yer değiştirme (tahliye) planlamasında doğrudan Hollanda 

birliğine yer değiştirmelerle (tahliye) ilgili emir vermese de direktifler 

vermiştir. Mahkemenin görüşüne göre Savunma Bakanlığının disiplin 

yetkileri muvacehesinde normatif olarak da temin edilmiş olan operatif 

komuta yetkisini Hollanda’nın fiilen kullanması nedeniyle Hollanda 

bakımından sorumluluğa esas olan etkin kontrol durumu gerçekleşmiştir 

66 . Karar gerekçeleri ışığında eylemlerin ve eylemsizliklerin BM 

ve birlik tahsis eden devlete birlikte tahmil edilmesi olasılığı, BM’in 

ve Hollanda birliğinin etkin operatif komuta yetkilerine istinaden zarar 

veren eylemleri verdikleri emirlerle önleme imkânına sahip olmaları 

halinde kabul edilebilir. Her türlü operatif komuta yetkisinden vazgeçmesi 

koşulu ile birlik tahsis eden devletin bu gerekçeler ışığında 

sorumluluktan kurtulması mümkündür. BM barış gücünün eylemleri 


Militäreinsätzen und Territorialverwaltungen, 2004, s.487 

64 EGMR, Behrami davası, Rn.139 

65 Mustafa davası, Temyiz Mahkemesi, Rn5.18 

66 Nollkaemper disiplin yetkisini birlik tahsis eden devletin ulusal birliği üzerinde 

sahip olduğu genel kontrol yetkisinin ayrılmaz bir parçası olarak nitelendirmektedir 

(bknz.: André Nollkaemper, Dual Attribution: Liability of the Netherlands for 

the Conduct of Dutchbat in Srebrenica, ACIL Research Paper No.2011-11, s.7) 



veya eylemsizlikleri nedeniyle (BM birlik komutanlığının emriyle yahut 

emri olmaksızın) BM’in sorumluluğu buna karşılık BM birliklerinin 

fiilen BM birlik komutanından emir aldıkları nispette tartışmasız 

kabul edilmektedir. Kural olan bu durum Hollanda birliği bakımından 

da söz konusu olmuştur. 

Sonuç 

BM barış misyonlarının sivil halkı fiziki tehlikelerden koruma 

görevi örneklerin gösterdiği gibi her zaman hukuki ve siyasi beklentilere 

cevap verecek şekilde başarılı bir şekilde yerine getirilememektedir. 

Kriz bölgelerindeki olanakların doğru şekilde değerlendirilmesi, o bölgelerdeki 

siyasi ve fiili durumun iyi bilinmesini gerektirmektedir. Sivil 

halkın korumaya ilişkin hukuki mükellefiyet, “imkânlar dahilinde” çekincesi 

ile sınırlıdır. BM’in kriz bölgelerinde sivil halkı koruma misyonunun 

BM üyelerinin sorumluluk endişesi ile BM barış misyonlarına 

birlik tahsis etmemeleri halinde yerine getirilmesi mümkün değildir. 

Bu durum BM‘in sivil halkı korumayı içeren misyonları çerçevesinde 

yargı bağışıklığına istinaden sorumluluktan kurtulmak istemesine ve 

kendi intern sorumluluk uygulamasında tatmin edici bir çözüm bulamamasına 

yol açmaktadır. Bu nedenle birlik tahsis eden devlet Hollanda 

için temyiz mahkemesinin verdiği karara esas olan sorumluluk yaklaşımının 

istisna olarak kalacağı varsayılmaktadır. 



Kısaltmalar: 

ACIL 

AİHM 

AvR 

DRC 

FARDC 

FS 

ICLQ 

ICJ 

KFOR 

MONUC 

MONUSCO 

NVwZ 

ONUC 

OP 

R2P 

Rn 

SOFA 

UNAMIR 

UNAMSIL 

: Amsterdam Center for International Law 

: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 

: Archiv des Völkerrechts 

: Democratic Republic of the Congo 

: Forces Armées de la République 

Démocratique du Congo 

: Festschrift 

: International and Comparative Law Quarterly 

: International Court of Justice 

: Kosovo Force 

: United Nations Organization Mission in the 

Democratic Republic of the Congo 

: The United Nations Organization Stabilization 

Mission in the Democratic Republic of the 

Congo 

: Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht 

: Opération des Nations Unies au Congo 

: Operative Paragraph 

: Responsibility to Protect 

: Randnummer 

: Status of Forces Agreement 

: United Nations Assistance Mission for Rwanda 

: United Nations Mission in Sierra Leone 



UNIFI 

UNMEE 

UNMIC 

UNProFor 

UNTS 

ZaöRV 

: United Nations Interim Force in Lebanon 

: United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea 

: United Nations Interim Administration Mission in 

Kosovo 

: United Nations Protection Force 

: United Nations Treaty Series 

: Zeitschrift für ausländisches öffentliches 

Recht und Völkerrecht 

Bibliyografya: 

ROBERTS, Adam, / GUELFF, Richard, Documents on the Laws 

of War, 3 rd ed. 2000 

NOLLKAEMPER, André, Dual Attribution: Liability of the Netherlands 

for the Conduct of Dutchbat in Srebrenica, ACIL Research 

Paper No.2011-11 

ZİMMERMANN, Andreas, The Obligation to Prevent Genocide: 

Towards a General Responsibility to Protect?, bknz. FS Simma 

2011, 

GAJA, Giorgio, The Role of the United Nations in Preventing and 

Suppressing Genocide, bknz.: Paola Gaeta (Hrsg.), The UN Genocide 

Convention, A Commentary, 2009 

SCHMALENBACH, Kirsten, Haftung internationaler Organisationen 

im Rahmen von Militäreinsätzen und Territorialverwaltungen, 

2004 

TERWİESCHE, Michael, Kriegsschäden und Haftung der Bundesrepublik 

Deutschland, NVwZ 2004 

WİLLS, Siobhán, Protection of Civilians: The Obligations of Peacekeepers, 

2009 



RENSMANN, Thilo, Die Humanisierung des Völkerrechts durch 

das ius in bello – von der Marten’schen Klausel zur “Responsibility 

to Protect”, ZaÖRV 68 (2008) 

FİNDLAY, Trevor, The Use of Force in UN Peace Operations, 

2002 


Türkiye’de Kalkınma Ajansları Özelinde Kamu 

Yönetimi-Bürokrasi-İdare-Devlet Bağlamında 

COBIT-5 ile Çoklu Disipliner Bir Analiz 

Özet 

Dr. Ahmet EFE 1 

Avrupa Birliği (AB) uygulamalarından esinlenerek 2006 yılından itibaren 

peyderpey kurulan ve en sonunda sayıları 26 adedi bulan kalkınma 

ajanslarının (KA) salt kamu kaynağıyla yerelde işbirliği esasına 

dayanan kamu hizmetlerini yürütmek üzere kurulmuş olmalarına rağmen 

pek çok sorunları olduğu bilinmektedir. Devlet Denetleme Kurulu 

(DDK) tarafından hazırlanan 2014 tarihli araştırma raporunda 43 adet 

temel soruna işaret edilmiştir. Bu çalışmamızda 43 adet sorunun özünde 

KA kurumsal yapılandırmasıyla ilişkili olup olmadığının araştırılması 

gerektiği ortaya konulmuştur. Bu kapsamda KA hukuki statüsünün 

idare, bürokrasi, devlet ve kamu yönetimi paradigmaları açısından 

nerede oturduklarının analizi yapılarak kavramsal ve kuramsal analizlerle 

mevzuat ve uygulama bilgisi üzerinde yapılan değerlendirmeler 

yapılmaktadır. Paradigma kuramı kullanılarak yapılan analizlerde bu 

alanda ciddi bir kavram kargaşasının olabildiği ve paradigmaların tam 

olarak yerlerine oturtulamadığı tespiti yapılmıştır. KA yapılanmasının 

Kalkınma Bakanlığı (KB) ile olan ilişkisinden dolayı “idare”, formaliteler 

ve önceden belirli detaylandırılmış usullerinden dolayı “bürokrasi”, 

tamamıyla kamu kaynağıyla bölgesinin ortak sorunlarını çözmek 

ve bu amaçla verdiği hibeler ve yaptığı organizasyonlardan dolayı saf 

kamu hizmeti sunmasından ve bir kamu tüzel kişisi olmasından dolayı 

“devlet” ve ortak katılımlı yönetişim konsepti üzerine kurgulanmış 

olmasından dolayı yönetim kurulunda tüm bakanları temsil kabiliyeti 

bulunan Valilerin, yerel düzeydeki kamu kurum ve kuruluşlarının ve 

sivil toplum temsilcilerinin bulunmasından dolayı da “kamu yönetimi” 

öğelerini içerdiği tespit edilmiştir. Analizlerde aynı zamanda COBIT-5 

diye bilinen bir BT yönetişim çerçevesinin Ajanslara uygulanması durumunda 

idare, bürokrasi, devlet ve kamu yönetimi alanından daha fazla 

kayma göstererek işletmecilik ve örgüt teorisi kapsamına gireceği 

ortaya konulmaktadır. Kanunda belirtilmeyen diğer hususlarda özel 

1 CISA, Ankara Kalkınma Ajansı İç Denetçisi 



hukuk hükümlerine tabi olacağı ifade edilmiş bulunan KA, COBIT-5 

uygulamasıyla birlikte daha fazla özel hukuk alanına girebilecektir. 

Anahtar kelimeler: Kamu Yönetimi, Bürokrasi, İdare, Devlet, Hukuki 

Statü, Kalkınma Ajansları, COBIT-5 

1.GİRİŞ 

Küresel eğilimler ve AB müktesebatının gerekleri ışığında, 

Türkiye açısından geleneksel plancılıktan vazgeçilerek yerel sivil, 

özel, akademi ve kamu sektörünün ortak yönetişimine dayanan 

bölgesel kaynakların potansiyel ve dinamiklere göre belirlenecek 

önceliklere tahsisini esas alan yeni plancılık kültürü kalkınma ajansları 

(KA) ile bölgesel kalkınmacılığa yansıtılmıştır. Türkiye’de 2006 

yılında “yönetişim” paradigması üzerine kurgulanan KA, AB ilerleme 

raporlarındaki tespit ve önerilere uygun bir şekilde 5449 sayılı Kuruluş 

Kanunu ile ortaya çıkmış olmakla birlikte pek çok gelişmiş ülkede yaygın 

olarak kullanılan bölgesel gelişme ve sosyal-ekonomik dinamiklerin 

verimli bir şekilde harekete geçirilmesine olanak tanımayı amaç edinen 

küçük ölçekli kamu kurumları olup, yönetişim mekanizması üzerinde 

kurgulanmış olmaları ve çoğu noktada özel hukuka tabi olmalarından 

dolayı klasik Türk amme idaresi geleneğinden ayrışmaktadırlar. 

Aslında bizdeki KA yapılanmasının kaynağı ve ilham 

noktası olan Avrupa’da çoğu ülkede mevcut olan KA farklı şekillerde 

yapılandırılmışlardır. İngiltere’de 2012 yılında kapatıldıkları gibi, 

İtalya örneğinde olduğu gibi ülke çapında sayıları 224’e erişen ajans 

yapılanmalarının olduğu da söylenmektedir (Özen, 2005, s. 4). 

Aşağıdaki tabloda AB ülkelerindeki ajansların farklı hukuki statülerde 

oldukları görülmektedir. Bu tablodan da anlaşılacağı üzere, ajansların 

daha çok esnek yapılar olarak piyasa dinamiklerine adapte olabilecek 

yarı özel kurumlar olarak yapılandırılmış olduğu anlaşılmaktadır. 


Dr. Ahmet EFE 

Tablo 1. AB ülkelerindeki farklı ajans yapıları 

Kaynak: (Özen, 2005, s. 5)’den alınmıştır. 

KA yapılanması AB ülkelerinde de farklılaşabilse bile kamu 

hukuku ile özel hukuk birleşimiyle esnek nitelikte kurgulanmış 

oldukları anlaşılmaktadır. Bu farklılaşmalar da ilk kurguları üzerinde 

zamanla yapılan değişikliklere de dayanmaktadır (ÇALIŞKAN, 2015). 

KA platformları, genelde üniversite, sanayi, STK, yerel 

yönetimler ile mülki idarelerin ortak yönetimine dayanan karar 

mekanizmalarına sahiptirler. Ayrıca, Türkiye’deki bölgesel kalkınma 

ve KA ile ilgili koordinasyon görevi olan Kalkınma Bakanlığı (KB), 

bölgesel kalkınma ile ilgili bilginin ortak bir havuzda biriktirilerek 

elektronik imkânlarıyla verimli ve etkin bir şekilde yönetilebilmesi 

ve izlenerek rapor edilebilmesine olanak sağlayacak KAYS adında bir 

sistem kurulmuş ve bu sistemin sürekli geliştirilmesine TUBITAK- 

YTE tarafından halen devam edilmektedir. Bu sistem KA için bir bilgi 

sistemi tesis etmiş olmakla birlikte daha çok KB’nin KA üzerindeki 

kontrol ve denetimi güçlendirmektedir. Bu idari vesayet alanında KA 

üzerinde bir tahakkümün mevcut olduğu söylenebilmektedir. Bu da KA 

yapısının her ne kadar özel hukukla ilişkilendirilmiş olmasına rağmen 

idare, bürokrasi, devlet ve kamu yönetiminin bir parçası olduklarını 

gösterebilmektedir. 

2006 yılından itibaren kurulmaya başlanan ve 2010 yılında 26 

adet olarak kuruluşlarını tamamlayan ve halen Kalkınma Bakanlığı 



tarafından çıkarılan mevzuat güncellemeleriyle bölgesel düzeyde 

kuruluş amaçları doğrultusunda faaliyetlerine devam etmesi beklenen 

KA, zamanla sadece hibe veren kuruluşlar kategorisinde zikredildiği, 

projelerinin küçük çapta kapasite artışlarına yol açmakla birlikte 

haksız rekabete yol açtığı, bölgesel potansiyelleri ortaya çıkarmada 

başarılı olmadığı, yerel dinamikleri işbirliği ve ortaklık kültürü ile 

harekete geçirme istidadını yitirdiği, yönetim ve kalkınma kurullarının 

beklenen işlevselliği ortaya koyamadığı, personelin motivasyonunun 

düşük olduğu, giderek daha bürokratik kurumlar hale geldikleri ve 

İngiltere’de olduğu gibi aslında kapatılmaları gerektiği gibi pek çok 

olumsuz söylemin de medya da ve bazı yayınlarda gündeme getirildiği 

bilinmektedir. 

Diğer kamu kurum ve kuruluşlarının kör noktalarına denk gelen 

sıra dışı işleri yapmak üzere kurgulanmış olan KA, hukuki statüsü, karar 

mekanizmalarının işleyişi ve personel rejimiyle de esnek bir nitelikte 

kurgulanmışlardır. Bu nedenle de beyaz yakalı yüksek nitelikli uzman 

personelin işçi vasfında gerektiğinde yüksek ücret verilebilecek şekilde 

istihdam edilmesinin yolu açılmak istenmiştir. Ancak 2011 yılında 

çıkarılan 666 sayılı KHK ve 2013 yılında çıkarılan 6495 sayılı Yasa 

ile KA personelinin özlük hakları bakanlık personelinin emsal ücretleri 

geçemeyecek şekilde yeniden yapılandırılarak merkezi bürokrasiyle 

eşleştirilmişlerdir. Bu da iş kanununa tabi personelin memur rejimine 

tabi kılınmaya çalışılması gibi bir garabet ortaya çıkarmıştır. 

Doktora düzeyinde yapılan bazı araştırmalar sonucunda; 

ajansların adeta “ölü doğdukları” (Yılmaz, 2011, s. 154) ve dolayısıyla 

KA’nın beklenen etkinliğe kavuşması için KA üzerindeki merkezi 

vesayeti ortadan kaldırmak ve yeni kamu yönetimi anlayışına uygun 

olarak söz konusu kuruluşlara yetki ikamesini yaparak kurumları 

olabildiğince idari ve mali açıdan özerk bir yapıya kavuşturmak 

gerektiği de önerilmiştir. 

Gene doktora düzeyinde yapılan bazı çalışmalarda 

(TİFTİKÇİGİL, 2010), KA ile ilgili SWOT analizleri de yapılmış ve bu 

analizlerdeki tehditler ve zayıf yönler şu şekilde belirtilmiştir: 


Dr. Ahmet EFE 

1. “Finansal kriz ve bunun AB fonlarına muhtemel etkisi 

2. Akademik muhalefet 

3. CHP’nin ve TMMOB’nin muhalefeti 

4. KA’nın görevleri ve yerine getirdiği fonksiyonlarının bazı kurum 

ve kuruluşlarınkiyle çakışması 

5. Türkiye’de bölgesel kalkınma mevzuatının karmaşıklığı 

6. Türkiye’de bölgesel kalkınma konusunda birçok kurumun rol 

alması 

7. Yönetişim kültürünün Türkiye’de oturmaması 

8. Her ilin yöneticilerinin kendi çıkarlarını gözetmesi 

9. KOBİ üzerine oturan bir kalkınma anlayışına yönelik eleştiriler 

10. KA ile ilgili eksik bilgilendirme 

11. KA’nın misyonları ile ilgili kamuoyundaki yanlış algılama 

12. KA’nın hukuki statüsündeki belirsizlikler 

13. KA’nın kalkınma kurullarındaki kamu ağırlığı 

14. KA’nın kalkınma kurullarında emek kesimi ve is odalarının az 

temsil edilmesi, 

15. KA’nın genel kurullarının içinde bazı kilit oda ve kuruluşlara yer 

verilmemesi 

16. Bazı merkez illerin yanlış seçilmesi 

17. KA’nın tek tip bir yapılanmasının olması 

18. KA’na yönelik ön hazırlık yapılmadan kuruluş sürecine geçilmesi 

19. KA’nın denetimi konusundaki belirsizlik 

20. KA’nın şeffaflık ve hesap verilebilirlik konusundaki belirsizliği 



21. KA’nın genel sekreterinin DPT tarafından atanması 

22. KA’nın kalkınma kurullarının bakanlar kurulu tarafından 

belirlenmesi 

23. Yönetim kurulu başkanlarının vali olması 

24. Yasada geri kalmış bölgelere yönelik ayrıcalığın olmaması 

25. KA’nın bölgesel rekabeti ön plana çıkaran yapısı 

26. Ajans yönetim kurulunda yer alacağı ifade edilen STK’ların 

hangi türden ve hangi alanda etkinlik gösteren STK’lar olacağına 

ilişkin bir kıstasın olmaması.” (TİFTİKÇİGİL, 2010, s. 215) 

KA’nın varlık nedeninin sorgulanması ve KA ile ilgili 

zayıflıkların ve problemlerin varlığı ile ilgili olarak siyasi, bürokratik, 

akademik ve iş dünyasından olumsuz söylem ve değerlendirmelerin 

artması üzerine Cumhurbaşkanlığı Makamınca 2012 yılı sonunda 

görevlendirilmiş olan Devlet Denetleme Kurulu (DDK) bir yılı aşkın 

sürede üç vergi müfettişi ve bir Kalkınma Bankası uzmanından 

oluşturduğu araştırma ve inceleme ihtisas heyeti marifetiyle yaptırdığı 

kapsamlı çalışmalar, araştırmalar, analizler ve değerlendirmeler 

sonucunda 2014 yılında çıkarılan ve 830 sayfa olan devasa boyuttaki 

Araştırma ve İnceleme Raporunda, 43 maddede tespit edilen temel 

sorunlara parmak basılarak bunların giderilmesi için bazı önerilerde 

bulunulmuştur. Bu öneriler doğrultusunda Kalkınma Bakanlığı (KB) 

tarafından eylem planı hazırlanmış olmakla birlikte bu çalışmada 

öncelikle 43 adet sorunu bulunan KA hukuki statüsünün, idare, devlet, 

bürokrasi ve kamu yönetimi bağlamında analiz edilmesi gerekliliği 

üzerinde durulmaktadır. 

Anılan 43 adet KA sorununun kökünde yönetişim kurgusunun 

yanlış yapıldığı varsayımıyla COBIT-5 yönetişim çerçevesinin KA için 

yeniden kurgulanmayı sağlayacak şekilde uygulanabileceği ve temel 

sorunlarına çözüm olabileceği hususu doktora düzeyinde çalışmalara 

konu edilmiştir. (Efe, 2015) Bu nedenle de COBIT-5 gibi özel sektör 

dinamiklerine göre hazırlanmış olan bir çerçevenin KA sistematiğine 

uyarlaması durumunda zaten kamu tüzel kişiliği ve tabi olduğu hukuk 


Dr. Ahmet EFE 

rejimi açısından tartışmalı olan hususlarda ne tür bir değişim olabileceği 

de merak edilen konular arasındadır. Bu çalışmada COBIT-5 boyutuyla 

da bürokrasi, devlet ve kamu yönetimi paradigmalarının değerlendirmesi 

yapılması gerekmektedir. 

2. ARAŞTIRMA PROBLEMİ 

Halen Kalkınma Bakanlığı (KB) tarafından çıkarılan mevzuat 

güncellemeleriyle bölgesel düzeyde kuruluş amaçları doğrultusunda 

faaliyetlerine devam etmesi beklenen kalkınma ajansları (KA) 

zamanla sadece hibe veren kuruluşlar kategorisinde zikredildiği, Türk 

idari geleneğine uygun olmadıkları, yönetişim sisteminin Türk kamu 

yönetimiyle uyumsuzluk yaşadığı, projelerinin küçük çapta kapasite 

artışlarına yol açmakla birlikte haksız rekabete yol açtığı, bölgesel 

potansiyelleri ortaya çıkarmada başarılı olmadığı, yerel dinamikleri 

işbirliği ve ortaklık kültürü ile harekete geçirme istidadını yitirdiği, 

yönetim ve kalkınma kurullarının beklenen işlevselliği ortaya 

koyamadığı, personelin motivasyonunun düşük olduğu, giderek daha 

bürokratik kurumlar hale geldikleri ve İngiltere’de olduğu gibi aslında 

kapatılmaları gerektiği gibi pek çok olumsuz söylemin de medya da ve 

bazı yayınlarda gündeme getirildiği bilinmektedir. 

Yukarıda bahsi geçen DDK raporundaki 43 adet problem KA 

açısından aşağıda görüldüğü gibi bir karanlık tabloyu sergilemektedir. 

Şekil 1. DDK raporuyla tespit edilen 43 adet problemi gösteren 

karanlık tablo 

Kaynak: Araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. 



Bu yukarıdaki karanlık tabloda ifade edilen problemler için 

hazırlanan DDK raporundaki sorun tespiti kısımlarında en fazla tekrar 

eden kelimeler büyütülerek bir problem ağacı üretilmiştir. Aşağıdaki 

şekilde görüleceği üzere en fazla tekrar eden kelimelerin olumsuzlukları 

ifade ettiği görülmektedir. 

Şekil 2. DDK raporunda bahsedilen 43 adet Probleme ait sorun 

ağacı 

Kaynak: Araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. 

Anılan DDK raporunda tespit edilen problemlerin KA 

sistematiğinin üzerine bina edildiği yönetişim paradigmasıyla ilişkili 

olabileceği varsayımında bulunularak kamu yönetimi, bürokrasi, 

idare ve devlet gibi bir biriyle ilişkili bilimsel bilgi alanlarının sorunlu 

olabileceği tespit edilmiştir. Bu sorun tespiti ışığında idare, bürokrasi, 

devlet ve kamu yönetimi alanındaki kavramsal ve kuramsal tartışmalar 

kapsamında KA hukuki statüsünün nereye oturduğu, yönetişim 

paradigması üzerinde bina edilmiş olan KA’ nın anılan sorunlarını 

çözmek amacıyla önerilmiş bir yönetişim standardı olan COBIT-5 

çerçevesinde çoklu disipliner bir yaklaşımla bir takım analizler 

yapılacaktır. 


Dr. Ahmet EFE 

3. METODOLOJİ 

Paradigma teorisi ve bilimsel krizler teorisi ile meşhur olan 

Thomas Kuhn’un ünlü yapıtı “The Structure of Scientific Revolution” 

(Kuhn T., 1962) ile tartışma alanına giren paradigma kavramı oldukça 

esnek bir çerçevede kullanılmıştır. Kuhn, bilim dünyası tarafından 

kabullenilen inançlar ve kanaatler bütününe veya sorunların inceleme 

metodolojisi hususunda üzerinde hemfikir olunan gelenek ve 

tanımlamalara “paradigma” adını vermiştir. Kuhn’a göre; bilimsel 

sorgulamanın temeli olarak bir konu hakkında bilim adamlarınca 

ortaya konulan modelin içinde paradigma kavramı yatmaktadır. 

Kuhn’un çalışmasında bugün pozitif ve normatif alanlardaki teori ile 

model arasındaki ilişki de, paradigma kavramı gibi açık bir şekilde ortaya 

konulmaktadır. Model ve teori kavramlarının tanımları, paradigmanın 

tanımlanmasında ve yorumlanmasında mevcuttur. Kuhn’a göre; 

paradigma, bilimsel bir alanda üzerinde çalışılan problemlerin toplamı, 

kabullenilen teori ve modeller, uygulanan nicel, nitel ve deneysel 

yöntemler ile elde edilen sonuçların değerlendirilmesinde kullanılan 

sonuçlardan oluşmaktadır. 

Dolayısıyla, paradigmanın burada, bir bilimsel disiplinin ilgi 

alanının ve bu ilgi alanına yaklaşım biçimini ifade eden bir anlamda 

da kullanılabildiği anlaşılabilmektedir. Buna göre, yönetim bilişim 

sistemleri disiplininin paradigmasının bu yaklaşık yarım yüzyıllık 

dönem içinde kamu yönetimi, siyaset bilimi, bilgisayar, işletmecilik, 

bilgi yönetimi ile örgüt kuramları alanlarının kesişiminde kaldığı 

söylenebilir. 

Paradigma kapsamında ele alınmasının bir nedeni de COBIT-5 

yaklaşımının bir paradigma değişimi olarak kabul edilebilir olmasıdır. 

Çünkü COBIT-5 ile klasik paradigmalar yerine ihtiyaca ve şartlara 

uygun bir modelleme yaklaşımı getirilmiştir. Bu nedenle de paradigma 

yaklaşımına yapılan eleştiriler kapsamında dikkate alınmaması 

gerektiği düşünülmektedir. Buradaki yaklaşım, post-kuhncu, siyaseti 

araçsallaştıran ve BT uygulamalarını aşkın görmek değil, politik, 

ekonomik, teknik ve sosyal boyutlarıyla kucaklayan ve ulusal şartlarda 

değerlendiren bir anlayışı ortaya koymak şeklindedir. 



Bu çalışmada KA hukuki statüsünü ortaya koyan mevzuat metinleri 

hakkında kısaca bilgi verildikten sonra yeni bir paradigma bağlamında 

ele alınan COBIT-5 çerçeve modelinin betimlemesi yapılmaktadır. 

Kısaca konuyla ilişkisi düzlemiyle sınırlı kalacak şekilde yapılan 

betimlemeye göre yönetim ile yönetişimin ayrılması gerektiği ilkesinden 

hareketle kamu yönetimi, idare ve bürokrasi üzerinden bir takım 

analizler yapılarak COBIT tarafından ortaya konulan yeni yaklaşımın 

kamu alanına nasıl bir yansıma yapacağı araştırma konusu edilmiştir. 

Bu araştırmamızda örnek olarak Güler ve Braverman tarafından 

tapılan analizler kullanılarak bunlardan çıkarsamalar elde edilecektir. 

Güler (1994) çalışmasının ele alınmasının nedeni, Türkiye özelinde 

kamu yönetimi, idare ve bürokrasi kavramlarının değişimi üzerinde 

analizler yapmış olmasıdır. 

Braverman (1984) çalışmasının ele alınmasının nedeni de 

Taylorist kuramın zamanda nasıl farklı şekillerde yorumlanabildiğini 

ortaya koyması ve COBIT-5 tarafından ortaya atılmış bazı tezlerle örtüşebilmesidir. 

Bunun yanı sıra Wilson (1887) tarafından dile getirilen irade 

“will” ile iradenin uygulamasının “execution of the will” ayrıştırılası 

gerektiği üzerinden araştırma konusuyla ilgili analizler yapılarak çıkarsamalar 

yapılacaktır. 

KA özelinde idare, bürokrasi, kamu yönetimi ve devlet kavramları 

çerçevesinde analizler yapılarak KA hukuki statüsünün disipliner 

açıdan hangi alana yakınsama gösterebileceği araştırılmaktadır. 

Bu çalışmanın iddiası, KA hukuki statüsünün belirsizliğinin COBIT-5 

yönetişim standardının uygulamasıyla işletmecilik disiplini ve örgüt 

kuramı alanında kendisine yer bulabileceğidir. Çalışmamız, mevzuat, 

uygulamalar ile teori ve kavramsal incelemeyi bütünleştirerek yapmaktadır. 

Kuramsal ve kavramsal analizleri mevzuat ve uygulama bilgisiyle 

birlikte değerlendirmektedir. Bu da çalışmanın ayrı bir noktadaki özgünlüğünü 

ortaya koymaktadır. 


Dr. Ahmet EFE 

4. YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ DİSİPLİNİ (YBS) 

KAPSAMINDAKİ COBIT-5 BT YÖNETİŞİM ÇERÇEVESİ 

Her türlü kurumda üretilen ve tüketilen bilginin işletme 

süreçlerinde etkisi olan Yönetim Bilgi Sistemi (YBS) disiplini alanında 

meydanda gelen gelişmeler, oluşturduğu bilgi birikimi ivmesiyle 

uluslararası kabul görmüş pek çok standardın da gelişmesine ve 

uygulamalarının giderek yaygınlaşmasına neden olmakta ve hatta 

kamu yönetimi alanına da sıçrayabilmektedir. Denetim, kontrol, 

güvenlik, gizlilik, mahremiyet, yönetim ve yönetişim konseptlerini 

barındıran çerçeve ve standartların farklılaşması ve giderek bilişim 

teknolojilerinin kamu-özel ayırımı olmaksızın her alanda kaçınılmaz 

bir şekilde yaygınlaşması ile birlikte bilişim yoğunluklu farklı bir sanal 

kulvara doğru meydana gelen ilerlemeler kaçınılmaz hale gelmiştir. 

Yenilikçilik, stratejik bilgi ve kurumsallaşmayı gerektiren 

elektronik uygulamalar ve sanal ortamların giderek yaygınlaşması ve 

yoğunlaşması ile paralel olarak zamanla bilimsel disiplin boyutu daha 

güçlü olarak kendisini gösteren YBS kapsamında incelenebilecek 

olan COBIT-5, diğer çerçeve ve standartlardan farklı olarak iddialı 

bir yaklaşım olarak ortaya çıkarmıştır. İş süreçlerinin giderek BT 

süreçleri ile entegre hale geldiği bilgi çağında, enformasyonu en önemli 

kurumsal değerler kapsamında ele alarak kapsamlı bir şekilde yönetim 

ve yönetişimin önemine vurgu yapılmaktadır. Bu da kuşkusuz BT’nin 

diğer iş süreçlerine giderek daha içkin hale gelmesi ve tüm süreçlerin 

BT bağımlı hale gelmesi ve yenilikçi teknolojilerle stratejik bilginin 

artık BT alanında donanım, yazılım, teknik ve özniteliklerine göre 

şekillenir hale gelmiş olmasına da dayanmaktadır. 

Uluslararası platformlarda “IT-Governance” (BT yönetişimi) 

terminolojisinin ve akabinde elektronik uygulamaların her alanı ve her 

sektörü kapsamasıyla birlikte tüm kurumların zamanla birer bilişim 

tabanlı yapı haline geleceği varsayımıyla da “Governance of Enterprise 

IT” terminolojisinin kullanılmasını netice vermiştir ki burada bütüncül 

bir yaklaşımla iç ve dış paydaşların ve kurumsal iş önceliklerinin BT 

öncelikleriyle stratejik olarak hizalanmasını temel almakta ve kurumsal 

yönetişim ile bilişim yönetişiminin optimizasyonunu hedeflemektedir. 

Çünkü bilişim süreçleri ve sistemleri iş süreçleri ve sistemlerinin etkin 

ve verimli çalışabilmesi için kaçınılmaz olmaktadır. 



Bilimsel anlamda paradigma gerilimi olarak da 

değerlendirilebilecek bu değişimler, COBIT-5’ in öncekilerden farklı 

olarak sadece BT yönetişimi ve süreçlerinin optimizasyonunu değil bir iş 

süreci çerçevesi “business framework” olarak ortaya çıktığına özellikle 

dikkat çekilmesinden anlaşılmaktadır. Bu yeni paradigma, paydaş 

ihtiyaçlarına göre kurumsal yapılanmaların ve kurumsal hedeflerin 

belirlenerek BT alanından ona göre yararlanılması gerekliliğini ortaya 

koymasından dolayı ciddi bir kırılma noktasını oluşturmaktadır. 

Bu nedenle de araştırmamızda paradigma kuramı ve bilimsel kriz 

yaklaşımından yararlanılmıştır. 

Literatürde kamu yönetimi, yönetim, bürokrasi ve idare kavramları 

aynı alanları ilgilendirmesinden ve aktörlerinin aynı olmasından 

veya birbiri içerisine girmiş olmalarından dolayı birbirilerinin yerine 

ikame kavramlar olarak kullanılabildiği veya bunun reddedilerek 

ayrışmaları gerektiğinin savunulduğu bilinmektedir. Aşağıda bu konularda 

yaşanan birkaç tartışma ve değerlendirmelerden bahsedilerek 

COBIT-5 ile ortaya konulan yönetişim ve yönetim ayrımının bürokrasi, 

idare ve kamu yönetimi alanında neye karşılık gelebildiği konusunda 

değerlendirmeler yapılacaktır. Bu değerlendirmelerden de anlaşılacağı 

üzere, COBIT-5 ile KA kurgulanmasının yapılması durumunda öncelikle 

paydaş ihtiyaçlarının tespit edilmesinden sonra kurumsal hedeflerin 

ve yapısal bileşenlerin düzenlenmesi gerekecektir. Bu da dinamik, 

yerel koşullara uygun bölgesel kaynakların ve potansiyellerin en uygun 

bir şekilde birbirine uygun hale getirilmesine olanak sağlayacak bir hukuki 

statünün varlığını gerektirir. 

COBIT-5 ile getirilen yaklaşımda sadece yönetişim ve yönetim 

diye iki temel kavram üzerinde durulduğu ve diğer kavramların hiç kullanılmadığı 

dikkate alındığında COBIT-5 ile ortaya konulan yönetişim 

ve yönetimin ne derecede kamu yönetimi, bürokrasi ve idare kavramları 

yerine kullanılabileceğinin irdelenmesi de önem kazanmaktadır. 

COBIT-5 ile yeni gelişen BT yönetişimi paradigmasının 

kamu yönetimi ve devlet alanında nasıl yer bulabileceği ve diğer 

paradigmaları değiştirme potansiyeli olup olmadığı açısından analiz 

yapılması bir ihtiyaç haline gelmiştir. Zira sanal devlet uygulamaları 

ve bununla birlikte gelişen yeni paradigmalar sürekli kamu yönetimi 

disiplini alanını etkilemektedir. 


Dr. Ahmet EFE 

Yani bir paradigma olarak dikkate alınabilecek olan COBIT, 

önceleri denetim, kontrol ve daha sonra yönetim çerçevesi iken daha 

sonraları risk ve katma değer ile ilgili standartları da bünyesine alarak 

zamanla bir BT yönetişim çerçevesi haline gelmiştir. Her versiyonunda 

paradigmatik bir kırılımla kendisini yenileyen COBIT-5 versiyonunda, 

en sonunda sadece BT değil diğer iş süreçlerini de kapsayarak kapsamlı 

bir model haline gelen bütünlükçü, kapsayıcı ve uyarlayıcı bir çerçeve 

iddiasındadır. COBIT-5 ile ortaya konulan ilkeler ve gerçekleştiriciler 

ile BT yönetişiminin iş süreçleri ile birlikte yönetilebilmesine olanak 

sağlayacak bir yönetişim ve yönetim modellemesi süreçleriyle birlikte 

ortaya konulmaktadır. 

COBIT-5 çerçeve yaklaşımı 5 temel ilke “principles” getirmektedir. 

Bu ilkeler çerçevenin esas sütunlarını teşkil etmektedirler. Bu 

ilkeler üzerinde yapılacak olan yapısal kurgu ve süreç uygulamaları da 

gerçekleştiriciler “enablers” vasıtasıyla temellendirilebileceklerdir. 

Politik analiz yöntemleri olarak pek çok metot mevcut olmakla 

birlikte COBIT-5 in getirdiği yenilikle birlikte politika analiz yöntemi 

olarak da kullanılabileceğini göstermektedir. Yönetişim ve yönetim süreçlerini 

ayıran COBIT-5 politika analizi süreçlerinin bir kısmını yönetişim 

süreçleri kapsamında (EDM) bir kısmını da yönetim süreçleri 

kapsamında (PBRM) değerlendirilebilir. (ISACA, 2012) Bu nedenden 

dolayı KA ile ilgili ulusal politikaların analizi ve metodolojilerinden 

bahsedilmekte ve bu analizin COBIT-5 ile uyumluluğu da irdelenmektedir. 



Şekil 3. COBIT-5 Temel İlkeleri 

Kaynak: (ISACA, 2012)’ den alınmıştır. 

Şekilde görüldüğü gibi COBIT-5 beşinci versiyonunda beş temel 

ilke üzerinde kurulmuş olup ilkelerin içerikleri ve KA kapsamında 

uygulanabilirliği ileriki bölümlerde ele alınacaktır. 

COBIT-5, sistem teorisinin temel varsayımlarını kullanarak 

birbiriyle etkileşim içerisindeki bileşkeleri dikkate alarak bütüncül 

bir yaklaşım sergilenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Buna göre, 

gerçekleştiriciler kurumsal yönetişim ve yönetim açısından birbirini 

bütünleyen, diğer çerçeve ve standartların eksikliklerini tamamlayan, 

kurumun varlığını sürdürmesi için gerekli olan alt sistemlerden oluşan 

canlı bir sistemin birliğini tamamlamaktadır. (ISACA, 2012) 


Dr. Ahmet EFE 

Şekil 4. COBIT-5 Gerçekleştiricileri 

Kaynak: (ISACA, 2012)’ den uyarlanmıştır. 

COBIT-5 gerçekleştiricileri bütüncül yaklaşımı esas alınarak 

BT ve iş süreçleri ile birlikte bir kurumsal anlamdaki her şey gerçekleştiriciler 

kapsamına alınabilmektedir. Gerçekleştiricilerin içerikleri 

ve yönetişim ve yönetim süreçleri kapsamındaki etkileşimleri ileriki 

bölümlerde ele alınacaktır. 

Paradigma olarak ele almaya çalıştığımız COBIT-5, ISACA 

tarafından geliştirilen bir BT yönetişim çerçevesidir. Şekilden de 

görüleceği üzere, COBIT, ilk başta finansal ve BT denetim ve kontrol 

alanlarında ilk önce kendisini göstermişti. İlk baştaki COBIT, “Control 

Objectives of IT” olarak bilinmekteydi. Daha sonra COBIT, göstergeler, 

süreç araçları, kritik başarı faktörleri, olgunluk modelleri ve BT 

yönetimi ile ilgili görev ve sorumluluklarının yerine getirilebilmesi 

için geliştirilen araçlarla birlikte aşamalı bir şekilde toplumsal ve 

ekonomik koşulların sonucu olarak yeni olarak elde edilen bilgilerle 

girdiği paradigma gerilimleri sonucunda bir yönetişim ve yönetim 

çerçevesi haline gelivermiştir. Paradigma gerilimi, diğer standart ve 

çerçevelerin mevcut teknik ilişkiler ağını, gereklilikleri ve sürdürülebilir 



stratejik yönetimi acımasız rekabet ortamında açıklayamaması ve 

çözüm bulamamasından dolayı ortaya çıkmıştır. Çünkü her kurumun 

paydaşları ve ihtiyaçları farklı olduğundan ve kaynakları ile riskleri de 

aynı olmadığından kendilerine has uyarlamaların yapılabilmesi aşikâr 

bir halde belirginleşmiştir. Kendisini çevresel koşullara ve zamanın 

gereklerine göre sürekli adapte edebilen COBIT bu gerilim içerisinde 

yeni bir paradigma olarak ortaya çıkarak mevut sorunlara çözüm sunma 

iddiasındadır. 

Şekil 5. COBIT Alanında Paradigma Gerilimleriyle Yaşanan Kapsam 

Genişlemesi 

Kaynak: (ISACA, 2012)’ den alınmıştır. 

Şekilden de görüleceği üzere, COBIT-4 iş süreçlerini BT 

süreçleri ile hizalandırmak için bazı araçların geliştirilmesiyle ortaya 

çıkmış ve diğer yönetişim çerçeveleri ve BT çerçeve ve standartları ile 

olan ilişkileri de güçlendirmiştir. Bu durum elbette de BT ile ilişkili 

olan iş süreçleri ve sorumluluklarının katma değer oluşturma (Val IT) 

ve risklerin yönetilmesini (Risk IT) de belirlemiştir. Val IT ile Risk 

IT temel kavram ve süreçleri COBIT alanından alırken bunlara ilgili 

oldukları alanlara ait özel rehberlikler eklemişlerdir. 


Dr. Ahmet EFE 

Şekil 6. Zaman içerisindeki COBIT gelişimleri 

Kaynak: Araştırmacı tarafından oluşturulmuştur. 

Nisan 2012’ de kurumsal BT yönetişimini bir kuruluş olarak 

alan COBIT-5, “kurumların BT yönetişim ve yönetimi için oluşturulan 

amaçlarına ulaşmaları için onları destekleyen kapsamlı bir çerçeve” 

olarak tanımlanmıştı. BT süreçlerinin iş süreçleriyle tamamen ayrışık 

olamayacağını ve iş-BT bağımlılığını ortaya koyan COBIT-5, bütüncül 

bir yaklaşımla tüm kurum için, tüm iş ve BT ile ilgili alanları, sorumlulukları 

ve süreçleri kapsayacak ve dâhili ve harici tüm paydaşların BT 

ile ilişkilendirilebilecek çıkarlarını dikkate alacak şekilde BT’ nin idare 

ve yönetiminin gerçekleştirmektedir. (ISACA, 2012) 

COBIT-5 beş ana alanı, yönetişim, hizmet, proje yönetimi, güvenlik 

ve süreç optimizasyonunu ilgilendirmektedir. Dolayısıyla, CO- 

BIT-5 yönetişim süreçleri olan “Değerlendir, Yönlendir ve İzle” ISO 

38500 ile ISO 31000 ile kısmen kesişirken, diğer dört ana alan olan 

yönetim süreçlerinin ise ITIL, ISO 27000, ISO31000, TOGAF, CMMI, 

PRINCE ile PMBOK çerçeveleriyle örtüşebildiği görülmektedir. Bu da 

tek çerçeve olarak uygulama kabiliyetini göstermektedir. 

COBIT’in ilk başlardaki temellerini oluşturan “Yönetim Kontrol 

Teorisi”, sosyokültürel bağlam içerisinde diğer disiplinlerin bilimsel 

alanlarındaki değişimlere maruz kalmış ve özellikle merkez kapitalist 

ülkelerdeki toplumsal ve ekonomik gerçekliklere göre zamanla değişim 

gösterebilen örgüt teorisinden etkilenmiştir (Hewege, 2012). 



Max Weber ve F.W.Taylor gibi örgüt kuramcıları, muhasebe 

kontrolleri yaklaşımı ortaya çıkmadan çok önce yönetim kontrollerinin 

temel teorik dayanaklarını ortaya atmışlardı. Muhasebe kontrollerinin 

yönetim kontrol teorisinin içine girmesinden sonra da örgüt kuramıyla 

bağı kopmamıştı. Tersine, muhasebe kontrolleri karşıtları, örgüt kuramının 

bir parçasını olan sistem yaklaşımını kullandılar. Bunun bir etkisi, 

yönetim kontrol teorisi araştırmalarının artık yönetim kontrol alanındaki 

derin köklü ilişkisel değişkenleri açıklamakta yetersiz kalmaları 

idi. Bu da yönetim kontrol konularının sosyal, kültürel, politik ve tarihi 

yönleriyle ışık tutabilecek daha geniş alternatif teorilere olan ihtiyacı 

tetiklemiştir (Hewege, 2012, s. 9). 

Kuşkusuz bu arayışlar da yönetim, kontrol, yönetişim, BT, risk, 

katma değer, ekonomi teorileri gibi pek çok alanda birbirinden istifade 

ile sürekli bir etkileşim doğurmuştur ki bu anlamda COBIT-5 yaklaşımından 

sonra üretilecek farklı bilgi dallarındaki yenilikçi yaklaşımlarla 

yeni metodoloji ve çerçevelerin sürekli geliştirileceğini söylemek olanaklıdır. 

5.KA HUKUKİ STATÜSÜ VE PERSONEL REJİMİYLE 

İLGİLİ MEVZUAT 

Bir kamu tüzel kişisi olmasına rağmen, diğer kamu kurum ve 

kuruluşların tabi oldukları usullere tabi olmamalarından dolayı mevzuat 

tarafından belirlenmemiş konularda özel hukuk hükümlerine tabi 

olması gerektiği Kanunda da ifade edilmiştir. 

Kalkınma Bakanlığı ile pek çok alanda ilgili, ilişkili ve bazı 

durumlarda bağlı olmalarına rağmen 3046 sayılı Başbakanlık ve Bakanlıkların 

Kuruluşuna dair Kanunu 5 inci maddesinde “Bakanlıklar, 

merkez teşkilatı ile ihtiyaca göre kurulan taşra ve yurt dışı teşkilatından 

ve bağlı ve ilgili kuruluşlardan meydana gelir” şeklinde hüküm 

yer almaktadır. Dolayısıyla merkez teşkilatı, ana hizmet birimi, bağlı 

kuruluş ve ilgili kuruluş tanımlamasına KA statüsünün uymadığı ve KA 

Kuruluş Kanununda da bu konuda her hangi bir sınıflandırma yapılmamış 

olduğu anlaşılmaktadır. Anılan Kanunun 19/A maddesinde de; 

“Bakanlık bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşları (10/12/2003 tarihli ve 5018 

sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (III) sayılı cetvel- 


Dr. Ahmet EFE 

de yer alan kurumlar dahil) Başbakanın teklifi ve Cumhurbaşkanının 

onayı ile, Başbakanlıkla veya diğer bakanlıklarla ilgilendirilebilir. Söz 

konusu kuruluşların özel kanunlarında bağlı, ilgili ve ilişkili olunan bakanlığa 

ya da bakana verilen yetki ve görevler ilgilendirilen bakanlık 

veya bakan tarafından kullanılır ve yerine getirilir.” Şeklinde hüküm 

bulunmaktadır. Ancak bu maddeye uyacak şekilde her hangi bir idari 

düzenlemenin de yer almadığı tespit edilmiştir. 

Aşağıda, KA hukuki durumu, karar yapısı ve personel rejiminin 

diğer kamu kurum ve kuruluşlarından farklı olarak esnek bir şekilde 

belirlendiği ortaya konulmaktadır. 

5.1. Kuruluş Kanunu (5449) 

08.02.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5449 sayılı Kanun, 

KA’nın kuruluşunu yapmakta ve temel esaslarını ortaya koymaktadır. 

Buna göre KA Düzey-2 (NUTS-II) sınıflandırmasındaki bölge esasına 

göre oluşturulacak tüzel kişiliği haiz, kamu-özel-STK yönetişimi 

modeline dayanan yerel potansiyelleri ortaya çıkarmak, bölgesel 

dinamikleri harekete geçirmek ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını 

azaltmak amacıyla kurulan kurumlardır. Kanun, sadece mali kaynakları 

ile tabi olduğu mevzuat çerçevesini çizerek kurumsal amaçlar, yönetim 

ve kalkınma kurulları, genel sekreterlik ve iç denetçinin görev ve 

yetkilerini saymakta yatırım destek ofisleri dışında ajanslarda kurulacak 

birimlerin nitelik ve niceliğinden bahsetmemektedir. (TBMM, 2006b) 

5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu ile 4734 

Kamu İhale Kanunu gibi genel hükümlere tabi olmayacağı belirtildiği 

halde Kanunca belirlenen bağımsız dış denetimin yapılacağının yanı 

sıra Sayıştay denetimine tabi olmadığı hususu özellikle belirtilmemiş 

olduğundan dolayı Sayıştay Denetimi kapsamına daha sonra alınmıştır. 

Kanunun gerekçesinde (TBMM, 2006) bahsedildiği üzere; daha 

önce merkezden dağıtılan kamu hibelerinin ve teşviklerin artık yerel 

aktörlerin ihtiyaçları ve kararları doğrultusunda bölgenin öncelikleri 

ve potansiyelleri dikkate alınarak bölgesel düzeyde tahsis edilmesi 

gerektiği ve merkezi kalkınma ajansının olan Kalkınma Bakanlığının ise 

bu süreçte genel koordinasyon ve ortak sorunları çözüme kavuşturacak 

ve merkezden yapılacak tahsisatlar ile yıllık faaliyet raporlarına göre 



mevzuatta gerekli değişiklikleri yapmak ve Ajanslara tavsiyelerde 

bulunmakla görevlendirilmiştir. 

Dolayısıyla 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluş 

Kanununda, 3046 sayılı Teşkilatlanma Kanunundaki sınıflandırmaya 

uygun olarak Kalkınma Ajansları (KA) ile Kalkınma Bakanlığı (KB) 

arasında ne tür bir belirtilmediğinden hukuki statü ile tüzel ilişkisi net 

olarak sınıflandırılamamaktadır. Kanunla belirtilmeyen diğer hususlar 

ise alt mevzuata bırakılmaktadır. 

Ajanslarda çalışanların tabi olacağı personel rejimi olarak 

da “işçi” statüsü benimsenmiştir. Buna göre Ajanslar, genel sekreter 

dâhil olmak üzere İş Kanunu hükümlerine uygun bir şekilde alacakları 

elemanlarla iş sözleşmesi imzalayacaklardır. Mali hakları da Yüksek 

Planlama Kurulu tarafından belirlenecek limitler çerçevesinde Yönetim 

Kurulları tarafından belirlenecekti. Ancak daha sonra 666 sayılı 

KHK ve ardından 6495 sayılı Kanun ile KA personeli emsali devlet 

memurlarının kadrolarına bağlı net aylık ödemelerinin üzerinde maaş 

alamayacaktı. Bu sayede işçi statüsünde almaları ancak her halükarda 

memurların özlük haklarını geçmemeleri kriteri getirilerek daha önce 

nispeten memurlara göre yüksek maaş alan kalkınma ajansı çalışanları 

yeni durumda diğer dezavantajlı hale geldiklerinden dolayı kamu 

kurum ve kuruluşlarında memur kadrolarına geçmeye çalıştıklarından 

KA yüksek personel sirkülasyonuna sahip kurumlar haline gelmişlerdir. 

5.2. Bakanlar Kurulu Kararları: 

Kanunun verdiği yetkiyle çıkarılan bu kararlar, 2006/10550 

(BKK, 2006/10550 Sayılı Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma 

Ajansları Kurulmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararı, 2006), 2008/14306 

(BKK, 2008), 2009/15236 (BKK, 2009), 2011/2168 (BKK, 2011) ve 

2013/4748 (BKK, 2013) sayılı olup, düzey 2 bölgeleri esasına göre 

KA’nı peyderpey kuran, bütçe tahsisatlarını belirleyen, çalışma usul ve 

esaslarını tesis eden ve KK asil ve yedek üyelerini belirleyen kararlardır. 

2006 yılından İzmir ve Çukurova (Adana ve Mersin) KA’yla başlayan 

kuruluş süreci 2010 yılında ANKA ile 26 kalkınma ajansının kuruluşu 

tamamlanmıştır. 


Dr. Ahmet EFE 

5.3. Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Kararları 

YPK Kararları 2006/59, 2008/11, 2009/8, 2009/24, 2011/3, 

2011/44 ve 2014/8 sayılı olup, Kanunun verdiği yetkiye dayanılarak 

Ajanslarda çalışan personelin mali haklarını belirlemek amacıyla 

çıkarılmış düzenleyici idari işlemlerdir. Bu düzenlemeler, 5449 sayılı 

Kanunun 18 inci maddesindeki “Genel sekreter ve diğer personelin 

ücret ve gündelikleri ile diğer mali ve sosyal hakları Yüksek Planlama 

Kurulu kararıyla tespit edilen alt ve üst limitleri geçmemek üzere 

yönetim kurulunca belirlenir” ifadesinde verilen yeki ve göreve 

dayanmaktadır. İlk altı YPK kararı belirli limitler dâhilinde YK 

tarafından belirlenebilecek ücretleri tayin ederken 2014/8 sayılı son 

YPK kararında 666 KHK ve 6495 sayılı Kanun kapsamında yapılan 

emsal memur uygulaması paralelinde sınırlandırıcı bir uygulamanın 

benimsendiği anlaşılmaktadır. 

5.4. Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik: 

İki defa çıkarılmış olan bu Yönetmelik, KA işleyişini, birimlerin 

çalışma esaslarını, görevlerini, yetkilerini, toplantılarını, raporlama 

şekillerini vb. gibi idari konuları düzenlemektedir. İlk yönetmeliğin pek 

çok maddesi AYM tarafından iptal edildiğinden daha sonra BKK ekinde 

yeni bir yönetmelik çıkarıldı ve ilk yönetmeliğin geriye kalan kısmı da 

aşağıda belirtilecek olan YDO yönetmeliğince tamamen yürürlükten 

kaldırılmıştır. 

Bu Yönetmeliğin yaklaşımı klasik yaklaşım olup görev 

alanlarının ve sorumlulukların belirtilmesi ve bir takım üst süreçlerin 

ana hatlarının ifade edilmesiyle yetinilmektedir. Yönetmelikte KA 

birimlerden bahsedilmemektedir. Ancak kanunla belirlenmiş olan 

kurullar, genel sekreterlik ve iç denetçi ile yatırım destek ofisinden 

bahsetmektedir. Birimlere ait olan çalışma usulleri ise Destek Yönetim 

Kılavuzunda yer almıştır. 

5.5. Denetim Yönetmeliği: 

03.08.2009 tarihli ve 27308 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 

“KA Denetim Yönetmeliği”, KA’nın iç ve dış denetimi ile mali yönetim 

yeterliğine ilişkin standartlar ile usul ve esasları belirlemektedir. 



Otuz madde ve üç geçici maddeden oluşan adı geçen Yönetmelikte, 

22.12.2009 tarihli ve 27440 sayılı Resmi Gazete’ de ve 11.12.2010 tarihli 

ve 27782 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan iki adet KA Denetim 

Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapan Yönetmelik ile bazı değişiklikler 

yapılmıştır. 

Bu Yönetmelik, KA denetim şekillerini, usullerini ve yetkilerini 

belirlemektedir. Buna göre iç denetim, dış denetim ve mali yeterlilik 

denetimi şeklinde üç tarz denetim sistemi kurgulanmış olup, her hangi 

bir standarda referans vermeden hangi kriterlere göre ayırım yapıldığı 

ile denetim fonksiyonları arasındaki kesin çizgilerin de konulmadığı 

belirsiz bırakılmış olduğu anlaşılmaktadır. 

KA, normalde Kuruluş Kanununda belirtilmeyen durumlarda 

özel hukuk hükümlerine tabi olmasında ve 5018 sayılı Kamu Mali 

Yönetim ve Kontrol Kanunu ile 4734 ve 4735 sayılı Kamu İhale 

ve Sözleşmeleri Kanunlarına tabi olmadığından dolayı Kuruluş 

Kanununda Sayıştay Denetimine tabi olduğu hüküm altına alınmamış 

ancak bunun yerine bağımsız dış denetim öngörülmüştü. Ancak 

Sayıştay Kanununda 2011 yılında meydana gelen değişiklikle 

sermayesinin yarısından fazlası kamu kaynağı olan tüm tüzel kişilikler 

Sayıştay denetimine tabi kılındığından dolayı mevcut durumda hem 

Sayıştay denetimi ve hem de bağımsız dış denetim KA mali hesaplarını 

ve varlıklarını denetlemektedir. Bu alanda meydana gelen ikili yapı 

henüz çözülememiştir. KA iç denetimi de 5018 sayılı Yasa ile ve 

Kamu İç Denetim Koordinasyon Kurulu ile uyumlu değildir. Kamu iç 

denetim sisteminde iç denetçiler üst yöneticiye bağlı olarak harcama 

yetkililerini denetlerken KA sistematiğinde harcama yetkilisinin altında 

konumlandırıldıklarından ve kendi amirlerinin işlemlerini denetlemek 

durumunda bırakıldıklarından mevcut uygulamada sadece 8 KA iç 

denetçi istihdam edebilmektedir. Bu hususlar, KA iç ve dış denetimin 

yapılandırmasının paydaş ihtiyaçlara ve kurumsal hedeflerine uygun 

olmadığını ortaya koymaktadır. 

5.6. Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği: 


“KA Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği”, KA’nın bütçelerinin hazır- 


Dr. Ahmet EFE 

lanması ve uygulanması, mali kaynaklarının yönetilmesi ve kontrolü, 

hesap ve kayıtların tutulması ve raporlanmasıyla ilgili iş ve işlemlerin 

yürütülmesinde görevli olan ajans personelinin görev, yetki ve sorumluluklarına 

ilişkin usul ve esasları belirlemektedir. Doksan sekiz madde 

ve iki geçici maddeden oluşan KA Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin, 

28. maddesine, 11.12.2010 ve 27782 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 

“KA Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına 

Dair Yönetmelik” ile bir fıkra daha eklenmiştir. 

Bu yönetmelik de fazlasıyla kazuistik bir yöntem takip ederek 

tek düzen muhasebe sistemi ve 5018 sayılı Mali Kontrol Kanunu temel 

esaslarının uygulanmaya çalışılmasını temin etmektedir. 

5.7. Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği (PFDY): 


“KA Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği”, KA’nın sağlayacağı 

proje ve faaliyet destekleri ile ilgili iş ve işlemlerin usul ve esaslarını, 

bunlardan yararlanma ilke ve kurallarını düzenlemektedir. Elli madde 

ve dört geçici maddeden oluşan mezkûr Yönetmelikte, 31.12.2010 tarihli 

ve 27802 sayılı, 16.11.2011 tarihli ve 28114 sayılı ve 20.06.2013 

tarihli ve 28683 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan üç adet KA Proje 

ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapan Yönetmelik 

ile bazı değişiklikler yapılmıştır. 

5.8. Personel Yönetmeliği: 


“KA Personel Yönetmeliği”, iş mevzuatı hükümlerine göre belirsiz 

süreli hizmet akdine bağlı olarak istihdam edilecek olan personelin hak 

ve yükümlülüklerini tespit etmektedir. Bu Yönetmelik, Kanunla belirlenen 

KA personel rejimine göre işe alınma şekilleri, uyulması gereken 

hükümler ve personelin hak ve yükümlülüklerini ihdas etmektedir. Bu 

yönetmelikte bile birim isimlerinden ve birim başkanlığından bahsedilmemesi 

dikkat çekicidir. Bu hususlar aşağıda inceleneceği üzere Destek 

Yönetim Kılavuzu (DYK) na konu edilmiştir. Bu durum da ajansların 

bir destek kurumu oldukları algısını pekiştirici bir etkide bulunmaktadır. 



5.9. Destek Yönetim Kılavuzu (DYK): 

5449 sayılı Kanun ve “KA Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği’ni 

yasal dayanak alarak, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, 

Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan 

“KA Destek Yönetimi Kılavuzu” KA tarafından sağlanacak mali 

ve teknik desteklerin modern teknik ve bilgi birikimleri ışığında uygulanabilmesi 

amacıyla hazırlanmıştır. Bu Kılavuz, PFDY dayanılarak çıkarılmış 

olduğu bilinmesine rağmen ne zaman çıkarılarak ajanslara tebliğ 

edildiği bilinmemektedir. Kılavuz niteliğinde olmasından dolayı bu 

hususa çok önem verilmediği anlaşılmaktadır. DYK, KA kayıtlarında 

olmamasına rağmen KB internet sayfasında mevcuttur. DYK, kapsamlı 

bir şekilde hazırlanmıştır. Destek Yönetim Kılavuzundan öte bir Kalkınma 

Ajansı Kılavuzu niteliğinde hazırlanmıştır. Kalkınma Bakanlığı 

görevlerinden, KA’nın yapısından, destek türlerinden, değerlendirme, 

yürütme, performans ve izleme şekillerine kadar çok detaylı bir şekilde 

düzenleme yaptığı anlaşılmaktadır. 

DYK ile birim başkanlarının isimleri ile bu birimlerin yapması 

gereken görevleri teker teker zikredilerek örnek bir ajans modeli çizilmektedir. 

Başka bir mevzuata da bu tarz bir düzenleme mevcut değildir. 

6. KAMU YÖNETİMİ, İDARE VE BÜROKRASİ BAĞLAMI 

Yönetim bilgi sistemleri disiplini kapsamında değerlendirilebilecek 

çevirimiçi uygulamalar, e-devlet ve sanal devlet biçimlerinin 

elektronik uygulamalar aracılığıyla giderek esnekleşmekle olduğu ve 

etkinliğini arttırdığı şeklinde açıklanmakla birlikte Weberyen bürokrasiyi 

ciddi biçimde zayıflattığı söylenebilir. Bilindiği gibi Weber, bürokrasinin 

ussal bir toplumsal örgütlenme olduğunu ve siyasetin amaçları 

doğrultusunda hareket etmesi gerektiğini varsaymıştır. Bürokrasi bu 

anlamda devletin elleridir. Bundan dolayıdır ki, makine ve cihaz metaforlarına 

sıkça konu edilmiştir. (Akbulut, 2007a) 


Dr. Ahmet EFE 

Tablo 1: Weberyen Bürokrasi İle Sanal Bürokrasi Karşılaştırılması 

Weberyen Bürokrasi 

Özellikleri 

Fonksiyonel ayırım; katı iş 

bölümü; belirli kanuni sınırlar 

Bölümler ve bireyler arasında 

hiyerarşiler 

Dosyalar, yazılı dokümanlar; 

evrak memurları 

Çalışanlar tarafsızdır, gayri 

şahsidir ve belirli bir bölüme 

aittirler 

Genel kurallara göre yürütülen 

ofis sistemleri, standart 

işletme süreçleri, 

Süreçlerde yavaşlık, gecikmeler, 

eksiklikler, çok müdahaleler 

Geri dönüm ve düzeltme 

süreçlerindeki aksaklık ve 

gecikmeler 

Bürokratik Yönetim 

Kurallara uyma ve uygunluğa 

önem verme 

Detaylı plana göre yönetim 

Sanal Bürokrasi Özellikleri 

İnsandan çok bilgi teknolojilerinin 

kullanımına dayalı bilgi ve kurumsal 

yapılanma 

Elektronik ve gayri resmi haberleşme; 

takımlar işleri yapar ve kararları verirler 

Barkodlar, sensorlar, laptoplar, taşınabilir 

bellekler ve diğer esnek ortamlarda 

elektronik kaydedilebilen, taşınabilen 

dosyalar; elektronik kayıt, depolama 

arşivleme ve veri transferleri; yazılım, 

donanım ve telekomünikasyon sistemleri 

Çalışanlar çapraz fonksiyonludur, 

yetkilendirilmiştir; işler sadece 

uzmanlık alanlarına göre değil aynı 

zamanda bilgisayar aracılığının 

karmaşıklığı boyutuna göre 

sınırlandırılmıştır. 

Uygulamalar, süreçler ve bilgi sistemlerine 

içselleştirilmiş kurallar; otomatik 

performans sistemi ve görülmez sanal 

yapı 

Hızlı veya gerçek zamanlı işleyiş 

Geri dönümlerin anlık gözetleme ve 

güncellenmesi; daha hızlı veya gerçek 

zamanlı düzeltme imkânları 

Post Bürokratik Yönetim 

Performansa önem verme 

Esneklik ve ihtiyacın karşılanmasına 

önem verme 

Katı hiyerarşi ve dikey yapılanmmalar 

Sözleşme- esneklik ve yatay yapılan- 

Dar merkezli kontrol Yetki devri 

Mali kontrol ve hata bulan Kalite kontrolü ve önleyici-iyileştirici 

denetim 

denetim 

Tekelcilik ve kuşkuculuk Rekabetçilik ve güven 

Kaynak: (Budhathoki, 2006) ve (Ateş, 2008)’ den uyarlanmıştır. 



Teknolojik gelişmelere koşut olarak BT yoğun verimlilik merkezli 

uygulamaların Yeni Kamu Yönetimi (New Public Management) 

anlayışının yaygınlaşmasına yol açması söz konusu olmuş ve kamu yönetimi 

disiplini de oluşan bu paradigmatik gerilimlerden ciddi olarak 

etkilenmiştir. Teknik imkânların gelişmesi sonucu meydana gelen sanal 

bürokrasi aynı zamanda post-bürokrasi olarak da değerlendirilmektedir. 

(Ateş, 2008, s. 102) 

Her ülkede kendi ekonomik-siyasal sistemleri, merkezi-yerel 

teşkilatlanmaları, toplumsal dinamikleri, gelişmişlik düzeyleri, tarihsel 

ve kültürel seviyeler ve anlayışlarına göre farklı uygulama biçimleri 

görülebilmektedir. Ancak, elektronik devlet uygulamaları imkânlar ölçüsünde 

giderek yaygınlaşmaktadır. Vatandaşların çeşitli konulardaki 

görüşlerinin internet veya cep telefonu aracılığı ile alınması ve doğrudan 

karar süreçlerine katılabilmesi durumunda demokratik temsil sistemleri 

sorgulanabilecek ve idari yapılanma biçimleri ciddi bir biçimde 

etkilenerek klasik yapılanmalar bilişime dayalı elektronik ve şeffaf yönetimlere 

dönüşebilecektir. 

Bürokrasi, idare ve kamu yönetimi, aslında “bir şekilde eldeki 

kaynakların en verimli biçimde kullanılmasını öğreten bilim dalı” (Tortop 

& İspir, 1984, s. 7) olarak tanımlanan “yönetim bilimi”ni ilgilendirmekte 

ve etki alanı içerisindedir. Bürokrasi, idare ve kamu yönetiminin 

menşeleri olan merkez kapitalist ülkelerdeki kullanılış biçimleri çevre 

ülkelerdeki bağımlı bilim uygulamaları açısından önem arz etmektedir. 

Bürokrasi, kameral dönemde ve kıta Avrupa’sında geliştirilmiş bir 

kavram iken “public management” daha çok Anglosakson kökenlidir. 

Özellikle yeni kamu yönetimi “New Public Management” gibi akımların 

gelişmesiyle birlikte kamu yönetiminin işletmecilik baskısı altında 

olduğu (Akbulut, 2007-b) ve bunun ortaya çıkarmış olduğu paradigma 

geriliminden dolayı artık kamu yönetimi bilimi yerine çözüm olarak 

“devlet bilimi” nin kullanılması gerektiği de ileri sürülmüştür. (Şaylan, 

1996) bu bağlamda yeni bir paradigma olarak COBIT-5 ile meydana 

gelen yaklaşım farklılığının kamu yönetimi, idare, bürokrasi ve devlet 

alanlarını nasıl etkileyebileceği ortaya konulmaya çalışılacaktır. 

Küreselleşme ile birlikte “kamu yönetimi” alanına işletmecilik 

ilkelerinin uygulanmaya çalışılmasıyla disiplinin bilimsel nesnesinin 


Dr. Ahmet EFE 

belirsizleşmesi de söz konusu olmaktadır. Örneğin, kamu yönetimi disiplini 

alanyazınına katkıları bulunan Güler’e göre; “Küreselleşme ile 

birlikte devam eden Devlet işlevlerinde değişme; (1) devletin uluslararası 

konumunu, (2) devlet-özel sektör, devlet-yurttaş, devlet-toplum 

ilişkilerini, (3) devlet mekanizması içinde siyaset-bürokrasi dengesini, 

(4) bürokratik aygıtın, diğer adı ile kamu yönetiminin örgütlenme ve 

çalışma ilkelerini de değişmeye zorlamaktadır.” (Güler, 1994) 

Güler, çalışmasında kamu yönetimi biliminin inceleme nesnesi 

ile ilgili bir sorunu olduğunu ve bu sorunun da küreselleşme ve 

emperyalizmle doğrudan bağlantılı olduğunu ifade ederek az gelişmiş 

ülkelere dayatılan değişimlerin tarihi, hukuki ve akademik geçmişi ve 

birikimi olan Türkiye’ye de yapılmak istenmesinin doğru olmadığını 

ileri sürmektedir. Mevcut tarihi, hukuki ve akademik geçmiş ve birikimimize 

rağmen değişimin teknisyenliğini yapmak yerine mevcut birikimimiz 

ile bunun yeniden tasarımını sorgulayacak güçte olduğumuzu 

savunmaktadır. (Güler, 1994) 

Güler, ayrıca, kamu yönetimi uygulamalarıyla disiplinin “idare” 

kavramına sıkıştırılmak istendiğini, “idare”nin toplum-siyaset düzlemleri 

ile ilişkisinden koparılmış olduğunu ve Türkiye gerçeğinin bu 

yaklaşımı, hukuksal yaklaşımın yerleşikliği nedeni ile hukuk kavramlarına 

açık tutarak içselleştirmiş olduğunu iddia ederek “idare” kavramının 

kamu yönetiminde kullanılmasını disiplinin özgünlüğü açısından 

doğru görmemektedir: “Devlet kavramı yerine “idare” kavramı korunduğu 

sürece, yerel yönetimler gibi devletin organik parçaları “sivil 

toplum” gibi yapay kavramlara ait sayılmaya, böylece devlet olgusu 

parçalanmaya ve tanınmaz hale getirilmeye devam edilecektir. Üstelik 

bu durumda tanınmaz hale gelen yalnızca devlet olgusu da değildir. 

Parçalanma, yerel yönetim kurumunu da tanınmaz hale getirmektedir.” 

(Güler, 1994) 

Ulusal koşullarımıza bakıldığında, devleti bir müteşebbis olarak 

da tanımlayarak sosyal devlet kavramını güvenceye alan 1982 

Anayasası 92. maddesinde görüleceği üzere, “idare” kavramı bilakis 

kamu tüzel kişiliğinin yani “devlet”in bir diğer ismi olarak kurgulanmış 

olduğu görülmektedir: “Madde 92- (1) İdare, kuruluş ve görevleriyle 

bir bütündür ve kanunla düzenlenir. (2) İdarenin kuruluş ve görevleri, 



merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. (3) Kamu 

tüzelkişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak 

kurulur.” Dolayısıyla, TC. Anayasası bağlamında bakıldığında, 

idare kavramıyla kamu tüzel kişiliklerinin yani bürokratik organların 

kastedildiği anlaşılabilse de, kamu yönetimi ve idare kavramları üzerinde 

ciddi tartışmaların yaşandığı ancak somut bir sonuca varılamadığı 

da söylenebilir. Bu nedenle 1982 Anayasası’nın da merkez kapitalist 

ülkelerdeki sistemlere eklemlenme niteliği taşımasından dolayı Güler 

tarafından (Güler, 1994) yukarıda bahsedilen tezlerin yanlışlanamadığı 

söylenebilir. 

4. YÖNETİM BİLİMİNİN İŞ SÜREÇLERİNDEN 

AYRIŞTIRILMASI 

“Yönetim” kavramı daha çok işletmeciliğe ait bir kavram olmasından 

dolayı kamu yönetiminin de işletmecilikle ilişkisi olduğundan 

işletmelerde verimliliği sağlayan ilkelerin kamu yönetiminde 

pekâlâ uygulanabileceğini iddia eden yeni kamu yönetimi anlayışının 

kökenleri itibariyle Taylorizm’den de etkilenmiş olduğu söylenebilir. 

Taylor’un analizlerini işçiler üzerinde yapmış olması ve KA personelinin 

de işçi statüsünde olmaları bu konuda kavramsal düzeyde kısa bir 

analiz yapılmasını anlamlı kılmaktadır. COBIT-5 çerçevesindeki süreç 

yaklaşımı ve süreçlerde üretilen bilginin yönetim tarafından geliştirilebileceği 

gibi tezleriyle örtüşebildiği anlaşılmaktadır. Bu noktada, Harry 

Braverman, Taylor’un üç ilkesini farklı bir şekilde yorumlayarak kamu 

yönetimi disiplinine de uygulanabilecek bir biçimde ele almıştır. 

1.Birinci ilke: “İş süreçlerinin işçilerin yeteneklerinden ayrıştırılması” 

2 . 

İş süreçlerinin işçilerin yetenek ve kabiliyetlerinden ayrıştırılması 

gerekir. Çünkü iş süreçleri ile ilgili bilgilerin toplanması ve geliştirilmesi 

işçilerin değil tamamen yönetimin uygulamalarına bağlıdır. 

Bu nedenle de iş süreçlerinin işçilere teslim edilmemesi gerektiği anlaşılmaktadır. 

(Braverman, 1984) Burada Braverman’ın hareket noktasını 

aslında iş süreçlerinin işlerden farklı bir uzmanlık alanı olduğu düşüncesi 

olduğu anlaşılmaktadır. Bu aslında bir nevi görevlerin ayrılığı 

2 Orijinal ifadesi şu şekildedir: “dissociation of the labor process from the skills of 

the workers”. 


Dr. Ahmet EFE 

“segregation of duties” ilkesinin bir ifadesidir. COBIT, her kurumun 

kendi ihtiyaç ve kapasitesine uygun bir şekilde geliştirilebilecek olan 

37 ana süreç üzerinde yaptığı kurgulamayla bu anlamda profesyonel 

bir yaklaşım sergilenmesi gerektiğini ortaya koyarak, personelin kendi 

yeteneklerine süreç yapılandırmasını kurumsallaşma ve paydaş ihtiyaçlarıyla 

hizalı olması gereken kurumsal hedeflere erişim açısından riskli 

görmektedir. 

2. İkinci ilke: “İş bilimi, asla işçiler tarafından geliştirilemez, 

daima yönetim tarafından geliştirilebilir.” 3 

İş bilimi işçiler tarafından değil tamamen yöneticiler tarafından 

geliştirilebilmesinin nedeni, Taylor’a göre, işçiler yeterli beyine sahip 

olabilmelerine rağmen bunun için ne yeterli paraya ne de zamana sahiptirler. 

Burada işçilerin küçük görülmesi veya kabiliyetsizliği söz konusu 

değil, tam tersine iş bölümünün bir gereği olarak kendi imkanlarının 

buna elvermemesi durumu söz konusu olmaktadır. Ayrıca işçiler kurnaz 

davranabilirler. Yani işçiler yeni bir metot veya sistem geliştirdiklerinde 

bunun başkaları tarafından da uygulanması idarenin nezdinde kendilerinden 

beklenen performansın arttırılması söz konusu olacaktır. Kısacası 

işçiler, işlerine gelmeyen veya iş yüklerini arttıran veya başarılarını 

gölgeleyecek her hangi bir metot ve sistemi uygulamaya koymayacakları 

gibi, öğrendikleri kestirme çözümleri de kendilerine saklar başkasının 

öğrenmesini istemezler. Bu nedenle de sermaye tarafından istenen 

verimliliği sağlayacak metotları kendilerinden isteyemezler. Bundan 

dolayı iş bilimi işçiler tarafından değil, ancak yönetim tarafından geliştirilebilir. 

(Braverman, 1984) 

COBIT yaklaşımında tamamen profesyonellik istenildiği için 

bu ilke ile uyumlu olduğu söylenebilir. Tüm süreçler bir enformasyon 

modeli üzerine bina edilmiştir. Bu da amatörlüğü ve kişiselliği kaldırmadığı 

gibi rasyonelliği, objektifliği ve ussallığı gerektirir. KA dinamiklerinde 

de KB tarafından yapılan mevzuat ve kurumsal yapılandırmanın 

gereğince işletilmesi süreç boyutunda uygulamada uzmanlara 

bırakılmıştır. Bu da Taylorizme ve aynı zamanda COBIT çerçevesine 

uygun düşmemektedir. 

3 Orijinal ifadesi şu şekildedir: “science of work is never to be developed by the 

worker, but always by management.” 



2. Üçüncü ilke: “Bu bilgi üzerindeki hükümranlığın iş süreçlerinin 

her adımını ve onun uygulanma biçimini kontrol etmek için kullanılması” 

4 

Sadece sermaye değil aynı zamanda iş gücü de sermayenin 

kontrolüne girmiştir. İş bilgisi üzerindeki bu hâkimiyetin tüm iş süreçlerinin 

kontrolünde ve uygulama biçimlerinde kullanılması gerekir. 

İşçiler üretim araçları üzerindeki kontrollerini kaybetmişlerdir. Emek, 

sermayenin tavası olduğundan işçiler üretim araçları üzerindeki kaybettikleri 

kontrol yanında kendi işleri ve performansları üzerindeki kontrollerini 

de kaybetmelidirler. İş tamamen rutinleştirilmeli ve yönetimin 

boyunduruğu altına alınmalıdır. Bu eğilim ofis uygulamalarına yansıtıldığında 

sosyologlar bunu “bürokratikleşme” diye adlandırırlar. Bu tarz 

iş yönetimi daha çok geniş ölçekli veya kompleks organizasyonlarda 

yaygın olup, kapitalist organizasyonların özel bir ürünü olan bu bürokratikleşme 

tabiri bazı kesimlerde kısmen husumeti de çağrıştırır. (Braverman, 

1984) 

Breverman, Taylor’un bu üç ilkesini farklı bir yorumlamayla 

aslında bürokrasinin temel taşlarından olan iş bölümü ve uzmanlaşma, 

görevlerin ayrılığı, denetleme ve amirlerin idare üzerinde etkinliği gibi 

bazı ilkelere dayandırılabilecek şekilde ortaya koyduğu anlaşılmaktadır. 

Bu ilkeler Weberyen bürokrasi içerisinde modern dönemde daha 

çok itibar görür. Ancak, postmodern anlayışların yönetimleri etkisi altına 

aldığı yeni esnek idari yapılanmalar için farklı bir şekilde yorumlanması 

gerekebilir. Özel işletmelerde “bilimsel yönetim” hareketinin 

kamu sektörüne uyarlanması, hem özel sektörün hem de kamu sektörünün 

işletme yönetimi ilkeleri uyarınca işleyeceği, dolayısıyla, kamu 

yönetiminin daha fazla işletme benzeri mekanizmalara (uzmanlaşma, 

rapor etme, planlama gibi işletme yönetim tekniklerine) yönelmesi anlamına 

gelmekteydi. Yeni Taylorist hareket ise 1980’ lerden sonra etkili 

olmuştur. 

Yukarıdaki üç ilke aslında, yeni kamu yönetimcilerinin kuramsal 

kaynakları olan neo-tayloristler ile kamu tercihi ve yeni kurumsalcıların 

da dayanağı olarak nitelendirilebilir. (Braverman, 1984) COBIT-5 

4 Orijinal ifadesi şu şekildedir: “use of this monopoly over knowledge to control 

each step of the labor process and its mode of execution.” 


Dr. Ahmet EFE 

çerçevesindeki ilkeler ve gerçekleştirici yaklaşımının temelde Taylorizme 

dayandırılabilmesinin olanaklı olduğu söylenebilir. 

Yukarıda ifade edildiği gibi, kamu yönetimi daha çok genel bir 

kavram olup, içinde siyasi aktörler ile bürokrasi ve aynı zamanda idare 

de bulunabilmektedir. İdare ve bürokrasi ise daha çok yönetim boyutuyla 

ilgilidir. Dolayısıyla kamu yönetimi yönetişim yapısını ilgilendiren 

bir kavram iken, yönetim daha çok idare ve bürokrasi yerine kullanılabilir. 

Çünkü idare ve bürokrasi alınan kararların uygulama mercileri 

veya organlarını ifade ederken kamu yönetimi ülkenin genelini ilgilendiren 

politik veya idari karar merkezlerini ve aktörlerini ilgilendirmekte 

ve idare ile bürokrasiyi kapsamına alan üst çatı olarak bilinmektedir. 

Weberyen anlamdaki yasal-ussal yönetim de aslında COBIT-5 

çerçevesinin özünde mevcuttur. Çünkü COBIT-5 ile yönetim ve yönetişim 

yapılanması ile bunların yürütüleceği süreçlerin işleyişine ve iletişim 

kanallarına kadar paydaşların ihtiyaçlarına dayanan bir ussallıkla 

belirlenerek bürokratik hedef ve yapılanmaların belirlenmesini şart 

koşmaktadır. Bu anlamda COBIT-5 yaklaşımının rasyonel bir yapılanmayı 

esas kabul ettiği söylenebilir. 

COBIT-5 ile ortaya konulan yaklaşımda hem yönetim ve hem 

de yönetişim süreçlerinde bazı organ veya görevlilerin farklı fonksiyonları 

üstlenebilecekleridir. Bu süreçler her kurumun kendi paydaşlarının 

ihtiyaçlarına göre belirlenecek kurumsal hedefler çerçevesinde 

belirlenerek uygulanabilecektir. Bu açıdan ussal bir nitelik arz etmektedir. 

Yönetişim ve yönetim süreçleri her ne kadar bir birinden farklı ve 

ayrışık olarak gösterilseler de bunlar süreçlerin işleyişi, girdi ve çıktıları, 

kritik faaliyetleri ve süreçlerde rol alanların işlevleriyle ilgilidir. 

Yoksa yönetim içerisinde bulunan biri bir yönetişim sürecinde farklı bir 

işlev yerine getirebilir ve aynı zamanda yönetişim alanında karar mekanizmaları 

içerisinde bulunan birisi de yönetim süreçlerinden birisinde 

bir işlevsellik gösterebilir. Burada kişilere göre değil, her alt sürecin 

gerekliliklerine göre ayırım yapılmaktadır. Bu konu ileriki bölümlerde 

detaylı bir şekilde ortaya konulmaktadır. 



5. KARAR MEKANİZMASI VE UYGULAMALARIN 

AYRIŞTIRILMASI 

COBIT-5 yaklaşımının diğer karakteristik özelliklerinden birisi 

de yönetim ve yönetişim arasında kesin bir çizgi koyarak ayırmasıdır. 

Bunun gerekçesi de yönetim ve yönetişim süreçlerinin, amaçlarının ve 

organizasyonel yapılanmalarının farklı olmasıdır. 

Buna göre yönetişim; paydaşların ihtiyaçlarının şartlarının ve 

seçeneklerinin dengeli ve uzlaşılmış kurumsal amaçların belirlenmesi 

için değerlendirilmesini, karar almada ve önceliklendirmede sevk 

ve idareyi belirlemeyi ve kurumsal amaçlar ve yönlendirmeye göre 

performans ve uygunluğu gözetlemeyi güvenceye alır. 

KA’nda genel olarak yönetişim sorumluluğu bir Valinin 

liderliğindeki yönetim kurullarındadır. Özel yönetişim sorumlulukları 

kurumsal yapılanma, karmaşıklık ve imkânların elverdiği ölçüde bazı 

özel birimlere devredilebilir. 

Yönetim ise yönetişim organı tarafından yapılmış olan sevk 

ve yönlendirmeye göre planlama, inşa etme, yürütme ve gözetim 

işlevlerini yerine getirir. KA’nda yönetim sorumluluğu bir genel müdür 

(CEO) emsali olan GS liderliğindeki icracı üst yönetimdedir. (ISACA, 

2012) 

COBIT-5 temel ilkelerinden olan yönetişim ile yönetimin 

ayrılması ciddi bir paradigma kırılımını göstermektedir. Teorik 

temellerine bakıldığında önce irade ile iradenin uygulamasının 

ayrılması gerektiğini ilk olarak ortaya koyan Woodrow Wilson’un 

1887 yılında yayımlanan Study of Administration isimli makalesindeki 

“seperation of will and execution of will” ifadesine bile dayandırmak 

mümkündür. Bilginin, süreçlerin, girdilerin ve çıktıların karmaşıklaştığı 

ölçüde karar mekanizmasında bulunanlar alt teknik süreçlere nüfuz 

edememekte ve bunların teknik ekipler tarafından yürütülen ayrışık 

süreçler olması gerekmektedir. Wilson, anılan makalesinde “ben bir 

bıçak bileyicinin hangi teknikle ve aletleri nasıl bilediğiyle ilgilenemem 

ancak bilediği bıçağın keskin olup olmadığıyla ilgilenirim” diyerek 

karar, katılım, sevk ve idare mekanizması olan yönetişim ile alınan 

kararların uygulamasından sorumlu olan yönetim mekanizmasının 


Dr. Ahmet EFE 

ayrışabileceğinin ilk işaretlerini vermiştir. Aynı yaklaşımın izleri 

Weberyen kuramda ve Taylorist yaklaşımda da görülmektedir. Zaten 

bu durum gelişmiş batının kendi ihtiyaçlarına göre bilgiyi yeniden 

üretebilmesi, ticarileştirebilmesi ve gelişmemiş ülkelere karşı sürekli 

bir üstünlük elde edebilmesinin temellerini vermektedir. Bu nedenle 

de ekonomik ve siyasi anlamda olduğu gibi teknik bilgi ve bilimsel 

yaklaşımlarda da merkezi konumunu devam ettirebilmektedir. Bu 

çalışmamız bu anlamda ulusal bilgi üretebilmenin ve kendi ulusal 

ve yerel ihtiyaçlarımız ışığında kendi kurumsal yapılanmamızı ve 

süreçlerimizi kurabileceğimizi göstermesi açısından büyük önemi 

haizdir. 

COBIT-5 süreç referans modeli, kalkınma ajansının BT 

yönetişim ve yönetim süreçlerini, süreç etki alanları halinde bölümlere 

ayrılmış halde yönetişim ve yönetim olmak üzere iki ana faaliyet 

alanına ayırır. 

Yönetişim- Bu etki alanı beş yönetişim süreci içerir; her süreç 

dâhilinde EDM uygulamaları tanımlanır. (ISACA, 2012b) 

Şekil 7. COBIT-5 Yönetişim ve Yönetim Evrenlerinin Süreçlerde 

Ayrılması 

Kaynak: COBIT-5 modelinden esinlenerek araştırmacının 

kendi çalışmasıdır. 



Yönlendir, değerlendir ve izle olarak belirlenen süreçler EDM 

olarak bilinmekte olup her biri üçer alt süreci olan dört ana süreçten 

oluşan bir çerçevedir. Süreçlerin nasıl uygulanacağı ve ölçüleceğine 

dair inceleme ileriki kısımlarda yapılacak olup bu kısımda kavramsal 

olarak aşağıdaki şekilde gösterimi mümkündür. 

Yönetişim sistemini değerlendir (EDM01.01) 

Yönetişim 

çerçevesi kur ve 

sürdür (EDM01) 

Yönetişim sistemini yönlendir, Liderleri 

bilgilendir ve destek, ortaklık ve bağlılıklarını 

sağla (EDM01.02) 

Yönetişim sistemini izle, kalkınma ajansının BT 

yönetişim etkinliği ve performansını izle 

(EDM01.03) 

YÖNETİŞİM 

SÜREÇLERİ 

Değerlendir, 

Yönlendir ve 

İzle (EDM) 

Fayda 

oluşturulmasını 

sağla (EDM02) 

Risk 

optimizasyonunu 

sağla (EDM03) 

Değer optimizasyonunu değerlendir (EDM02.01) 

Değer optimizasyonunu yönlendir (EDM02.02) 

Değer optimizasyonunu izle (EDM02.03) 

Risk yönetimini değerlendir (EDM03.01) 

Risk yönetimini yönlendir (EDM03.02) 

Risk yönetimini izle (EDM03.03) 

Kaynak 

Optimizasyonu 

Sağla (EDM04) 

Kaynak yönetimini değerlendir (EDM04.01) 

Kaynak yönetimini yönlendir (EDM04.02) 

Kaynak yönetimini izle (EDM04.03) 

Şekil 8. COBIT-5 Yönetişim Süreçleri Şeması 

Kaynak: Şekil 8. COBIT-5 COBIT-5 modelinden Yönetişim esinlenerek Süreçleri araştırmacının Şeması kendi çalışmasıdır. 

Yukarıdaki şekilden de anlaşıldığı üzere; yönetişim paradigmasının COBIT-5 ile 

geldiği noktada, Kaynak: yönetişim COBIT-5 çerçevesi modelinden kurma ve sürdürme, esinlenerek yönetişim araştırmacının 

sistemini değerlendirme, 

yönetişim sistemini yönlendirme, liderleri bilgilendirme ve destek, ortaklık ve bağlılıklarını 

kendi çalışmasıdır. 

sağlama, yönetişim sistemini izleme, kurumun BT yönetişim etkinliği ve performansını 

izleme, fayda oluşturulmasını sağlama, değer optimizasyonunu değerlendirme, değer 

optimizasyonunu Yukarıdaki yönlendirme, şekilden değer de optimizasyonunu anlaşıldığı izleme, üzere; risk yönetişim optimizasyonunu 

paradigmasının sağlama, risk yönetimini COBIT-5 değerlendirme, ile geldiği risk noktada, yönetimini yönetişim yönlendirme, çerçevesi risk yönetimini kurma izleme, 

kaynak optimizasyonu sağlama, kaynak yönetimini değerlendirme, kaynak yönetimini 

ve yönlendirme sürdürme, ve kaynak yönetişim yönetimini sistemini izleme değerlendirme, gibi süreçler yönetişim yönetişim süreçleri sistemini olarak belirlenmiş 

yönlendirme, ve bu süreçler mekanize liderleri teknik bilgilendirme dâhilinde ve destek, kritik faaliyetler ortaklık ve kilit bağlılıklarını performans isterleri 

belirlenerek oluşturulabilmektedir. 

sağlama, yönetişim sistemini izleme, kurumun BT yönetişim etkinliği 

ve performansını izleme, fayda oluşturulmasını sağlama, değer 

6. SONUÇ 

Yapılan analizlerden sonra KA yapılanmasının KB ile olan ilişkisinden dolayı 

142 “idare”, | Hukuk formaliteler Dergisi / ve 2015-2 önceden belirli detaylandırılmış usullerinden dolayı “bürokrasi”, 

tamamıyla kamu kaynağıyla bölgesinin ortak sorunlarını çözmek ve bu amaçla verdiği hibeler

Dr. Ahmet EFE 

optimizasyonunu değerlendirme, değer optimizasyonunu yönlendirme, 

değer optimizasyonunu izleme, risk optimizasyonunu sağlama, 

risk yönetimini değerlendirme, risk yönetimini yönlendirme, risk 

yönetimini izleme, kaynak optimizasyonu sağlama, kaynak yönetimini 

değerlendirme, kaynak yönetimini yönlendirme ve kaynak yönetimini 

izleme gibi süreçler yönetişim süreçleri olarak belirlenmiş ve bu süreçler 

mekanize teknik bilgi dâhilinde kritik faaliyetler ve kilit performans 

isterleri belirlenerek oluşturulabilmektedir. 

6. SONUÇ 

Yapılan analizlerden sonra KA yapılanmasının KB ile olan 

ilişkisinden dolayı “idare”, formaliteler ve önceden belirli detaylandırılmış 

usullerinden dolayı “bürokrasi”, tamamıyla kamu kaynağıyla 

bölgesinin ortak sorunlarını çözmek ve bu amaçla verdiği hibeler ve 

yaptığı organizasyonlardan dolayı saf kamu hizmeti sunmasından ve 

bir kamu tüzel kişisi olmasından dolayı “devlet” ve ortak katılımlı yönetişim 

konsepti üzerine kurgulanmış olmasından dolayı yönetim kurulunda 

tüm bakanları temsil kabiliyeti bulunan Valilerin, yerel düzeydeki 

kamu kurum ve kuruluşlarının ve sivil toplum temsilcilerinin bulunmasından 

dolayı da “kamu yönetimi” öğelerini içerdiği söylenebilir. Bu 

nedenlerden dolayı KA yapılanması, klasik Türk idari geleneğinden ve 

bilinen hukuki statülerden farklı bir yaklaşımla kamu-sivil-özel sektör 

karışımıyla bir “yönetişim” paradigması üzerine oturtulmuş oldukları 

söylenebilir. Ancak bu paradigmanın KA açısından bölgesel gelişme 

mekanizmasında uygulamaya yansımasının paydaş ihtiyaçları ve kurumsal 

hedeflerle hizalanması gerektiği söylenebilir. 

DDK tarafından tespit edilen sorunların birçoğunun aslında KA 

hukuki statüsü, kurumsal ilişki düzeyleri, karar mekanizmaları ve personel 

rejimi gibi yapısal kurgulama ile ilişkili olduğu söylenebilir. Bu 

sorunların COBIT-5 metodolojisiyle paydaş ihtiyaçlarının tespit edilerek 

kurumsal hedef ve mekanizmaların kaynak-maliyet-risk dengeleri 

dikkate alınarak bölgesel gelişmeyle ilişkilendirilebilecek olan katma 

değerlerin daha etkin olarak elde edilebileceği söylenebilir. Bu da yapı 

ve süreçlerle birlikte tüm mevzuatın tekrar revize edilerek bölgesel ihtiyaçlara 

ve beklentilere göre esneyebilecek yenilikçi bir yaklaşımın 

benimsenmesini gerektirir. 



Bununla birlikte 5449 sayılı Kuruluş Kanununda belirtildiği 

üzere Kanunda belirtilmemiş diğer hususlarda özel hukuk hükümlerine 

tabi olacağı ve KA yapısında yönetim kurulları kararlarıyla doğrudan 

ve esnek bir şekilde ikincil düzeyde mevzuat oluşturabilme yetkinlikleri 

dikkate alındığında özel sektör mantığıyla bir işletme ve organizasyon 

gibi de davranabildikleri söylenebilir. Ayrıca, özel sektörde daha 

çok uygulanan bir bilişim teknolojileri ve iş yönetişimi modeli olan 

COBIT-5 gibi yenilikçi bir uygulamanın KA sistematiğine oturtulması 

durumunda idare, bürokrasi, kamu yönetimi ve devlet paradigmalarından 

kısmen uzaklaşabileceği ve özel bir işletme ve organizasyon niteliğinin 

daha ağır basabileceği söylenebilir. 


Dr. Ahmet EFE 

KAYNAKÇA 

AKBULUT, Ö. (2007a). Küreselleşme, Ulus-Devlet ve Kamu 

Yönetimi. Ankara: TODAİE. 

AKBULUT, Ö. (2007-b). Kamu Yönetiminde İşletmecilik Sorunu. 

Mülkiye Dergisi Cilt: XXXI Sayı:254, 73-87. 

ATEŞ, H. (2008). Postbürokratik Kamu Yönetimi. A. Balcı içinde, 

Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar (s. 83-108 ). Ankara : 

Seçkin Yayınevi . 

BKK. (2006). 2006/10550 Sayılı Bazı Düzey 2 Bölgelerinde 

Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararı. 

www.resmigazete.gov.tr: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/07/20060706-1.htm 

adresinden alınmıştır 









BKK. (2011). 2011/2168 Sayılı Bütçe Gelirleri Üzerinden Kalkınma 

Ajanslarına Aktaracakları Paylarınn Yniden Belirlenmesine 

Dair Bakanlar Kurulu Kararı. www.resmigazete.gov.tr: http:// 

www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/09/20110909-2.htm adresinden 

alınmıştır 

BKK. (2013). Kalkınma Ajansları Kalkınma Kurullarına Temsilci 

Gönderecek Kurum ve Kuruluşların Belirlenmesi ve Bazı 

Bakanlar Kurulu Kararlarında Değişiklik Yapılması Hakkında 

Karar. www.resmigazete.gov.tr: http://www.resmigazete.gov.tr/ 

eskiler/2013/05/20130531-8.htm adresinden alınmıştır 



BRAVERMAN, H. (1984). The Real Meaning of Taylorism. F. 

Fischer, & C. Sirianni içinde, Critical Studies in Organization and 

Bureaucracy (s. 55-68). Philidelphia: Tample University Press. 

ÇALIŞKAN, Ç. O. (2015, 06 01). Bölgesel Kalkınma Ajanslarının 

Ortaya Çıkışı ve Dünden Bugüne Gelişimi. www.planlama. 

org: http://www.planlama.org/index.php/boelgesel-kalknma-ajanslar3 


EFE, A. (2015). Türkiye’de Kalkınma Ajansları için Bir Yönetişim 

Modellemesi: COBIT-5. Ankara: TODAİE (Basılmamış Doktora 

Tezi). 

GÜLER, B. A. (1994). Nesnesini Arayan Disiplin: Kamu Yönetimi. 

Amme İdaresi Dergisi, 27/ 4 Aralık , 3-19. 

HEWEGE, C. R. (2012, 11 01). A Critique of the Mainstream 

Management Control Theory and the Way Forward. 

5 2, 2014 tarihinde Sage Publication: http://dx.doi. 

org/10.1177/2158244012470114 adresinden alındı 

ISACA. (2012). COBIT 5: A Business Framework for the Governance 

and Management of Enterprise IT. Rolling Meadows, IL: 

ISACA. 

ISACA. (2012b). COBIT 5: A Business Framework for the Governance 

and Management of Enterprise IT. Rolling Meadows, 

IL: ISACA. 

KUHN, T. (1962). the structure of scientific revoluiton. Chicago, 

USA: University of Chicago. 

ÖZEN, P. (2005). Bölge kalkınma ajansları. Ankara: TEPAV, 

www.tepav.org.tr/upload/files/1271245092r8246.Bolgesel_Kalkinma_Ajanslari.pdf 

‘dan alınmıştır. 

ŞAYLAN, G. (1996). “Bağımsız Bir Disiplin Olarak Kamu Yönetimi: 

Yeni Paradigma Arayışları. Amme İdaresi Dergisi , C. 29, 

S.3, 3-16. 


Dr. Ahmet EFE 

TBMM. (2006). 5449 sayılı Kanun Gerekçesi. 05 09, 2014 tarihinde 

Dicle Kalkınma Ajansı: http://www.dika.org.tr/photos/ 

files/Kalk%C4%B1nma%20Ajanslar%C4%B1n%C4%B1n%20 

Kurulu%C5%9Fu,%20Kooordinasyonu%20ve%20G%C3%B- 

6revleri%20Hakk%C4%B1nda%20Kanunun%20Genel%20Gerek%C3%A7esi.pdf 

adresinden alındı 

TBMM. (2006b). Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu 

ve Görevleri Hakkında 5449 sayılı Kanun. www.mevzuat. 

gov.tr: http://www.mevzuat.gov.tr/Metin1.Aspx?MevzuatKod=1.5.5449&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=&Tur=1&Tertip=5&No=5449 


TİFTİKÇİGİL, B. Y. (2010). Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde 

Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Politikalarında Yasanan Dönüşüm 

Ve Kalkınma Ajansları Üzerine Bir Degerlendirme. İSTANBUL: 

Marmara Üniversitesi İktisat ABD Basılmamış Doktora Tezi. 

TORTOP, N., & İSPİR, E. G. (1984). Yönetim Bilimi. Ankara: 

Bilim Yayınları. 

YILMAZ, B. (2011). Kalkınma Politikalarında Değişim: Bölgesel 

Kalkınma Ajansları. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Kamu 

Yönetimi ABD Basılmamış Doktora Tezi. 




HAKİMİYETİN HUKUKA AYKIRI KULLANILMASI 

DURUMUNDA TAZMİNAT DAVASI 

ÖZET 

Av. Zeynep Özge YİĞİTOĞLU 1 

Hukukumuzda Şirketler Topluluğu 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile 

düzenlenmiştir. Bu hükümlerde hakim şirketin, hakimiyetini bağlı şirketi 

zarara uğratacak şekilde kullanılması engellenmiştir. Hakimiyetin 

kullanılması sonucunda bağlı şirket bir kayba uğrar ise, bu kaybın TTK. 

m. 202/1-a gereğince süresi içerisinde fiilen denkleştirilmesi veya bağlı 

şirkete denk değerde bir istem hakkı tanınması gerekmektedir. Aksi 

takdirde hakim şirketin bağlı şirkete karşı sorumluluğu söz konusu olur. 

Anahtar Kelimeler: Şirketler topluluğu, hakim şirket, bağlı şirket, tazminat 

davası. 

Giriş 

Şirketler topluluğunda esas olan hakimiyetin bağlı şirketi kayba uğratacak 

şekilde kullanılmamasıdır. Aksi halde hukuka aykırı davranış söz 

konusu olur ve bu davranış yaptırıma tabi tutulur. Hakimiyetin hukuka 

aykırı kullanılması ve sonuçları TTK.’nın 202. maddesinin 1. ve 2. fıkralarına 

düzenlenmiştir. Buna göre hakimiyetin hukuka aykırı kullanılmasından 

doğan sorumluluğun kaynağı 2 başlıkta toplanabilir; 

• Hakimiyetin yönetim kurulunun görev alanına giren iş 

ve işlemlerde hukuka aykırı kullanılması (m. 202/1) ve 

• Hakimiyetin genel kurulun görev alanına giren iş ve 

işlemlerde hukuka aykırı kullanılması (m. 202/2). 

Hakimiyetin kullanılması sonucunda bağlı şirket bir kayba uğrar ise, bu 

kaybın TTK. m. 202/1-a gereğince süresi içerisinde fiilen denkleştirilmesi 

veya bağlı şirkete denk değerde bir istem hakkı tanınması gerekmektedir. 

Aksi takdirde bağlı şirket zararlarının tazmini için dava açılabilir. 

Çalışmamızın konusunu, hakim şirketin bağlı şirketin yönetimine 

müdahale ederek onu bir kayba uğratması ve bu kaybın denkleştirilme- 

1 Bursa Barosu Avukatlarından. 



mesi sonucunda uğranılan zarar dolayısıyla 202. maddenin 1. fıkrası 

gereğince açılacak olan tazminat davası, bu davanın şartları, tarafları, 

talep konusunun içeriği, yetkili mahkeme ile zamanaşımı gibi hususlar 

oluşturmaktadır. 

I. Bağlı Şirketin Zararlarının Tazmini Davası 

TTK. m. 202/1-b gereğince hakimiyetin kullanılması sonucunda bağlı 

şirket bir kayba uğramış ve bu kayıp süresi içerisinde fiilen denkleştirilmemiş 

veya denk bir talep hakkı tanınmamış ise, bağlı şirketin her pay 

sahibi, hakim şirketten ve onun kayba sebep olan yönetim kurulu üyelerinden 

şirketin zararını tazmin etmelerini isteyebilir. Görüldüğü üzere 

hakim şirket ve onun kayba sebebiyet veren yönetim kurulu üyeleri, 

denkleştirmenin yapılmaması nedeniyle kesinleşen hukuka aykırılıktan 

dolayı bağlı şirkete ve onun pay sahiplerine karşı şirketin zararlarını 

tazmin ile sorumlu tutulmuşlardır. 

A- Sorumluluğun Niteliği 

Hakim şirketin bağlı şirkete karşı hakimiyetin kullanılması sebebiyle 

vermiş olduğu kayıp ile denkleştirmenin yapılmadığı hallerde uğranılan 

zarar nedeniyle doğan sorumluluğunun niteliği tartışmalıdır. Hakimiyetin, 

bir hakimiyet sözleşmesi ile tesis edildiği hallerde sorumluluğun 

bu sözleşmesel ilişkiden kaynaklandığı açıktır 2 . Ancak fiili hakimiyet 

halinde sorumluluğun niteliği ile ilgili doktrinde farklı görüşler yer almaktadır. 

TEKİNALP’e göre fiili hakimiyet halinde taraflar arasında 

bir hukuki ilişki kurulmamakta olup, taraflar birbirlerine karşı üçüncü 

kişi konumundadırlar. Bu fiili hakimiyet ilişkisi içerisinde taraflar 

arasında birbirlerinin kişiliklerine ve malvarlıklarına zarar vermemeleri 

konusunda yazılı olmayan bir hukuk kuralı vardır. Dolayısıyla fiili hakimiyetin 

hukuka aykırı kullanılması nedeniyle doğan sorumluluk haksız 

fiil hükümlerine tabi olacaktır. Yazar, 202. maddenin 1. fıkrasının 

d hükmünde vurgulanan dürüstlük kuralına aykırılık halinin bir haksız 

fiil olmasının da bu görüşü desteklediği görüşündedir 3 . OKUTAN 

NILSSON ise, hakim şirket ile bağlı şirket arasında özel bir hukuki 

2 Tekinalp, Ünal, Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku - Anonim ve Limited Ortaklıklar, 

Tek Kişi Ortaklığı, Ortaklıklar Topluluğu, Birleşme, Bölünme, Tür Değiştirme, 

3. Bası, İstanbul 2013, s.580. 

3 Tekinalp, s. 580-581. 



ilişki olduğunu ileri sürerek bu görüşünü bağlı şirketin her yıl bağlılık 

raporu düzenleme yükümü altında olması, hakim şirketin bağlı şirkete 

kayıp verdirmeme borcunun varlığı ve konsolidasyon gereğince hakim 

şirket ile bağlı şirketin bir bütün olarak değerlendirilmesine dayandırmaktadır. 

Bu özel hukuki ilişki gereğince hakim şirketin bağlı şirketle 

arasında, tarafların birbirlerine karşı herhangi bir üçüncü kişi konumunda 

olmadığı ve aralarındaki özel yakınlık ve işlemsel temas nedeniyle 

birbirlerine karşı daha yoğun bir özen göstermelerinin beklendiği 

bir alan olan “edimden bağımsız borç ilişkisi” kurulduğunu, bu borç 

ilişkisinin ise sözleşmesel sorumluluk ile haksız fiil sorumluluğu arasında 

bir alanda kaldığını, uygun düştüğü ölçüde kıyasen sözleşmesel 

sorumluluk hükümlerinin uygulanmasına öncelik verilmesi gerektiğini 

savunmaktadır 4 . 

Kanaatimizce de, hakim şirket ile bağlı şirket arasında yukarıda açıklanan 

işlemsel temasın yoğunluğu sebebiyle kanundan kaynaklanan özel 

bir hukuki ilişkinin var olduğunun kabulü daha uygun olacaktır. TTK. 

m. 195 gereğince hakimiyetin kurulması ile birlikte taraflar arasında 

bu özel hukuki ilişki doğmaktadır 5 . Bu özel hukuki ilişki çerçevesinde 

tarafların, bağlılık raporu hazırlanması, gerekli bilgi ve belgelerin 

taraflar arasında paylaşılması, bir bütün olarak mali tabloların hazırlanması, 

bağlı şirketin menfaatlerinin gözetilmesi gibi yükümlülükleri 

söz konusu olmaktadır. Bu kapsamda taraflar arasındaki bu hukuki 

ilişkinin, sözleşme görüşmelerine veya sosyal temasa geçen kişilerin 

birbirlerine karşı özen göstermek, gerekli bilgiyi vermek, birbirlerinin 

mal ve şahıs varlıklarına zarar vermeme yükümlülüğü altında olduğu, 

kaynağını MK. m. 2’de düzenlenen dürüstlük kuralından alan “edimden 

bağımsız borç ilişkisi” olduğunun kabulü daha uygun olacaktır 6 . Bu 

borç ilişkisine ise, sözleşmesel borca uygulanan sorumluluk kurallarının 

uygulanması daha uygun olacaktır. Nitekim 202. maddede, hakim 

şirketin bağlı şirket üzerinde hakimiyetinin bağlı şirketin menfaati ile 

4 Okutan Nilsson, Gül, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Şirketler Topluluğu 

Hukuku, 1. Baskı, İstanbul 2009, s. 322-326. Yazar, açıklamalarını yaparken Alman 

Hukuku’nda yer alan görüşleri de değerlendirmektedir. 

5 Haksız fiil sorumluluğunda ise tam tersi taraflar arasında önceden var olan bir hukuksal 

bağ bulunmamakta, genel davranış kurallarına aykırılık nedeniyle sorumluluk 

doğmaktadır. Karahasan, Mustafa Reşit, Sözleşmeden Doğan Sorumluluk, 

6. Bası, İstanbul 2003, s. 64. 

6 Eren, Fikret, Boçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. Bası, Ankara 2014, s. 43. 



sınırlandırılması, hakim şirketin belirli sınırlar dahilinde anonim şirket 

yönetim kurulu gibi bağlı şirkete karşı özen ve sadakat borcu altına 

girdiğini göstermektedir 7 . Bu halde yönetim kurulunun ortaklığa karşı 

sorumluluğu için kabul edilen sözleşmesel sorumluluk düzenlemeleri 8 , 

hakim şirketin bağlı şirkete karşı hakimiyetini hukuka aykırı kullanması 

nedeniyle doğan sorumluluğunun niteliğine de uygulanması gerektiği 

görüşündeyiz. Zira 202. maddede düzenlenen sorumluluk davasına ilişkin 

olan teselsül, zamanaşımı, yetkili mahkeme gibi hükümler bakımından, 

atıf yoluyla yönetim kurulunun sorumluluğuna ilişkin kuralların 

uygulanacağı da ayrıca belirtilmiştir 9 . 

B- Sorumluluğun Şartları 

Hakim şirketin TTK. m. 202 gereğince bağlı şirkete karşı tazminat davası 

ile sorumlu tutulabilmesi için aşağıdaki şartların bulunması gerekmektedir; 

• Hakim ve bağlı şirket ilişkisinin bulunması, 

• Hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması, 

• Bağlı şirketin zarara uğramış olması ve 

• Hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması ile zarar arasında 

nedensellik bağı bulunması. 

1. Hakim ve Bağlı Şirket İlişkisi 

TTK. m. 202/1 gereğince bir ticaret şirketinin veya teşebbüsün diğer 

bir şirkete karşı sorumlu tutulabilmesi için ortada biri hakim diğerleri 

buna doğrudan veya dolaylı olarak bağlı konumda olan en az üç ticaret 

şirketinden oluşan bir şirketler topluluğu söz konusu olmalıdır 10 . Bu 

7 Okutan Nilsson, s. 326. 

8 Yönetim kurulu üyesi ile şirket arasındaki hukuki ilişki, genel kurulda seçilen 

yönetim kurulu üyesi ile şirket arasında karşılıklı ve birbirine uygun irade 

beyanı ile oluşur. Akdağ Güney, Nejla, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre 

Anonim Şirket Yönetim Kurulu, 1. Bası, İstanbul 2012, s. 174. Poroy – Tekinalp 

– Çamoğlu, Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 10. Bası, İstanbul 2005, s. 331. 

9 Kusurun ispatı hususunda ise TTK.’da açık bir düzenleme bulunmamakta olup, 

bu husus aşağıda “Davalılar – Hakim Şirket” başlığı altında incelenecektir. 

10 Şirketler topluluğu tanımı için bkz. 27.01.2013 tarihli ve 28541 sayılı Resmi Gazetede 

yayınlanan Ticaret Sicil Yönetmeliği m. 105. Her ne kadar TTK.’nın 195. 

maddesinde şirketler topluluğu, bir ticaret şirketinin, diğer bir ticaret şirketi üzerinde 

hakimiyet kurması şeklinde tanımlandığından şirketler topluluğu hükümle- 



kapsamda tazminat talep edecek olan şirket diğer şirket karşısında bağlı 

şirket konumunda bulunmalıdır 11 . 

2. Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması 

a) Bağlı Şirketin Kayba Uğraması 

TTK. m. 202/1-a bendinde kayba sebebiyet verebilecek yönetim 

kurulunun yetki alanına giren iş ve işlemler sayılmış olup, 

madde gerekçesinden de anlaşılacağı üzere bunlar sayılanlarla 

sınırlı değildir 12 . Buna göre borç, alacak, personel, iş, varlık 

ve fon devri, kefalet, garanti ve aval gibi sorumluluklar altına 

girme, faaliyetini ilgilendiren kararlar veya önlemler almaya 

ilişkin iş ve işlemlerde hakim şirketin sorumluluğunun doğup 

doğmayacağı hakimiyetin kullanılma şekli ve bu nedenle ortaya 

çıkan sonuç bakımından belirlenecektir. TTK. 202/1-a bendinin 

ilk cümlesi gereğince “Hakim şirket, hakimiyetini bağlı 

şirketi kayba uğratacak şekilde kullanamaz.” Görüldüğü üzere 

hakim şirketin sorumluluğunun doğması için, kullanılan hakimiyet 

ile bağlı şirketin yönetimsel kararlarına müdahale edilmesi 

ve bağlı şirketin malvarlığının bağlı şirket menfaati dışında 

bir menfaat için kullanılarak bağlı şirketin kayba uğratılması 

gerekmektedir. 

Bağlı şirketin malvarlığını veya karlılığını azaltan veya riske sokan 

her türlü iş veya işlem kayıp doğurucu iş veya işlem olarak tanımlanmaktadır 

13 . TTK. m. 202/1-a bendinde sayılan örnekler de bu tanımı 

karşılamaktadır. Belirtmek gerekir ki, kaybın varlığı için bağlı şirketin 

malvarlığında somut bir azalmanın olması şart değildir. Bu kapsamda 

bağlı şirketin yararlanacağı bir olanaktan yoksun bırakılması, bir gelir 

elde etmek şansını yitirmesi veya gelişmesinin önlenmesi de kayıp kavrinin 

uygulanabilmesi için biri hakim diğeri bağlı bir şirketin varlığı yeterli gibi 

görünse de, Yönetmelik’te yer alan 105. madde gereği şirketler topluluğu için en 

az 3 ticaret şirketinin varlığı aranacaktır. Kanun ve Yönetmelik metinleri arasında 

çelişki bulunması halinde hukukta esas olan daha üst konumdaki Kanun metnine 

geçerlilik tanınması yönünde olacağından, bu iki hüküm arasındaki çelişkinin giderilmesinin 

daha uygun olacağı kanaatindeyiz. 

11 Tekinalp, s. 581. Okutan Nilsson, s. 67 vd. 

12 Bkz. TTK. m. 202 gerekçesi. 

13 Okutan Nilsson, s. 228. Tekinalp, s. 573. Pulaşlı, Hasan, Şirketler Hukuku Genel 

Esaslar, 2. Bası, Ankara 2013, s. 174. 



ramına dahildir. Madde gerekçesinde de örneklendiği üzere, bir ihaleye 

girmemek veya ihale şartlarını gerçekleştirmekten bilinçli olarak kaçınmak 

iş olanağının yitirilmesi olacağından, somut bir azalma olmasa 

da şirketin malvarlığının artmasını önleyici bir kayıp olarak değerlendirilecektir 

14 . 

Yapılan iş veya işlemin şirket bakımından yarattığı kayıp miktarı, anılan 

iş veya işlem şirketle bağlantısı olmayan bağımsız bir kişiyle yapılsaydı 

şirket açısından sonucunun ne olacağına göre belirlenecektir 15 . 

Kaybın tespitinde esas alınacak olan bağımsız şirket davranışı, ileride 

inceleneceği üzere m. 202/1-d bendi gereğince, aynı ve benzer koşullar 

altında, şirket menfaatlerini dürüstlük kuralına uygun olarak gözeten ve 

tedbirli yöneticinin özeniyle hareket eden bağımsız bir şirketin yönetim 

kurulu üyelerinin tutumudur. Kaybın büyüklüğünün rakamsal olarak 

ölçülemediği hallerde ise, ortada bir kaybın bulunmadığı söylenemez. 

Daha sonra açıklanacağı üzere kaybın büyüklüğünün rakamsal olarak 

ölçülememesi, hakim şirket tarafından denkleştirilebilmesini imkansız 

hale getirmesinden dolayı doğrudan hakim şirketin sorumluluğunu doğuracaktır 

16 . 

b) Kayba Sebebiyet Veren İş ve İşlemin Hakim Şirketin 

Yönlendirmesiyle Yapılması 

ba) Yönlendirme Kavramı 

TTK. m. 202/1-a bendi gereğince hakim şirketin sorumlu tutulabilmesi 

için, kayba sebebiyet veren iş veya işlemin hakim şirketin yönlendirmesi 

ile gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu kapsamda hakim şirketin bağlı 

şirketin kaybına sebebiyet veren her iş ve işlemle ilgili sorumluluğu 

bulunmamaktadır. Hakim şirketin bağlı şirket üzerindeki hakimiyeti 

dolayısıyla bağlı şirketi anılan iş ve işlemi yapmaya (veya yapmaktan 

kaçınmaya) yöneltilmiş olması gerekmektedir. Bu noktada nedensellik 

bağı da önem taşımaktadır. Eğer hakim şirketin etkisi olsun veya 

olmasın bağlı şirket o iş veya işlemi yapacak idiyse, o takdirde hakim 

şirketin sorumluluğu doğmayacaktır 17 . 

14 Bkz. TTK. m. 202 gerekçesi. Alman Kanununun İngilizce çevirisinde Almanca 

“Nachteil” olarak tanımlanan kayıp kavramı, yarar yitimi, dezavantaj, kayıp, 

mahzur anlamına gelen “disadvantage” kelimesi ile karşılanmıştır. 



17 Okutan Nilsson, s. 270-271. 



Yöneltme kavramından ne anlaşılması gerektiği sorusuna madde gerekçesi 

cevap vermektedir. Gerekçeye göre; hükümdeki “yöneltecek” ibaresi 

bilinçle seçilmiş olup, birinci fıkrada öngörülen işlem ve olguların 

tasarlanması, planlanması veya gerçekleştirilebilmesi için hakim şirket, 

yönetim kurulu kararlarının alınmasında oy gücü ile etkili olabileceği 

gibi, çeşitli baskı uygulamalarına da girişebilecektir. “Yöneltecek” ibaresi 

bütün bu pratikleri kapsamaktadır 18 . Dolayısıyla yöneltme, hakim 

şirketin aktif bir eylemini gerektirir 19 . Hakim şirket, çeşitli şekillerde 

bağlı şirket üzerinde etki kullanabilir. Bu kapsamda yöneltmenin yapılması 

herhangi bir şekle bağlı değildir. Önemi olan bağlı şirket yöneticilerin 

yönlendirmeye uygun davranmak durumunda oldukları inancını 

taşımalarıdır 20 . Ancak yukarıda da bahsetmiş olduğumuz üzere hakim 

şirketin yöneltme konusunda mutlaka aktif bir eylemi olmalıdır. Kanaatimizce, 

bağlı şirketin almış olduğu kayba sebebiyet verici nitelikteki 

herhangi bir kararın hakim şirket tarafından sessiz kalınmak suretiyle 

engellenmemesi hakim şirketin bu kayıp nedeniyle sorumluluğunu 

doğurmaz. Zira hakim şirketin bağlı şirkete karşı belirli kurallar dahilinde 

menfaatlerini gözetim yükümü bulunması haricinde, onu yönetme, 

destekleme gibi bir yükümlülüğü bulunmamaktadır. Ancak bazı 

hallerde somut olaydaki koşullar, süregelen hakimiyet ilişkisi içerisinde 

sessiz kalmanın bağlı şirket tarafından irade beyanı olarak yorumlanmasına 

neden olabilir. Eğer bağlı şirket dürüstlük kuralı gereği sessiz 

kalmayı bir beyan olarak görmekte haklı sayılabiliyor ise 21 , o takdirde 

hakim şirket yönlendirmesinin varlığının kabulü daha uygun olacaktır. 

Birlikte hakimiyet veya birden fazla hakimin bulunması halinde de bağlı 

şirketin yönlendirilmesi söz konusu olabilir. Bu durumda bağlı şirket 

hakim şirketlerin herhangi birinden gelen bir yönlendirmenin koordineli 

hareket eden hakimlerin ortak planlamasına dahil olduğu inancıyla bu 

yönde hareket edecektir 22 . Kademeli hakimiyet halinde ise bağlı şirket 

ara kademeden gelen bir yönlendirmenin en üstte yer alan hakim şirketten 

geldiğini veya onun iradesini yansıttığı inancında olacaktır. Bu 

halde hakim şirketin ara kademeden gelen bu yönlendirme nedeniyle 




21 OĞUZMAN – ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 4. Bası, İstanbul 2005, s. 60. 




sorumluluğu söz konusu olacaktır. Ancak bazı hallerde ara kademeden 

gelen bir yönlendirme hakim şirketin bilgisi dışında olabileceği gibi, 

ara kademedeki şirket kendi sektör ve pazarı ile ilgili kararları kendisi 

de veriyor olabilir. Bu halde bağlı şirkete karşı yapılan yönlendirme, 

ara kademedeki şirketin kendi yönetim ve takdir alanı içerisinde kalacağından 

uğranılan zarardan bu şirketin sorumlu tutulması daha uygun 

olacaktır 23 . 

bb) Yönlendirmenin İspatı 

TTK. m. 202/1 gereğince bağlı şirketin zararlarının tazmini için, bağlı 

şirketi kayba uğratıcı nitelikteki iş ve işlemlerin hakim şirketin yönlendirmesi 

ile yapıldığının ispat edilmesi gerekmektedir. Yukarıda bahsedildiği 

üzere, yönlendirme fiili herhangi bir şekle bağlı olmayıp, şirket 

üzerinde baskı kurulmasına imkan veren herhangi bir yol veya yöntemle 

gerçekleştirilebilir. Bu yönlendirmenin ispatı, iç mekanizmaları bilen 

grup içi pay sahipleri açısından sorun yaratmamakla birlikte, ileride 

inceleneceği üzere hakim şirkete karşı dava açma hakkı bulunan grup 

dışı pay sahipleri ve alacaklılar bakımından sorun teşkil etmektedir. Bu 

nedenle hakim görüş, yöneltme fiilinin ispatının kolaylaştırılması yönündedir 

24 . 

Yönlendirmenin ispatı bakımından uygulanacak olan ispat türü, emarelere 

dayalı bir dolaylı ispat türü olan fiili karine veya ilk görünüş ispatıdır 

25 . Bu ispat türünde, ispatlanması gereken olay ispat edilememekle 

birlikte, o olaya emare teşkil eden komşu olayların ispatlanması yoluyla 

asıl olay konusunda bir kanaate ulaşılmaya çalışılmaktadır. Bu halde 

hayatın olağan akışına göre, belirli bir olgular zinciri belirli bir sonuca 

yol açmaktadır 26 . Bağlı şirketin kayba sebebiyet veren bir iş veya 

işlemin yapılmasında hakim şirket tarafından yönlendirildiğini ispatla 

yükümlü olan taraf, bu iş veya işlemin hakim şirket veya diğer bir bağlı 

şirket veya grup menfaatine yapıldığını ortaya koyabiliyorsa o takdirde 

hayatın olağan akışı gereğince kayıp doğurucu iş veya işlemin hakim 

şirket yönlendirmesi ile yapıldığının kabulü gerekmektedir. Aksini is- 


24 Okutan Nilsson, s. 274 ve dipnot 760’da atıf yapılan yazarlar. 

25 Fiili karine ile ilk görünüş ispatı hemen hemen eş değer kabul edilmektedir. Pekcanıtez 

– Atalay – Özekes, Medeni Usul Hukuku, 12. Bası, Ankara 2011, s. 460. 

26 Pekcanıtez- Atalay – Özekes, s. 459. 



pat konusunda hakim şirket serbesttir. Bu kapsamda hakim şirket olayların 

hayatın olağan akışından saptığını ispat edecektir 27 . 

c) Kayba Sebebiyet Veren Davranışın Yönetim Kurulunun 

Özen Borcuna Aykırı Olması 

TTK. 202/1-d bendinde hakim şirketin sorumluluğu sınırlandırılmıştır. 

Buna göre; 

“Kayba sebebiyet veren işlemin, aynı veya benzer koşullar altında, şirket 

menfaatlerini dürüstlük kuralına uygun olarak gözeten ve tedbirli 

bir yöneticinin özeniyle hareket eden, bağımsız bir şirketin yönetim kurulu 

üyeleri tarafından da yapılabileceği veya yapılmasından kaçınılabileceğinin 

ispatı hâlinde tazminata hükmedilemez.” 

Sorumluluğun bu şekilde sınırlandırılması ile şirketler topluluğunun 

yönetiminde hareket sahası tanımak istenmiştir. Nitekim madde gerekçesinde, 

bu düzenlemenin “adaletin gereği” olduğu vurgulanarak, kayba 

sebebiyet veren iş ve işlemlerin hakimiyet ilişkisinden doğmayıp da 

basiretli hareketin gereği olarak ortaya çıkması halinde maddenin uygulanmasına 

imkan bulunmadığı belirtilmiştir 28 . Her ne kadar metinde 

tazminata hükmedilemeyeceği belirtilse de, yöneticilerin özen borcuna 

uygun bir işlemi gerçekleştirmeleri halinde tazminata neden olan sorumluluk 

doğmayacağından bunun denkleştirmenin de yapılamayacağı 

şeklinde anlaşılması gerekmektedir 29 . 

Şirketler topluluğundaki bu düzenleme, anonim şirkette yönetim kurulunun 

özen borcunu düzenleyen 369. madde hükmü ile lafzen aynıdır. 

TTK. m. 202/1-a bendinde yer alan bağlı şirketi kayba uğratan iş veya 

işlemler hakim şirketin yönlendirmesi ile yapılsa dahi, eğer anılan bu 

iş veya işlem o gün bilinen koşullar dahilinde yöneticinin özen borcuna 

uygunluk teşkil ediyorsa hakim şirketin sorumluluğu söz konusu olmayacaktır 

30 . 

Şirket işlerinin yönetimi bakımından tek bir davranış biçimi söz konusu 

olmayabilir. Şirket menfaatlerini dürüstlük kuralı gereğince gözeten 




30 Okutan Nilsson, s. 328. Tekinalp, s. 585. 



ve tedbirli bir yöneticinin özeni ile hareket eden bir yöneticinin takdir 

hakkı bulunduğu gözden kaçmamalıdır. Nitekim yönetim kurulu şirketi 

yönetim ve temsili hususunda geniş bir takdir yetkisi mevcuttur. İlgili 

yöneticiler işletmeyle ilgili kararlarını çoğunlukla doğabilecek risk 

ve fırsatların değerlendirilmesi neticesinde geleceğe yönelik tahmin ve 

beklentiler çerçevesinde almaktadırlar. Bu kapsamda zaman içerisinde 

olayların tahmin edilenden farklı gerçekleşmesi nedeniyle şirkete zarar 

verici bir sonuç doğması yöneticilerin sorumluluğunu gerektirmemelidir 

31 . Önemli olan tedbirli yönetim kapsamında karar ve eylemelerde 

objektif davranılmasıdır. Gerekçede de “Tedbirli yönetici ölçüsü, yönetim 

kurulu üyesinin kurumsal yönetim ilkelerine uygun olarak “işadamı 

kararı” (business judgement rule) verilebileceğini kabul eder ve riskin 

bundan doğduğu hallerde üyenin sorumlu tutulmaması esasına dayanır. 

Genel kabul gören kural uyarınca, duruma uygun araştırmalar yapılıp, 

ilgililerden bilgiler alınıp yönetim kurulunda karar verilmişse, gelişmeler 

tamamen aksi yönde olup şirket zarar etmiş olsa bile özensizlikten 

söz edilemez. Bu kurallar 553 üncü maddenin üçüncü fıkrasında yer 

alan hukuk kuralı ile somuta bağlanmıştır. Özen borcunun sözleşme ile 

ağırlaştırılabileceği şüphesizdir” denilmek suretiyle tedbirli yönetici 

ölçüsünde iş adamı kararı – business judgment rule ilkesinin de dikkate 

alındığı belirtilmiştir 32 . 

d) Kaybın Hiç veya Gereği Gibi Denkleştirilmemiş Olması 

Kural olarak hakimiyetin bağlı şirketi kayba uğratacak şekilde kullanılması 

yasaktır. Aksi halde bu davranış nedeniyle yaptırım söz konusu 

olur. Ancak bir halde hakimiyetin kullanılmasına getirilen bu sınırlamaya 

aykırılık hukuka aykırılık teşkil etmemektedir. TTK. m. 202/1- a 

bendi gereğince kayıp, o faaliyet yılı içinde fiilen denkleştirilir ya da 

kaybın nasıl ve ne zaman denkleştirileceği belirtilmek suretiyle en geç 

o faaliyet yılı sonuna kadar, bağlı şirkete denk değerde bir istem hakkı 

tanınır ise, hakimiyetin kullanılması kayba sebebiyet verse dahi bağlı 

şirketin sorumluluğu doğmaz. 

Kanun koyucu, bağlı şirketin uğramış olduğu kaybın denkleştirme ile 

giderilmesine imkan tanıyarak şirketler topluluğunun idaresini kolay- 

31 Akdağ Güney, Nejla, Anonim Şirket Yönetim Kurulu, İstanbul 2012, s. 130. Tekinalp, 

s. 241. 

32 Bkz. TTK. m. 369 madde gerekçesi. 



laştırmıştır 33 . Denkleştirmenin en geç o faaliyet yılı sonuna kadar yapılabileceğinin 

düzenlenmesi de bu amacı açıkça ortaya koymaktadır 34 . 

Denkleştirme ile hedeflenen amaç bağlı şirketin anılan iş ve işlem nedeniyle 

uğramış olduğu kaybın giderilmesidir. Denkleştirme fiilen yapılabileceği 

gibi bağlı şirkete istem hakkı tanınmak suretiyle de gerçekleştirilebilir 

35 . Bu kapsamda kayıp kavramı ile denkleştirilecek miktarın 

tespiti bakımından daha önce yapılan açıklamalara atıf yapmakla yetiniyoruz 

36 . 

Hakim şirketin yönlendirmesi ile yapılan iş veya işlem neticesinde 

uğranılan kaybın süresi içerisinde gereği gibi denkleştirilmesi, hakim 

şirketin fiilini hukuka uygun hale getirir. Ancak bazı hallerde hakim 

şirketin fiilinin hukuka aykırı niteliği, denkleştirme ile ortadan kalkmaz. 

Daha önce de bahsedildiği üzere, kaybın ölçülebilir olmaması nedeniyle 

denkleştirmenin yapılamaması veya kaybın şirketler topluluğu 

dışında bir menfaat için verdirilmiş olması halinde denkleştirme yapılsa 

dahi hakim şirketin fiil hukuka uygun hale gelmez 37 . 

3. Bağlı Şirketin Zarara Uğramış Olması 

Hakim şirketin m. 202/1-b gereğince tazminat sorumluluğu doğması 

için diğer bir şart, yukarıda bahsi geçen koşulların gerçekleşmesi nedeniyle 

şirketin bir zarara uğramış olmasıdır. TTK. m.202/1-a bendinde 

hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması nedeniyle bağlı şirketin kayba 

uğramasından bahsedilirken, b bendinde kaybın fiilen denkleştirilmemesi 

veya denk bir talep hakkının tanınmaması halinde bağlı şirketin 

zararının tazmin edileceği düzenlenmiştir. Her iki bentte bahsedilen kayıp 

ve zarar kavramı birbirinden farklıdır 38 . 

Kayıp, iş veya işlemin yapıldığı tarihte doğabileceği gibi sonradan da 

ortaya çıkabilir. Bu kapsamda kayıp tespit edilirken geleceğe dönük bir 

33 Gerekçede bu husus; “hüküm, hakim şirketin veya ortakların makro politikalarının 

uygulanabilmesine olanak sağlayan, esnek bir kurala yer vermektedir” şeklinde 

açıklanmıştır. Bkz. TTK. m. 202 Gerekçesi. 


35 Tekinalp, s. 377. 

36 Bkz. yukarıdaki II. B. 2.a) “Bağlı Şirketin Kayba Uğraması”. 


38 TTK. m. 202 gerekçesinde kayıp kavramının, Borçlar Hukuku anlamında “zarar”- 

dan farklı ve onu da kapsayacak genişlikte olduğu belirtilmiştir. Tekinalp, s. 573. 



bakış ile hareket edilir. Denkleştirmeye tabi kayıp, iş veya işlem anında 

öngörülebilenler ile sınırlıdır. TTK. m. 202/1- b bendinde bahsi geçen 

zarar ise, kaybın gereğince denkleştirilmemesi ile doğmakta ve tazminata 

hükmedildiği tarih ile iş veya işlemin yapıldığı tarihe kadar olan 

zaman dilimi içinde ortaya çıkan ve ilgili iş veya işlemle nedensellik 

bağı kurulabilen tüm gelişmeler dikkate alınarak tespit edilmektedir. 

Zarar tespiti geriye dönük bir şekilde yapılmakta olup, bunun işlem 

anında öngörülüp öngörülemediği önem taşımamaktadır 39 . 

4. Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması ile Zarar 

Arasında Nedensellik Bağı Bulunması 

Hakim şirket ve onun yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğundan bahsedilebilmesi 

için zarar ile hukuka aykırı davranış arasında illiyet bağı 

bulunması gerekmektedir. Bu kapsamda bağlı şirketin uğramış olduğu 

kayıp, hakimiyetin kullanılması sonucu olarak ortaya çıkmalıdır 40 . 

Hakimiyetin kullanılması ile bağlı şirketin bir iş veya işleme yönlendirilmesinden 

sonra, kayba sebebiyet veren başka bir nedenin ortaya 

çıkması halinde kayıp ile hukuka aykırı fiil arasındaki nedensellik bağı 

kesilmiş kabul edilir ve hakim şirket kendi davranışının meydana getirdiği 

zarar neticesinde doğan zarardan sorumlu olmaz 41 . Nedensellik 

bağının bulunduğunu ispat yükü davacıya aittir. 

C- Kusur 

Hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması nedeniyle hakim şirketin veya 

onun kayba sebep olan yönetim kurulu üyelerinin bağlı şirketin zararlarının 

tazmininden sorumlu olacağını düzenleyen TTK. m. 202/1’de, 

sorumluluğun oluşabilmesi için kusurun aranıp aranmayacağı düzenlenmemiştir. 

TBK. m. 49 gereğince hukuka aykırı bir fiilden dolayı sorumluluğun 

doğması için kusur bulunması gerekmektedir 42 . TTK. m. 

202/1-a gereğince hakimiyetin bağlı şirketi kayba sebebiyet verici iş ve 

işlemlere yöneltilmesi şeklinde kullanılması sonucunda bağlı şirketin 

kayba uğraması ve bu kaybın gereğince denkleştirilmemesi halinde hakim 

şirketin sorumluluğu doğar. Bu kapsamda hakim şirketin sorumlu- 


40 Tekinalp, s. 582. Okutan Nilsson, s. 329. 

41 Akdağ Güney, s. 200. 

42 Eren, s. 569. 



luğunun doğuran hukuka aykırı davranış, denkleştirmenin yapılmaması 

değil, hakimiyetin bağlı şirketi kayba uğratacak şekilde kullanılmasıdır 

43 . Dolayısıyla hakim şirketin veya kayba sebep olan yöneticilerinin 

sorumluluğunda kusurun aranıp aranmayacağı hususunda hakimiyetin 

kayba sebebiyet veren şekilde kullanılması hukuka aykırı fiilinin unsurları 

bakımından inceleme yapılmalıdır 44 . 

1. Hakim Şirketin Yönlendirmesi Açısından Kusur 

Yukarıda bahsedildiği üzere, hakim şirketin sorumluluğunun doğması 

için bağlı şirketin kayba sebebiyet veren işlem bakımından hakimiyetin 

kullanılması ile ilgili iş ve işleme yönlendirilmiş olması gerekmektedir 

45 . Yönlendirme fiili açısından kusur araştırmasında hakim şirket 

yöneticilerinin bağlı şirket ile olan ilişkilerinde, bağlı şirketi belirli bir 

davranışa yönlendirdiklerini bilerek hareket edip etmedikleri araştırılacaktır. 

Hakim olan görüş, bağlı şirket üzerinde hakimiyet sahibi olan 

hakim şirket yöneticilerinin davranışlarının yöneltme teşkil edip etmeyecekleri 

konusunda bilinçli hareket etmeleri değil, bağlı şirket yöneticileri 

tarafından dürüstlük kuralı gereğince bu davranışın yöneltme 

olarak algılanmasıdır 46 . Kanımızca da, hakim şirket ile bağlı şirket arasında 

süregelen hakimiyet ilişkisi dolayısıyla bağlı şirket dürüstlük kuralı 

gereğince hakim şirketin davranışını o iş veya işlemin yapılmasında 

yöneltme olarak algılıyorsa o taktirde, hakim şirket ve yöneticilerinin 

sorumluluğu söz konusu olur. Bu kapsamda hakim şirket, davranışının 

yöneltme sonucunu doğurmasında kusurunun bulunmadığını ileri sürmesi 

söz konusu olamayacaktır 47 . 

TTK. 202/1- b bendinde sorumluluğun kayba sebep olan hakim şirket 

yönetim kurulu üyelerine de yöneltilebileceği ifade edilmiştir. OKU- 

TAN NILSSON tarafından da ifade edildiği gibi, buradaki “kayba se- 

43 Okutan Nilsson, s. 330. Yazar, hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması halinde 

denkleştirme süresi dolana kadar bu hukuka aykırılığın “askıda hukuka aykırılık” 

niteliğinde olduğunu ileri sürerek, denkleştirmenin yapılmaması veya bu süre içerisinde 

yapılmasının mümkün olmadığı halde hukuka aykırılığın kesinleşeceği ve 

buna bağlanan sonuçların doğacağını belirtmektedir. Bkz. s. 330 dipnot 934 ve 

935’de atıf yapılan yazarlar. 


45 Bkz. yukarıdaki II.B.2. b) “Kayba Sebebiyet Veren İş ve İşlemin Hakim 

Şirketin Yönlendirmesiyle Yapılması”. 


47 Tekinalp. s. 584. 



bep olan” ifadesi “bağlı şirketi kayba sebep olan işlemleri yapmaya 

yönlendiren” olarak anlaşılması daha yerinde olacaktır. Nitekim, kayba 

sebebiyet veren davranış hakim şirket yönetim kurulu üyeleri tarafından 

değil, onların yöneltmesi ile bağlı şirket yöneticileri tarafından 

gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda kayba sebebiyet veren yöneltme 

fiili sebebiyle hakim şirketin tüm yönetim kurulu üyelerinin sorumlu 

tutulması söz konusu değildir. Eğer ilgili yönetim kurulu üyelerinden 

herhangi biri yöneltme fiiline iştirak etmemiş ise o taktirde kayba sebebiyet 

veren yöneltme fiilinden sorumlu tutulmayacaklardır 48 . Nitekim 

TTK. 202/1-e bendinin atfı ile uygulanacak olan TTK.’nın 553. maddesi 

de bu hususu açıkça ortaya koymaktadır. Buna göre, yönetim kurulu 

üyeleri, kanundan veya esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini 

kusurlarıyla ihlal ettikleri takdirde, hem şirkete hem de pay sahiplerine 

hem de şirket alacaklılarına karşı verdikleri zarardan sorumludurlar. 

2. Hakim Şirketin Yönlendirdiği İş ve İşlemler Açısından 

Kusur 

Hakim şirketin, bağlı şirketi yapmaya veya yapmaktan kaçınmaya sevkettiği 

iş veya işlemin sonucunun kayba sebebiyet vermesi konusunda 

kusurun aranıp aranmayacağı TTK. m. 202/1-d bendine göre belirlenecektir. 

Daha önce de belirtildiği gibi anılan bu madde bağlı şirket 

yöneticilerinin özen ölçüsünü düzenlemektedir. Buna göre, adı geçen 

kişilerin sorumlu oldukları iddia edilen iş ve işlemlerde kusurlarının 

bulunup bulunmadığı, özen yükümlülüğü esas alınarak tespit edilecektir 

49 . Kayba sebebiyet veren işlem, aynı veya benzer koşullar altında, 

şirket menfaatlerini dürüstlük kuralına uygun gözeten ve tedbirli bir 

yöneticinin özeniyle hareket eden bağımsız bir şirketin yönetim kurulu 

üyeleri tarafından da yapılabileceği veya yapılmasından kaçınılabileceğinin 

ispatı halinde tazminata hükmedilmez. Anılan bu madde yönetim 

kurulu üyelerinin özen yükümünü düzenleyen TTK. m. 369 ile aynı 

olup, madde gerekçesinde de belirtildiği üzere bu madde kusurun ölçüsünde 

rol oynamaktadır 50 . 

48 Okutan Nilsson, s. 333. Akdağ Güney, s. 209. Poroy – Tekinalp – Çamoğlu, s. 

335. 

49 KIRCA – ŞEHİRALİ ÇELİK – MANAVGAT, Anonim Şirketler Hukuku Cilt 1, 

Ankara 2013, s. 657. 




TTK. 202/1-e bendinde hakim şirket ve onun yöneticilerine karşı açılacak 

olan sorumluluk davasına, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunda 

kusur karinesini düzenleyen 553. Maddenin kıyasen uygulanacağı 

belirtilmiştir. Bu hüküm anılan bu davanın kusur esasına dayandığını 

açıkça göstermektedir. Dolayısıyla bağlı şirket yönetim kurulu üyeleri 

için uygulanan bu kural, hakim şirket yönetim kurulu üyeleri için de 

geçerli olacaktır. Bu kapsamda hakim şirket yöneticileri, bağlı şirketi 

sevkettikleri davranışın, anılan bu özen ölçüsünden sapan bir davranış 

olduğunu ve bağlı şirket bakımından kayba sebebiyet verebileceğini 

bilmeleri veya en azından gereken özeni gösterselerdi bilebilecek durumda 

olmaları halinde sorumlu tutulabileceklerdir. 51 

TTK. m. 202/1-d bendinde yer alan kusur bakımından ölçü ise objektif 

olup 52 , yönetim kurulunun sübjektif davranışı değil, benzer işletmelerde 

yönetim kurulu üyelerinden beklenebilen işin gerektirdiği davranış 

şekli kusurun ölçüsü bakımından önem taşımaktadır. Bu aşamada tekrardan 

kaçınmak amacıyla hakim şirketin bağlı şirketi sevkettiği iş ve 

işlem bakımından özen borcunun kapsamı ve tedbirli yönetici davranışı 

ile ilgili olarak daha önce yapmış olduğumuz açıklamalara atıf yapmakla 

yetiniyoruz 53 . 

D- Davacılar 

TTK. 202/1-b bendinde hakim şirkete karşı sorumluluk davasının her 

pay sahibi tarafından açılabileceği düzenlenirken, devam eden c bedinde 

alacaklılara da şirket zararını tazmin davası açma imkanı tanınmıştır. 

Madde gereğince hakim şirkete karşı açılacak olan bağlı şirketin zararlarını 

tazmin davasında bağlı şirket pay sahibi veya alacaklılar davacı 

sıfatına haiz olabileceklerdir. 

1. Pay sahipleri 

Hakim şirketin hakimiyetini hukuka aykırı kullanması nedeniyle bağlı 

şirketin bir zarara uğraması halinde kanun koyucu her bir pay sahibine 

şirket zararını tazmin için dava açma hakkı tanımıştır. Bu madde kap- 

51 Okutan Nilsson, s. 337. Bilgili, Fatih – Demirkapı, Ertan, Şirketler Hukuku, 9. 

Bası, Bursa 2013 s. 130. 


53 Bkz. yukarıdaki II.B.2 c) “Kayba Sebebiyet Veren Davranışın Yönetim 

Kurulunun Özen Borcuna Aykırı Olması” 



samında açılacak olan davada tazmin edilecek olan pay sahibinin zararı 

değil, şirketin uğramış olduğu zarardır. Bağlı şirketin gördüğü zararın 

pay sahibine yansıması ile pay sahibi de zarara uğramakta olduğundan 

anılan bu davanın temeli “dolaylı zarara” dayanmaktadır 54 . 

Pay sahibinin açılacak olan bu davadaki hukuki yararı, şirkete verilen 

zarar nedeniyle kar kaybı, hisse değer düşüklüğü gibi kendi malvarlığından 

meydana gelen yansıma zararların şirkete verilen zararın tazmini 

ile giderileceğidir. Nitekim bağlı şirketin malvarlığındaki eksilme 

giderilirse dolayısıyla zarar gören pay sahibinin malvarlığında meydana 

gelen eksilme de ortadan kalkar. Bu bakımından pay sahibi davanın 

açıldığı sırada ve dava süresince pay sahibi sıfatına sahip olmalıdır 55 . 

Yukarıda bahsedildiği üzere pay sahibi tarafından açılabilecek olan bu 

davada şirket zararları tazmin edilmektedir. Kanun koyucu, pay sahibinin 

dava giderleri ile avukatlık ücreti nedeniyle bu davayı açmaktan 

vazgeçmesinin önüne geçmek için, dava giderleri ve avukatlık ücreti 

bakımından da özel bir kural getirmiştir. TTK. m. 202/1-e bendinin 

555. Maddeye yaptığı atıfla uygulanacak olan bu kurala göre, pay sahibinin 

açtığı davayı hukuki ve maddi sebepler haklı gösterdiği takdirde 

mahkeme, dava giderleriyle avukatlık ücretini bu giderler davalıya 

yükletilemediği hallerde, davacı pay sahibi ile şirket arasında hakkaniyete 

göre paylaştıracaktır. Bu şekilde bağlı şirkette küçük bir paya sahip 

olan pay sahibinin, hakkaniyete aykırı olarak tüm yargılama giderleri 

ve avukatlık ücretinden sorumlu kılınması engellenmiş olacaktır. 

Bazı hallerde kayba sebebiyet veren hakim şirket yönlendirmesi ile yapılan 

bir işlemden bağlı şirket pay sahiplerinin de doğrudan zarara uğraması 

söz konusu olabilir. Bu halde zarara uğrayan pay sahibi hakim 

şirketten uğramış olduğu zararları talep edebilecek midir? 

Daha önce de belirtildiği üzere hakim şirket ile bağlı şirket arasında özel 

bir hukuki ilişki bulunmakta olup, hakim şirket bağlı şirket üzerindeki 

hakimiyetini kullanırken bağlı şirketin menfaatini gözetme ve belirli 

sınırlar dahilinde özen borcu altındadır. Daha sonra açıklanacağı üzere, 

54 Okutan Nilsson, s. 342. Akdağ Güney, s. 189. Helvacı, Mehmet, Anonim Ortaklıkta 

Yönetim Kurulu Üyesinin Hukuki Sorumluluğu, 2. Bası, İstanbul 2001, s. 

128-129. Poroy – Tekinalp – Çamoğlu, s. 339. BİLGİLİ - DEMİRKAPI, s. 597. 

55 Okutan Nilsson, s. 342-343. Helvacı, s. 219. 



hakim şirketin hakimiyetini kullanırken yalnızca hakim şirkete değil 

grup dışı pay sahiplerine verebileceği zararlar göz önünde bulundurularak, 

202/1-b bendinde tazminat yerine bağlı şirket pay sahiplerinin 

paylarının satın alınmasına veya duruma uygun düşen kabul edilebilir 

diğer çözüm yollarının benimsenmesi konusunda hakime taktir hakkı 

verilmiştir. Dolayısıyla hakim şirketin hakimiyetini kullanırken bağlı 

şirkete karşı olan belirli sınırlara tabi özen borcu, grup dışı pay sahiplerini 

de kapsamaktadır. Bu kapsamda her ne kadar TTK. m. 202/1’de 

pay sahiplerinin malvarlığında meydana gelen doğrudan zararlarını talep 

hakkını düzenleyen açık bir hüküm bulunmasa da, pay sahipleri, 

hakim şirketten veya onun yönetim kurulu üyelerinden yönetim kurulunun 

sorumluluğunu düzenleyen 553. Madde kapsamında uğradıkları 

zararların tazminini talep edebilecektirler 56 . 

Pay sahibinin doğrudan zararını talep için açacağı bu dava için zararın 

bu pay sahipliği sıfatının bir sonucu olarak doğmuş olması gerekmektedir. 

Dolayısıyla bu davanın açılabilmesi için önemli olan zararın doğduğu 

esnada pay sahibi olmasıdır. Zarara uğrayan pay sahibi daha sonra 

bu payları elinden çıkarmış olsa dahi uğranılan bu zarar sebebiyle dava 

açma hakkına sahip olacaktır 57 . 

2. Bağlı Şirket 

Hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması nedeniyle doğrudan zarar bağlı 

şirket malvarlığı üzerinde gerçekleşirken, hükümde bağlı şirketin dava 

açma hakkından bahsedilmemiştir. Madde gerekçesinde bu husus; hukuki 

gerçeklik nedeniyle bağlı şirkete bu imkanın tanınmadığı, şirketin 

bu davayı açarak hakim şirkete karşı samimiyetle yürütmesi şüphesinin 

varlığı ve hakim şirket yönetim kurulu ile bağlı şirket yönetim kurulunun 

karşı karşıya getirilmesinin doğru bir hukuk politikası olmadığı 

inancı ile açıklanmıştır 58 . Gerekçenin bu görüşüne biz de katılmaktayız. 

Gerçekten de özellikle bağlı şirket yönetim kurulu üyelerinin hakim şirket 

tarafından göreve getirildiği düşünüldüğünde, bağlı şirket yönetim 

kurulu üyelerinin kendisini göreve getiren hakim şirket ile karşı karşıya 

getirmek ve bu davanın gereğince yürütülmesini beklemek uygulamada 

işlerliğe sahip olmayacaktır. Kimi zaman bağlı şirketin denkleştirme 

56 Okutan Nilsson, 351. 

57 Akdağ Güney, s. 223-224. Okutan Nilsson, s. 353. 




yapılmamasına rağmen dava açmaktan kaçınması da söz konusu olabilir. 

Bu nedenle şirkete açıkça madde içerisinde dava hakkı verilmemiş 

olması ile, TEKİNALP’in de belirttiği gibi, yönetim kurulunun bu davayı 

açmamalarından ötürü özen borcuna aykırılık nedeniyle sorumlu 

tutulmalarının önüne geçmek istenmiştir. Kaldı ki, TTK.’da açık bir hüküm 

bulunmasa da bağlı şirket bu davayı açabilecektir 59 . Nitekim davanın 

amacı, bağlı şirketin zararlarının tazmini olduğundan, dava hakkının 

asıl sahibi doğrudan doğruya zarar gören bağlı şirketin kendisidir 60 . 

3. Alacaklılar 

TTK. m. 202/1-c bendi gereğince alacaklılara da hakimiyetin kullanılması 

nedeniyle bağlı şirkette oluşan zararı şirket iflas etmemiş olsa bile 

hakim şirketten talep etme hakkı tanınmıştır. Alacaklıların m. 202/1-c 

gereğince açacakları sorumluluk davasına, pay sahibinin anonim şirket 

yönetim kurulu aleyhine açacağı sorumluluk davasını düzenleyen m. 

555 kıyasen uygulanacaktır. Şirketin iflası halinde ise, TTK. m. 202/1-e 

bendinde yapılan atıf nedeniyle 556. Madde söz konusu olacaktır. Anılan 

bu madde iflas halinde de pay sahipleri ile alacaklılara dava açma 

hakkı vermekle birlikte, tazminat isteminin öncelikle iflas idaresince 

ileri sürüleceğini düzenlemektedir. İflas masasınca bu dava açılmaz ise, 

elde edilen tazminat İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre önce dava 

açan alacaklının alacaklarının ödenmesine tahsis olunacaktır. Geriye 

kalan miktar payları oranında pay sahiplerine ödenir ve kalan kısım son 

olarak iflas masasına verilir. 

Hakimiyetin kullanılması nedeniyle alacaklıların doğrudan uğramış oldukları 

zararları hakim şirketten talep edip edemeyecekleri konusunda, 

yukarıda bahsedilen hakim şirket ile bağlı şirket arasındaki özel hukuki 

ilişkiden yola çıkmak mümkün değildir. Nitekim bağlı şirket alacaklısı 

ile hakim şirket arasında böyle bir hukuki ilişki bulunmamaktadır. 

Bununla birlikte, hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması ve denkleştirmenin 

yapılmaması, bağlı şirket alacaklısının malvarlığında doğrudan 

doğruya bir zarar meydana getirmişse, alacaklı hakim şirkete, TBK. m. 

59 Tekinalp, davayı açma yetkisinin TBK. m. 49’dan doğduğunu ifade etmektedir. s. 

584. Okutan Nilsson, s. 356. 

60 Okutan Nilsson, s. 356. Akdağ Güney, s. 189. 



49 gereğince sorumluluk davası açarak zararlarının giderilmesini talep 

edebilir 61 . 

E- Davalılar 

TTK. m. 202/1-b bendi gereğince bağlı şirketin uğramış olduğu zarar 

hakim şirket ve onun kayba sebebiyet olan yönetim kurulu üyelerinden 

talep edilebilir. 

1. Hakim Şirket 

TTK. m. 202/1’den anlaşılacağı üzere, bağlı şirketin zararlarını tazmin 

bakımından asıl sorumluluk hakim şirkete aittir. Tek bir hakimin bulunması 

halinde sorumluluğun bu hakim şirkete yöneltileceği açıktır. 

Ancak çoklu hakimiyet veya kademeli hakimiyet hallerinde sorumluluğun 

kime yöneltileceği konusunda, hukuka aykırı fiili gerçekleştiren 

yani bağlı şirketi hakimiyet kullanmak suretiyle kayba sebebiyet veren 

iş ve işleme yönelten hakimin tespit edilmesi gerekecektir. Gerek çoklu 

hakimiyet gerekse kademeli hakimiyet hallerinde eğer bu yöneltme fiili 

hakimlerce ortak gerçekleştirilmiş ise, bu taktirde bağlı şirketin uğradığı 

zarardan TTK. m. 557 gereğince müteselsilen sorumlu olacaklardır. 

Kanun, sorumluluğun kusur esasına dayandığını kabul etmekle birlikte, 

kusurun ispatı konusunda açık bir düzenlemeye yer vermemiştir. Bu 

kapsamda sorumlular arasındaki ispat yükünün dağılımı konusunda genel 

hükümlere gidilecektir. Sorumluluğun kaynağı sözleşme ise, TBK 

m. 112 gereğince hakimlerden herhangi biri yöneltme fiilini gerçekleştirme 

bakımından kusurunun bulunmadığını ispat eder ise, o takdirde 

sorumluluktan kurtulacaktır. Şayet sorumluluğun haksız fiile dayanan 

bir hal olması halinde ise, TBK m. 50 gereğince ispat yükü davacıda 

olacaktır 62 . 

Bu noktada kayba sebebiyet veren davranışa yöneltme fiilinin hangi 

hakim şirket tarafından gerçekleştirildiğinin belirlenmesi gerekmektedir. 

Daha önce de açıklandığı üzere, hakim görüş davacı tarafta bulunan 

grup dışı pay sahipleri ile alacaklıların iç ilişkiyi bilmemelerinden do- 

61 Eren, s. 591-592. BİLGİLİ – DEMİRKAPI, s. 597. Pulaşlı, Şirketler Hukuku, s. 

680. 

62 ÇAMOĞLU Ersin; Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, 

3. Bası, İstanbul 2010, s. 19. 



layı onlara ispat kolaylığı tanınması yönündedir. Bu kapsamda burada 

tekrardan kaçınmak amacıyla çoklu ve kademeli hakimiyet hallerinde 

yönlendirmenin hangi ispat türü ile nasıl belirleneceği hususunda daha 

önceki açıklamalarımıza atıf yapmakla yetiniyoruz 63 . 

Özellikle kademeli hakimiyet halinde şirketler topluluğunun tepesinde 

sermaye şirketi olmayan herhangi bir özel veya kamu tüzel kişisi, gerçek 

kişi veya ticari işletme niteliğinde bir hakim teşebbüs bulunabilir. 

Bu halde 202. Madde gereğince bu hakim teşebbüse karşı da zarar talebinde 

bulunulması, 195. maddenin 5. fıkrası gereğince mümkün olacaktır 

64 . Bu maddeye göre, şirketler topluluğunun hakiminin, merkezi 

yurtiçinde veya dışında bulunan bir teşebbüs olması halinde 195 ila 

209. maddeler ile bu kanundaki şirketler topluluğuna ilişkin hükümler 

uygulanacaktır. Dolayısıyla şirketler topluluğunun başında bulunan bir 

hakim teşebbüse karşı da, bağlı şirketin uğramış olduğu zararlar nedeniyle 

tazminat davası açılabilecektir. 

Yeni kanun, eski kanundan farklı olarak sorumluların her birinin kusur 

derecelerinden bağımsız olarak zararın tamamından sorumlu tutulduğu 

mutlak teselsül 65 anlayışını terk ederek, 557. Maddede farklılaştırılmış 

teselsül kuralı kabul edilmiştir. Buna göre, aynı zararı tazminle yükümlü 

olan birden fazla hakim şirket var ise bunlardan her biri, “kusuruna 

ve durumun gereklerine göre, zarar şahsen kendisine yükletilebildiği 

ölçüde” bu zarardan diğerleriyle birlikte müteselsilen sorumlu olacaktır. 

Bu kapsamda, sorumlulardan her birinin kusuru ayrı ayrı belirlenecek 

olup, sorumluluk miktarı, zarar verinin tek başına zarar vermesi halinde 

sorumlu olacağı miktarla sınırlı olacaktır. Farklılaştırılmış teselsül 

kuralı uyarınca sorumlu tutulan hakim şirketlerden her biri, TBK m. 51 

ve 52’de yer alan bireysel indirim sebeplerini de dış ilişkide ileri sürebileceklerdir 

66 . Hakim şirketlerin TTK m. 553/3 gereğince özen ölçüsü 

çerçevesinde belirlenecek olan kusur durumlarında farklılık olması 

halinde, örneğin bağlı şirketin kayba sebebiyet veren işleme bir hakim 

63 Bkz. yukarıdaki II.B.2.b. bb) “Yönlendirmenin İspatı”. 


65 Mutlak teselsülde, zarar veren sorumlular zararın tamamından alacaklıya karşı 

sorumlu olup, kusurun derecesi iç ilişkide dikkate alınmaktadır. Akdağ Güney, s. 

255. 

66 Akdağ Güney, s. 253-254. Okutan Nilsson, s. 376. Pulaşlı, Hasan, Anonim Şirket 

Yönetim Kurulu Üyelerinin Müteselsil Sorumluluğu, Regesta Ticaret Hukuku 

Dergisi, Cilt:3, Sayı: 2, Yıl:2013, s. 17. 



şirket tarafından bilerek ve isteyerek, diğer hakim şirket tarafından ise 

ihmal ile yönlendirilmesi halinde, bağlı şirketin zararını tazmin yükü 

hakim şirketler arasındaki kusurun derecesine göre paylaştırılacaktır. 

Bu kapsamda ihmal ile hareket eden hakim şirketin bu indirim sebebi 

dış ilişkide dikkate alınacaktır 67 . 

2. Hakim Şirketin Yönetim Kurulu Üyeleri 

TTK. m. 202/1-b gereğince hakim şirketin yönetim kurulu üyeleri de, 

bağlı şirketin kaybına yol açan iş ve işlemin yapılması nedeniyle bağlı 

şirketin zararlarını tazminden sorumlu tutulmuşlardır. Maddede “kayba 

sebep olan” ifadesi kullanıldığından, kayba sebep olan yöneltme fiiline 

iştirak etmemiş olan yönetim kurulu üyeleri sorumluluktan kurtulacaklardır. 

Yukarıda bahsedildiği üzere genel hükümlerden yola çıkarak sorumluluğun 

kaynağı sözleşme ise, kusursuzluğunu iddia eden yönetim 

kurulu üyesi bu hususu ispatla mükellef olacaktır. 

Hakim şirketin sorumluluğu, daha önce de açıklandığı üzere, 202/1-d 

bendinde yer alan özen yükümlülüğüne aykırılık halini kapsamaktadır. 

Bu çerçevede hakim şirket yönetim kurulu üyelerinin kayba sebebiyet 

veren nitelikteki yöneltme eyleminin aynı şartlarda bulunun bağımsız 

bir şirketin yönetim kurulu üyesinin davranışından sapması gerekmektedir. 

Ancak bu noktada hakim şirket yöneticilerinin özen ölçüsü 

bakımından kusurun dikkate alınması gerektiği unutulmamalıdır. Hakim 

şirket yöneticilerinin, bağlı şirketi yönelttikleri iş ve işlemin onun 

kaybına sebep olacağını bilmeleri ya da en azından gerekli araştırmayı 

yapsalardı bilebilecek durumda olmaları gerekmektedir 68 . 

Kayba sebebiyet veren birden fazla yönetim kurulu üyesinin bulunması 

durumda, zarardan sorumluluk açısından bu yönetim kurulu üyeleri 

arasındaki ilişki TTK. m. 557 gereğince farklılaştırılmış teselsül çerçevesinde 

ele alınacak olup, her biri kusurlu davranışı ile vermiş olduğu 

zarar çerçevesinde davacıya karşı sorumlu olacaklardır. Kusurun derecesi 

de, TBK. m. 51 ve 52’de yer alan indirim sebeplerinin ileri sürülmesi 

bakımından dikkate alınacaktır. 


68 Bkz. yukardaki II.C. “Davacılar”. 



3. Bağlı Şirketin Yönetim Kurulu Üyeleri 

Bağlı Şirket yönetim kurulu üyeleri, bir yandan bağlı şirkete karşı özen 

yükümü ile menfaatlerini dürüstlük kuralı gereğince gözetmek borcu 

altındayken, diğer yandan topluluğun menfaatini de göz edemezler. Bu 

iki menfaat çatışması halinde, bağlı şirket yönetim kurulu üyelerinin 

nasıl davranmaları gerektiği tam hakimiyet halinde düzenlenmiştir. 

Tam hakimiyet halinde hakim şirket belirli sınırlamalar dahilinde bağlı 

şirkete talimat verme yetkisine sahiptir. Bu sınırlamalar, 203. maddede 

topluluğun belirlenmiş ve somut politikalarının gereği dışında kalan ve 

204. maddede bağlı şirketin ödeme gücünü açıkça aşan, tehlikeye düşürebilecek 

veya önemli varlıklarını kaybetmesine yol açacak talimatların 

verilmemesidir. Bu sınırlamalar, bağlı şirketin kaybına sebep olacak talimatları 

da kapsamaktadır 69 . 

Kısmi hakimiyet haline baktığımızda, hakim şirketin bağlı şirkete karşı 

böyle bir talimat verme yetkisi ve bağlı şirket yönetim kurulu üyelerinin 

bu talimata uyma yükümlülüğü bulunmadığını görüyoruz. Ancak 

daha önce de bahsettiğimiz üzere, hakim şirkete tanınan denkleştirme 

imkanı, bu alanda ona hakimiyetini kullanma serbesti tanımaktadır. Her 

ne kadar bu zararın denkleştirilemeyeceğinin söz konusu olması halinde 

bağlı şirketin anılan talimata uymama ya da denkleştirme süresini 

beklemeden tazminat davası açma hakkı bulunsa da, uygulamada hakim 

şirket karşısında güçsüz konumda olan bağlı şirket yöneticilerinin 

bu kaybın denkleştirileceği düşüncesi ile talimata uymaması söz konusu 

olamamaktadır. Bu halde hakimiyetin kullanılması sebebiyle yapılan 

ve kayba sebebiyet verilen işlemlerden denkleştirilmenin yapılmadığı 

hallerde doğan zarardan bağlı şirket yöneticileri sorumlu tutulabilecek 

midir? 

OKUTAN NILSSON’a göre, gerekçede verilen açıklamalar ve Tasarının 

gelişimi, bağlı şirket yöneticisinin hakimiyetin kullanılması ile 

gerçekleştirilen işlemlerden sorumlu tutulmasının hakkaniyete uymadığı 

düşüncesinin Tasarıya hakim olduğu yönündedir 70 . Kanatimizce 

de, bağlı şirket yönetim kurulu üyelerinin, hakim şirketin bağlı şirketi 

kayba uğratan davranışı nedeniyle sorumlu tutulmamalarının kabulü 





hakkaniyete daha uygun olacaktır. Her ne kadar hakim şirkete kaybı 

denkleştirme imkanı verilerek topluluğun yönetimi açısından bir esneklik 

sağlanmış olsa da, bağlı şirket yöneticileri menfaat çatışması halinde 

bağlı şirketin menfaatini gözetmekle yükümlüdürler. Eğer bağlı şirket 

yöneticileri denkleştirilmeyen zarar nedeniyle sorumlu tutulur ise, bu 

halde bağlı şirket yöneticilerinin hakim şirketten gelen her yönlendirme 

bakımından hakim şirket yönlendirmelerinin denetim makamı gibi faaliyet 

göstermesi beklenecektir. Böyle bir beklenti, hakim ve bağlı şirket 

arasında gerçekçi olmayacaktır. 

Bu noktada üzerinde durulması gereken diğer bir husus ise, bağlı şirket 

yöneticilerinin görevlerini yerine getirirken uymakla yükümlü oldukları 

özen borcudur. Özen borcu, hakimiyetin kullanılması ile bağlı 

şirketin kaybına sebep olan bir iş ve işleme yönlendirilmesinde bağlı 

şirket yöneticilerinin denkleştirmenin yapılıp yapılamayacağı hususunda 

değerlendirmede bulunmalarını gerektirir. Bu kapsamda bağlı şirket 

yönetim kurulu üyeleri, işlem tarihinde dürüstlük kuralı gereğince şirketin 

menfaatlerini gözeten tedbirli bir yönetici özeni ile yapılan değerlendirme 

ışığında ilgili kaybın süresi içerisinde denkleştirilebileceğini 

varsaymakta haklı görülebiliyorlarsa zarardan sorumlu olmayacaklardır. 

Aksi halde bağlı şirket yöneticileri, hakim şirket ve onun yönetim 

kurulu üyeleri ile birlikte müteselsilen sorumlu olacaklardır 71 . 

Bağlı şirket yönetim kurulu üyelerinin hakimiyetin kullanılması nedeniyle 

gerçekleşen zarardan sorumlu tutulabilme ihtimalleri nedeniyle 

kanun koyucu, 202. maddenin 5. fıkrasında bağlı şirket yönetim kurulu 

üyelerine anılan bu zararın hakim teşebbüs tarafından üstlenilmesine 

ilişkin bir sözleşme yapma imkanı tanımıştır. Bu halde bağlı şirket yönetim 

kurulu üyeleri, bağlı şirket alacaklıları veya pay sahipleri tarafından 

hakimiyetin hukuka aykırı kullanılmasından doğan zarardan ötürü 

sorumlu tutuldukları takdirde, bu sorumluluğun tüm hukuki sonuçlarını 

hakim teşebbüsten talep edilebilecektir 72 . Fıkrada hakim teşebbüs ibaresi 

kullanılmış olup, bunun amacı hakim şirket ibaresinin kullanılması 

halinde, asıl hakimiyeti kullanan şirketler topluluğunun tepesinde bulunan 

hakim teşebbüsün bu kapsamda sorumluluğunun bertaraf edilmesinin 

önüne geçilmek istenmesidir 73 . 


72 Okutan Nilsson, s. 373. Pulaşlı, Şirketler Hukuku, s. 176. 




TTK. m. 202/5, hakim teşebbüse bağlı şirket yönetim kurulu üyeleri 

ile böyle bir sözleşme yapma zorunluluğu getirmektedir. Nitekim bu 

hususun bir zorunluluk teşkil ettiği gerekçede, “yönetim kurulu üyesi, 

kendisine düşebilecek sorumluluğun hakim şirket tarafından karşılanması 

için hakim şirketle sözleşme yapmalıdır” denilmek suretiyle açıkça 

ortaya konmuştur 74 . Hakim teşebbüsün böyle bir sözleşmeyi yapmaya 

yanaşmaması halinde ise, bağlı şirket yönetim kurulu üyelerinin 

sözleşme yapılmaması nedeniyle uğramış oldukları zarar, bağlı şirket 

yöneticilerinin hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması nedeniyle karşı 

karşıya kaldıkları tazminat sorumluluğu ile aynı olacağından, her halde 

maruz kalınan bu tazminat yükü 202/5 çerçevesinde hakim teşebbüse 

rücu edilebilecektir 75 . 

F- Talep 

1. Bağlı Şirketin Zararlarının Tazmini 

Bağlı şirket, hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması ile gerçekleştirilen 

kayba neden olan iş ve işlemin süresi içerisinde denkleştirilmemesi 

veya denkleştirilmesinin imkansız olması halinde zarara uğramaktadır. 

Bu zarar, bağlı şirketinin malvarlığı ile kayba sebebiyet veren kayıp doğurucu 

işlem gerçekleştirilmeseydi şirketin malvarlığının içinde bulunacağı 

durum arasındaki farktır 76 . TTK. m.202/1 çerçevesinde açılacak 

olan sorumluluk davasında bu zararın giderilmesi talep edilecektir. Zararın 

eski hale iade şeklinde aynen mi yoksa nakden mi giderileceği konusunda 

TBK. m. 51 gereğince hakime taktir yetkisi tanınmıştır. Buna 

göre hakim, tazminatın kapsamı ve ödenme biçimini, durumun gereğini 

ve özellikle kusurun ağırlığını göz önüne alarak belirleyecektir. 

Daha önce de açıkladığımız üzere, zarar, sorumluluğun doğduğu yani 

fiilin hukuka aykırı hale geldiği tarihten itibaren geriye dönük olarak 

sonradan ortaya çıkan ve kayba sebebiyet veren iş ve işlemlerle nedensellik 

bağı bulunan tüm gelişmeler göz önünde bulundurularak belirlenir 

77 . Sorumluluk davasında zarar miktarını belirleyecek olan hakim, 




77 Bkz. yukarıdaki II.B.3. “Bağlı Şirketin Zarara Uğraması”. 



zararın aynen 78 mi yoksa para olarak mı giderileceği konusunda alacaklının 

çıkarına göre bir çözüm yolu benimsemelidir 79 . Bağlı şirketin 

hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması nedeniyle uğramış olduğu zarar 

miktarının hesaplanmasındaki güçlük göz önüne alındığında, zararın 

aynen, eski hale getirme suretiyle giderimi alacaklı konumundaki bağlı 

şirketin menfaatine bir çözüm olacaktır. Aynen giderimin mümkün olmadığı 

ve zararın da tam olarak belirlenemediği hallerde hakim, TBK. 

m. 51/2 gereğince olayların olağan akışını ve zarar görenin aldığı önlemleri 

göz önünde tutarak, zararın miktarını hakkaniyet uygun olarak 

belirleyecektir. 

2. Payların Satın Alınması 

TTK. m. 202/1-b bendinde, şirket zararlarının tazmini dışında, hakimin 

istem üzerine veya re’sen somut olayda hakkaniyete uygun düşmesi halinde, 

davacı pay sahiplerinin paylarının hakim şirket tarafından satın 

alınmasına karar verilebileceği düzenlenmiştir. Hükümden de anlaşılacağı 

üzere payların satın alınması yoluyla zararın giderimi yalnızca hakim 

şirkete yüklenebilmektedir. Ancak dikkat edilmesi gereken husus, 

bu çözüm yolunun her halde başvurulabilecek bir yol olmadığıdır 80 . 

Sorumluluk davasında asıl olan bağlı şirket zararlarının tazmini olduğundan, 

eğer somut olayda hakkaniyete uygun düşecek ise pay sahiplerinin 

paylarının satın alınmasına karar verilebilecektir. Gerekçede bu 

hükmün getiriliş amacı, bazı hallerde somut olayın taşıdığı özelliklerin 

tazminat yerine davacı pay sahiplerinin paylarını gerçek değeriyle satın 

alınmasının topluluk dışında kalan pay sahipleri açısından daha adil 

bir çözüm yolu olabileceği şeklinde açıklanmıştır 81 . Bu şekilde grup 

dışında kalan pay sahiplerinin, hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması 

nedeniyle bağlı şirketin uğramış olduğu zarardan etkilenmemeleri veya 

daha az etkilenmeleri sağlanmış olacaktır 82 . 

Hakim şirket tarafından payların satın alınması, ancak somut olayda 

hakkaniyete uygun düştüğü ölçüde kabul edilebilir bir çözüm yolu ol- 

78 Örneğin hakimiyetin hukuka aykırı kullanımı nedeniyle elden çıkarılan taşınmazın 

geri alınması gibi. 

79 Karahasan, s. 312. 

80 BİLGİLİ – DEMİRKAPI, s. 131. 


82 Okutan Nilsson, s. 383. Tekinalp, s. 583. 



duğundan, hangi hallerin hakkaniyete uygun düşüp düşmediğinin ayrıca 

incelenmesi gerekmektedir. Kayba sebebiyet veren iş veya işlemin 

niteliği gereği zararın hesaplanmasının ve denkleştirmenin sağlanmasının 

mümkün olmadığı hallerde bu çözüm hakkaniyet uygun kabul 

edilecektir 83 . TBK. m. 51 gereğince zararının gerçek tutarının belirlenebilme 

olanağı bulunup bulunmadığını hakim taktir edecektir 84 . Bu kapsamda 

mahkemeye geniş bir takdir yetkisi tanınmış bulunmaktadır 85 . 

Payların satın alınmasına ilişkin kurallar, satın alınma değeri ve teminat 

gibi hususlar 202. maddenin 2. fıkrasına ilişkin bir incelemenin konusunu 

oluşturduğundan, burada yukarıdaki açıklamaları yapmakla yetiniyoruz. 

3. Uygun Görülebilecek Diğer Bir Çözüm 

202. madde gereğince hakim, tazminata hükmetmek yerine somut duruma 

uygun düşen ve kabul edilebilir başka bir çözüme de karar verebilir. 

Gerekçede ek kar payı dağıtılması, şirket esas sözleşmesinde topluluk 

dışında kalan pay sahiplerini koruyucu önlem ve mekanizmalara yer 

veren değişiklik yapılması somut duruma uygun düşen çözümlere örnek 

olarak verilmiştir 86 . Görüldüğü üzere sorumluluk davasında hakim, 

somut duruma uygun düşmesi halinde zararın giderilmesi için gerekçede 

sayılan örneklere benzer bir çözüm yoluna başvurma konusunda 

takdir hakkına sahiptir. 

Ancak şu unutulmamalıdır ki, gerek payların satın alınması gerekse 

somut duruma uygun düşen bir çözüm yolu seçeneğinin benimsenmesi 

halinde, taraflar arasındaki menfaat dengesi mutlaka gözetilmelidir. 

Bu kapsamda hakim şirkete veya onun yöneticilerine yükletilecek olan 

yaptırımın ağırlığı ile bağlı şirkete veya onun pay sahiplerine sağlanacak 

fayda arasında bir denge olmalıdır. Nitekim maddede yer alan 

“hakkaniyete uygun düşme” ve “çözümün kabul edilebilir olması” ifadeleri 

bu dengenin gözetilmesine işaret etmektedir 87 . 


84 Karahasan, s. 299. 






G- Sorumluluktan Kurtulma 

Daha önce açıklandığı üzere hakim şirket veya onun yönetim kurulu 

üyeleri, özen ölçüsünü ve ispatını düzenleyen TTK. m. 202/1-d bendinde 

yer alan şartların sağlandığını ispat etmeleri halinde fiil hukuka 

aykırı olma niteliğini kaybedeceğinden, zararı tazminle sorumlu olan 

kişiler sorumluktan kurtulacaklardır. TTK. m. 202/1- d bendi bu anlamda 

davalılara bir kurtuluş kanıtı öngörmüştür 88 . 

Yine “Sorumluluğun Şartları” adlı başlık altında incelemiş olduğumuz 

sorumluluk şartlarından herhangi birinin gerçekleşmemiş olması halinde 

de hakim şirket ve onun yöneticilerinin sorumluluğu doğmayacaktır. 

Sorumluluktan kurtulma anlamında burada ele alınması gereken diğer 

bir husus ise, bağlı şirketin kendi yöneticileri hakkında almış oldukları 

ibra kararının sorumluluktan kurtulma bakımından bir etkisi olup olmayacağıdır. 

İbrayı düzenleyen TTK. m. 558/2 gereğince; “Şirket genel 

kurulunun, sorumluluktan ibraya ilişkin kararı, ibranın kapsadığı açıklanan 

maddi olaylara ilişkin olarak, şirketin, ibraya olumlu oy veren ve 

ibra kararını bilerek payı iktisap etmiş olan pay sahiplerinin dava hakkını 

kaldırır. Diğer pay sahiplerinin dava hakları ibra tarihinden itibaren 

altı ay geçmesiyle düşer.” Bu kapsamda ibra kararı, ibranın kapsadığı 

açıklanan maddi olaylara ilişkin olarak şirketin dava hakkını bertaraf 

etmekte, ancak ibraya olumlu oy vermemiş pay sahiplerinin maddede 

belirtilen hak düşürücü süre içerisinde dava açma hakları varlığını 

korumaktadır. OKUTAN NILSSON’a göre, hakimiyetin hukuka aykırı 

kullanılması nedeniyle açılacak olan sorumluluk davasına da anılan bu 

hükmün uygulanması gerekmektedir. Yazara göre, bağlı şirket, kendi 

yöneticileri hakkında ibra kararı vererek onların sorumluluğunu gerektiren 

bir durum olmadığı yönünde irade beyan ederse, bu yöneticilerin 

ilgili işlemleri yapmalarına sebep olmuş kişiler bakımından da sorumluluğu 

gerektiren bir durum olmadığını kabul etmiş sayılmalı ve hakim 

şirkete ve onu yöneticilerine karşı dava hakkını yitirmelidir 89 . Bu görüş 

yerinde olmakla birlikte, hakimiyetin grup dışı bir şirkete menfaat 

sağlanması amacıyla kötüye kullanılması halinde bu durum doğrudan 

doğruya hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması olarak kabul edilece- 

88 Tekinalp, s. 585. 




ğinden, bu halde ibra kararının hakim şirket ve onun yöneticilerinin 

sorumluluğu bakımından etki doğurmamasının daha uygun olacağı kanaatindeyiz. 

H- Zamanaşımı ve Yetkili Mahkeme 

TTK. m. 202/1 gereğince açılacak olan davalarda zamanaşımı ve yetkili 

mahkeme bakımından e bendinin yapmış olduğu atıfla 560 ve 561. 

Maddelerin uygulanacağı düzenlenmiştir. Zamanaşımını düzenleyen 

560. Madde gereğince, Sorumlu olanlara karşı tazminat istemek hakkı, 

“davacının zararı ve sorumluyu öğrendiği tarihten itibaren iki ve 

her hâlde zararı doğuran fiilin meydana geldiği günden itibaren beş 

yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Şu kadar ki, bu fiil cezayı gerektirip, 

Türk Ceza Kanununa göre daha uzun dava zamanaşımına tabi bulunuyorsa, 

tazminat davasına da bu zamanaşımı uygulanır.” 

Hakimiyetin hukuka aykırı kullanılması nedeniyle açılacak olan sorumluluk 

davasında yetkili mahkeme ise 561. madde gereğince belirlenecektir. 

Buna göre, sorumlular aleyhinde şirketin merkezinin bulunduğu 

yer asliye ticaret mahkemesinde dava açılabilecektir. Burada kastedilen 

şirket, hakim şirket olup, dava hakim şirketin bulunduğu yer mahkemesinde 

görülecektir. Anılan bu madde tek başına bir yetki kuralı getirmemekte 

olup, HMK. gereğince belirlenebilecek olan yetkili mahkeme 

yanında, hakim şirketin merkezinin bulunduğu yer mahkemesini de 

yetkili kılmaktadır. Hüküm mutlak bir düzenleme değildir. Taraflar dilerlerse 

tahkim yolunu seçebilir ya da yetki sözleşmesi ile başka bir yer 

mahkemesini yetkili kılabilirler 90 . Yetki sözleşmesinin taraflarına bakıldığında, 

bağlı şirket pay sahibi ya da alacaklısı açısından hakim şirket 

ile böyle bir sözleşme yapma imkanının bulunmasının uygulamada bir 

işlerliğe sahip olmayacağı görüşündeyiz. 

Hakimin yurtdışında bulunması halinde yetkili mahkemenin belirlenmesi 

hususunda TTK. m. 202/1-e bendi özel bir düzenleme yapmıştır. 

Buna göre hâkim teşebbüsün merkezinin yurt dışında bulunması hâlinde 

tazminat davası bağlı şirketin merkezinin bulunduğu yer asliye 

ticaret mahkemesinde açılabilecektir. Bu şekilde kanun koyucu, bağlı 

şirket pay sahipleri ve alacaklıların dava açmasının önündeki fiili en- 




geli kaldırmayı amaçlamıştır 91 . Anılan bentte hakim teşebbüs ibaresinin 

kullanılmasının amacı daha önce de belirttiğimiz üzere, sermaye şirketi 

niteliğinde olmayan şirketler topluluğunun tepesindeki teşebbüse de sorumluluğun 

yöneltilmesini sağlamaktır. 

Taraflar arasında hukuk seçimi yapılmadığı hallerde MÖHUK. m. 24 

gereğince sözleşmeden doğan borç ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlığa 

karakteristik edim borçlusunun yerleşim yeri hukuku uygulanmaktadır. 

TTK. m. 202/1-e bendinde merkezi yurt dışında olan bir hakim 

teşebbüse karşı açılacak olan davada yetki kuralı düzenlenmeseydi, o 

taktirde MÖHUK. 24 gereğince bağlı şirket veya onun pay sahipleri ya 

da alacaklıları hakim teşebbüsün bulunduğu ülke mahkemesinde dava 

açmak durumunda kalacaklardı. O takdirde Türk Hukukuna göre şirketler 

topluluğu olarak tanımlanan bu ilişkinin, anılan o ülkede şirketler 

topluluğuna ilişkin düzenleme bulunmaması nedeniyle farklı hükümlere 

tabi olması ve alacaklıların hak kaybına uğrama riski söz konusu 

olabilecektir. İşte TTK. m. 202/1-e bendinde kanun koyucu, yerinde 

olarak bu riski göz önünde bulundurmuş ve hakim teşebbüse karşı açılacak 

olan davada açıkça yetki belirlemesi yapmıştır. 

Sonuç 

Çalışmamızda hakimiyetin yönetim kurulunun görev alanına giren iş ve 

işlemler dolayısıyla kötüye kullanılmasının TTK m. 202/1 kapsamında 

sonuçları incelenmiştir. Hakim şirketin hakimiyetini hukuka aykırı 

kullanarak bağlı şirketi kayba uğratması, bağlı şirket pay sahibi ile alacaklılarının 

dolaylı olarak zarara uğramalarına neden olmaktadır. Kanun 

koyucu TTK m. 202/1’de hakim şirketin ve onun yönetim kurulu 

üyelerinin sorumluluğunu düzenleyerek bağlı şirketinin malvarlığını, 

dolayısı ile bağlı şirket pay sahibi ve alacaklısının menfaatini korumayı 

amaçlamıştır. 

Hakim şirketin sorumluluğunun doğması için, kullanılan hakimiyet ile 

bağlı şirketin TTK m. 202/1-a anlamında yönetimsel kararlarına müdahale 

edilmesi ve bağlı şirketin malvarlığının bağlı şirket menfaati 

dışında bir menfaat için kullanılarak bağlı şirketin kayba uğratılması 

gerekmektedir. Ancak bağlı şirketin kayba uğratılması her zaman ha- 

91 BİLGİLİ – DEMİRKAPI, s. 130. 



kim şirketin sorumluluğunu doğurmaz. TTK. m. 202/1- a bendi gereğince 

kayıp, o faaliyet yılı içinde fiilen denkleştirilir ya da kaybın nasıl 

ve ne zaman denkleştirileceği belirtilmek suretiyle en geç o faaliyet 

yılı sonuna kadar, bağlı şirkete denk değerde bir istem hakkı tanınır 

ise, hakimiyetin kullanılması kayba sebebiyet verse dahi bağlı şirketin 

sorumluluğu doğmaz. Yine TTK m. 202/1-d gereğince, ilgili iş veya 

işlem yöneticinin özen ölçüsü alanında kalıyor ise, o takdirde de hakim 

şirketin sorumluluğu doğmayacaktır. Sorumluluğun bu şekilde sınırlandırılması 

ile kanun koyucu şirketler topluluğunun yönetiminde hakim 

şirkete hareket sahası tanımak istemiştir. 

Hakim şirketin sorumluluğun doğması için gerekli şartlar sağlandığında, 

bağlı şirketin zararlarını tazmin için dava açılabilecektir. Hakim şirkete 

ve onun yönetim kurulu üyelerine karşı açılacak olan bağlı şirketin 

zararlarını tazmin davasında bağlı şirket pay sahibi veya alacaklılar 

veya bağlı şirketin doğrudan kendisi davacı sıfatına haiz olabileceklerdir. 

Dolayısı ile zarar gören pay sahibi anonim şirketin sorumluluğunu 

düzenleyen 553. Madde ile alacaklılar ise genel hükümler çerçevesinde 

doğrudan malvarlığında meydana gelen zararları da talep edebileceklerdir. 

TTK. m. 202/1-b bendinde ayrıca, şirket zararlarının tazmini dışında, 

hakimin istem üzerine veya re’sen somut olayda hakkaniyete uygun 

düşmesi halinde, davacı pay sahiplerinin paylarının hakim şirket tarafından 

satın alınmasına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir 

başka bir çözüme karar verilebileceği düzenlenmiştir. 



KAYNAKÇA 

AKDAĞ GÜNEY Necla, Anonim Şirket Yönetim Kurulu, 

İstanbul 2012. 

AKDAĞ GÜNEY Necla, Anonim Şirket Yönetim Kurulu 

Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, İstanbul 2008. 

BİLGİLİ Fatih – DEMİRKAPI Ertan, Şirketler Hukuku, 

9. Bası, Bursa 2013. 

ÇAMOĞLU Ersin; Anonim Ortaklık Yönetim Kurulu 

Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, 3. Bası, İstanbul 2010. 

EREN Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. Baskı, 

Ankara 2014. 

HELVACI Mehmet, Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu 

Üyesinin Hukuki Sorumluluğu, 2. Bası, İstanbul 2001. 

KARAHASAN Mustafa Reşit, Sözleşmeden Doğan Sorumluluk, 

6. Bası, İstanbul 2003. 

KIRCA – ŞEHİRALİ ÇELİK – MANAVGAT, Anonim 

Şirketler Hukuku Cilt 1, Ankara 2013 

OĞUZMAN – ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 4. 

Bası, İstanbul 2005. 

OKUTAN NILSSON Gül, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na 

Göre Şirketler Topluluğu Hukuku, İstanbul 2009. 

PEKCANITEZ – ATALAY – ÖZEKES, Medeni Usul 

Hukuku, 12. Bası, Ankara 2011. 

POROY – TEKİNALP - ÇAMOĞLU, Ortaklıklar ve 

Kooperatif Hukuku, 10. Baskı, İstanbul 2005. 

PULAŞLI Hasan, Şirketler Hukuku Genel Esaslar, 2. 

Bası, Ankara 2013. 



PULAŞLI Hasan, “Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin 

Müteselsil Sorumluluğu, Regesta Ticaret Hukuku 

Dergisi”, Cilt:3, Sayı:2, Yıl:2013. 

TEKİNALP Ünal, Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku, 3. 

Bası, İstanbul 2013.

TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ HUKUK DERGİSİ

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?