KOPIJ KOPIJ O EN VOORGOED KOPIJ!

KOPIJ, KOPIJ,
O EN VOORGOED
KOPIJ!
Journalisten dichten
Charivarius
Ed Hoornik
Michel van der Plas
Aad Nuis
Karel Bralleput
Annie M.G. Schmidt
Daan Zonderland
Evert Werkman
Loe De Jong
Nico Scheepmaker
Ingmar Heytze
Joris van Casteren
Erik Spaans
J.H. van Geemert
P. Merminod
Bijlage bij het Kerstnummer van De Persmus, december 2015
1

KOPIJ, KOPIJ,
O EN VOORGOED
KOPIJ!
Journalisten dichten

Journalisten dichten. Tenminste, velen onder hen. Misschien omdat de zakelijke
toon die toch min of meer van hen verwacht wordt ze wel eens de keel uithangt.
Of omdat zij diep in hun ziel gewoon dichter zijn, maar om den brode bij de
vergadering van de gemeenteraad moeten zitten. Of eenvoudig, om de zinnen te
verzetten. Niet letterlijk, het verzetten van zinnen levert nog geen gedicht op. Een
dichter – ik kon zijn naam niet vinden, het is een van de weinige verzen die ik uit
mijn hoofd ken – noteerde ooit:
Poëzie is
Iets heel
Anders dan
Onder elkaar
Gezet proza.
Wat een gedicht dan wel is, daar gaan we ons hoofd niet over breken. Evenmin
over de vraag wat een journalist is. Is een columnist journalist? Een recensent?
Is een blogger ook journalist? Ik heb het mezelf maar niet te moeilijk gemaakt.
De meeste hier gepresenteerde dichters maakten of maken van de traditionele
journalistiek hun hoofdberoep. Maar er zit ook iemand tussen die bekend werd al
taalpurist, een ander als historicus. Er zit zelfs een documentalist tussen.
Dit zeer bescheiden bundeltje heeft niet de minste pretentie. Ik ben maar
uitgegaan van mijn voorkeuren, maar ik vond wel dat de verzen, hoe zijdelings
ook, iets met de pers of met een nieuwsfeit te maken moesten hebben. En hoewel
menig gedicht verre van vrolijk is, staat (lees)plezier centraal.
De Persmus wenst zijn lezers een goede Kerst toe en een geslaagd nieuw jaar.
De samensteller,
PAUL ARNOLDUSSEN
Alle rechten van de gedichten berusten bij de auteurs.
Illustratie voorpagina: Juan Gris: ‘Syphon, verre et journal’ (1916); Museum Ludwig, Keulen.
4

Voetbal-hymne
O Spel, dat hoofd en hart der knapen vult,
Die dagelijks ‘t gedaas der krant verslinden,
In hartstocht, die geen smaak voor ‘t hoog’re duldt,
Dat menschen beesten maakt, en zienden blinden –
Hoort, hoe het plebs uit rauwe kelen brult,
Terwijl het aan ‘t afzichtlijk schouwspel smult,
Als daar een horde woestaards en ontzinden
In ‘t schunnig schop-werk vuile vreugde vinden ...
Ziet, hoe des lichaams schoonste lijn zich kronkelt,
De pees zich opbolt als een boos gezwel,
Wijl ‘t oog van een onheil’gen vuurgloed fonkelt ...
Ja, duizendwerf vervloekt zij ‘t voetbalspel,
Waarbij bedrogen wordt, gewed, gekonkeld ...
Voort! vuige voetbalbende – vaar ter hel!
Charivarius
Uit: ‘Ruize-rijmen’ (1922)
Onder het pseudoniem Charivarius publiceerde Gerard Nolst Trenité (1870-1946) een taalrubriek in
de Amsterdammer – na 1925 de Groene Amsterdammer – en korte tijd in het Algemeen Handelsblad.
In die rubriek stelde hij op een nogal geestige wijze taalfouten en taalbederf in de pers aan de kaak.
Van 1921 tot 1926 was hij redacteur van de (Groene) Amsterdammer.
5

Requiem
Te Middelharnis is een kind verdronken,
Sober berichtje in het avondblad:
’t stond bij een hooiberg die had vlam gevat
en naast een zolderschuit, die was gezonken.
Zes dagen heeft het in mij nageklonken.
Op het kantoor vroeg men: zeg, heb je wat?
Ik werkte door, maar steeds weer hoorde ik dat:
te Middelharnis is een kind verdronken.
En kranten waaien weg en zijn verouderd,
de dagen korten, nachten worden kouder,
maar over ‘t water komt zijn kleine stem.
te Middelharnis, denk ik, ‘k denk aan hem
en bed zijn hoofdje tussen hart en schouder,
en zing voor hem dit lichte requiem.
Ed Hoornik
Uit: ‘Verzamelde Gedichten’ (1966)
Ed Hoornik (1910-1970) begon in 1929 bij De Tijd en stapte in 1933 over naar het Algemeen
Handelsblad. Na de Tweede Wereldoorlog was Hoornik redacteur kunst van Vrij Nederland. Vanaf
1954 was hij ook redacteur van het literaire blad De Gids. Hij schreef naast gedichtenbundels ook
essays en toneelstukken.
6

1938
Ik wil je iets voorlezen uit Dik Trom.
Maar jij, over je avondblad gebogen,
slaat juist bezorgd een eigen bladzij om.
Je lijkt opeens veranderd; ingetogen.
Als ik met Flipse op de proppen kom,
zou dat goed fout zijn, zie ik aan je ogen.
Dus houd ik me, net zoals jij, maar stom.
Ik zie nog net Brand staan en Synagogen.
Er is een wereld waarin vaders zwijgen
en buigen voor een sterker, vreemd gezag,
en waar ik nog niet hoor. Er komt een dag
waar kranten lamp en kamer in bedreigen
en mensen buiten lange messen krijgen,
en waar een veldwachter niets meer vermag.
Michel van der Plas
Uit: ‘Vaderland’ (1991)
Michel van der Plas(1927-2013) – pseudoniem van Ben Brinkel – was vanaf 1949 redacteur van
Elseviers Weekblad. Daarnaast schreef hij biografieën, van Guido Gezelle, Joseph Alberdingk Thijm,
Anton van Duinkerken en Godfried Bomans. Hij schreef teksten voor onder meer Frans Halsema en
Wim Kan.
7

Zonder titel
(Slot van een toespraak)
Waarom toch zo onaardig tegen Kal?
De man schrijft onverzettelijk sonnetten
op eigen wijs, maar trouw aan alle wetten.
Wat doet het Fonds? Het Fonds doet niemendal.
Hoe snijdend en hartbrekend klinkt zijn klagen!
Heeft dan het Fonds geen hart, heeft het geen oor?
Doe er iets aan, Nuis, hoorde ik hem vragen,
Daar heb ik een staatssecretaris voor.
Maar wie ben ik? Moet ik geweld gebruiken?
Het Fonds de laan uitsturen om een lied?
Dat zou toch sterk naar dictatuur gaan ruiken!
Nee Jan; ik pak mijn oude lier en giet
mijn klacht eruit: Fonds, Heerser van het Al,
Wees toch niet zo hardvochtig tegen Kal!
Aad Nuis
Gepubliceerd in diverse media, 1995
Aad Nuis (1933-2007) werkte onder meer voor Propria Cures, Hollands Weekblad,
Tirade, Haagse Post, Ons Erfdeel en de Volkskrant. Later werd hij columnist in NRC-Handelsblad.
Toen hij dit vers voordroeg bij een bijeenkomst van het Fonds voor de Letteren was hij namens D66
staatssecretaris van cultuur, kunst en media. Hij reageerde ermee op een gedicht van Jan Kal die
zijn beklag had gedaan over de weigering van subsidie aan hem. Dat eindige met de regels: ‘Ik krijg
al twintig jaar, niet per abuis, / geen ‘basisbeurs’ (drie maanden). Een affront! / Doe er wat aan,
beoogd minister Nuis.’ Met zijn charmante pleidooi voor Kal stak Nuis zijn nek uit: het was bepaald
not-done dat een staatssecretaris zich bemoeide met de vraag wie wel en wie niet op een bijdrage
kon rekenen.
8

De toneelcriticus
De criticus zit vadsig in zijn stoel
en kijkt neerslachtig naar ‘t nieuwe stuk.
En heel de schouwburg weet het: ‘t geluk
van onze diva koorddanst op zijn lustgevoel.
Vindt hij het goed, wat zij daar aanricht,
rollenden oogs en machtigen gebaars?
O – dit zijn voor ‘t mens de uren des gevaars,
als zij voor déze blik haar sluier oplicht.
Hij zucht en mompelt. In de pauze zwijgt hij zuur
en giet de koffie in zijn tragisch mannenhoofd.
Zijn vrouw staat blij-voldaan. Heeft zij beloofd,
hem nooit te wekken voor ‘t noodlotsuur?
Maar thuis vraagt zij, als een die weten moet:
“Hoe was ‘t, Piet?” Hij opent juist zijn jas.
Zijn buik zwelt op en met sonore bas
velt hij zijn oordeel: “Mien, het was niet goed.”
Karel Bralleput
Uit: ‘Het Jammerhout’ (1948)
Onder de naam Karel Bralleput schreef Simon Carmiggelt (1913-1987) gedichten. Carmiggelt begon
in 1931 bij Vooruit, de Haagse editie van Het Volk. In 1942 sloot hij zich aan bij het illegale Parool,
waarin hij na de oorlog furore maakte met zijn Kronkels.
9

Aan een klein meisje
Dit is het land, waar grote mensen wonen.
Je hoeft er nog niet in: het is er boos.
Er zijn geen feeën meer, er zijn hormonen,
en altijd is er weer wat anders loos.
En in dit land zijn alle avonturen
hetzelfde, van een man en van een vrouw.
En achter elke muur zijn and’re muren
en nooit een eenhoorn of een bietebauw.
En alle dingen hebben hier twee kanten
en alle teddyberen zijn hier dood.
En boze stukken staan in boze kranten
en dat doen boze mannen voor hun brood.
Een bos is hier alleen maar een boel bomen
en de soldaten zijn niet meer van tin.
Dit is het land waar grote mensen wonen...
Wees maar niet bang. Je hoeft er nog niet in.
Annie M.G. Schmidt
Uit: ‘Tot hier toe’ (1996)
Annie M.G. Schmidt (1911-1995) werkte als secretaresse en bibliothecaris voor zij in 1946
documentalist werd bij Het Parool. Haar eerste teksten in die krant schreef zij voor de jeugdpagina.
10

Er is een koe gestolen
Er is een koe gestolen
In het dorpje Donderen.
Dat is voor velen oorzaak
Zich te verwonderen.
Maar als die mensen wisten
Wat er gebeurt in Grauw,
In Ulkesluis en Tuitjenhorn,
In Peize en De Pauw,
En al die duist’re daden
Verricht in Goudriaan,
Dan zouden deze lieden
Niet zo verwonderd staan.
Daan Zonderland
Uit: ‘Redeloze Rijmen’ (1952)
Daan van der Vat (1909-1977) publiceerde onder het pseudoniem Daan Zonderland kolderrijmen
en kinderboeken. Hij werkte van 1945 tot 1977 voor De Tijd als correspondent in Londen.
11

Nieuwspoort, 1 april 1985
Bij het verschijnen van dr. L. de Jongs laatste deel van zijn oorlogsgeschiedenis.
Ten overstaan van drie bejaarde journalisten
Zit doctor L. de Jong en presenteert zijn werk;
“Mijns inziens”, zegt hij, “was Blokzijl een domme vlerk.”
Maar ‘t staat een ieder vrij mijn mening te betwisten.
Er staat weer veel, dat twee aanwezigen niet wisten
En er zijn vragen: stond in ‘t algemeen de kerk
(En wélke dan?) in het verzet nu wel zo sterk
Om daaraan zoveel tijd en ruimte te verkwisten?
Vijf barre jaren zijn van dag tot dag beschreven,
Nu is de hooggeleerde schrijver uitverteld,
Maar als hij ’s avonds laat de kloeke delen telt
Komt weer de twijfel, die hem altijd heeft gekweld:
Waar is de tijd die alle wonden heelt gebleven?
Nooit wordt hij meer door lezers uit zijn bed gebeld.
Evert Werkman
12

Nieuwspoort 26 april 1988
Helaas, hij is hier niet en in zijn werkzaam leven
heeft Werkman bij elk deel kritiek aan lof gepaard.
Maar zijn de journalisten nu allen zo bejaard?
En zijn het er maar drie? Het was hem niet gegeven
zo ver vooruit te zien. Want al die tijd gebleven
is d’aandacht voor een strijd die niemand heeft gespaard.
Ook ik zag veel onjuist door optimistische aard:
in ’88 pas was ’k eind’lijk uitgeschreven.
De situatie is vreemd: men noemt mij een orakel,
ja als een monument zo word ik thans bezongen
Alsof op mijn terrein geschiedde een mirakel!
Het strookt niet met wie ik ben en ‘k vind het maar gewrongen,
want al die lof ten spijt, ten spijt ook het mirakel,
voel ik mij doodgewoon een Amsterdamse jongen.
Dr. L. De Jong
Uit: ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog - Deel 14 -
2e helft Reacties’ (1991)
Het eerste deel van Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 1939-1945
publiceerde dr. L. de Jong in 1969. Het standaardwerk dijde alsmaar uit, in 1972 dacht De Jong het
in 1985 te zullen afronden. Dat was voor Evert Werkman van Het Parool een smakelijk hapje, en hij
publiceerde op 31 oktober 1972 een vers waarin hij vooruit keek naar de presentatie van het slotdeel,
volgens traditie in het perscentrum Nieuwspoort.
Toen het dan toch echt zover was, in 1988, liet De Jong voorafgaand aan de persconferentie dat
laatste deel bezorgen bij Werkman die toen al ernstig ziek was. En hij voegde daar een sonnet bij, dat
had hij zich zestien jaar eerder al voorgenomen.
Geschiedschrijver Loe de Jong (1914-2005) was voor de oorlog journalist geweest bij de Groene
Amsterdammer en werkte tijdens WO II bij Radio Oranje in Londen. Werkman (1915-1988) begon
bij de Opregte Haarlemsche Courant, verkaste naar het Algemeen Handelsblad waar hij in 1941
vrijwillig ontslag nam, omdat zijn Joodse collega’s gedwongen moesten vertrekken. In en na de
illegaliteit was hij verbonden aan Het Parool. Daarnaast schreef hij voor het weekblad De Groene
Amsterdammer van 1946 tot 1970 actuele gedichten in Vondel-stijl onder het pseudoniem Joost.
De door Werkman in de herinnering geroepen Max Blokzijl was radio-propagandist voor de nazi’s,
en, het is niet anders, daarvoor ook al journalist, bij het Algemeen Handelsblad.
13

2-1 & 1-2
De wedstrijd was het juiste spiegelbeeld
van die 2-1 in het gedoemd verleden.
Eerst werd ik in de Hel gevierendeeld,
en daarna kwam ik in de Hof van Eden.
Twee-een verliezen of met 2-1 winnen:
ontgoocheling of een uitzinnig feest.
Je kunt er maar het best niet aan beginnen,
dan is je leven wel zo kalm geweest.
Ik vond het jammer dat wij toen niet wonnen,
want winnen is het doel van elke sport.
Maar anderzijds is voetbal meer dan verzonnen:
geen mens die er veel menslijker door wordt.
Natuurlijk was ik blij met onze zege,
als journalist was ik zelfs dubbelblij.
Wij hadden immers iets cadeau gekregen:
kopij, kopij, o en voorgoed kopij!
Nico Scheepmaker
Uit: ‘De Gedichten’ (1991)
Nico Scheepmaker(1930-1990) schreef vanaf 1957 columns in achtereenvolgens Sport & Sportwereld,
Algemeen Handelsblad, Het Parool, de Volkskrant, Hollands Maandblad, Vrij Nederland, Voetbal
International en de GPD-bladen onder diverse namen als Trijfel (eigenlijk de naam van de rubriek),
Hopper en Ivo Vettewinkel.
14

Gulliver in Amsterdam
Ik kwam om reuzen te aanschouwen en vond dwergen.
Dwergen aan de bar, dwergen in de boekenkasten,
dwergen met een praatprogramma,
dwergen zwervend door de hal.
En nergens kon je dansen want de vloeren stonden vol
met dwergen, springend in de sneeuw die stroomde
uit hun binnenzakjes. Met wilde, wijde oogjes
vierden ze kleingeestig feest.
Dwergen klommen op elkaar, zwaaiden met hun handjes
en piepten later in hun krantjes dat het prachtig was geweest.
Ingmar Heytze
Uit: ‘Het ging over rozen’ (2002)
Ingmar Heytze (1970) schreef voor Rails en CJP Magazine, het Utrechts Universiteitsblad en het
hogeschoolblad Trajectum. Hij had een sportcolumn in de Volkrant en heeft nu een column in de
Utrechtse editie van het Algemeen Dagblad.
15

Fleischmann
voor MvC
Toen Tsjernobyl gebeurd was
en het regende in Lelystad
Rails lag op veilig voltage in
een bochtig rondje om ons
We maakten bevallige bergen
van kippengaas en kranten –
foto’s van misvormden
in de lijm geroerd vervormden
Eenmaal droog en hard
te steile paden opgeschilderd
Verankerd op het Bahnhof zwaaiden
vrienden en familie nog
Vonkend trein de tunnel in
naar buiten vluchtte eng een spin
Alpendorp in rep en roer
Wij kraamden krimpgeluiden
Joris van Casteren
Uit: ‘Passionate’ (jaargang 9, 2002)
Joris van Casteren (1976) werkte voor Dagblad Flevoland en de Zwolse Courant en werd redacteur
van De Groene Amsterdammer, later van Vrij Nederland. In 2004 won hij het Gouden Pennetje voor
jong talent. Inmiddels schrijft hij voor HP De Tijd, NRC.next en De Correspondent.
16

De feiten
Het was gebeurd voor ik er erg in had
Ingehaald
Door de feiten
Ik liet het er niet bij zitten
Zette de achtervolging in
Ruim voor de finish kreeg ik ze alweer in het zicht
En inmiddels heb ik ze zelfs ver achter me gelaten
De feiten
Erik Spaans
Ongepubliceerd (2014)
Erik Spaans (1962) schreef van 1999 tot 2013 wekelijks filmrecensies voor HP De Tijd. Nu publiceert
hij over literatuur, film, muziek, strips en (vooral) kunst in onder meer de Volkskrant, NRC
Handelsblad, Het Financieele Dagblad, VARA Gids en Nieuwe Revu.
17

Toch nog onverwacht
(n.a.v. een overlijdensadvertentie)
Ach…
Waaraan?
Heeft ie geleden?
Hoe is z’n vrouw eronder?
O, ze was al bij hem weg.
Achteraf is het een geluk dat ie geen kinderen had.
Lag dat aan hem, eigenlijk?
’t Is ook maar het beste zo.
Voor iedereen wel.
De laatste tijd was ie toch al niet zo veel.
Al heel lang eigenlijk.
J.H. van Geemert
Uit: ‘Krekeldoof en andere gedichten’ (te verschijnen in 2016)
J.H. (Ko) van Geemert (1950) was voorlichter bij de gemeente Amsterdam en schrijft onder meer voor
Ons Amsterdam, Mens & Gevoelens en De Persmus.
18

Tikken deed hij ruim dertig jaren,
Klein kolommetje, iedere dag,
Gesteund door steeds meer oude klare...
Gepijnigd door wat hij al voorzag:
“Nu nog? Je bent weer rijkelijk laat
Duizend woorden? Vandaag nog mee?
Denk je dat de lezer daarop stáát?
Vooruit, een kadertje op de twee.”
Hij berust, nog hooguit zeven jaar te gaan
Wie zal zijn weemoed ooit nog delen?
Op de krant zal men hem nooit verstaan
En de man, toch zeer gelouterd
stelt zijn vraag bij de burelen
“Hebben jullie nog veel gefouterd?”
P. Merminod
Ongepubliceerd (2015)
P. Merminod (1949) schreef onder dit pseudoniem gelegenheidsverzen en recensies voor dagblad
De Waarheid. Onder eigen naam publiceerde hij onder meer in de Volkskrant en Het Parool.
19

WORD VRIEND VAN
HET PERSMUSEUM!
En steun de aandacht voor persvrijheid,
vrijheid van meningsuiting en het behoud
van het journalistiek erfgoed
De Stichting Vrienden van het Persmuseum
stelt zich ten doel de bloei en de naamsbekendheid
van het Persmuseum te bevorderen
en extra inkomsten te verwerven ten behoeve
van collectieaankopen en activiteiten.
U bent al Vriend met een bijdrage van
minimaal € 25,00 per jaar!
Een vriend van het Persmuseum krijgt:
gratis toegang tot het Persmuseum, 10%
korting op uitgaven van het Persmuseum, uitnodigingen
voor openingen en andere speciale
activiteiten, het digitale blad De Persmus.
Voor minimaal € 50,- per jaar krijgt u tevens:
een gratis publicatie/catalogus
U kunt ook Vriend voor het leven worden door
eenmalig een bedrag van € 500,- te doneren.
U geniet dan altijd van alle voordelen die een
Vriend(in) van het Persmuseum heeft.
Word of maak nu een Vriend!
Vul het aanvraagformulier in op
www.persmuseum.nl onder het kopje
‘Vrienden’.
U kunt telefonisch (020-6928810),
of per e-mail (info@persmuseum.nl)
het aanvraagformulier ‘Word of maak een
Vriend’ opvragen.
Een donatie is ook altijd welkom!
IBAN NL54INGB0005761042 t.n.v. Stichting
Vrienden van het Persmuseum o.v.v. ‘donatie’
Het Persmuseum is hét levendige en herkenbare
landelijke centrum van de Nederlandse
pers en de politieke prent, met een breed scala
aan activiteiten. Het Persmuseum is uniek in
Nederland. Al meer dan honderd jaar beijvert
het Persmuseum zich om de geschiedenis,
het heden en de toekomstige ontwikkelingen
van de Nederlandse pers te documenteren,
te bestuderen en toegankelijk te maken.
20