PREVENCIJA I SANIRANJE POSLJEDICA

Polazei od teme ovog rada u daljnjoj analizi razmatrae se pravni status zaposlenih
kako u opštem režimu radnih odnosa, 18 tako i u posebnom režimu radnih odnosa, 19 za vrijeme
njihove mobilizacije u zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih id rugih
nesrea.
Uopšteno posmatrano radni odnosi su posebni, specifini društveni odnosi koji se na
dobrovoljnoj i ugovornoj osnovi uspostavljaju izmeu konkretnog poslodavca i konkretnog
posloprimca povodom zakonom, podzakonskim propisom, kolektivnim ugovorom, opštim
autonomnim aktom i ugovorom o radu, utvrenih prava, obaveza i odgovornosti, na temelju
kojeg se posloprimac ukljuuje u organizirani proces rada kod poslodavca na unaprijed
utvreni nain i pod unaprijed utvrenim uvjetima, uz obavezu linog i profesionalnog
obavljanja poslova za koje se i uspostavlja radni odnos, ostvarajui na taj nain prava koja
proizilaze iz radnog odnosa i preuzimajui obaveze i odgovornosti koje prate radni odnos.
Znai, „radni odnos je dvostrano obavezujui pravni odnos jer svaka strana ima
istovremeno i prava i obaveze i prema drugoj strani,“ što znai da su „prava, obaveze i
odgovornosti subjekata radnog odnosa sadržaj radnog odnosa,“ a „ostvarenje prava i obaveza
koja se stiu na radu, u vezi sa radom i povodom rada kao bitni element radnog odnosa
pretpostavlja ostvarivanje same sadržine radnog odnosa,“ tako da „prava i obaveze u radnom
odnosu odreuju položaj samih strana radnog odnosa: poslodavca i posloprimca.“ 20
Osnovni motiv zaposlenika za zasnivanje radnog odnosa vezan je za platu, pa je
samim tim i pravo na platu njegovo „osnovno pravo“ iz ega proizilazi da radnik „prilikom
stupanja na rad treba da zna kolika je visina njegove plate, kada je vrijeme isplate, koje se
naknade u vezi sa platom priznaju,“ 21 polazei odinjenice da radnik „povodom rada, kao i
lanovi njegove porodice ostvaruju prava u socijalnom osiguranju“ od kojih su najznaajnija
pravo na zdravstveno osiguranje, pravo na penzijsko i invalidsko osiguranje, pravo na
osiguranje za sluaj nezaposlenosti, „koja prava su regulirana u posebnom zakonodavstvu.“ 22
„Pored plate, radnik u radnom odnosu ostvaruje i druga prava: pravo na utvreno
radno vrijeme, pravo na odmore i odsustva, pravo na zaštitu na radu, pravo na struno
usavršavanje i obrazovanje, pravo na stabilnost zaposlenja i td.“ 23
Prije svih drugih prava na radu, povodom rada i u vezi sa radom, pravo na platu
istovremeno „podrazumijeva i osnovnu obavezu radnika da prema uputama poslodavca, u
skladu sa prirodom i vrstom rada, lino obavlja poslove radnog mjesta, u skladu sa propisima
i aktom o zasnivanju radnog odnosa,“ jer je „ovo osnovno pravo, odnosno osnovna obaveza u
neposrednoj vezi sa karakterom i znaajem radnog mjesta i sa prirodom veze koja se
uspostavlja u radno pravnom odnosu.“ „Drugim rijeima, radi se o profesionalnom obavljanju
poslova i to relativno stalno. Radnik je dužan da svoju linu aktivnost i svoje vrijeme posveti
u prvom redu na odreenom radnom mjestu.“ „Osnovno pravo poslodavca je da odredi
mjesto, uslove i nain obavljanja rada, poštujui pri tome propise i prava radnika, odnosno
18 Opšti režim radnih odnosa odnosi se na zaposlene u privrednim subjektima -privrednim, trgovakim i drugim
društvima i na zaposlene kod drugih pravnih i fizikih lica koja na temelju odgovarajueg pravnog osnova
angažiraju rad drugog lica kao što su razna udruženja, ustanove, fizika lica koja se bave obrtom, samostalnim ili
profesionalnim djelatnostima, meunarodne organizacije i td. Sead. D. Jasminka G.S. (2005), Radno pravo,
Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, str. 189. 190.
19 Posebni režim radnih odnosa odnosi na zaposlene kod subjekata sa podruja javno-pravnih djelatnosti, tj. kod
subjekata sa podruja neprivrede kao što su državni organi, ustanove: javne, privatne, kao i druge institucije sa
podruja javnih i društvenih djelatnosti od posebnog interesa, odnosno javnih službi. Sead. D. Jasminka G.S.
(2005), isto, str. 189.
20 Dedi S. Gradaševi-Sijeri J. (2005), isto, str. 168.
21 Za savremenog poslodavca plata bi trebala biti motivator i stimulans za što kvalitetniji rad radnika, a ne nužni
trošak, tj. kompenzacija za izvršeni rad. Dedi S. Gradaševi-Sijeri J. (2005), isto, str. 168.
22 Dedi S. Gradaševi-Sijeri J. (2005), isto, str. 169.
23 Dedi S. Gradaševi-Sijeri J. (2005), isto, str. 168. i 169.