PREVENCIJA I SANIRANJE POSLJEDICA

U odnosu na ranije generacije, pogotovo one od prije stotinu godina, kao i sve ranije,
mi danas imamo više novca za kupovinu hrane i zadovoljavanje drugih potreba, imamo više
slobodnog vremena, ali sigurno nemamo ispravnu i kvalitetnu hranu, vodu, vazduh i zemlju.
Industrijsko društvo je pokazalo da blagostanje ne mora da stvara još vee blagostanje, ve i
osjeaj nelagode pa i straha. Ono je pokazalo da poveanje materijalnih potreba, povezano sa
individualistikom atomizacijom života, u nama budi afektivne potrebe koje smo u okviru ove
civilizacije udaljili i potisnuli. Tako su mitovi o srei postali „otrcani“ a na tu kulturnu krizu
su se nadovezali i ekološki problemi, koji su pokazali da, kada se prijeu izvjesne granice,
porast industrijalizacije, urbanizacije i modernizacije, kao i samog naina života, donose više
štete nego koristi. „Zagaivaki sporedni proizvodi polako se pretvaraju u glavne proizvode,
dok glavni – namenjeni zadovoljavanju potreba – polako postaju sporednima.“ 5
Pa, i pored toga, što savremeni ovjek nije dovoljno svjestan ekoloških problema, ipak
ne treba odustajati od diskursa o ekološkim problemima i faktorima koji do njih dovode, a
jedan se upravo i odnosi na upotrebu i korišenje postojeih tehnologija.
Iako postoje razna gledišta i odreenja pojma tehnologije, na ovom mjestu emo
najjednostavnije rei da tehnologija (gr. tehne-vještina, umješnost, logos-nauka) predstavlja
primjenu nauke i korišenje pomagala i orua u postupku pretvaranja upotrebnih vrijednosti u
druge upotrebne vrijednosti.
Same po sebi, tehnika i tehnologija su ideološki neutralne, i svi problemi proistiu iz
eksplaotatorskih, racionalizovanih, profitabilnih i interesnih kapitalistikih odnosa i njihovog
dominantnog naina proizvodnje. U tom smislu tehnologija funkcioniše kao politika jer je
tehnološka racionalnost postala politika racionalnost i time stvarnost instrumentalne
totalitarne moi. Zato se i može rei da tehnologija, nauka i nauni racionalitet nisu
vrijednosno-neutralni pojmovi, ve da ih karakterišu instrumentalnost, manipulativnost i
nehumanost. Dakle, u samoj suštini „tehnika nema ništa tehniko“ jer je „tehnika uvijek
istorijski društveni projekat“ i „njoj je projektovano ono što neko društvo i interesi koji njime
vladaju namjeravaju uraditi s ljudima i stvarima“ (Habermas). Samo ovjek i društvo, tj. sam
društveni odnos odreuje nain upotrebe tehnike i tom nainu daju odreeni smisao,
vrijednost i odreeno znaenje. U eksploatatorskim, kapitalistikim društvenim odnosima i
nainu proizvodnje, tehnologija predstavlja dominaciju, odnosno uspostavlja dominaciju i
kontrolu nad ovjekom i prirodom. Zato je „tehnika racionalnost racionalnost gospodstva“
(Horkhajmer), jer je racionalizovala i serijalizovala industriju davši joj „prinudni karaker“ nad
društvom i prirodom. Tehnološka racionalnost je postala politikom racionalnošu, politikotehnološki
poredak je doveo do poveanja životnog standarda, ali i pada njegovog kvaliteta,
velikih ekoloških problema i ekološkog zagaenja.
Opšte svojstvo ili karakteristika tehnologija je zavisnost njene upotrebe od društvenoekonomskih
odnosa i naina proizvodnje. Tehnologija doprinosi racionalizaciji i
produktivnosti proizvodnje, rentabilnosti proizvodnog procesa, poveanju obima, efikasnosti i
produktivnosti rada i proizvodnje, razvoju robnog naina proizvodnje, te konkurentnosti na
tržištu, s jedne strane, a eksploatacije rada i ekološkim problemima, sa druge strane.
Kao što je poznato, „stare“, „prljave“ ili „klasine“ tehnologije su u procesu
proizvodnje zahtijevale veliku koncentraciju ljudskog rada u otežanim uslovima proizvodnje,
te utrošak velike koliine sirovina, repromaterijala i energije. Niska akumulativnost
zahtijevala je ekstenzivno širenje što je kao posljedicu imalo narušavanje prirodne ravnoteže i
visok stepen zagaivanja okoline. „Prljave“ tehnologije su zagaujue, ekološki opasne i
neprihvatljive. „iste“ tehnologije su „zelene“, malootpadne, „bezotpadne“ i ekološki
prihvatljive tehnologije. S obzirom na injenicu da je u industrijskom razvoju i primjeni
tehnologije došlo do znatnih ekoloških problema, jasno je da „stare“ ili „prljave“ tehnologije
5 E. Morin, Kako izii iz XX stoljea, „Globus“, Zagreb, 1983, str. 59-60.