Branding

Karel de Grote College
Scholengemeenschap voor voortgezet vrijeschoolonderwijs
Winter 2015
Branding
Schoolkrant Vrijescholen Nijmegen
Inhoud
1 Kaft Judith Hendrix
4 Op zoek naar ademing in het lesrooster Wanda Kasbergen
5 Sneeuwvlokken Harry Gubbels
6 Stoomboot en Sint Kleuters
8 Bordtekeningen
11 Herinneringen aan KGC Julia van Noort
12 Boetserende kracht houdt ons fysieke
lichaam in stand
Frans Schobbe
15 Daarom dus Julie Perrée
17 Waldorf One World: mooie ontmoetingen Mayke Oakes
18 Stevig stap ik op de aarde... Monique van der Zanden
21 Bomen Anne Vellinga
23 Onzichtbare krachten Peter Josemans
24 Over het etherlichaam en de tuinman Jean-Pierre van Groeningen
27 Mijn idealen redden het niet in de praktijk Mandy van der Krogt
28 Zes uur rijden met Fram en Arogeo op het dak Hans de Leeuw
33 Ook de kleuter heeft een etherlichaam Leerkrachten van de kleuterbouw
35 Schrijf mee voor de Branding
Colofon
De Branding is het tijdschrift van en voor Meander vrijesschool voor basisonderwijs en het Karel
de Grote College, Regionale School voor Voortgezet Onderwijs. De Branding verschijnt vier keer
per jaar in elk seizoen en is een platform voor ouders, leerkrachten en belangstellenden.
Redactie
Harry Perrée, Mylène van Irsel,
Mariëtte van Slooten, Colet Falke,
Linda Bruckwilder (docente
Meander), Mayke Oakes (docente
bovenbouw).
Met hulp van: Harry Romeynders,
Ingrid Kappen, Ilse Bufrgwal en
Maud Peters
Advertenties & lay out
Colet Falke
opmaakbranding@gmail.com
Oplage
1500 stuks
Tarieven advertenties
hele pagina (16 x 23 cm)
€ 100,00
halve pagina (16 x 11 cm)
€ 50,00
1/4 pagina (8 x 11 cm)
€ 25,00
Tarieven zijn per nummer.
Factuur wordt één keer per jaar,
in de zomer verstuurd.
2 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Redactioneel
Kerstballen
Door Harry Perrée, hoofdredacteur
Terwijl in de Nederlandse huiskamers de kerstbomen zijn opgetuigd - soms is eronder
een plekje vrijgehouden voor een stalletje met een jezusbeeldje erin - laat de Branding
de kerstballen onaangeroerd. Zijn ze te ordinair, te werelds, te plat, te aards misschien?
Ik heb geen idee. Ik kan mijn hoofd nu niet over kerstballen breken, want ik breek mijn
hoofd al over het ‘levenslichaam’ (ook wel: etherlichaam, vormkrachtlichaam, lichtlichaam,
gezondheidslichaam) en dat vraagt alles van mij.
Ik loop al sinds 2002 rond op de vrijeschool, als ouder. Toch is het begrip levenslichaam
lange tijd niet tot mij doorgedrongen. En dat terwijl ik jarenlang mijn kinderen naar de
Meander bracht, door de gangen van de school liep, met ouders sprak over schoolse zaken,
ouderavonden bezocht en zelfs zo nu en dan een lezing meepikte. Misschien bevond het
woord zich wel eens binnen handbereik - within spitting distance, zoals ze in Engeland
zeggen, vind ik veel lekkerder klinken; maar goed, je roeit nu eenmaal met de woorden
die je taal rijk is - maar het slaagde er niet in om een plekje onder mijn hersenpan te
veroveren. Het helpt natuurlijk niet dat ik geen hardcore antroposofieprotagonist, ik ben
meer het freeridertype. De leuke en herkenbare zaken pik ik mee, de moeilijke, ongrijpbare
zaken … ach ja, er zijn vast ouders die er behoefte aan hebben, maar daar zou ik me later
misschien nog een keer over buigen. Totdat de redactie van de Branding besloot om vier
edities van onze schoolkrant te wijden aan de vier lagen van de mens, door de ogen van de
antroposofie.
Van het fysieke lichaam (afgelopen herfstnummer), het levenslichaam (dit nummer), de ziel
(lentenummer 2016) en het ik (zomernummer 2016), is het levenslichaam voor mij het meest
ongrijpbare. Misschien omdat de Nederlandse taal die andere drie lagen grijpbaar maakt: het
fysieke lichaam, de ziel, het ik, daar heb ik wel eens van gehoord, heb ik over gelezen. (Wat
niet wegneemt dat dat fysieke lichaam in de theorie van de antroposofie toch heel anders
uitpakt dan in de praktijk van alledag.) Maar dan, het levenslichaam … nooit van gehoord.
Ook na lezing van de bijdragen van leerkrachten, ouders en directeuren kan ik mijn nietvrijeschoolse
familieleden niet in twee zinnen uitleggen wat het levenslichaam is. En
trouwens ook niet met twintig of tweehonderd zinnen. Ja, het levenslichaam heeft te maken
met ademen, legt Wanda Kasbergen uit. Zo moet een rooster ademen, zodat geconcentreerd
werken, kunstzinnig werken, even lachen, lesstof uitwisselen elkaar op natuurlijke wijze
afwisselen. Ja, dat snap ik.
Van Frans Schobbe (‘Boetserende kracht houdt fysieke lichaam in stand’) begrijp ik dat een
etherlichaam niks te maken heeft met ether en niks met lichaam. Dus ja, je staat maar zo op
het verkeerde been. Het etherlichaam draait, aldus Frans Schobbe, om boetseerkrachten
en bij boetseren ga je ritmisch te werk. De school maakt een jaarrooster met het ritme van
afwisselende periodes en jaarfeesten, met weekroosters met wisselende vaken en een
dagrooster met ritmische afwisseling van inspanning en ontspanning. Ja, dat snap ik.
En van Jean-Pierre van Groeningen (‘Over het etherlichaam en de tuinman’) begrijp ik dat het
feit dat je hart klopt en je bloed stroomt, samenhangt met de werking van het etherlichaam.
Dat wordt pas rond het zevende lichaamsjaar geboren, schrijft hij. ‘Dit etherlichaam maakt
het mogelijk dat de mens een innerlijk voorstellingsvermogen schept; met de krachten van
het etherlichaam vormt het kind gedachten, vormen en beelden.’ Daarmee snap ik nog niet
wat een etherlichaam is, maar ik kan me er iets bij voorstellen. Ik zie dat mijn zoontje van
zeven opeens bang is voor verhalen en films die hem eerder niet langer boeiden dan het
moment waarop hij ze zag of hoorden. Zijn gedachten gaan ermee aan de haal. Dat zal het
etherlichaam zijn, denk ik nu.
Volgende Brandingen:
Lente
Thema De Ziel
Deadline 9 maart
Verschijningsdatum half april
Zomer
Thema Het Ik
Deadline 17 juni
Verschijningsdatum half juli
Redactieadres:
redactie@branding-nijmegen.nl
Thema volgende nummer:
De Ziel
De derde laag van de mens
is de ziel, waar onze emoties
huizen: vreugde, verdriet,
hoop, wanhoop, sympathie
en antipathie, liefde en angst.
Elk kind, elke leerling wordt er
groot mee. Wil jij een verhaal
schrijven over best-friendsfor-ever
van je kind vanaf de
kleuterklas? Of een verhaal over
pubers die elkaar afwisselend
aantrekken en afstoten? Of
over pesten en buitensluiten?
Maar je kunt ook schrijven over
de ziel van de school: de sfeer,
behoeftes, hoe we omgaan
met elkaar, of bijvoorbeeld
over collectieve emoties bij
een jaaropening of tijdens een
schoolvoorstelling.
Enfin, het etherlichaam is overal en nergens, zoveel is duidelijk voor mij. Het is niet altijd
nodig om alles te snappen, al is het alleen maar omdat je dan geen tijd overhoudt om
kerstballen op te hangen.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 3

Directiebijdrage
Door Wanda Kasbergen, rector Karel de Grote College (KGC)
Op zoek naar ademing in
het lesrooster
Als je naar het etherlichaam van
de school kijkt, dan kun je dat
zien in het ritme van rituelen
die door het jaar terugkeren,
zoals jaarfeesten, kerstspelen
en spreuken. Dit zijn ijkpunten,
gekoppeld aan de seizoenen,
als een soort levenslichaam dat
voor ritme en ademing in het
onderwijs zorgt. Ik weet nog
dat ik zelf als vrijeschoolleerling
dacht: ‘nog drie keer het
kerstspel en dan ga ik van
school.’
Voor een gezond etherlichaam
zou je ook een mooi ritme in
het rooster wensen. Ideaal
gezien zou een klas na het
hoofdonderwijs een goede
afwisseling moeten hebben
in theoretische, kunst- en
bewegingsvakken. Door de groei
van onze school en het grote
verlangen zowel een vrijeschool
te willen zijn als een school waar
leerlingen hun examen halen, is
het rooster in de loop der jaren
steeds complexer geworden.
Dit maakt dat de ademing soms
ver te zoeken is. Sinds vorig
schooljaar is de werkgroep
Onderwijstijd van start gegaan
om zich hierover eens goed te
buigen.
In de werkgroep zitten leraren, een ouder
en een leerling. De werkgroep inventariseert
problemen, bestudeert lestabellen
en spreekt met leraren, leerlingen en
ouders. Ter inspiratie bezoekt ze diverse
scholen. Zo was een gedeelte van de deze
werkgroep vorige week naar het Newman
College in Breda, een school die met een
zeventigminutenrooster werkt. Opvallend
was de rust in de school en de lage
werkdruk bij leerlingen. In de loop van dit
schooljaar gaat de werkgroep op zoek naar
mogelijkheden voor ons rooster.
Binnen elke les zou die ademing ook
plaats kunnen vinden als een leerkracht
de leerling in zijn hele wezen aanspreekt
door bijvoorbeeld een mooi verhaal te
combineren met een activiteit waarin een
leerling geconcentreerd aan het werk is,
met iets kunstzinnigs, met even lachen, met
lesstof uitwisselen of onderzoek doen. Sinds
vorig schooljaar spreken wij met de leraren
over de kwaliteit van onderwijs. Wat is een
goede hoofdonderwijsles? Wat doe je dan
als leraar en wat zie je aan de leerlingen?
Sinds vorig schooljaar heb ik, samen met
Ivon Hummel, een leerlingenwerkgroep
waarmee we in gesprek zijn over de
kwaliteit van het onderwijs. In de werkgroep
zitten zeven leerlingen uit verschillende
jaarlagen en klassen. Het is fantastisch
om te zien hoe goed leerlingen kunnen
verwoorden wat goed onderwijs is. Vanuit
heel mooie ervaringen bij verschillende
leerkrachten konden zij analyseren wat de
onderliggende aanpak of attitude was die het
zo prettig maakt. Op de vergadering hebben
vijf leerlingen hun bevindingen gepresenteerd
aan het lerarencollege.
Hierbij een paar uitspraken van leerlingen over
de kwaliteit van onderwijs:
• Geef leerlingen niet zomaar de conclusies
maar laat ze daar een tijdje over nadenken
en laat ze dan zelf de conclusie trekken.
Bespreek meer vraagstukken, hoe ga
je met vraagstukken om, richt je op
denkstrategieën. Het gaat niet altijd om
de oplossing, maar ook om de weg er
naartoe en het naar elkaar luisteren.
• De leerkracht moet echt houden van
zijn/haar vak. Zijn enthousiasme werkt
aanstekelijk op de leerlingen. Leraren
moeten zich goed voorbereiden zodat
zij het verhaal echt vanuit de beleving
kunnen vertellen. Leerlingen moeten
hierop in kunnen gaan. Betrek ze in het
verhaal, voer iets meer een gesprek dan
alleen een betoog.
• Leraren moeten hun lessen goed
voorbereiden, streng zijn en openstaan
voor feedback. Respect is belangrijk, een
zakelijke relatie ook, geef zelf het goede
voorbeeld.
Mijn werk als rector is soms een aanslag op
mijn etherlichaam, maar wat heb ik toch een
mooie baan!
4 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Directiebijdrage
Door Harry Gubbels, directeur Meander
Sneeuwvlokken
Kinderen
verkrijgen
vrijheid door
ritme, rust en
regelmaat.
Dagritme,
weekritme en
jaarritme bieden
kinderen een
bodem om zich
in vrijheid te
ontwikkelen
als jongvolwassenen.
Kinderen dienen in een kleuterklas in een sprookjessfeer te leven.
Het is erg belangrijk dat ze meegaan in de beweging en beelden.
Dat hoort namelijk bij deze leeftijd. Kinderen leren vanuit het
nabootsen en beelden helpen de kinderen te komen tot een sociale
cohesie. Een voorbeeld is dat een kind met blokken kan spelen
en deze omhooggooit om het ‘te laten sneeuwen’. Als de leerling
hierop gecorrigeerd wordt (‘stop daarmee, dat is gevaarlijk’), leidt
dat tot een te vroege wakkerheid in het hoofd. Dat hoort niet bij de
leeftijdsfase.
De volwassene kan ook aangeven dat de laatste sneeuwvlokken
gevallen zijn. Dan blijft het kind in het beeld.
Dit dient vanuit het beeld te gebeuren en niet vanuit de individuele
correctie. Het uitleggen aan een kind in deze fase waarom er anders
gehandeld dient te worden lost geen problemen op, maar creëert
hen. Is een kind in deze leeftijdsfase ‘beeldloos’, dan is het als het
ware ook ‘hulpeloos’.
Een kind heeft vertrouwen nodig. Om tot vertrouwen te komen
moet een kind zich kunnen overgeven aan de volwassene. Dat
dient vloeiend te gebeuren. Een voorbeeld is dat als kinderen
gaan opruimen, dat wordt geïnitieerd door een lied en niet door
de opdracht om op te gaan ruimen. Ook hebben kinderen in deze
leeftijd het nodig dat ze goed kunnen in- en uitademen. Ze moeten
zo in het spel komen, dat ze er goed inzitten.
Fantasie
De sprookjessfeer, de fantasiewereld moet geprikkeld worden. In
de fantasie schep je namelijk je eigen beelden. Dus het inzetten van
speelgoed dat niet ‘doorgevormd’ is, helpt de kinderen. Hoe pakken
we dit met elkaar aan? De innerlijke houding bij alle volwassenen
moet uitstralen ‘het is goed’. Dat geeft namelijk het vertrouwen aan
de kinderen. En om de kinderen gaat het! Vraag nooit aan een kleuter:
‘Hoe was je dag?’. Dan moet het kind de dag beoordelen, dat hoort
niet in deze leeftijdsfase. Straal als volwassene uit dat ‘het goed is’.
Een kind moet zich ‘vrij’ voelen. Vrijheid, dat is mijn stellige
overtuiging, kun je als mens alleen verkrijgen door ritme, rust
en regelmaat. Een kind heeft een liefdevolle structuur nodig om
zich te ontwikkelen tot een ‘vrij mens’.
Het ‘vrij mens’-zijn houdt in mijn optiek
verband met het kunnen aanspreken van je
denkvermogen; goed in je vel zitten en iets
willen in het leven. Interesse hebben in de
wereld.
Kinderen zijn gebaat bij houvast in het leven.
Een goed dagritme is van wezenlijk belang.
Maar ook een weekritme en een jaarritme is
broodnodig. Iedere ouder weet dat als het
kind de ene avond om 19.00 uur naar bed
gaat en de andere avond om 22.00 uur dat er
iets met het kind gebeurt. Trouwens ook met
de ouder.
Broodbakdag
Op school hebben we een duidelijke lijn in
het aanbieden van het ritme. Het jaarritme is
terug te vinden in de jaarfeesten en de plek
die de seizoenen innemen in het onderwijs.
Heel duidelijk is dat terug te vinden in de
kleuterklassen. Het weekritme zit in de vaste
opbouw van de dagen en de verhoudingen
daartussen. Niet voor niets wordt er op
een vaste dag brood gebakken bij de
kleuters. Het dagritme zie je bijvoorbeeld
in het periodeonderwijs, dat een bepaalde
structuur heeft. De afwisseling tussen de
creatieve vakken en de oefenvakken heeft
ook invloed op het houvast dat we de
kinderen bieden.
Met het houvast dat we de kinderen bieden
in hun dagelijkse verbinding met school
willen we een bodem leggen voor de zich
ontwikkelende mens die in vrijheid als
jongvolwassene de maatschappij tot vorm
kan gaan brengen.
Vraag nooit aan
een kleuter:
‘Hoe was je dag?’
Het levenslichaam | Winter 2015 | 5

De stoomboot
door de kleuters uit de klas van juf Bea en juf Linda
6 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Sinterklaas
door kinderen uit de klas van juf Sara en juf Linda
Het levenslichaam | Winter 2015 | 7

Bordtek
Met het opstarten van de eerste vrije school in Stuttgart in
1919 is er door Rudolf Steiner ook veel aandacht besteed
aan de aankleding van de schoollokalen. Met zorg werden
kleuren en schilderijen per jaarlaag uitgezocht. Met het
krijtbord heb je natuurlijk een prachtig instrument in
handen om in het periodeonderwijs en met de jaarfeesten
een kleurrijke tekening te plaatsen in je lokaal. Het is veel
leuker dan een plaatje opzoeken en projecteren op een
smartboard. De leerlingen zien de tekening ontstaan terwijl
Door Mayke Oakes, docent K
8 | Winter 2015 | Het levenslichaam

eningen
GC
je tekent en dat spreekt ze aan in hun wil. Vaak blijven de
tekeningen ook een paar dagen staan en moet je bij de
vaklessen de achterkant van het bord gebruiken, omdat de
voorkant helemaal volgetekend is. Het is erg leuk om te
zien, dat leerlingen je tekening zo mooi mogelijk proberen
na te tekenen. Op het Karel de Grote College hebben
we de afgelopen jaren mee kunnen doen aan speciale
bordtekencursussen om onze creatieve kwaliteiten te
verbeteren.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 9

Herfstmarkt
Vetbollen maken in klas 1
10 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Herinneringen aan KGC
Herinneringen aan KGC
– Julia van Noort nu 8B
Denkend aan Karel de Grote
zie ik op de grijze Wedren
een handvol auto’s staan.
Daarnaast onze leuke school
Honderd en één lokalen,
enkele bomen,
jongens en meiden,
de schil van een banaan.
En in de grote, grote zaal;
stoelen en banken,
de geur van drama,
jij die me van het podium af stootte
… tranen, bloed en pleisters
ik die spontaan mijn tekst vergat
“goedemiddag oma , uh …”
gelach van mijn klasgenoten.
Het jaar is bijna voorbij
Karel is dan zes weken vrij
een school om van te houden
het is wat ik verwachtte,
veel lol en veel leren
hart en handen, hoofd
schouders, knie en teen,
op naar de achtste!
Herinneringen aan Holland
– Hendrik Marsman
Denkend aan Holland (a)
zie ik breede rivieren (b)
traag door oneindig (c)
laagland gaan, (d)
rijen ondenkbaar (e)
ijle populieren (b)
als hooge pluimen (f)
aan den einder staan; (d)
en in de geweldige (g)
ruimte verzonken (h)
de boerderijen (i)
verspreid door het land, (a)
boomgroepen, dorpen, (j)
geknotte torens, (k)
kerken en olmen (l)
in een grootsch verband. (a)
de lucht hangt er laag (m)
en de zon wordt er langzaam (n)
in grijze veelkleurige (o)
dampen gesmoord, (p)
en in alle gewesten (q)
wordt de stem van het water (r)
met zijn eeuwige rampen (s)
gevreesd en gehoord. (p)
Het levenslichaam | Winter 2015 | 11

Docentenbijdrage
Boetserende kracht houdt
Door Frans Schobbe, op woensdag werkzaam
op de Meander in klas 6 van juf Els.
De oude
Egyptenaren
meenden dat
de god Chnoem
op zijn pottenbakkerswiel
het
lichaam van de
mens maakte
uit klei en dat
Isis dit lichaam
leven inblies.
Kortom, om goed
te begrijpen wat
het etherlichaam
is, kunnen we
putten uit het
mensbeeld
van de oude
Egyptenaren,
stelt Frans
Schobbe.
Laten we om te beginnen vaststellen dat
zowel ether als lichaam totaal ongeschikte
woorden zijn om het etherlichaam
adequaat te omschrijven. Bij ether denken
je aan dingen als ‘in de ether zijn’ als
een radiozender of ether om mensen te
verdoven en bij lichaam denk je aan iets
fysieks. Het etherlichaam is niet in de lucht
en is ook niet fysiek. Waarom gebruiken we
dan die ongelukkig gekozen term? Ik heb
eerlijk gezegd geen idee waarom we dat
nog steeds doen maar het antwoord zal wel
zoiets zijn als: het is traditie of bij gebrek
aan een betere term. Steiner gebruikte in
plaats van Ätherleib ook wel begrippen als
Lebensleib, Bildkräfteleib, Elementarischer
Leib, Zeitleib. Ik ga hier een poging doen om
het uit te leggen.
Het vijfde element
Het woord ether, dat door Steiner (Rudolf
Steiner, grondlegger antroposofie, red.)
werd gebruikt als hij het over der Ätherleib
had is een antiek woord dat bij de oude
Grieken werd gebruikt om een begrip aan
te duiden dat het vijfde element werd
genoemd en dat een geheimzinnige
kracht was die de hemellichamen opriep
te bewegen in een volmaakte cirkel. Naast
de vier oerelementen aarde, water, lucht en
vuur voegde Aristoteles het element ether
toe als de kwintessens, de onveranderlijke
sturende factor. Aristoteles noemde het
etherlichaam threptikon.
Het woord lichaam zaait ook verwarring. In
de vorige Branding ging het over het fysieke
lichaam en iedereen begrijpt wat lichaam
betekent in relatie tot fysiek. Een lichaam in
natuurkundige zin is een materieel tastbaar
voorwerp en dat is het etherlichaam zeker
niet. Maar wat is het dan wel?
Ik vind zelf de uitleg van de oude
Egyptenaren wel erg inzichtelijk. Zij
hadden een gedifferentieerd mensbeeld
waarbij de mens uiteenviel in een aantal
samenstellende delen:
Het fysieke lichaam noemde men de khet of
de khat,
De levende gestalte heette de Ka,
De ziel werd Ba genoemd, Het hogere ik heette Ach,
De eeuwige vorm van de mens in het hiernamaals
heette Sahoe,
En dan waren er nog: het hart, de schaduw en de naam.
Natte klei
De Ka komt het meest overeen met wat wij aanduiden
met etherlichaam. De Ka kwam volgens de oude
Egyptenaren voort uit het huis van de Ka’s en verbond
zich met de khat als die werd geschapen. In de
mythologie van de oude Egyptenaren werd het fysieke
lichaam gemaakt door de god Chnoem uit natte klei op
een draaischijf en kreeg het leven ingeblazen door Isis.
De Ka was dus een levenskracht die zich bij het fysieke
voegde en het daarmee tot leven wekte. De Ka werd
beschouwd als de kracht die met het fysieke deel
verbonden was gedurende het hele leven. Alle levende
wezens - planten, dieren en mensen - hadden een Ka.
Het hiëroglief van de Ka zijn twee armen, waarvan de
onderarmen in een hoek van negentig graden omhoog
wijzen. We moeten ons dit ‘Ka-gebaar’ echter voorstellen
in ruimtelijke zin. Dan steken de armen niet omhoog
maar horizontaal in een geste van omarming. Dit rituele
omarmen staat symbool voor de scheppende kracht
van de Ka. De Ka werd op afbeeldingen voorgesteld
als een exacte kopie van de fysieke verschijning en is
alleen hiervan te onderscheiden door de toevoeging
van het hiëroglief voor Ka op het hoofd van de figuur.
Een fraai voorbeeld hiervan is te zien in het graf van
Toetanchamon in de vallei der koningen in Thebe.
De Ka-gestalte staat altijd achter zijn heer en meester
en omarmt hem, zodat de scheppende kracht van de
Ka altijd het fysieke lichaam kan boetseren. Zoals de
god Chnoem op zijn pottenbakkerswiel het lichaam
van de mens maakt uit klei, zo boetseert de Ka de
levenskrachten die de vorm van het fysieke lichaam ‘in
model’ moeten houden. Dit toont veel overeenkomst
met het woord Bildkräfteleib van Steiner.
Omarmd
De Ka houdt de Khet voortdurend omarmd, ook in de
slaap blijft de verbinding innig in stand. Zolang de Ka
het fysieke lichaam omarmde heette het Khet en als
het fysieke door de Ka was losgelaten dan werd het
Khat genoemd. De Khet werd staande afgebeeld als
hiëroglief en de Khat liggend. Logisch toch? De Ka is dus
een boetserende kracht die voortdurend aan ons fysieke
lichaam werkt om het in stand te houden.
12 | Winter 2015 | Het levenslichaam

ons fysieke lichaam in stand
Op zoek naar het etherlichaam
Nu weten wij intussen iets meer van die boetserende
krachten dan de Egyptenaren. We weten bijvoorbeeld
dat in de eerste zeven jaar van het leven de
afweerkracht van het lichaam grotendeels te danken
Inademen is leerstof opnemen,
concentreren en focussen, uitademen is
verwerken en spelen met de leerstof als
kunstenaar.
is aan de moeder. De boetseerkrachten die het
fysieke opbouwen in die eerste jaren zijn voor een
deel een geschenk dat het kind bij de geboorte
meekreeg. In combinatie met de eigen individuele
boetseerkracht bouwt het kind in die eerste jaren het
fysieke lichaam op. En aangezien die jaren enorme
veranderingen in het fysieke met zich meebrengen
betekent dit dat de boetseerkrachten volledig moeten
worden ingezet voor die opbouw. We weten ook
dat de boetseerkrachten ritmisch hun werk doen
en dat die ritmes zichtbaar en meetbaar zijn in onze
orgaanfuncties. Als het leven ook in andere opzichten
een ritmisch patroon volgt sluit dat goed aan bij die
natuurlijke ritmische fase. Voor de gezondheid is ritme
voor kinderen tussen 0 en 7 jaar van belang.
Aangezien het bij de boetseerkrachten gaat om ritmisch werkende
krachten - alles dat leeft, leeft volgens een bepaald ritme - is het
pedagogisch gezien verstandig daar rekening mee te houden. En
kijk dan maar eens rond in een eerste klas; overal is daar met het
belang van ritme rekening gehouden. Zowel met het jaarrooster,
met zijn ritmes van afwisselende periodes en jaarfeesten, als met
het weekrooster met wisselende vakken. Maar ook het dagrooster
kent een ritmische afwisseling van inspanning en ontspanning.
In de opbouw van een lesochtend is rekening gehouden met het
ritme van de boetseerkrachten: er is eerst een ritmisch/muzikale
opmaat om alle ritmische innerlijke krachten van de leerlingen
op elkaar af te stemmen. Daarna wordt het denken aangesproken
(intellectuele inspanning) waarbij ritmische geheugentraining een
belangrijke rol speelt (reciteren, rijtjes leren, tellen en bewegen).
Daarna wordt gezamenlijk de leerstof verwerkt in een vorm die
kunstzinnig is: en ook hier speelt ritme een richtinggevende rol. Het
onderwijs moet in zijn geheel in die eerste twee uur als het ware
ademen. Inademen is leerstof opnemen, concentreren en focussen,
uitademen is verwerken en spelen met de leerstof als kunstenaar.
Als het onderwijs zo in elkaar steekt, is rekening gehouden met de
inzetbaarheid van de boetseerkrachten als ‘leerkrachten’.
Surplus
Pas als de eerste belangrijke opbouwfase voltooid is,
is er sprake van een surplus aan boetseerkracht. En
dat surplus is in staat om in dienst van het leren een
functie te vervullen. Aangezien boetseerkrachten
ritmische krachten zijn, is het verstandig om het leren
ritmische elementen mee te geven zodat het beter
aansluit daarbij. Nu is het gebruikelijk om het volgende
te zeggen over het leren na de kleuterklas: ‘met de
schoolrijpheid komen de etherkrachten voor een
deel vrij (of worden geboren) als kracht om te leren
of als kracht voor het denken.’ Wat betekent dat nou
eigenlijk?
We gaan ervan uit dat in de tandenwisseling iets
zichtbaar wordt dat met een grote verandering
samenhangt. Het kind sluit de eerste fase van groei
af. De grootste veranderingen in het fysieke zijn tot
stand gebracht en er is sprake van een surplus aan
boetseerkrachten. En deze kunnen als ‘leerkracht’
worden gebruikt.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 13

PUUX
Koffie ● gebak ● ontbijt ● lunch ● borrel
• 7 Dagen per week geopend van 10 tot 17.30 uur
• Vergaderkamer op de 1 e verdieping
Biologische oliebollen vanaf 29 december
Groenestraat 191
024-7502542
www.puux.nl
Linda Brückwilder (docente Meander), Colet Falke, Mylène van Irsel,
Mariëtte van Slooten, Harry Perrée en Marie van der Zanden (ouders van
leerlingen). Niet op de foto is Mayke Oakes (docente KGC).
de
Caty’s
Cursus ‘Ouders,
Kinderen & Haptonomie’
Meer informatie & aanmelden:
Echt contact en verbinding!
Zou je dit ook vaker willen
ervaren in het dagelijks leven
met je kinderen?!
De haptonomie biedt hier veel
mooie handvatten voor. !
Vanaf 19 januari kun je in 5
avonden praktisch aan de slag
met wat er in het ‘samen zijn’ te
ontdekken valt.!
Daar wordt iedereen blij van!
www.wendyvandam.nl
1
Wilt u zelf ook
wel eens rustig
van uw feest
of etentje
kunnen genieten?
Dan is het tijd voor
de Caty’s,
voor al uw catering
wensen!
Lot Etty
T 06•26•500•416
E info@decatys.nl
W www.decatys.nl
14 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Leerlingartikel
Door Julie Perrée, leerling klas 11 G Karel de Grote College
Daarom dus
Hoe zamel je
als KGC-leerling
tijdens de WOWdag
geld in voor
het goede doel?
Voor het derde
opeenvolgende
jaar pepernoten
bakken om die
vervolgens in
de regen te
verkopen? Julie
Perrée ging
op zoek naar
een overdekt
alternatief.
Elk jaar zet onze school, het
Karel de Grote College, zich
met de WOW-dag (Waldorf One
World, red.) in voor een goed
doel. Een doel dat mensen,
vaak kinderen, in bijvoorbeeld
arme of onveilige landen
helpt. Mensen die het moeilijk
hebben en wel wat hulp kunnen
gebruiken. Wij als school dragen
hier elk jaar een steentje aan bij.
Elke keer kiezen we een ander
doel.
Dit jaar steunen we de
hulporganisatie Caritas in
Georgië. In Georgië leven nu
ongeveer anderhalfduizend
kinderen op straat. Vaak komt
dat door armoede, maar
ook huiselijk geweld of het overlijden of
ontbreken van ouders kan een oorzaak
zijn. Caritas zet zich in voor deze kinderen
door ze op te vangen in dagcentra,
nachtverblijven en weeshuizen. Hier kunnen
ze douchen, krijgen ze eten en schone
kleren, kunnen ze spelletjes spelen en zelfs
leren lezen, schrijven en rekenen.
In de eerste twee jaren op onze school
worden er activiteiten georganiseerd. Dan
kun je bijvoorbeeld zelf portemonneetjes
maken en verkopen of sponsors zoeken en
sporten. De jaren daarna mag je zelfstandig
een manier verzinnen om geld in te
zamelen. Ik heb twee jaar achter elkaar
met vriendinnen pepernoten gebakken en
verkocht. Dat ging altijd best goed; mensen
wilden meestal wel een zakje kopen, maar
het duurde altijd weer veel langer dan ik van
tevoren dacht: ingrediënten kopen, deeg
maken, honderdduizend bolletjes kneden,
in de oven ... En dan nog verkopen, als je
pech had in de regen.
Daarom besloot ik dit jaar eens wat anders
te doen: schaatsen. En dan voor geld. Klinkt
als een goed plan, vond ik zelf. Niet dat
het mijn eigen idee was, de halve school
ging schaatsen, maar goed. De bedoeling
was om mensen te zoeken die je wilden
sponsoren per rondje. Als ze liever een vast
bedrag wilden geven, kon dat ook. Kennelijk
had niemand zin om onverwachts heel
veel geld te moeten betalen, dus kreeg ik
van iedereen een vast bedrag. Van mijn
vader kreeg ik 12,50 euro, mits ik een stukje
over de WOW-dag voor De Branding zou
schrijven. Daarom dus.
Andere mensen hadden ook heel leuke
ideeën. Zo organiseerden een paar
klasgenoten in de kantine een kledingmarkt
met ingezamelde kleding. Anderen gingen
met vluchtelingen van Heumensoord op
school koekjes bakken en schilderen om
ze een leuke dag te bezorgen. Zo deed
iedereen wat, als het goed is.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 15

Advertenties
de groeierij
voor
krachtig ouderschap
&
gelukkige gezinnen
16 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Docentenartikel
Door Mayke Oakes, docent Nederlands op het KGC
Waldorf One World:
mooie ontmoetingen
Op vrijdag 13 november hebben KGC-leerlingen met bijzondere
acties geld verzameld voor straatkinderen in Georgië.
Vrijdag 13 november was de dag, waarop
de leerlingen van het Karel de Grote College
zich hebben ingezet voor een goed doel
tijdens de WOW-dag (Waldorf One World).
Gevoed door het feest van Sint Maarten - bij
uitstek het feest van onzelfzuchtigheid en
zorgen voor de ander - gingen ze aan de
slag met workshops, bootcamps, flashmobs
en vele andere activiteiten om geld te
verdienen voor het straatkinderen project
van Caritas in Georgië. Er was zelfs een ware
tweedehands spullen- en kledingbeurs
ingericht in de kantine.
Verschillende leerlingen uit de 11e klas
hebben met vijf Syrische leeftijdsgenoten
uit het vluchtelingenkamp van
Heumensoord samengewerkt om heerlijke
hapjes voor de verkoop te maken. Voordat
ze hard aan het werk gingen, was er eerst
een informele kennismakingsactiviteit,
waarbij ze na een rondleiding door de
school samen euritmie deden.
Reacties van de KGC-leerlingen:
Nina uit 11G: “Het was een geweldig dag met leuke en
aardige mensen. Ze spraken heel goed Engels! Ik ben blij
dat ik ze heb ontmoet.”
Sarah: “Het zou leuk zijn als we contact met deze
jongeren kunnen houden; ze waren echt heel aardig.
Hun verhalen over hun reis naar Nederland waren soms
behoorlijk heftig.”
Eline: “Het was bijzonder om hun verhalen te horen.”
Reacties van de gastleerlingen:
Mohamad: “Today was the first time I felt happy in a long
time. Everybody was so nice! I will never forget this day
in my life.”
Haded: “I hope to have some new friends now here.
Thank you for this great day. I’m so happy to be here.
I wish I could spend every day here, because I met so
many wonderful people.”
Fadia: “Is was a beautiful day, I’ve learned a lot about
cooperation.”
Het levenslichaam | Winter 2015 | 17

Externe bijdrage
Door Monique van der Zanden, kinderboekenschrijfster
en oma van een kleindochter op de Meander.
Stevig stap ik op de aarde...
Soms hebben kinderen moeite met ‘aarden’. Levenskracht heeft ook te maken met
levenslust. Vinden wat bij je past, wat niet loodzwaar voelt of knelt, speelt daarin een
belangrijke rol. Pas dan kun je zeggen:
Stevig stap ik op de aarde
Ik wil hier wonen, ik wil hier werken
Wat ik in de hemel gaarde
Wil ik aan de mensen geven
Engelenschoenen
Er was eens een engeltje met zilveren haren en warme
ogen. Als ze lachte, klonken er belletjes in haar stem. Ze
woonde in de hemel, waar ze samen met een heleboel
andere engeltjes op blote voetjes mocht spelen en
ravotten. Vaak hielpen ze de grote engelen met het
maken van prachtige dingen die de mensen beneden
op aarde veel blijdschap brachten: bloemen in allerlei
kleuren en vormen, bonte vlinders, regenbogen en
schitterende kristallen. Het engeltje met de zilveren
haren bedacht de mooiste dingen van allemaal en kon
ze ook nog precies zo vorm geven als ze in haar hoofd
zaten.
Op een dag riep een grote engel haar bij zich en zei:
‘Klein engeltje, jouw talent is zo bijzonder, je mag naar
de aarde gaan om daar te werken met klei en steen, met
glas en hout, met verf en linten en schelpen, allemaal
dingen die we in de hemel niet hebben. Zo kun je de
aarde nóg mooier maken. Vandaag word je geboren.’
‘Ik wil niet naar de aarde,’ zei het engeltje beduusd. ‘Ik
vind het hier veel te fijn.’
‘Op aarde is het ook fijn,’ vertelde de engel. ‘Alleen
moet je misschien even wennen. Kom, ga mee door de
hemelpoort en geef me je vleugeltjes zodra we over de
drempel zijn. Op aarde heb je er niets aan, daar moet je
schoenen zoeken die je goed passen en lekker zitten. Ik
zal je vleugeltjes bewaren voor als je weer terugkomt.’
Maar op de drempel begon het kleine engeltje te huilen.
‘Kijk eens hoe hard en donker de aarde eruit ziet,’ snikte
ze. ‘Laat me mijn vleugeltjes toch houden totdat ik
schoenen heb gevonden die me passen.’
De grote engel keek bezorgd, maar kreeg toch
medelijden. ‘Vooruit dan,’ zei hij. ‘Een poosje.’
Het kleine engeltje werd een klein, lief meisje met
zilveren haartjes en warme ogen. Niemand op aarde zag
de twee vleugeltjes op haar rug. Ze liep op blote voetjes
door het zand en het water en het gras, maar vaak keek
ze verlangend omhoog naar de sterren. Soms probeerde
ze stiekem te vliegen, maar op aarde is alles zwaarder en
dat lukte haar niet.
‘Nu moet je heus op zoek naar geschikte schoenen,’ zei
de grote engel op een dag. ‘Het is de hoogste tijd.’
Het meisje dwaalde over steile bergen langs diepe
afgronden tot ze in een dorpje kwam. Daar zat een
schoenmaker op het plein. ‘Schoenen, mooie schoenen,’
riep de schoenmaker. ‘Vandaag geef ik ze gratis weg!’
Het meisje zuchtte en zei: ‘Doe mij maar een paar
alstublieft.’
Ze kreeg van de schoenmaker een paar stenen
schoenen. ‘Oei, wat zijn ze zwaar,’ zei ze geschrokken.
‘Hier kan ik niet op lopen.’
‘Iedereen hier loopt erop,’ zei de schoenmaker beledigd.
‘Zie je dat niet? Met stenen schoenen sta je tenminste
stevig op aarde. Dat is verstandig. Je moet natuurlijk wel
een beetje je best doen.’
Het meisje deed ontzettend haar best, maar hoe meer
ze op haar stenen schoenen liep, hoe meer pijn ze haar
deden. En toen de grote engel in een droom verscheen
om haar vleugeltjes op te halen, huilde ze: ‘Neem ze nog
niet mee, alsjeblieft. Ik kan ze nog niet missen.’
18 | Winter 2015 | Het levenslichaam

‘Op aarde is het
ook fijn,’ vertelde
de engel.
‘Alleen moet je
misschien even
wennen. ’
‘Vooruit dan maar,’ zei de engel. ‘Nog een klein poosje.
Zoek maar goed verder.’
Het meisje dwaalde lange tijd door een schroeiende,
lege woestijn tot ze in een dorpje kwam. Ook daar
zat een schoenmaker op het plein. ‘Schoenen, mooie
schoenen,’ riep de schoenmaker. ‘Vandaag geef ik ze
gratis weg!’
Het meisje schopte opgelucht haar stenen schoenen uit
en zei: ‘Doe mij maar een paar alstublieft.’
Ze kreeg van de schoenmaker een paar ijzeren
schoenen. De zon brandde erop en ze werden gloeiend
heet. ‘Oei, ik krijg blaren,’ snikte ze. ‘Hier kan ik niet op
lopen.’
‘Stel je niet aan,’ zei de schoenmaker kwaad. ‘Alle mensen
hier lopen erop! IJzeren schoenen zijn onbuigzaam
zodat je weet waar je aan toe bent. Dat is nuttig. Pas je
gewoon aan, dan voel je er op een dag niets meer van.’
Het meisje probeerde zich aan te passen, maar hoe
meer ze op haar ijzeren schoenen rond strompelde, hoe
groter de blaren op haar voeten werden.
Toen kreeg de grote engel medelijden met haar.
Opnieuw verscheen hij in een droom en trok een veer
uit zijn vleugels. Hij blies hem van zijn hand en zei:
‘Loop deze veer achterna. Waar hij landt, verandert hij in
schoenen die zo zacht zijn als dons. Als je die aantrekt,
zal je merken dat de aarde een heerlijk thuis kan worden
voor een engeltje.’
Het meisje hinkte de grillig dwarrelende veer achterna,
terwijl ze hem met moeite in het oog hield. Erg snel
vooruit kwam ze niet, want haar voeten brandden en
bloedden. Vastberaden klemde ze haar kiezen op elkaar
voor het laatste en moeilijkste deel van haar reis. De
nacht viel om haar heen en ze sleepte zich voort door
het donker. Ze waadde door moerassen en klauterde
over steenhellingen.
Wat ze niet kon zien, maar soms kon voelen, was dat de
grote engel trouw naast haar ging. Elke keer als ze viel,
hielp hij haar opstaan en kuste haar wangen om haar
tranen te drogen.
Eindelijk zag het meisje hoe héél in de verte de veer
zacht wiegend landde en eindelijk, eindelijk kon ze
haar hand uitsteken om hem te pakken. Onder haar
aanraking veranderde hij als bij toverslag in een paar
sneeuwwitte schoentjes, zo zacht als dons. Een beetje
bang trok ze die aan … Zouden ze pijn doen, net als de
andere schoenen?
Nee! De pijn was voorbij. Deze schoenen waren warm
en licht en zacht en soepel en zaten als gegoten. Het
was precies wat ze nodig had. Het meisje deed een paar
stappen en de engelenschoenen droegen haar over de
aarde alsof het vleugels waren. ‘Ze passen!’ juichte ze
en draaide lachend een pirouette. ‘Schoenen, breng me
naar klei en steen, naar glas en hout, naar verf en linten
en schelpen, want nú kan ik aan de slag!’
‘Krijg ik dan nu je vleugeltjes?’ glimlachte de engel die
naast haar verscheen. ‘Op deze schoenen kun je engel
en mens tegelijk zijn, precies zoals je bestemming is. Nu
je je schoenen gevonden hebt, kun je op zoek naar je
geluk. Het ligt al op je te wachten om je te omhelzen.’
Het levenslichaam | Winter 2015 | 19

Wil je meer natuurlijke
inspiratie? Kom dan naar de
helende tuin!
VADERVUUR
!
de succesvolle training voor mannen
die hun kinderen de beste vader
gunnen
!
- 5 avonden, start 25 januari 2016
- de Pelmolen, Beek-Ubbergen
!
‘Een aanbeveling voor iedere man die het
vaderschap serieus neemt en erin wil
groeien.’
!
www.praktijkvader.nl
!
OOK VOOR INSPIRERENDE BLOGS, INDIVIDUELE
VADERCOACHING EN HET GRATIS E-BOOK ‘HOE
WORD JE DE VADER DIE JE WILT ZIJN?’
Via de natuur, zul je nieuwe
energie vinden.
Annette Beerens
tuintherapeut en natuurcoach
Rijksweg 12, 6581 EL, Malden
06 15 647 097
abeerens@changingcolors.nl
www.changingcolors.nl
WINKELCENTRUMMOLUKKENSTRAAT
“Kwaliteit, service en winkelgemak in de buurt “
Bloemenveld
en natuurlijk
een uur
vrij parkeren
20 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Column
Bomen
Anne Vellinga, , scharrelaar, jager en fantast
en bovenal schrijfster
Anne was, met juf Jaant
Loos, de eerste leerkracht
aan onze school, van 1974
tot 1981. Ze schrijft al tien
jaar columns voor het
Noordhollands Dagblad.
Daarnaast heeft ze een
eigen weblog (www.
annevellinga.nl) en schrijft
ze gedichten, korte verhalen
en romans.
Blog: www.annevellinga.nl
Het etherisch lichaam hangt als een levende sluier om ons heen in hetzelfde model als ons
lichaam, maar dan onzichtbaar. Het kan ook zijn dat het dwars door ons lichaam heen zit.
Eerlijk gezegd weet ik dat niet en ik kan het niet meer vragen aan Jaant Loos, de nestor van
school.
Wij woonden samen in Villandry op de Bosweg, waar de school begon. Ik moest alles nog
leren en zij wist alles. Ze liet mij mijn gang gaan en observeerde dat met wijze blik. Wat ik
ook deed, zij wist het een geestelijke achtergrond te geven, wat mij organisch verbond met
de vrijeschool en antroposofie.
Ik ging bijna elke dag met mijn klas het bos in, rennen door knisperende herfstbladeren,
kastanjes verzamelen en hutten bouwen.
Jaant zei niet dat ik heemkunde moest geven, ze zei: ,,Mooi! Zo voed je de etherkrachten.
Ik heb vier versjes voor je over bomen, de ritmes kun je met de kinderen lopen, de teksten
opschrijven en de bomen erbij tekenen.’’
Toen ik de bomen op het bord tekende en het wolken leken, zei ze: ,,Mooi! Jij tekent de
etherkrachten.’’
Zo voedde zij ongemerkt mijn zelfvertrouwen, mijn kennis en mijn etherlichaam. Helaas
is Jaant er niet meer om mij verder in de etherkrachten in te wijden, maar op wonderlijke
wijze blijft ze opduiken in mijn leven.
Trek ik vanochtend het gordijn open, vliegen er takken door de lucht. Twee groene mannen
duiken op, tuinmannen. Ik vraag hen op de koffie. Ze trekken hun bemodderde schoenen
uit en gaan zwijgend aan tafel zitten.
,,Willen jullie koffie met melk?’’
Jan wil zwarte koffie, Piet wil thee, doodgewone thee.
,,Ik sla dood van de lucht die van die zogenaamde kruidenthee afslaat. Er zit meer chemie in
dan kruiden.’’
,,Ik krijg maagpijn van looizuur.’’
,,Looizuur is beter dan chemicaliën.’’
,,Mijn kruidenthee is puur natuur.’’
Piet steekt zijn neus in mijn kruidenthee.
,,Dat ruikt niet verkeerd, maar het is een raar mengsel. Dan weet je
nog niet wat je drinkt.’’
,,Dat staat erop.’’
Piet kijkt of ik niet weet dat melk uit een koe komt en
aardappels uit de grond.
,,Ze kunnen er alles wel opzetten. Ik zit in de tuinen en die
barsten allemaal van het onkruid, heel eigenaardig zo
sterk als dat is, daar kan niets tegenop. Toen hoorde ik
van een cursus, wat je met onkruid kunt doen. Dat wou
ik weten.’’
Jan staart in zijn koffie als een wilg naast een sloot. Piet
komt los.
,,Ik gebruik dat onkruid nu altijd, want met dat
snoeiwerk snijd ik me de hele tijd in de vingers.’’
Jan kijkt er niet van op. Ik vraag wat hij gebruikt.
,,Smeerwortel, dat smeer je erop en dicht zit het. Ik kan
gewoon door met mijn werk. Weegbree kan ook, dat
staat in elke tuin.’’
Dit is zo’n moment dat Jaant opduikt: ,,Dat zijn de
etherkrachten!’’
Piet grijnst: ,,Zo’n kruidencursus is prima, maar één ding
moeten ze afschaffen: kruidenmaskertjes. Je denkt toch niet
dat ik dat opsmeer tussen al die vrouwen?’’
Het levenslichaam | Winter 2015 | 21

Advertenties
Gastouderopvang
Opaaltje
bestaat 10 jaar!
Wij zijn bekroond
met 1 ster
bij de verkiezing Slager met Ster!
Hier zijn wij heel trots op
“
“Door ouders meer
“
zekerheid te bieden,
hebben ook de
kinderen meer rust.
Komt gerust langs en laat u
inspireren voor de Kerst!
Heemhuys
Natuurlijk
Jacobine Mülschlegel
Opaalstraat 170, Nijmegen
T: 024 - 350 53 43
E: opaaltje@heemhuys.nl
www.Heemhuys.nl
De Groene Weg slagerij
Bas Derksen
Groenestraat 189 | Nijmegen
T. 024 355 50 60
nijmegen.degroeneweg.nl
nijmegen@degroeneweg.nl
22 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Column
Onzichtbare krachten
Peter Josemans, leerkracht Meander
Een stukje schrijven in een tijd waarin het
bestaan een kil, leeg leven lijkt te voeren …
Dat is even niet zo eenvoudig. Misschien
is teruggaan in goede herinneringen een
optie, om zo weer een beetje leven in de
brouwerij van de bovenkamer te krijgen.
Gisterenavond waren mijn eega en ik bij de
voorstelling van de Brabantse liedjeszanger
Gerard van Maasakkers en zijn kompaan
Frank Cools. Los van dat die twee prachtig
zongen en snaren bespeelden, was de
voorstelling zo leuk door het publiek: de
zaal zat niet alleen vol, maar was ook gevuld
met gelijkgestemden, veelal de wat ouderen
onder ons. De liedjes gaan bij die twee
artiesten over het leven van de gewone
mens, over kleine dingen die echter voor
iedereen herkenbaar zijn en blijkbaar toch
een grote rol spelen.
En die mensen (wij ook, maar zij nog meer, ik
denk omdat het voor ons de eerste keer was en de
meeste anderen waarschijnlijk trouwe fans waren…)
reageerden ongelooflijk alert en spontaan op de
prikkelende, weemoedige en vooral ook komische
teksten. Veel was gebaseerd op herinneringen aan ‘toen
ik nog een jongen was, en ons pa…’, of ‘toen ik nog
jong was en dat meisje…’, of ‘ons moeder…’ En dat dan
allemaal met heerlijk Brabantse en Vlaamse tongvallen.
En er ging iedere keer een schok van herkenning door
het publiek wanneer er oude liedjes van toen werden
opgehaald. En de mensen zongen op het uitnodigende
handgebaar van Gerard, of op de schalkse uitnodigende
knipogen van Frank, spontaan en buitengewoon goed
op toon mee, de woorden en melodieën opdiepend uit
hun geprikkelde levenslichaam, dat als een warme bron
begon te stromen.
Er was vreugde, genieten …, geen poeha, alles heel
gewoon, maar uiterst attent.
Door het stromen van de
onzichtbare krachten die het
levenslichaam vormen, en
die op mysterieuze wijze ons
vleselijke lichaam in stand
houden, worden doodskrachten
opgeheven en voor het gevoel
eventjes overwonnen. De ziel
krijgt vleugels en de tijd wordt
als ‘doen’ in plaats van als
‘wachten’ beleefd.
En die levendige indrukken
worden in het geheugen van
dat levenslichaam opgeslagen
en blijven beschikbaar, vaak
zelfs nog wanneer door ziekte
het gewone geheugen wordt
aangetast. Herinneren brengt
de levenskracht weer terug in
een mens!
Het levenslichaam | Winter 2015 | 23

Docentartikel
Door Jean-Pierre van Groeningen,
leerkracht van klas van de Meander.
Over het etherlichaam en de tuinman
Is je kind tanden aan
het wisselen? Dan zit
het in de periode dat
het etherlichaam wordt
geboren, zo rond het
zevende levensjaar.
Pas dan krijgt het
kind een innerlijk
voorstellingsvermogen en
vormt het gedachten en
beelden.
“Vanuit de geestelijke wereld is dit kind
tot ons afgedaald, wij hebben zijn raadsels
te ontsluieren, van dag tot dag en van uur
tot uur.” Zo klinkt op een vrijeschool iedere
dag de spreuk in de kring van leerkrachten,
voordat de lessen gaan beginnen. Dit
heeft nogal wat consequenties voor het
lesgeven. Een kind in de klas is dan niet
een onbeschreven blad, een wezen zonder
voorgeschiedenis, maar een individualiteit
die haar of zijn eigen drijfveren en motieven
heeft.
Uit een vorig leven neemt het kind
(onbewust) doelstellingen mee die het in
het huidige leven tracht te realiseren. Zo
komt er een derde factor – individualiteit
– bij de twee factoren die de ontwikkeling
van een kind bepalen: erfelijkheid en milieu.
Deze derde factor speelt in mijn onderwijs
een beslissende rol. Als leerkracht wil ik
niet vooral het kind confronteren met wat
de buitenwereld vraagt, maar zoek ik in de
eerste plaats naar wat uit het kind zelf te
voorschijn wil komen.
Verborgen intenties
Als leerkracht begeleid ik een kind in de
eigen ontwikkeling, zodat het de inzichten
en vaardigheden kan verwerven waarmee
het de maatschappij kan vormgeven. Ik
denk dan aan het leren herkennen van wat
een kind aan verborgen intenties met zich
meebrengt en aan het scheppen van een
pedagogisch klimaat waarin die drijfveren
het uitgangspunt vormen van wat er in
de klas gebeurt. Als leerkracht ben ik mij
ervan bewust dat ik niet de schepper ben van een
bloem, maar hooguit de tuinman die liefdevol de plant
verzorgt en daarmee de condities voor de bloei heeft
bewerkstelligd.
Een mensenkind bestaat uit een zichtbaar en een
onzichtbaar deel. Het zichtbare gedeelte is het fysieke
lichaam. Door dat fysieke lichaam maakt het kind
deel uit van de fysieke wereld; met eigen ogen kan
het kijken, met eigen oren horen, met eigen mond
de stoffen uit de wereld tot zich nemen en met eigen
maag dezelfde stoffen verteren. Dat fysieke lichaam
is geheel doortrokken van een volgend lichaam, het
etherlichaam (ook wel: lichtlichaam, levenslichaam,
vormkrachtlichaam, gezondheidslichaam) dat onder
meer de levensprocessen in het fysieke lichaam
verzorgt. In feite bestaat het fysieke lichaam uit
dode materie. Dat die dode materie gaat leven, dat
bijvoorbeeld het hart klopt en het bloed stroomt, hangt
samen met de werking van het etherlichaam.
Dit etherlichaam wordt niet direct met het fysieke
lichaam geboren, maar pas rond het zevende levensjaar.
Pas dan heeft het zich voldoende geïndividualiseerd
om los van het etherlichaam van de moeder te kunnen
bestaan. Fysiek wordt dit moment gemarkeerd door
de tandenwisseling, psychisch door de ontwikkeling
van een eigen voorstellingsleven in het innerlijk van
het kind. Dit etherlichaam maakt het ook mogelijk dat
de mens een innerlijk voorstellingsvermogen schept;
met de krachten van het etherlichaam vormt het kind
gedachten, vormen en beelden.
Herhalingen, herhalingen
De kleuter heeft nog geen zelfstandig volgroeid
etherlichaam. Het etherlichaam is zich aan het vormen.
Het geheim van de ontwikkeling van het kind tot
aan de tandenwisseling is dat het geheel leeft in het
nabootsen, in het herhalen van wat hem in de ruimste
zin van het woord als gebaar vanuit de buitenwereld
tegemoet komt. Dezelfde vaste patronen en gebruiken
maar ook dezelfde verhalen zijn voor een kleuter een
genot. Want een nog niet volgroeid etherlichaam houdt
in dat de kleuter nog niet de beschikking heeft over de
etherkrachten om innerlijk allerlei voorstellingen vast
te houden. Zo begint op de vrijeschool het leren en
onthouden van feiten dan ook pas rond het zevende
jaar. Tot dat moment wordt gewerkt met de geaardheid
van de kleuter, die spelenderwijs de werkelijkheid leert
kennen.
24 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Een kleuter leeft in de eerste plaats in zijn
zintuigen, hij kijkt en hoort, betast en proeft,
gaat van de ene zintuiglijke beleving naar de
andere. Een innerlijke continuïteit, die pas
kan ontstaan als het etherlichaam voldoende
zelfstandig is geworden, bestaat nog niet. Hij
bootst de dingen die hij ziet en meemaakt als
het ware na, gaat daar helemaal in op zonder in
zijn binnenwereld echt stil te kunnen staan bij
de betekenis die de dingen voor hem kunnen
hebben. De rol van de opvoeder bestaat in een
vrijeschoolkleuterklas dan ook uit vóórdoen,
het voorbeeldig handelen.
Door middel van euritmie of kringspel probeert
een leerkracht het kind bijvoorbeeld wakker
te maken in zijn armen en benen. De kleuters
maken grote, zware stappen als reuzen,
huppelen als kabouters of lopen op hun
tenen als elfjes. De leerkracht laat ze typisch
menselijke werkbewegingen maken, zoals
houthakken en zagen. Alles wat ze doen,
gebeurt op het ritme van klanken, van een
rijmpje of een verhaaltje en het liefst met
begeleiding van een muziekinstrument.
Concentratieproblemen
In onze cultuur bestaat de neiging het kind
al vroeg aan te spreken op vermogens
die eigenlijk pas met de geboorte van het
etherlichaam ontstaan, zoals het onthouden
van feiten en het vormen van oordelen.
Het gevolg daarvan is dat het etherlichaam
vaak sneller wordt geboren, rond het zesde
of zelfs al het vijfde levensjaar. De krachten
in het etherlichaam zijn te snel aangewend
voor het scheppen van een innerlijk
voorstellingsleven, met als gevolg dat het
fysieke lichaam niet harmonisch volgroeit.
Zo kunnen concentratieproblemen
ontstaan.
Na de geboorte van het etherlichaam
verandert het kind en spreken wij van
schoolrijpheid:
• het kind begint in zichzelf naar
antwoorden te zoeken op de
zintuiglijke indrukken die hij van
ogenblik tot ogenblik heeft;
• het voelt de behoefte om die uiterlijke
wereld als het ware op te bouwen, na
te bouwen in zijn ziel in de vorm van
voorstellingen en beelden;
• het zoekt spontaan naar wat ‘goed’ en
‘niet-goed’ is;
• het ontwikkelt een beginnend
vermogen tot oordelen
maar vanuit zijn gemoed en
nog niet vanuit abstractie
en logische zin;
• het kan een krachtig
gevoel tentoonspreiden
met betrekking tot wat
goed en wat niet goed is,
maar is daarin nog onzeker
en heeft behoefte aan
autoriteit.
Geboorte
Een leerkracht is in staat waar
te nemen hoe bij een kind de
geboorte van het etherlichaam
rond het zevende jaar zich
voltrekt. Hij kan ‘zien’ of die
geboorte te vroeg of te laat
komt, niet volgens het boekje,
maar volgens de geaardheid van
dat kind zelf. Het fysiek lichaam
en het etherlichaam worden
beiden omhuld en doordrongen
door een derde lichaam: het
astraal lichaam.
Onze cultuur
spreekt het kind
al vroeg aan op
vermogens die pas met
de geboorte van het
etherlichaam ontstaan:
feiten onthouden en
oordelen vormen.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 25

Advertentie
K
inderopvang
rijk van nIjmegen:
Antroposofische kwaliteit in Oost!
een warme en veilige plek voor uw kind(eren)
* Baby’s en peuters: Kinderdagverblijf “de Zonnestraaltjes”
* Peuterspeelzaal “De Toverbengels”
* Kleuters: Buitenschoolse opvang “de toverfluit / De Bosbengels“
* Sportieve kinderen: Buitenschoolse opvang “Oberon sport”
* Buitenkinderen: Buitenschoolse opvang “keizer Karel / De Bosbengels / de
verkenners”
* Creatieve en muzikale kinderen: Buitenschoolse opvang “de flierefluit”
* Wij verzorgen ook naschoolse zwemlessen in Sportfondsenbad Oost!
Worden wie je
bent.
wij hopen kinderen te
leren samenleven op basis
van individuele verschillen.
Natuur neemt bij ons
een belangrijke plaats
in.
Www.korvn.nl
024 – 8443347
26 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Medewerkersartikel
Door Mandy van der Krogt, remedial
teacher op de Meander
‘Mijn idealen redden het niet
in de praktijk’
Een telefoontje
over een dood
konijn kan je
zomaar doen
realiseren waar
opvoeden nu
eigenlijk over
gaat. Niet alles
is te repareren
met liefdevolle
aandacht,
structuur,
ritme en goede
voeding. Maar
gelukkig geeft
loslaten lucht en
ruimte.
Een rinkelende telefoon in de avond,
bijna ongewoon in deze tijd van mail
en whatsapp. Ik heb een snikkende
pleegdochter van 28 aan de andere kant.
Pas na een tijdje begrijp ik dat ze met een
levenloos konijn op schoot zit, het beestje
waar ze al jaren op haar manier goed
voor zorgt en dat onderhand een soort
gouden beestje is geworden, zoveel geld
is er in gestopt qua medicijnen, operaties
en speelgoed. Je zou er in India een jaar
een gezin van kunnen onderhouden. Maar
het konijn was een troost en soort van
belangrijk doel in haar leven de afgelopen
jaren. We hebben een troostend gesprek
over het leven en de dood. Dat het konijn al
de hele dag leek weg te glijden, en dat het
de natuurlijke orde van het leven is. Ik sluit
met een glimlach het gesprek af, ze kan het
verder weer zelf.
Druk gezin
Er zijn weken dat ik bijna helemaal vergeet
dat ik ooit een druk gezin had met drie
kinderen, honden, katten, huis en tuin, met daarnaast
werk op school. Dagen die in een strak ritme verliepen,
en waar structuur een grote rol speelde. Met een
pleegdochter die zonder niet kon functioneren; zij
zorgde ervoor dat je je bewust bleef van de gevolgen
van veranderingen in het schema, of van het je
niet houden aan het dagelijkse ritme. Het gaf haar
duidelijkheid en veiligheid om te weten hoe alles
verliep.
Van een spichtig bleek huilebalkje van vier jaar werd ze
een gezondere kleuter en later schoolkind. Opvoeding
bleek vóórdoen, er altijd zijn in woord en gebaar, zelf als
ouder kiezen om iets te doen of te laten ook al viel dat
voor jezelf niet mee. De omgang met de dieren moest
ze stap voor stap aangeleerd krijgen. De eerste dagen
schopte ze naar de honden en sloeg naar de katten.
Eerbied en verwondering voor natuur en levenskracht
was niet iets vanzelfsprekends. De vrijeschool was in
die dagen een grote steun om te helpen opbouwen
en vormen. Ze genoot van de verhalen, de sfeer en het
duidelijke ritme in het jaar. Extra euritmie, muziek en
handvaardigheid zorgden voor versterking.
Door de jaren heen moest ik echter toegeven dat
mijn idealen het niet gingen redden in de praktijk van
het leven. Niet alles is te repareren door liefdevolle
aandacht, structuur, ritme en goede voeding. Met een
meer realistische blik kijk ik 24 jaar later naar het hele
proces en zie dat het goed is zoals het is. Het is fijn
om ouder te worden en te zien dat je in je eentje niet
alles kunt, maar dat veel ook door het lot en de wereld
bepaald is. Loslaten geeft lucht en ruimte.
Luikje
En aan de andere kant zijn er vaak dit soort
onverwachte momenten dat je ziet dat er wel zeker veel
aangekomen en veranderd is, dat niets voor niets is.
Al je inzet als ouder, je opoffering soms die zich in het
gewone dagelijkse leven niet altijd terug lijkt te betalen,
is nodig om je kind zijn lichaam en leven te laten
opbouwen. Jammer dat je niet af en toe een luikje naar
de toekomst kan openen en dan kan zien hoe goed het
is dat je er nu bent in dat kinderleven, en zo hard werkt
aan opvoeding en een gezond dagelijks leven.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 27

Docentenartikel
Zes uur rijden met
Door Hans de Leeuw, docent handvaardigheid/techniek
Karel de Grote College.
Op 1 oktober jl.
vertrok docent
Hans de Leeuw van
het Karel de Grote
College naar India
om met leerlingen
van de vrijeschool
in Hyderabad
boten te gaan
bouwen. Samen
met collega’s uit
Nederland leert hij
een boot te bouwen
met moderne
technieken, gaat hij
varen en leert hij
navigeren. In zijn
reisjournaal onthult
hij niet waarom hij
boten gaat bouwen
in India, maar leert
hij ons wel veel
over het dagelijks
leven daar.
De vertrekdatum komt steeds dichterbij en alles komt
bij mij in het teken te staan van deze reis naar India.
Vlucht geboekt, visum geregeld, inentingen ... De
bootplannen en de modelboot zijn opgestuurd en
het wachten is op de definitieve go. Zijn er voldoende
deelnemers ?
India is inderdaad heel anders dan ons schone
georganiseerde landje. Wat me als eerste opvalt is de
enorme verkeerschaos. We rijden vanaf het vliegveld
in het zuiden van Hyderabad dwars door de stad naar
het noorden waar de Abhaya school staat. Een enorme
verkeersstroom met brommers, scooters en tuktuks (die
hier ‘otos’ worden genoemd), vrachtwagens bussen en
alles rijdt door elkaar. Iedereen gebruikt zijn claxon om
zijn of haar ruimte af te bakenen. Met de claxon wordt
gecommuniceerd ‘ik kom er aan’, ‘ik wil er langs’, ‘ik ben
langszij’, ‘ga niet opzij’, of gewoon ‘hier ben ik’.
Jayesh (de organisator van het botenbouwproject) zei
dat het relatief rustig was, want iedereen had een vrije
dag en vierde het geboortejaar van Ghandi. Ik zou hier,
geloof ik, niet durven rijden. Niemand geeft richting
aan, iedereen slingert van links naar rechts in een
grote wolk uitlaatgassen. Oh ja, er wordt links gereden,
hoewel ook vaak als het kan op de rechterhelft van de
weg.
Grote vleermuizen
De boten bouwen we in de werkplaats. Die is helemaal
open en met ventilatoren, waardoor het wel is uit te
houden. ‘s Avond zitten er veel grote vleermuizen, ook
in de werkplaats. Dus moeten we ‘s ochtends eerst de
uitwerpselen opvegen. Omdat ik erg van opgeruimd
houd, is dat het eerste wat ik hier heb gedaan. Zo zie je
wat er allemaal is of niet is.
We maken de boot, een flat skiff, volgens de stitch
and glue-methode. Gezaagde multiplexdelen worden
gebogen, met draad vastgezet en dan met epoxyhars
gelijmd. De naden worden versterkt met glasvezelband
en epoxy. De boot kan worden geroeid maar er is ook
plaats voor een kleine buitenboordmotor. De boot is
geschikt voor drie tot vier personen.
Maar goed, de Abhaya school ligt op een rustigere plek
in het noorden met veel groen. Het is hier erg warm en
vochtig. De moesson loopt af, maar er zijn geregeld nog
stortbuien. Het is erg leuk mijn collega’s Ivonne en Fay,
die hier al twee weken zitten, weer te zien. Dat maakt
het voor mij makkelijker hier te landen.
Deze week staat in het teken van
voorbereiding van de botenbouw. Gisteren
samen met Jayesh de stad in geweest,
met een klein busje met chauffeur, om
materialen te gaan kopen. Een hele
belevenis. Nu geen feestdag dus topdrukte
en traffic jams. Alles is hier te krijgen. Je
moet alleen weten waar, en hoe je er
moet komen. Voor mij lijkt alles op elkaar.
We zijn bij een bedrijf dat bootmotoren
verkoopt, en worden doorgesluisd naar
de kamer van de eigenaar en directeur. Ik
denk dat het hier bijna 0 graden Celsius
is. Hoe hoger de status hoe lager de
temperatuur. De directeur is een vriendelijke
man die geïnteresseerd blijkt te zijn in
het vrijeschoolonderwijs. Zelf steunt zijn
bedrijf een ngo (= non-gouvernementele
organisatie, red.) die twee scholen steunt.
We hebben nu de meeste materialen: hout
(marine quality, dus duurder dan gepland),
epoxyhars met harder, verf en rollers (ik heb
voor lichtgroen gekozen), schuurpapier, en
waarschijnlijk twee buitenboordmotoren
(tweetakt 3,5 pk). Gisteren ben ik begonnen
een peddel te maken, voor als de motor
uitvalt.
Gaat het lukken?
Vandaag (zondag) beetje relaxen, schrijven
en een planning maken. Zaterdag beginnen
we met bouwen.
Spannend. Gaat het lukken? Even rust
om wat te schrijven. Hoewel het er hier
behoorlijk relaxt aan toe gaat. Het was wel
even wennen; mijn collega’s uit Nijmegen en
Maastricht zijn gisteren vertrokken. Ook alle
kinderen van de school hier en de docenten
zijn nu met vakantie. Donderdag was een
erg hectische dag met een afronding van de
lessen van Ivonne, Fay. Ik geloof dat ze erg
tevreden zijn vertrokken. Woensdag heb ik
met klas zeven windmolens gemaakt van
petflessen. Dat was erg leuk, de leerlingen
waren superenthousiast.
Vandaag zijn we weer met onze
contactpersoon Jayesh de drukte in gegaan
om de buitenboordmotor te halen. Dat gaat
hier toch net even anders dan in Nederland.
Behoorlijk bureaucratisch en alles duurt en
28 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Boten bouwen in India
Fram en Arogeo op het dak
Flat skiff in aanbouw.
duurt. Maar we hebben er een. De tweede volgt later. We gaan twee boten maken
en starten morgen om 9.30 uur. De eerste deelnemer komt dadelijk en de rest komt
morgenvroeg.
Koeien en buffels zijn hier heilige dieren en je komt ze overal tegen, loslopend.
Vanmiddag kwam er in een heel smal steegje vanuit de ene richting een motorfiets
en vanuit de andere richting een koe. En ik zat er tussenin. De koe had voorrang, ik
kon nog net een winkeltje induiken.
De open werkplaats.
De namen hier zijn voor mij moeilijk te onthouden. Ze zijn vaak erg lang en voor
ons westerlingen onherkenbaar. Aan iemands naam kun je trouwens wel zien tot
welke kaste hij of zij behoort. Daar kom je niet meer vanaf, temeer er altijd binnen
de eigen kaste wordt getrouwd. Hoewel de jongeren zeggen dat ze daar tegen zijn
en het misschien anders gaan doen.
Iedereen eet hier met zijn rechterhand, dus zonder mes of vork. Met het
pannenkoekje wordt het eten naar de mond gebracht. Niet met de linkerhand , die
wordt voor andere dingen gebruikt. Voor mij is altijd wel een vork of lepel.
Eerste laklaag
Met het bouwen van de boten zijn we al goed op weg. De zijkanten zijn gelijmd,
de meeste onderdelen zijn gezaagd en hebben een eerste laklaag gekregen. We
hebben een erg gezellige en hardwerkende groep met Chaithanya Yalamanchili
(afgekort tot Chet), Akhil Grudapati, Harshit (dit zijn de jongeren) Jayesh, Narin en
ik. De jongeren hebben nul ervaring met het bewerken van hout, maar leren snel.
We hebben twee groepen gemaakt en werken gelijk op. Er wordt veel gelachen en
hard gewerkt, dus ik ben helemaal gelukkig hier. Het is erg warm hier, meestal ver
boven de 30 graden en erg vochtig . Maar het went. Morgen zijn we hopelijk zover
dat we de eerste bootdelen kunnen gaan samenstellen. De boten zijn waarschijnlijk
al verkocht. Ik denk dat ik er thuis ook eentje ga maken.
Al dagen worden we hier gewaarschuwd dat er een slang rond de school is
gesignaleerd. We moeten de ruimtes gesloten houden zodat de slang niet naar
binnen komt. De slang is niet zo maar een slang, maar een cobra. Hij is al een paar
keer gespot rond het sportveld, ik heb hem jammer genoeg nog niet gezien. Tot
vandaag dan. Er is opwinding, want de slang heeft zich verschanst in een afvoerpijp
onder het pad. Tuurlijk gaan we er op af. Als ik aankom zie ik dat ze met water de
slang uit zijn schuilplaats proberen te verdrijven. Onze tuinman en manusje van
alles Vangetish heeft hem daarin zien verdwijnen. En wie bel je hier in zo’n geval?
De snakeman.
Dat is een heel relaxt type dat dagelijks slangen vangt, voor 250 roepies (ongeveer
4 euro) per slang. Maar deze slang laat ziet niet makkelijk vangen, en de pijp wordt
uitgegraven en opengebroken. Na flink wat porren en poken schiet de slang uit de
pijp en probeert weg te schieten. Maar snakeman is sneller en heeft hem bij zijn
staart. Het blijkt een brilslang, berucht om zijn agressiviteit en dodelijke beet. Maar
wat te doen met de slang? Loslaten gat niet want dan slaat-ie onmiddellijk toe. Je
stopt hem gewoon in een fles en dan laat je hem kilometers verder los in het bos.
Collega’s Ivonne en Fay voor de slaapruimte.
De Abhaya school.
Als de motor uitvalt is een peddel nodig.
Potje volleybal
Natuurlijk hebben we vandaag ook weer heel hard gewerkt aan onze twee boten.
Ze beginnen al aardig vorm te krijgen. Vandaag heb ik theorieles gegeven over
Loslopende runderen hebben altijd voorrang.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 29

Het eten is hier fantastisch. Alles is huisgemaakt,
brood en pannenkoekjes, yoghurt.
het varen en over veiligheid en de techniek van de motor: two stroke
engine van 1.5 horsepower. Vandaag hebben we ook nog een vlag
ontworpen, en een potje volleybal gespeeld - dat ze hier nog kunnen
sporten bij deze temperaturen en hoge luchtvochtigheid. Ik ben bek en
bek af.
Zaterdag 17 oktober. Even wat schrijven. De beste plek is waarschijnlijk
hier in de keuken. Op het dak zitten nu te veel insecten die allemaal wat
van je willen. En hier is wifi. Vandaag werd er een geit binnengebracht
die overmorgen wordt geofferd voor een of ander feest. Daar zijn er
hier erg veel van. Bruiloftsfeesten duren wel twee weken en de Hindoes
hebben erg veel goden dus er is vaak wat te vieren.
Het team in de keuken op de Abhaya dat
ons elke dag van heerlijk eten voorzag.
Ondanks de boatbuilders-vermoeidheid gaan we onverdroten verder.
Woensdag 21 oktober vertrekken we richting Hampi, Ongeveer zes
uur rijden, maar met dat verkeer hier weet je het nooit. De boten
gaan bovenop twee auto’s met dakdragers. Dat wordt hier een
hele vertoning. Hampi schijnt een hele mooie plaats te zijn met
veel tempels. We gaan varen op de Tungabhadra rivier en we doen
metingen op de rivier. Stroomsnelheid, diepte en watergesteldheid.
De bouw van de boten vordert al aardig. We hebben twee bouwteams.
Ons team ligt een beetje voor. Morgen gaan we de boot schilderen. Wij
maken hem lichtgroen, het andere team maakt hun boot lichtrood. De
namen van de boten zijn Fram en Argos.
Akhil en Chet aan het werk.
Snakeman vangt de brilslang
De brilslang wordt in de fles gestopt en
verderop in het bos losgelaten.
GoPro-camera
Wow, de boten zijn bijna klaar. Het was hard werken en lange dagen
maken. Nu nog een likje verf, de naam erop spuiten, peddels maken,
de vlaggen afmaken en alle verdere voorbereidingen treffen. We
hebben vandaag uitgerekend dat met de boot half in het water het
drijfvermogen ongeveer 450 kilo is. Daar trek je dan het gewicht van
de boot, de motor, en de bagage vanaf en dan hou je ongeveer 320
kilo drijfvermogen over voor drie à vier personen. We gaan het zien.
Nu staan nog op onze to do list: touw, reddingsvesten, sponzen,
spanbanden, walkte talkies, GoPro-camera. En oh ja, natuurlijk nog
even checken of er voldoende water in de rivier staat.
Vandaag zijn we op de school van Chaitanya geweest. Hij geeft daar
les in de hoogste klassen. Het is een Montessorischool. Ze hadden op
ons gewacht met de offerandes. Het was tools day, betekent dat alle
gereedschappen worden overladen met offers, dus ook de auto van
Chaitanya. De auto wordt aan alle kanten met kleurstoffen gekleurd
er wordt een bloemenkrans voorop gehangen onder de wielen
worden citroenen gelegd die overreden worden en Chaitanya brak een
kokosnoot op de grond voor de auto. Na en rondleiding door de school
was er de lunch die speciaal voor mij wat minder pittig was gemaakt.
Prachtige leermiddelen die speciaal voor het Montessorionderwijs
worden gemaakt. Ook de leerkrachten maken zelf allerlei leermiddelen
van hoge kwaliteit. Buiten was er een bijenkast en een plantenhuis met
Bonsais. In een duistere kamer worden paddenstoelen gekweekt.
Vandaag heb ik ook maar eens geprobeerd met mijn rechterhand te
eten. Dat valt niet mee als je niet tegen plakhanden kunt. Ik word hier
nu master Joda genoemd, er wordt erg veel gelachen, mooie groep,
mooie mensen. Oh ja, vandaag was er appeltaart. Morgen kijken we of
de boten op de auto’s passen.
Zwemvesten
Oef, na tien dagen hard werken zijn onze boten eindelijk klaar. De
vlaggen zijn klaar, motoren afgeregeld, zwemvesten klaar, wat kan
Harshiet en Shaitanja, twee van onze harde werkers.
30 | Winter 2015 | Het levenslichaam

er nog misgaan? This is a lucky project. Morgen op weg naar Hampi, een stad
in het zuidwesten met een groot gebied met prachtige tempels. Daar stroomt
de Tungabadrah rivier waar hopelijk genoeg water in zit om te kunnen varen.
De laatste nacht hier in Hydrabad waar ik me al erg thuis begon te voelen.
Natuurlijk vooral hier in de Abajah school. Ook de boten worden opgeladen. Dat
is nog en heel gedoe. Gelukkig hebben we professionele spanbanden kunnen
kopen. De wegen zijn hier over het algemeen erg slecht, dus hopelijk blijft alles
op het dak zitten.
De reis naar Hampi was een lange, stoffige en warme trip. Het laatste stuk over
zanderige wegen vol gaten en onverwachte drempels. Door kleine dorpen
waar ik mijn ogen uitkijk. Achter de schijnbare chaos, rommel en armoede
gaat een levendig dorpsleven schuil. Vriendelijke mensen die met open mond
naar de boten kijken. Overal zijn er koeien, zwerfhonden en katten. Altijd is er
ergens thee te krijgen. Die drinken ze met melk en erg veel suiker. Ik probeer
meestal een bakkie koffie te versieren. Ik dronk al suikerrietsap, mangosap,
kokosmelk (bij ons drinken we de rijpe kokosnoten, hier drinken ze het sap van
groene kokosnoten, heerlijk verfrissend). Hier in het zuiden wordt erg veel rijst
verbouwd en er zijn kokospalmen en katoenplantages. Veel prachtige vogels,
vlinders, insecten, slangen apen en krokodillen.
Boot in werkplaats.
Buste van Maria Montessori. In ieder dorp kom je
bustes tegen, vaak goud gekleurd.
Hippiekolonie
En dan eindelijk in Hampi. We zitten net buiten een klein dorpje aan een stoffig
landweggetje in een soort hippie- en backpackerskolonie. Als we net over
de rivier zijn die beneden stroomt, zien we de eerste prachtige tempel. In het
straatje veel kleine winkeltjes, die van alles verkopen. Ik heb net mijn was laten
doen voor dertig roepies, ongeveer vijftig cent. Later meer tempelnieuws,
nu eerst uitrusten, douchen en eten, Vanavond kijken we naar de film over
Thor Heyerdahl, die met zijn vlot van Peru naar de Polynesische eilanden voer.
Morgen gaan we varen.
Een van de twee boten is klaar voor transport naar de rivier.
Eindelijk liggen de boten in het water. We ontdekken al snel dat het te gevaarlijk
zou zijn om op de rivier te gaan varen. De rivier meandert, is erg ondiep en zit
vol met zichtbare en onzichtbare rotsen. Dus zoeken we een nieuwe locatie. Die
blijkt snel gevonden. In de buurt zijn een paar stuwmeren, erg geschikt voor ons
doel, al zitten er wel krokodillen. In ieder geval wordt daar voor gewaarschuwd.
We zijn voorbereid en hebben wat stokjes meegenomen om in de bek van de
krokodil te steken mocht dat nodig zijn.
Nul komma nul
Okay, de boten gaan van de wagen, alle spullen in de boot, petrol met olie
mixen (4 procent olie voor de eerste en 2 procent olie voor de tweede tank),
tank vullen, iedereen in de boot zien te krijgen en orders geven. Bootervaring
nul komma nul. De motor start gelukkig na wat spelen met choke en gas. Varen
maar ... Harchith en Akhil waren wat angstig en vergaten snel de taak die hen
was toebedeeld. Maar ze hebben allebei aan het roer gezeten en de motor
bestuurd, dat was super en een hele ervaring.
Bijna komt er nog een kink in de kabel. Op de oever verschijnt een officieel
persoon die ons duidelijk maakt dat we in overtreding zijn. Roeien mag wel,
maar gebruik van een motor is verboden (water wordt gebruikt voor irrigatie
van de rijstvelden). Maar dit is India en na wat heen en weer gebeld wordt de
juiste persoon gevonden en die geeft ons permissie om ook de volgende dag
nog met de motor te varen. Het waren twee lange dagen waarin we heel veel
geleerd hebben. Bruikbare ervaringen voor een volgend project. Zou tof zijn als
we dit in Nederland ook konden doen.
De eerste tempel.
Het eerste tochtje met de zelfgemaakte boot.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 31
Het bootteam, met Jayesh, Naren, Akhil, Harshit,
Hans en Chaitthanya.

Advertenties
Lekker naar buiten met Struin, ook in de winter
De hele middag sleeën. Of in een modderplas springen. Ja, dat willen alle kinderen wel. Bij natuur-BSO Struin
kan het allemaal. Struin verzorgt immers op speelse wijze natuurbeleving en -educatie; ook in de winter. Want
ook dan kun je naar buiten als je goede winterkleding draagt. Elke Struin-afdeling heeft een eigen schuilruimte
waar de kinderen zich tussendoor kunnen opwarmen. En daarna natuurlijk weer naar buiten want buiten kun je
dierensporen zoeken, actieve spelletjes doen, kabelbanen maken en prachtige struin-tochten maken.
Waarom Struin?
¥ Voor natuureducatie en mooie buitenschoolse natuurbelevenissen
¥ Gemotiveerd en hoogopgeleid personeel
¥ Voor de jongste groepen meer begeleiding dan andere
BSO’s: één begeleider op 8 kinderen!
¥ Vervoer met de bekende Struin-groepsfiets
¥ Nu al bijna 400 Struin-kinderen!
¥ Gezond eten (met EKO-keurmerk!)
¥ Voor kinderen van 3 tot 12 jaar
¥ Al meer dan 8 jaar dé natuur-BSO
Kijkje nemen?
Bij Struin is het mogelijk dat uw kind een dagje meeloopt. Hij of zij
kan bijvoorbeeld mee met een vriendje of vriendinnetje dat al naar
Struin gaat. Wij willen dit wel vooraf weten!
Contact
Struin, Natuur BSO & KDV
024-7506085, www.struin.nl, info@struin.nl
Dé molen die nog echt alles zelf maalt.
Dé molen waar alle producten ecologisch
zijn. Dus dé molen voor al uw granen,
vlokken en melen!
Looimolenweg 17 6542 JN Nijmegen
Tel. 024-3781843
Geopend: di.-vrij. 13.30 - 17.00 uur,
zat. 10.00 - 14.00 uur
32 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Column
Ook de kleuter heeft een
etherlichaam
Door de leerkrachten van de kleuterbouw
Elke kleuter staat
‘s morgens op
met zijn eigen
humeur, heeft
zin in ontbijt,
of juist niet,
en doet dan
zelf zijn kleren
aan. Of juist
niet. Kleuters
zijn allemaal
verschillend,
maar eenmaal in
de klas worden
ze allemaal
opgenomen in
‘de stroom’ van
de klas. Met
dank aan het
etherlichaam.
In de kleuterklas kijken wij, de leerkrachten, of en hoe
kinderen mee kunnen gaan in de stroom van de klas.
Kan het meekomen in de vorm die je als leerkracht
aanbiedt in spel, gewoontes, regelmaat en ritme? Kan
het kind nabootsen?
Een voorbeeld: ‘s morgens, als om 5 voor half negen de
bel gaat, stromen de kleuters met hun papa’s en mama’s
de gangen binnen. Daar is een heel ochtendritueel
aan voorafgegaan, bij iedere kleuter en voor iedere
ouder anders. Het opstaan met frisse moed of juist met
tegenzin. Hoe gaat het aankleden? Helemaal zelf of
juist in opstand tegen papa of mama? Ontbijten met
gezonde eetlust of tegensputteren, omdat dat ene
boterhammetje toch echt op moet? En dan op weg naar
school. Wel zin, geen zin ...
Klappen en stampen
Vanuit al die verschillende situaties stappen de kinderen
de klas in, naar juf om een hand te geven. Afscheid
nemen van papa en mama, om in te stappen in het
gebeuren in de kring. Om onderdeel te worden van de
stroom van de klas, mee te bewegen in de stroom van
de klas. Juf begint te klappen en te stampen, de meeste
kinderen stappen in, een paar zijn nog niet aangekomen
en staren dromerig voor zich uit. Dan begint het
ochtendspel, de kring gaat rond, de kabouters zijn
opgestaan en gaan aan het werk. Nu zijn alle kinderen
opgenomen in de stroom.
Meekomen in de stroom helpt een kind om zijn
eigen huis te bouwen, het lichaam waar hij in woont
en geeft daar vorm aan. Dit hoort bij het ether- of
vormkrachtenlichaam. In- en uitademing, afwisseling
van rust en actief bezig zijn, alles wat met
ritme en regelmaat te maken heeft: het geeft
vertrouwen en helpt om in de stroom te
komen en te blijven. Daarom herhalen wij
in de kleuterklas een tijd lang de spelletjes
en verhalen die bij een bepaalde periode
passen. Een kind vraagt daar vaak ook om:
‘nog een keer’.
Heileuritmie
De levenszin is een van de ‘onderste’ vier
zintuigen die bij het etherlichaam hoort.
De levenszin zegt iets over onze fysieke
behuizing. Met behulp van onder andere
de levenszin nemen we onszelf waar: zit
ik lekker in mijn vel, hoe behaaglijk voel ik
me? Als een kind niet goed meekomt in de
stroom of niet goed in de nabootsing zit,
dan kan een kleuterleerkracht kijken hoe
de levenszin is ontwikkeld. We kunnen veel
aflezen aan de nabootsing van het kind, en
naar aanleiding daarvan kan er soms worden
gekozen voor extra ondersteuning via
bijvoorbeeld heileuritmie.
Gewoontevorming is enorm belangrijk.
Opvoeders moeten de kinderen behoeden
voor te veel prikkels. Minder is meer;
daardoor kan er een betere verbinding en
dus ook nabootsing ontstaan. Het kind wil
van nature graag nabootsen en vol overgave
en met blijheid dit aan ons laten zien. Wij, de
leerkrachten, krijgen daardoor weer energie
om elke keer weer nieuwe spelletjes, liedjes
en knutselactiviteiten te verzinnen.
Ritme en regelmaat geven
de kleuter vertrouwen en
helpen om in de stroom te
komen en te blijven.
Het levenslichaam | Winter 2015 | 33

Advertenties
Advertentie
Biologische producten voor een redelijke prijs
De sfeer van de winkel om de hoek
Gratis parkeerplaatsen direct voor de deur
Gerard Noodtstraat 135 Nijmegen
024 3605081
www.VanNature-natuurvoeding.nl
34 | Winter 2015 | Het levenslichaam

Schrijf mee voor de Branding 2015-2016
Ontdek de schrijver in jezelf en laat zien hoe jíj de antroposofie beleeft door mee te schrijven aan de
Branding. Die bestrijkt dit schooljaar in vier nummers (herfst, winter, lente en zomer) de vier lagen in
een mens, zoals de antroposofie (grondslag van Meander en KGC) die onderscheidt: het fysieke lichaam,
het levenslichaam, de ziel en het Ik.
Deze vier lagen moeten, volgens de antroposofie, met elkaar in evenwicht zijn. Daarom nemen we ze dit jaar in de
Branding één voor één onder de loep. Daarbij beperken we ons niet tot de mens alleen, maar kijken we ook naar de klas,
de school en de verbindingen met de rest van de wereld. Schrijf mee, als ouder, als leerling, als leerkracht, als betrokkene.
Laat zien wat jij oppikt van de antroposofie. Of je nu een beginneling bent die amper weet wie Rudolf Steiner is of een
vergevorderde ingewijde die tot het gaatje van de antroposofie gaat.
Selfies bij het lezen van de
Branding
Lente: De ziel
Deadline: 9 maart,
Verspreiding begin april
De derde laag van de mens is de ziel, waar
onze emoties huizen: vreugde, verdriet, hoop,
wanhoop, sympathie en antipathie, liefde en
angst. Elk kind, elke leerling wordt er groot mee.
Wil jij een verhaal schrijven over best-friendsfor-ever
van je kind vanaf de kleuterklas? Of
een verhaal over pubers die elkaar afwisselend
aantrekken en afstoten? Of over pesten en
buitensluiten? Maar je kunt ook schrijven over
de ziel van de school: de sfeer, behoeftes, hoe
we omgaan met elkaar, of bijvoorbeeld over
collectieve emoties bij een jaaropening of
tijdens een schoolvoorstelling.
Lotus van Zoggel
Zomer: Het Ik
Deadline 17 juni
Verspreiding half juli
Het Ik, de geestelijke kern, stelt ons in staat zin
te geven aan ons leven. Dankzij het Ik kunnen
we gedachten vormen, idealen koesteren,
dromen en onszelf beleven als innerlijk vrij
mens met verantwoordelijkheden. Het Ik is de
stuurman van de bovengenoemde lagen. Wil je
schrijven over de stuurman in je kind of in jezelf?
Doe dat dan voor het zomernummer. En je kunt
ook schrijven over het ‘Ik’ van de school, want
misschien heeft die ook wel gedachten, dromen
en idealen.
Mira Mikoschek
Branding
Schoolkrant Vrije Scholen Nijmegen
Het levenslichaam | Winter 2015 | 35

Karel de Grote College
Scholengemeenschap voor voortgezet vrijeschoolonderwijs
Meander vrijeschool voor basisonderwijs
Groesbeeksweg 146, 6524 DN Nijmegen, 024-360 03 56
Prins Bernhardstraat 12-14, 6521 AB Nijmegen
024-344 82 06 www.vrijeschoolmeander.nl
Karel de Grote College scholengemeenschap
voor voortgezet vrijeschoolonderwijs
Wilhelminasingel 13-15, 6524 AJ Nijmegen
024-382 04 60 www.kgcnijmegen.nl